Czym zajmuje się mikrobiologia lekarska? Typy laboratoriów biorących udział w diagnostyce chorób zakaźnych i zakażeń. Podstawy diagnostyki laboratoryjnej zakażeń i chorób zakaźnych.
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 o diagnostyce laboratoryjnej Mikrobiologiczne badania laboratoryjne płynów ustrojowych, wydzielin, wydalin i tkanek pobranych dla celów profilaktycznych, diagnostycznych, leczniczych i sanitarno-epidemiologicznych Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 9 czerwca 2004 w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o diagnostyce laboratoryjnej Rok 2004, Dz. U. Nr 144, 1529
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 o diagnostyce laboratoryjnej Rozdział 3. Art. 17 4. Minister właściwy do spraw zdrowia (...)może określić w drodze rozporządzenia standardy jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych i mikrobiologicznych, w celu zapewnienia właściwego poziomu i jakości czynności diagnostyki laboratoryjnej. Rozdział 3. Art. 18. Uprawnienia do kierowania laboratorium mają osoby posiadające prawo wykonywania zawodu diagnosty laboratoryjnego
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 marca 2006 w sprawie standardów jakości dla medycznych laboratoriów diagnostycznych i mikrobiologicznych Dz. U. Rok 2006 Nr 61 poz. 435
Standardy jakości w zakresie czynności laboratoryjnej diagnostyki medycznej, oceny ich jakości i wartości diagnostycznej oraz laboratoryjnej interpretacji i autoryzacji wyniku badań Laboratorium opracowuje w porozumieniu z podmiotem, dla którego w sposób ciągły realizuje lub będzie realizować zlecenie badań laboratoryjnych (...) oraz wzdroży i stosuje procedurę zlecenia badania laboratoryjnego.
Skierowanie: - dane pacjenta - dane lekarza zlecającego badanie - dane jednostki zlecającej badanie - rodzaj materiału i jego pochodzenie - tryb wykonania badania (rutynowy, cito) - data i godzina pobrania materiału - dane osoby pobierającej materiał do badania - data i godzina przyjęcia materiału do laboratorium - istotne dane kliniczne pacjenta
Pobieranie próbek materiału do badań laboratoryjnych 1. Materiał pobierany do badań traktowany jest jako zakaźny. 2. Sposób pobierania materiału nie może wpływać na właściwości próbki. 3. Laboratorium opracowuje, wzdroży i stosuje procedury pobierania materiału do badań oraz udostępnia je stałemu zleceniodawcy, który potwierdza zapoznanie się z tymi procedurami. Na podstawie procedur pobierania materiału laboratorium opracowuje instrukcje pozyskiwania materiału do badań oraz udostępnia je zleceniodawcy lub osobie zgłaszającej się do pozyskania materiału, którzy potwierdzają zapoznanie się z tymi instrukcjami.
1. Ustalenie kryteriów przyjęcia / odrzucenia próbek. 2. Procedury pobierania próbek. 3. Procedury przechowywania i transportu próbek (pojemnik, temperatura, czas) 4. Skierowanie
Pobieranie próbek materiału do badań laboratoryjnych Procedury obierania zawierają informacje dotyczące: godziny pobrania materiału sposobu pobierania materiału rodzaju i objętości pobieranego materiału kolejności pobierania próbek materiału pojemników na materiał i ich oznakowania postępowania ze sprzętem i materiałami medycznymi stosowanymi przy pobieraniu.
Transport próbek materiału do badań laboratoryjnych Materiał do badań laboratoryjnych dostarczany jest do laboratorium przez upoważnione do tego osoby, w zamkniętych pojemnikach lub probówkach, w zamkniętym opakowaniu zbiorczym, oznaczonym materiał zakaźny. Laboratorium opracowuje, wzdroży i stosuje procedury transportu materiału do badań oraz udostępnia je stałemu zleceniodawcy, który potwierdza zapoznanie się z tymi procedurami.
Transport próbek materiału do badań laboratoryjnych Procedury transportu materiału zawierają w szczególności informacje dotyczące: zabezpieczenia materiału przed uszkodzeniem bezpieczeństwa osoby transportującej materiał minimalizacji skutków skażenia w wypadku uszkodzenia transportowanego materiału opisu pojemników i opakowań zbiorczych przeznaczonych do transportu dopuszczalnego czasu transportu dopuszczalnego zakresu temperatury transportu sposobu dekontaminacji w przypadku skażenia z uwzględnieniem rodzajów materiału
Laboratorium opracowuje, wzdroży i stosuje procedury dotyczące: Przyjmowanie materiału do badań laboratoryjnych Przechowywanie materiału do badań laboratoryjnych Stosowane metody badawcze Kontrola jakości wyników badań laboratoryjnych (wewnętrzna, zewnętrzna) Przedstawianie i wydawanie wyników badań laboratoryjnych (normy)
Ustawa z dnia 6 września 2001r. O chorobach zakaźnych i zakażeniach Dz. U. 2001 nr 126 poz.1384
Dz. U. 2001, nr 126 poz. 1384 Art.. 21 1. Kierownik laboratorium wykonującego badania mikrobiologiczne, serologiczne i molekularne ma obowiązek zgłaszanie przed upływem 24 godzin, wskazanych dodatnich wyników badań w kierunku biologicznych czynników chorobotwórczych, spośród określonych w wykazie (załącznik 2), do państwowego powiatowego (granicznego) inspektora sanitarnego z zastrzeżeniem ust. 2 i 3
Dz. U. 2001, nr 126 poz. 1384 Art.. 21 2. Zgłoszenie zakażenia gruźlicą należy kierować bezpośrednio do wojewódzkiego inspektora sanitarnego lub wskazanej przez niego specjalistycznej jednostki właściwej w zakresie gruźlicy i chorób płuc 3. Zgłoszenie zakażenia HIV, kiła, rzeżączką, nierzeżączkowymi zakażeniami dolnych odcinków narządów moczowo-płciowych i innymi chlamydiozami oraz rzęsistkowicą należy kierować bezpośrednio do wojewódzkiego inspektora sanitarnego lub wskazanej przez niego specjalistycznej jednostki właściwej w zakresie chorób przenoszonych droga płciową
Dz. U. 2001, nr 126 poz. 1384 Art.. 21 7. Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje biologicznych czynników chorobotwórczych, o których mowa w ust. 1, typy badań, których dodatnie wyniki podlegają zgłoszeniom, okoliczności dokonywania zgłoszeń i wzory formularzy zgłoszeń (...) oraz tryb ich przekazywania, uwzględniając aktualną sytuację epidemiologiczną oraz wymogi zabezpieczenia ochrony danych osobowych
Dz. U. 2001, nr 126 poz. 1384 Art.. 23 7. Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje biologicznych czynników chorobotwórczych, o których mowa w ust. 1, typy badań, których dodatnie wyniki podlegają zgłoszeniom, okoliczności dokonywania zgłoszeń i wzory formularzy zgłoszeń (...) oraz tryb ich przekazywania, uwzględniając aktualną sytuację epidemiologiczną oraz wymogi zabezpieczenia ochrony danych osobowych
Załączniki Nr 1 - wykaz chorób zakaźnych i zakażeń nr 2 - wykaz biologicznych czynników chorobotwórczych wykaz szczepów alarmowych
Badanie mikrobiologiczne Aspekt mikrobiologiczny: identyfikacja aktualnie występujących czynników etiologicznych z określeniem ich właściwości: wytwarzanie toksyny, otoczka, typ serologiczny aktualny przegląd oporności na chemioterapeutyki i mechanizmy oporność ocena stopnia uodpornienia populacji wobec chorób infekcyjnych
Badanie mikrobiologiczne Aspekt kliniczny: poszukiwanie związku między wykrytym drobnoustrojem, jego właściwościami a objawami klinicznymi prawidłowy dobór antybiotyków do terapii empirycznej i celowanej analiza przyczyn niepowodzenia antybiotykoterapii
Badanie mikrobiologiczne Aspekt epidemiologiczny identyfikacja drobnoustrojów epidemicznych w oparciu o analizę cech drobnoustrojów wywołujących zakażenia w określonym czasie i środowisku pomoc w ustaleniu źródeł i dróg szerzenia się zakażeń (rozprzestrzeniania się drobnoustrojów epidemicznych) monitorowanie rozprzestrzeniania się lekooporności
Udział laboratorium mikrobiologicznego w programach kontroli zakażeń szpitalnych Mikrobiologiczne monitorowanie chorych mikrobiologiczna kontrola sterylizacji i dezynfekcji zestawienia i analiza danych rutynowych badań mikrobiologicznych wywoływanych u chorych analiza badań okresowych personelu medycznego (nosicielstwo) i środowiska szpitalnego udział w dochodzeniu epidemiologicznym gromadzenie i analiza danych o czynnikach etiologicznych, ich cechach oraz wrażliwości drobnoustrojów na chemioterapeutyki obserwacja szerzenia się oporności na leki przeciwbakteryjne
Typy laboratoriów Podstawowe szerokoprofilowe laboratoria lub pracownie referencyjne laboratoria o wąskim profilu specjalistycznym
Laboratorium podstawowe Przyszpitalne dla szpitala mniej niż 400 łóżkowego i leczonych ambulatoryjnie w przychodniach przyszpitalnych przyszpitalne obejmujące 2-3 mniejsze szpitale podstawowe dla chorych leczonych ambulatoryjnie
Laboratorium podstawowe 2 pracownie bakteriologiczne 1 pracownia serologiczna 1 pracownia zakażeń szpitalnych pomieszczenie do przyjmowania i rejestrowania badań, do sterylizacji brudnej i czystej (np.. pożywek), mycia szkła, przygotowywania pożywek i testów, zaplecze socjalne
Laboratorium szerokoprofilowe Przy dużym zespole szpitalnym ok.. 500- łóżkowym, np.: specjalistycznym przy zespole szpitali klinicznych laboratorium wojewódzkie przy szpitalu wojewódzkim
Laboratorium szerokoprofilowe 3 pracownie bakteriologiczne pracownia mykologiczna (grzyby) pracownia wirusologiczna pracownia parazytologiczna pracownia epidemiologii zakażeń szpitalnych pracownia kontroli jakości badań mikrobiologicznych pracownia pożywek, zmywalnia, pomieszczenie na czystą i brudną sterylizację, pomieszczenie do pobierania, przyjmowania próbek i wydawania wyników, pokój socjalny, pokój kierownika, pokój dydaktyczny
Laboratoria lub pracownie referencyjne Znajdujące się w obrębie laboratoriów wieloprofilowych akademiach medycznych, instytutach PAN w jednostkach badawczo rozwojowych Powoływane przez Ministerstwo Zdrowia np..: monitorowanie drobnoustrojów wywołujących zakażenia stanowiące zagrożenie dla zdrowia publicznego, konieczność reidentyfikacji szczepów w przypisanym sobie zakresie
Laboratoria lub pracownie referencyjne Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 lutego 2003 w sprawie wykazu laboratoriów referencyjnych Dz. U. 2003 Nr 35 poz, 310
Laboratoria lub pracownie referencyjne - Dz. U. 2003 Nr 35 poz, 310 Instytut Żywienia i Żywności - Samodzielna Pracownia Technologii Żywności i Żywienia - produkty i przetwory zbożowe - badane na obecność mikotoksyn z grupy trichotecenów Instytut Żywienia i Żywności - Samodzielna Pracownia Mikrobiologii - żywność badana na obecność termostabilnych szczepów Campylobacter; żywność - badana na obecność bakterii probiotycznych Państwowy Zakład Higieny -Laboratorium Zakładu Badania Żywności i Przedmiotów Użytku - bada orzechy ziemne, orzechy, zboża i przetwory, owoce suszone, przyprawy na obecność aflatoksyn B 1, B 1 + B 2 + G 1 +G 2 ; środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego na obecność aflatoksyny M 1
Laboratoria o wąskim profilu specjalistycznym Laboratorium diagnostyki gruźlicy usytuowane przy szpitalach przeciwgruźliczych i zespołach sanatoryjnych diagnostyki grzybic skóry umiejscowione przy klinikach dermatologicznych, przychodniach specjalistycznych diagnostyki chorób przenoszonych drogą płciową
Podstawowe wyposażenie laboratorium Chłodnie, lodówki (bez samorozmrażania), cieplarki, automatyczny system do posiewów krwi, zamrażarki -20 0 C lub niższej, mikroskopy świetlne, 2 autoklawy do czystej i brudnej sterylizacji, sterylizator elektryczny na suche, gorące powietrze, wytrząsarka, łaźnia wodna, suszarka, wirówki, wagi (laboratoryjna i analityczna), aparat do mierzenia ph, dozowniki, mieszadła magnetyczne, dejonizator-destylarka, lamy bakteriobójcze, palniki gazowe, kuchenka mikrofalowa, densytometr do mierzenia gęstości zawiesin bakteryjnych komputer z oprogramowaniem dla laboratoriów mikrobiologicznych
Wyposażenie dodatkowe laboratorium Monitorowany system do posiewów krwi, automatyczny komputerowy system do identyfikacji drobnoustrojów i oznaczania lekowrażliwości, automatyczny komputerowy system do diagnostyki serologicznej, komora laminarna, mikroskop fluorescencyjny, cieplarka do hodowli beztlenowców, zamrażarka - 70 0 C, wirówka z chłodzeniem, mieszadło magnetyczne, aparat do ultrasonifikacji, czytnik do metody ELISA, automaty do mycia szkła, automat do rozlewania podłoży, redestylator, łaźnia wodna z wytrząsarką, aparat do PCR, aparat do elektroforezy, system komputerowy z oprogramowaniem do rejestracji badań, analizy i opracowań statystycznych, biblioteka podręczna, kserokopiarka, fax
Odpady medyczne Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 sierpnia 2007r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi. Dz. U. 2007 nr 161 poz. 1153 Igły i inne przedmioty o ostrych końcach i krawędziach po wykorzystaniu do specjalnych pojemników jednorazowego użycia o sztywnych ściankach, odpornych na działanie wilgoci, odpornych na przekłucie lub przecięcie Odpady zakaźne umieszcza się do worków jednorazowego użycia z folii polietylenowej, nieprzejrzystych, wytrzymałych, odpornych na działanie wilgoci i środków chemicznych Spalanie!!!
Biosafety Level (BSL) BSL-1 drobnoustroje niechorobotwórcze dla zdrowego człowieka wystarcza przestrzegania standardowych przepisów bezpieczeństwa w pracowni mikrobiologicznej wymagany zlew
BSL-1 Praca ze znanymi czynnikami biologicznymi, o których wiadomo, że nie wywołują chorób u zdrowych dorosłych osób np. B. subtilis Np..: sala ćwiczeń dla studentów: nie wolno pić, jeść, żuć gumy (!), używać kosmetyków (np. szminek), myjemy ręce, nosimy fartuch, a w razie potrzeby jednorazowe rękawiczki i okulary ochronne materiał biologiczny traktujemy zawsze jako potencjalne źródło zakażenia - płytki, szkło laboratoryjne zatapiamy w detergencie, dezynfekujemy stoły laboratoryjne, niczego, co miało kontakt z bakteriami nie wyrzucamy do śmietnika! Po użyciu, ostre rzeczy wrzucamy do specjalnego pojemnika. Absolutnie nie wolno kłaść płytek, ez, preparatów na zeszyty, książki lub inne rzeczy, które zabiera się do domu. Długie włosy!
Poziom A: BSL-2 Praca z patogenami (jeśli nie istnieje niebezpieczństwo powstawania aerozolu): C. botulinum, C. diphteriae, M. leprae, V. cholerae, Salmonella, wirus Denga, wirus zapalenia wątroby typu A, grypy, wścieklizny, wirus HIV, wirus polio Jedynie diagnostyka (materiał kliniczny): Coxiella burnetti i inne riketsje, wąglik, tularemia, gruźlica, dżuma
Laboratoria A: Poziom bezpieczeństwa A, BSL-2, Laboratoria kliniczne (publiczne lub prywatne), analizują materiał kliniczny i identyfikują czynnik etiologiczny. Ich zadaniem jest wykluczenie obecności patogenu związanego z bronią biologiczną lub groźną epidemią (przy pomocy 8 klasycznych technik: barwienie Grama, test na oksydazę, katalazę, ureazę, ruchliwość, hemolizę, β -laktamazę i tworzenie satelit ). Protokoły dostępne w internecie. Jeśli nie jest to możliwe - lub w razie podejrzeń - materiał przekazywany jest do laboratorium B. Nie analizują próbek pobranych ze środowiska.
BSL-2 Praca z czynnikami zakaźnymi, które wywołują choroby u ludzi np. B. anthracis; ryzyko zakażenia się drogą pokarmową, poprzez błony śluzowe, uszkodzenia skóry, BSL- 1 + laboratorium oddzielone od głównego szlaku komunikacyjnego w budynku, niedostępne dla osób trzecich, opatrzone symbolem Wyposażenie: komora laminarna klasy II, autoklaw, Fartuchy laboratoryjne, które zostają w laboratorium, jednorazowe rękawiczki i w razie potrzeby okulary ochronne UWAGA! W rękawiczkach nie wolno odbierać telefonów ani dotykać innych przedmiotów, które mogły by w ten sposób ulec skażeniu Przeszkolony personel, szczepiony przeciw HBV i innym czynnikom zakaźnym Opracowany plan działania w przypadku zakażenia
Laboratoria B: Poziom bezpieczeństwa B, BSL-2 + procedury BSL-3 Identyfikują określony czynnik, mają uprawnienia do analizy próbek pobranych ze środowiska
Laboratorium poziom B, Poziom B: BSL-2 + procedury BSL-3 B. anthracis, C. botulinum, Y. pestis, wirus zapalenia wątroby typy B, wirus Hanta
Laboratoria C: Poziom bezpieczeństwa BSL-3 laboratoria referencyjne Identyfikują określone czynnik przy pomocy technik molekularnych. Przeprowadzają testy toksyczności analizują próbki pobrane ze środowiska. Uczestniczą w testowaniu nowych metod diagnostycznych
Laboratorium poziom C, procedury BSL-3 Coxiella burnetti i inne riketcje, F. tularensis, M. tuberculosis, M. bovis wirus gorączki Rift, wenezuelskie końskie zapalenie mózgu, żółta febra, wirus zachodniego Nilu
BSL-3 Praca z czynnikami zakaźnymi, które wywołują choroby i są przenoszone drogą kropelkową lub wziewną Praca z mało poznanymi czynnikami zakaźnymi Wszystkie czynności, które mogą prowadzić do powstania zakaźnego aerozolu: - namnażanie większych ilości bakterii/wirusów - przygotowywanie szczepionek BSL-2 + ściśle kontrolowany dostęp do laboratorium, osobne wejście, podwójne drzwi, komora laminarna klasy III Powietrze w pomieszczeniu filtrowane przez filtry HEPA, ujemne podciśnienie, odkażanie wszystkich odpadów i przedmiotów, które miały styczność z materiałem biologicznym, odkażanie fartuchów przed praniem
Biosafety Level (BSL) BSL-3 własne lub egzotyczne drobnoustroje przenoszące się drogą powietrzno-kropelkową (aerozol), choroba może mieć przebieg ciężki lub prowadzić do śmierci kontrolowany dostęp, dekontaminacja resztek, dekontaminacja fartuchów przed praniem, dostępne surowice odpornościowe środki ochrony osobistej: fartuchy, rękawiczki, maseczka na twarz
Laboratoria D: Poziom bezpieczeństwa BSL-4 Analizują materiał kliniczny w przypadku szczególnie niebezpiecznych chorób, przechowują wirulentne oraz referencyjne szczepy. Przeprowadzają genetyczną analizę porównawczą - detekcja genetycznie zmodyfikowanych czynników. Opracowują nowe techniki diagnostyczne.
BSL-4 Praca z czynnikami zakaźnymi, które wywołują śmiertelne choroby i są wysoce zakaźne/ przenoszone wziewną BSL-3 + laboratorium w osobnym budynku otoczone strefą ochronną, oddzielne generatory prądu Personel pracuje w kombinezonach, po wyjściu przechodzi odkażanie (prysznic) wirusy: ospa, Marburg, Ebola, Junin, Krym-Kongo, Omsk, Lassa, Machupo, Sabia, wirus polio po zaprzestaniu szczepień
Biosafety Level (BSL) BSL-4 niebezpieczne/egzotyczne drobnoustroje powodujące śmiertelne choroby, powodujące zakażenia wewnątrzlaboratoryjne przenoszone drogą powietrzno-kropelkową (aerozol) lub drobnoustroje o nieznanym mechanizmie transmisji środki ochrony osobistej: zmiana fartucha przed wejściem, prysznic przy wyjściu, materiał poddawany dekontaminacji przy opuszczaniu pomieszczenia, kombinezon okrywający całe ciało, z własnym źródłem powietrza, kombinezon z dodatnim ciśnieniem izolowany budynek lub strefa, sprzęt dedykowany budynkowi, nawiew, wyciąg
Diagnostyka mikrobiologiczna Poszukiwane czynnika etiologicznego choroby infekcyjnej, jego identyfikację i określenie lekowrażliwości Badanie mikrobiologiczne jest badaniem diagnostycznych pomagającym klinicyście w rozpoznawaniu choroby i ustaleniu prawidłowego procesu leczenia
Udział laboratorium mikrobiologicznego w programach kontroli zakażeń szpitalnych Mikrobiologiczne monitorowanie chorych Mikrobiologiczna kontrola sterylizacji i dezynfekcji Zestawienia i analiza danych rutynowych badań mikrobiologicznych wywoływanych u chorych Analiza badań okresowych personelu medycznego (nosicielstwo) i środowiska szpitalnego Udział w dochodzeniu epidemiologicznym Gromadzenie i analiza danych o czynnikach etiologicznych, ich cechach oraz wrażliwości drobnoustrojów na chemioterapeutyki Obserwacja szerzenia się oporności na leki przeciwbakteryjne
Współpraca między laboratorium a innymi jednostkami Lekarzem prowadzącym (dyżurnym) - konsultacje w sprawach diagnozowania chorych, pobierania próbek materiału, interpretacji wyniku badania mikrobiologicznego, szkolenie personelu Farmakologiem klinicznym - rekomendacje dotyczące polityki antybiotykowej, racjonalizowanie antybiotykoterapii, np.: antybiotyki w profilaktyce okołooperacyjnej, rekomendacje dotyczące terapii empiryczne, Szpitalny receptariusz a lekowrażliwość szczepów Kierownictwem oddziału - prowadzenie szkoleń z zakresu pobierania próbek materiału, raporty mikrobiologiczne Kierownictwem szpitala - raportowanie o sytuacji epidemiologicznej szpitala, oddziałów (bieżąca, roczna) Inspekcją sanitarną Dokumentowanie wymiany informacji!!!!
Lecz zakażenie, nie zanieczyszczenie Lecz zakażenie, nie kolonizację
Przegląd wyhodowań i wzorów wrażliwości Pod koniec roku kalendarzowego Najczęstsze patogeny Analiza wrażliwości: a) oddziały, przychodnie b) pediatria, dorośli