Autor: Beata Łuba-Królik
Skrócony opis lekcji Podczas zajęć omówione zostaną główne instytucje Unii Europejskiej i Unii Gospodarczo - Walutowej wraz z ich zadaniami i kompetencjami. Podkreślono też udział i miejsce Polski w działaniu instytucji unijnych po przystąpieniu naszego kraju do Unii. Cele lekcji Uczeń powinien umieć wymienić instytucje Unii Europejskiej i Unii Gospodarczo Walutowej, znać kompetencje poszczególnych instytucji UE, rozumieć istotę zasady subsydiarności, umieć konstruować zwięzłe wypowiedzi, porządkować i wykorzystywać wiedzę z różnych źródeł. Słowa kluczowe integracja europejska, instytucje Unii Europejskiej, zasada subsydiarności, traktat z Maastricht. Metody realizacji zajęć puzzle (układanka), praca w grupach, praca ze schematem. Adresat uczniowie szkół ponadgimnazjalnych. 2
Materiały tekst Instytucje UE, ćwiczenie Kto za co odpowiada?. Wstęp merytoryczny Układ instytucjonalny Wspólnot Europejskich wywodzi się z systemu demokratycznego przyjętego przez państwa członkowskie. W systemie demokratycznym władza należy do całego społeczeństwa. Sprawuje się ją pośrednio poprzez wybranych na określony czas przedstawicieli. Działanie władz państwowych reguluje prawo. Ustrój państwa demokratycznego opiera się na trzech równoważących się i kontrolujących się władzach: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Władza ustawodawcza należy do parlamentu, który uchwala ustawy. Najważniejszą ustawą jest konstytucja. Wszystkie ustawy muszą być zgodne z konstytucją. Władza wykonawcza to urzędnicy, którzy wprowadzają w życie prawa. Na czele władzy wykonawczej stoi głowa państwa oraz rząd. Podlegają im wszyscy inni urzędnicy państwowi. Rząd jest kontrolowany przez parlament. Władzę sądowniczą sprawują sędziowie (w Polsce powoływani przez Prezydenta). Są oni niezawiśli, nikt nie może wpływać na ich postanowienia i wyroki. Sądy wymierzają sprawiedliwość oraz rozstrzygają spory między obywatelami. Statutowe instytucje Wspólnot Europejskich, w tym instytucje główne: Rada UE, Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy oraz instytucje pomocnicze: Komitet Ekonomiczno Społeczny i Komitet Regionów zostały utworzone na podstawie odpowiednich zapisów traktatowych. Najwyższa natomiast instytucja, jaką jest Rada Europejska powstała bez stosownych zapisów umownych i dopiero Akt Europejski z 1986 r. stworzył podstawę prawną dla jej funkcjonowania, nie czyniąc z niej jednak organu Wspólnot Europejskich, ani też nie definiując jednoznacznie jej zadań. Wiodąca rola Rady Europejskiej została przypieczętowana przez Traktat z Maastricht z 1992 r. 3
Unia Europejska, powołana na mocy Traktatu z Maastricht, nie dysponuje własnymi instytucjami, opiera się natomiast na swej działalności na wspomnianych wyżej instytucjach Wspólnot Europejskich. W dniach 7 9 grudnia 2000 r. w Nicei odbyło się spotkanie Rady Europejskiej z udziałem szefów państw i rządów 15 krajów członkowskich UE w czasie, którego dyskutowano na temat kształtu reformy instytucjonalnej oraz funkcjonowania UE w dłuższej perspektywie czasowej. W dniu 14 lutego 2000 r., na podstawie decyzji podjętych na szczytach Rady Europejskiej w Kolonii (3 i 4 czerwca 1999 r) oraz w Helsinkach (10 11 grudnia 1999 r.) powołano Konferencję Międzyrządową w sprawie reformy instytucjonalnej. W agendzie Konferencji znajdowały się m.in. trzy kluczowe kwestie, których nie udało się rozstrzygnąć w Traktacie Amsterdamskim z 1997 r. tj.: zmiana liczby głosów w Radzie UE, możliwość rozszerzenia zakresu spraw, w których decyzje podejmowane byłyby kwalifikowaną większością głosów, wielkość i skład Komisji Europejskiej. Instytucje UE nie zastępują organów narodowych państw członkowskich. Jedną z podstawowych zasad ustrojowych UE jest zasada subsydiarności. W uproszczeniu oznacza ona, iż na szczeblu wspólnotowym powinny być podejmowane tylko te działania, które zapewniają większą skuteczność i efektywność, niż w przypadku, gdyby działania te pozostawić w wyłącznej kompetencji rządów poszczególnych państw członkowskich. Oznacza ona, że wszystkie decyzje powinny zapadać na szczeblu możliwie najbliższym obywatelom. Zasada subsydiarności odnosi się do dziedzin, w których Wspólnota nie ma wyłącznych kompetencji, czyli oświaty, kultury, ochrony zdrowia, ochrony konsumentów, ochrony środowiska pracy, koordynacji polityk państw członkowskich w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Wyłączne kompetencje Wspólnota posiada w większości kwestii dotyczących rynku wewnętrznego, np. polityce handlowej, eliminacji przeszkód w swobodnym przepływie towarów, usług, pracowników i kapitału. Proponowany przebieg zajęć 1. Poproś uczniów o przypomnienie zasady trójpodziału władzy (patrz wstęp merytoryczny) oraz wymienienie najważniejszych organów władzy w Polsce, zapisuj odpowiedzi na tablicy (sejm, senat, sądy, rząd). Zapytaj, które z wymienionych należą do organów władzy wykonawczej, sądowniczej i ustawodawczej. 4
2. Powiedz, że również Unia Europejska do realizacji polityki wspólnotowej dysponuje instytucjami gwarantującymi jej sprawne funkcjonowanie, przy czym zachowana jest zasada rozdzielności władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Podkreśl, że układ instytucjonalny Unii Europejskiej wywodzi się z systemu demokratycznego przyjętego przez państwa członkowskie (patrz wstęp merytoryczny). Zapytaj czy uczniowie znają przykłady instytucji europejskich. Wypisz je na tablicy, jeśli będzie konieczne uzupełnij zapis. Do organów UE i UGW zaliczamy: Radę Europejską, Radę Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy, Komitet Ekonomiczno- Społeczny, Komitet Regionów, Europejski Bank Centralny. 3. Podziel uczniów na 9 grup, rozdaj odpowiednią część tekstu Instytucje Unii Europejskiej (materiał pomocniczy nr 1). Zadaniem każdej osoby w grupie będzie zapoznanie się z kompetencjami, zadaniami, składem opisanej instytucji na tyle dobrze, by móc wytłumaczyć je innej grupie uczniów. Następnie poproś o utworzenie nowych grup w taki sposób, aby w ich skład wchodził jeden przedstawiciel każdej z poprzednich grup. Przedstawiciele ci kolejno relacjonują, czego nauczyli się na poprzednim etapie. Po zakończeniu tego etapu poproś uczniów, aby powrócili do swoich wyjściowych grup i skonfrontowali zdobytą wiedzę. 4. Aby sprawdzić na ile uczniowie zrozumieli i poznali zadania poszczególnych instytucji Unii poproś o wykonanie ćwiczenia zamieszczonego w materiale pomocniczym nr 2 Kto za co odpowiada? Rozdaj mapki konturowe Europy, poproś o zaznaczenie państw należących do UE oraz o uzupełnienie opisu. Po zakończeniu pracy poproś każdą grupę o charakterystykę jednej instytucji, pozostałe grupy w razie potrzeby powinny uzupełniać wypowiedź. 5. Zwróć uwagę uczniów, że instytucje UE nie zastępują organów narodowych państw członkowskich. Jedną z podstawowych zasad ustrojowych UE jest zasada subsydiarności (patrz wstęp merytoryczny). Możesz przeprowadzić z uczniami dyskusję lub poprosić o krótką notatkę na temat czy więcej władzy powinno należeć do instytucji unijnych czy też rządów państw członkowskich? 6. Zaproponuj uczniom, aby w domu, wyszukali w mediach aktualne informacje dotyczące wydarzeń np. przewodniczenia, terminu ostatniej sesji określonej instytucji UE i UGW. Uczniowie mogą zaprezentować zebrane informacje w dowolnej formie graficznej (plakat, kolaż itp.) 5
Uwagi dla prowadzącego W trakcie lekcji wykorzystano metodę puzzli (układanki). Uczniowie przekazując wiedzę innym utrwalają zdobyte wiadomości. Zaletą tej metody jest zaangażowanie wszystkich uczniów, każda osoba stanowi ogniwo w procesie uczenia się. Lekcja jest przeznaczona dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, jednak po rezygnacji ze zbyt szczegółowego omawiania unijnych instytucji, temat można zrealizować również w gimnazjum. Chcąc utrwalić nabytą wiedzę można zaproponować uczniom przygotowanie pytań i przeprowadzenie quizu na temat instytucji UE. Na rozpoczęcie lub podsumowanie lekcji można wykorzystać metodę tytuły prasowe. Uczniowie, pracując w grupach, wybierają z gazet i czasopism tytuły artykułów prasowych na temat instytucji UE. Następnie przygotowują wystawę tytułów, do której opracowują krótki wykład. Możesz ograniczyć czasowo długość prezentacji. 6
Materiały dla uczniów Materiał pomocniczy nr 1 Tekst Instytucje Unii Europejskiej Rada europejska U podstaw stworzenia Rady Europejskiej legły odbywające się od początku lat 60. konferencje rządów państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Podczas jednego z takich szczytów, 9 10 grudnia 1974r. w Paryżu ówczesny prezydent Francji Valery Giscard d Estaing zaproponował regularną organizację tego rodzaju spotkań. Propozycja została przyjęta, a dzień 10 grudnia 1974r. jest uważany za datę narodzin Rady Europejskiej. W jednolitym Akcie Europejskim, przyjętym w 1985r, nadano Radzie Europejskiej status prawny, uznając ją w ten sposób za jedną z instytucji UE. Przyjęto, że posiedzenia tego organu odbywać się będą dwa razy w roku ( w szczególnych przypadkach częściej). Spotkania Rady Europejskiej są organizowane przez kraj sprawujący Prezydencję w Unii Europejskiej, którego szef rządu przewodniczy Radzie. Jest on odpowiedzialny za stworzenie dokumentu końcowego, zawierającego najważniejsze zapisy z posiedzenia Rady. Dokument ten jest przedstawiany Parlamentowi Europejskiemu. Decyzje Rady Europejskiej podejmowane są nie w drodze głosowania, ale na zasadzie kompromisu i konsensusu. Spotkania Rady Europejskiej przed rozszerzeniem UE w 2004 roku odbywały się na terenie kraju Prezydencji. Od momentu zwiększenia się składu Unii do 25 członków, wszystkie spotkania odbywają się w Brukseli. Rada Europejska złożona jest przede wszystkim z szefów rządów lub głów państw członkowskich, ale w jej spotkaniu biorą udział również ministrowie spraw zagranicznych oraz przewodniczący Komisji Europejskiej ze swoim zastępcą. Zadania Rady Europejskiej zostały w sposób lapidarny określone w artykule D traktatu z Maastricht stwierdzającym, że Rada Europejska nadaje Unii impulsy niezbędne do jej polityki. Potwierdzono tym samym wiodącą rolę Rady Europejskiej, inne organy Wspólnot Europejskich mają w stosunku do Rady charakter wykonawczy. Rada Europejska wyznacza główne 7
kierunki i priorytety polityki Unii, decyduje w kwestiach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Rada Unii Europejskiej Rada Unii Europejskiej, nazywana również Radą Ministrów, jest głównym organem decyzyjnym i prawodawczym UE. W skład Rady wchodzą przedstawiciele państw członkowskich (po 1 z każdego) na szczeblu ministerialnym. Jej skład podstawowy to ministrowie spraw zagranicznych, którzy tworzą Radę ds. Ogólnych, będącą koordynatorem pracy Rad Specjalistycznych. W zależności od omawianych spraw, Rada UE obraduje m.in. w składzie ministrów ds. gospodarki i finansów, ministrów rolnictwa, przemysłu, transportu, ochrony środowiska itd. Siedzibą Rady UE jest Bruksela, gdzie odbywają się spotkania (z wyjątkiem kwietnia, czerwca, października, kiedy Rada obraduje w Luksemburgu). Siedzibą Rady i Sekretariatu jest Bruksela. Przewodnictwo w Radzie UE sprawują kolejno przez pół roku wszystkie państwa członkowskie z ministrem spraw zagranicznych na czele. W zależności od omawianych treści decyzje w Radzie podejmowane są: jednomyślnie (w sprawach najważniejszych np. w sprawie rozszerzenia Unii, zmiany treści traktatów lub wprowadzenie w życie nowej wspólnej polityki). Głosowanie zwykłą większością głosów (każdy kraj dysponuje po jednym głosie), obowiązuje w sprawach mniej istotnych np. proceduralnych. Zasadnicza większość postanowień jest podejmowana w trybie głosowania kwalifikowanego. Głosowania odbywają się kwalifikowaną większością głosów. Do 1 maja 2004 do przyjęcia decyzji Rady potrzebne były 62 głosy przy ogólnej liczbie 87 w zależności od wielkości państwa, potencjału gospodarczego i liczby ludności kraj dysponował od 2. do 10. głosów. Uzgodniony w Nicei w grudniu 2000r nowy traktat wprowadza nowy podział głosów w Radzie UE przydzielając odpowiednią liczbę głosów dwunastu nowym członkom. Od 1 maja do 31 października obowiązywały przepisy przejściowe. Od 1 listopada ogólna liczba głosów w Radzie UE została ustalona na 321, w tym cztery największe państwa Niemcy, Wielka Brytania, Francja, Włochy dysponują 29 głosami każde, w przypadku Polski jest to 27 głosów. Dla podjęcia decyzji kwalifikowaną większością potrzebna będzie, co najmniej 232 głosy. Ponadto postanowiono, że za decyzją podejmowaną kwalifikowaną większością głosów muszą głosować państwa, których ludność odpowiada co najmniej 62 % całkowitej ludności UE. Do głównych zadań Rady UE należy: 8
współtworzenie prawodawstwa wspólnotowego, wyznaczanie priorytetów polityki UE, harmonizowanie polityk gospodarczych państw członkowskich, zawieranie porozumień międzynarodowych w imieniu Unii, decydowanie w sprawach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Organem pomocniczym w stosunku do Rady UE jest Komisja Stałych Przedstawicieli (COREPER), składająca się z ambasadorów państw członkowskich akredytowanych w Brukseli. COREPER przygotowuje sesje rady UE i wykonuje zlecone mu przez Radę zadania. Komitet dokonuje wstępnej selekcji tematów, które będą przedmiotem obrad Rady, co usprawnia znacznie jej funkcjonowanie. Komitet przeprowadza też wstępną analizę propozycji legislacyjnych zgłoszonych przez Komisję Europejską. W strukturach Rady Unii Europejskiej znajduje się Rada ds. Gospodarczych i Finansowych, zwana powszechnie ECOFIN. Rada składa się z ministrów finansów i ministrów gospodarki reprezentujących państwa członkowskie. ECOFIN odpowiada za koordynację polityki gospodarczej państw członkowskich UE. Jest upoważniona do formułowania i przyjmowania założeń polityki gospodarczej, które stanowią główny instrument osiągnięcia spójności gospodarczej przez państwa członkowskie, kontroluje wydatki budżetowe UE, odpowiada za politykę kredytową w odniesieniu do państw członkowskich i pozostałych. Parlament Europejski To największy wielonarodowy parlament na świecie. Parlament Europejski jest to ciało opiniodawczo doradcze i kontrolne. Parlament nie jest organem ustawodawczym sensu stricte, wspomaga on jedynie Radę Unii - główny organ prawodawczy oraz Komisję inicjatora procesu legislacyjnego. Zarówno Komisja, jak i Rada w czasie swych prac są zobligowane do zasięgania opinii Parlamentu. Na mocy art. 138c dodanego do Traktatu rzymskiego przez Traktat z Maastricht, Parlament uzyskał prawo do tworzenia na wniosek ¼ swoich członków tzw. Komitetu dochodzeniowego zwanego również śledczym, jeżeli stwierdzi uchybienia w realizacji prawa wspólnotowego. Art. 138d natomiast uprawnia PE do przyjmowania petycji od obywateli unijnych, osób fizycznych i prawnych w sprawach leżących w gestii Wspólnot. Ponadto Parlament ma głos decydujący w przypadku tzw. wydatków nieobligatoryjnych, stanowiących 25% budżetu; w przypadku pozostałych 75% prawo ostatecznej decyzji leży w gestii Rady Unii, ale Parlament może zgłaszać poprawki. Udziela także Komisji absolutorium z wykonania budżetu; nie powoduje to jednak skutków prawnych. 9
Parlament mianuje Rzecznika Praw Obywatelskich. Kadencja Parlamentu trwa 5 lat, mandat nie stanowi przeszkody sprawowania funkcji posła w kraju macierzystym. Po ostatnim rozszerzeniu składu członkowskiego Unii od 1 maja 2004 r. skład izby wynosi 732 osoby. Liczba przedstawicieli poszczególnych państw uzależniona jest od liczby ludności - można zauważyć tutaj preferowanie mniejszych państw. Członkowie Parlamentu nie zasiadają według przynależności narodowej, ale według frakcji politycznych (np. Grupa Zielonych, Zjednoczona Lewica Europejska itd.). Parlament obraduje na sesjach plenarnych odbywających się raz w miesiącu w Strasburgu, poszczególne Komisje parlamentarne obradują zazwyczaj w Brukseli. Uchwały podejmowane są zwykłą większością głosów, większość kwalifikowana (np. 2/3, 3/5) obowiązuje podczas ważnych głosowań np. nad budżetem czy wotum nieufności dla Komisji. Quorum, czyli liczba posłów wymagana, aby podjęte uchwały nabrały mocy prawnej, wynosi 1/3 składu. Zauważalna jest tendencja do wzrostu znaczenia Parlamentu Europejskiego w systemie organów UE. Polska ma 54 posłów w Parlamencie Europejskim. Europejski trybunał sprawiedliwości i sąd pierwszej instancji Europejski Trybunał Sprawiedliwości został utworzony na mocy traktatu paryskiego o EWWiS z 1951 r. W skład Trybunału od 1 stycznia 1995 r. wchodziło 15 sędziów, po rozszerzeniu w 2004 skład obejmuje po jednej osobie z każdego kraju członkowskiego (reprezentowane są wszystkie kraje nie wynika to jednak z przepisów prawnych, lecz z praktyki) oraz 8 adwokatów (w literaturze polskiej możemy spotkać również określenie rzeczników) generalnych. Z uwagi na efektywność pracy Trybunału, posiedzenia odbywają się w formie Wielkiej Izby liczącej 11 członków (nie 25). Nominacje sędziowskie pozostają w gestii rządów państw członkowskich. Art. 167 Traktatu o UE określa warunki jakie powinien spełniać kandydat na stanowisko sędziego ETS są to m.in.: uprawnienia wymagane do pełnienia najwyższych funkcji sędziowskich we własnym kraju oraz fakt bycia powszechnie uznanym ekspertem w dziedzinie prawa wspólnotowego. Kadencja trwa 6 lat, a co 3 lata następuje zmiana części składu sędziowskiego. ETS obraduje w ramach 4 izb w składzie 3 i 5 sędziów (sędziowie mogą wchodzić w skład więcej niż jednej izby). Do jego zadań należy: orzekanie o zgodności aktów prawnych wydawanych przez organy WE z traktatami ustanawiającymi te wspólnoty (dotyczy tylko aktów prawnie wiążących, takich jak: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje nie zaś zaleceń czy opinii, zarówno w przypadku przekroczenia kompetencji jak i zaniechania, 10
podejmowanie decyzji na wniosek Komisji wobec państw członkowskich, które nie wypełniają zobowiązań traktatowych, pełnienie funkcji organu doradczego na wniosek Rady Unii, Komisji lub państwa członkowskiego w zakresie zgodności z traktatami umowy międzynarodowej, która ma zostać zawarta. Opinia ETS nie ma charakteru wiążącego, jednak podpisanie umowy negatywnie zaopiniowanej wymaga podjęcia specjalnej procedury, rozstrzyganie sporów pomiędzy Wspólnotami a ich funkcjonariuszami. Ponadto udziela ochrony osobom prywatnym (fizycznym i prawnym) przed nieuprawnionym działaniem Wspólnot. Rozstrzyga również spory o naprawienie szkód spowodowanych działalnością funkcjonariuszy Wspólnot w czasie wykonywania obowiązków służbowych, pełnienie funkcji sądu apelacyjnego od orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji Wielość spraw rozpatrywanych przez ETS oraz długi w związku z tym czas oczekiwania. Wielość spraw rozpatrywanych przez ETS oraz długi w związku z tym czas oczekiwania na rozstrzygnięcia wymusiło utworzenie kolejnej instytucji sądowniczej - Sądu Pierwszej Instancji. Możliwość powstania Sądu została zasygnalizowana w Jednolitym Akcie Europejskim podpisanym 17 lutego 1986 r., decyzję tę oddano w gestię Rady. Stosowna uchwała została podjęta 24 października 1988 r., co umożliwiło rozpoczęcie działalności Sądu 1 listopada 1989 r. W skład Sądu wchodzi 15 sędziów, mianowanych przez Radę Unii w oparciu o decyzję rządów państw członkowskich. Kadencja wynosi 6 lat, istnieje możliwość dwukrotnej reelekcji na kadencje 3-letnie. Wymagania stawiane kandydatom na sędziów są analogiczne z tymi obowiązującymi dla ETS-u. Sąd Pierwsze Instancji orzeka w następujących sprawach: spory pomiędzy Wspólnotami a ich funkcjonariuszami, spory pomiędzy osobami prawnymi i fizycznymi a organami Wspólnot w zakresie stosowania prawa o konkurencji i antydumpingu, spory o odszkodowanie za szkody wyrządzone osobom fizycznym i prawnym w wyniku działalności organów WE i ich funkcjonariuszy, spory wniesione przeciwko Komisji przez przedsiębiorstwa na podstawie Traktatu o EWWiS (art. 50 i 57-66) dotyczące stosowania ograniczeń ilościowych na produkcję węgla i stali oraz kontrolę cen. Procedura postępowania przed Sądem Pierwszej Instancji jest identyczna z tą obowiązującą dla ETS. Ponadto ETS stanowi instancję apelacyjną dla Sądu i ma moc uchylania jego orzeczeń. Obsługę administracyjną stanowią służby odpowiednie dla ETS, siedzibą jest Luksemburg. Podstawową różnicą dzielącą obydwa sądy jest zakres spraw podlegający ich orzecznictwu 11
oraz nadrzędny charakter Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Polska ma prawo posiadania 1 sędziego w ETS i 1 sędziego w Sądzie Pierwszej Instancji. Trybunał rewidentów księgowych Trybunał Rewidentów Księgowych (oryginalna nazwa z ang. Court of Auditors) zwany również Trybunałem Obrachunkowym lub Trybunałem Audytorów powstał jako wspólny organ trzech WE na mocy art. 28 traktatu brukselskiego z 22 lipca 1975 r. decyzją Rady Unii z 18 października. W systemie organów klasyfikowany jest różnie jako dodatkowy, pomocniczy lub główny. W skład TRK od 1 maja 2004 r. wchodzi 25 osób (z każdego kraju członkowskiego po jednej), mianowanych przez Radę Unii na 6 lat po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego. Są oni niezależni w wykonywaniu swej funkcji, nałożono na nich również zakaz prowadzenia działalności gospodarczej podczas trwania kadencji. Według Traktatu Nicejskiego, każde państwo członkowskie desygnuje do Trybunału Obrachunkowego po 1 swoim obywatelu. TRK wspomaga Radę Unii oraz Parlament Europejski w zakresie kontroli realizacji budżetu. Bada zgodność z prawem i prawidłowość wszystkich dochodów i wydatków Wspólnot, badając również ich zasadność. Decyzje podejmowane są zwykłą większością głosów. Działalność TRK jest przedstawiana w corocznym sprawozdaniu (jest ono podstawą udzielenia Komisji Europejskiej absolutorium za realizację budżetu). Trybunał mimo swej nazwy nie wydaje jednak orzeczeń sądowych czy dyscyplinarnych. Liczba funkcjonariuszy oscyluje wokół 400 osób, siedziba mieści się w Luksemburgu. Komisja europejska Komisja Europejska jest głównym organem inicjującym i wykonawczym Unii Europejskiej o szerokich kompetencjach, często określana jako rząd europejski. KE ma charakter ponadnarodowy, są w niej reprezentowani przedstawiciele wszystkich państw członkowskich, ale nie są oni związani instrukcjami państw macierzystych. Komisarze posiadają status funkcjonariusza międzynarodowego, pracują w warunkach pełnej niezawisłości, mając na celu tylko interes Unii jako całości. Mianowani są w wyniku współdziałania rządów państw członkowskich i Parlamentu Europejskiego. Kadencja trwa 5 lat i jest zsynchronizowana z kadencją Parlamentu. Uchwały podejmowane są bezwzględną większością głosów, quorum wynosi 11 komisarzy. Zbiera się na posiedzeniach z reguły raz w tygodniu, a obrady są utajnione. 12
Podstawowym uprawnieniem Komisji w procesie prawotwórczym jest inicjowanie i przygotowywanie większości uchwał Rady Unii Europejskiej. W pewnych przypadkach inicjowanie procesu legislacyjnego jest jej obowiązkiem, gdy tego nie zrobi może na podstawie art. 175 odpowiadać przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości za zaniechanie działalności. KE ma prawo do wydawania samodzielnych uchwał, pozbawionych jednak mocy wiążącej tj. zaleceń i opinii. W ramach funkcji zarządzającej Komisja wydaje tzw. uchwały nienazwane - jak np. rozporządzenia finansowe, oceny, raporty, komunikaty, powszechnie obowiązujące ustalenia, akceptacje. Do dziedzin najbardziej absorbujących KE należą: unia celna, wspólna polityka rolna, kwestie związane z konkurencją czy zarządzanie tzw. Funduszami Strukturalnymi. Ponadto KE wydaje tzw. klauzule derogacyjne lub ochronne, kiedy państwa nie są w stanie pełnić części obowiązków wynikających z członkostwa w UE, a jest to uzasadnione sytuacją ekonomiczną danego państwa. KE negocjuje również umowy międzynarodowe, utrzymuje stosunki z innymi organizacjami międzynarodowymi, realizuje bierne i czynne prawo legacji. Pełni również ważną rolę w procesie poszerzania Unii Europejskiej. Jeden z komisarzy zajmuje się wyłącznie negocjacjami z krajami kandydackimi, ponadto KE przygotowuje propozycję wspólnego stanowiska UE w sprawie rozszerzenia. Komisja, jako organ niezależny od rządów państw członkowskich, za swą działalność odpowiada politycznie przed Parlamentem Europejskim, któremu corocznie przedkłada raport generalny o działalności Unii. Dla realizacji swych funkcji KE została wyposażona w duży aparat administracyjny (ok. 16 tys. osób) podzielony na 23 Dyrekcje Generalne i 8 Służb Specjalnych, wśród których warto wymienić: Sekretariat Generalny, Służbę Prawniczą, Służbę Tłumaczy i Obsługi Konferencji czy Agencję Zaopatrzenia EURATOM-u. Siedziba Komisji Europejskiej mieści się w Brukseli, natomiast część służb administracyjnych znajduje się w Luksemburgu. Komitet ekonomiczno społeczny Komitet Ekonomiczno Społeczny został utworzony w 1958r. na mocy traktatów rzymskich jako wspólna instytucja EWG i EURATOMU. Jest to organ doradczy, zadaniem którego jest wyrażanie opinii na temat polityki gospodarczej i społecznej w ramach UE. Członkami Komitetu są osobistości ze świata gospodarczego, związkowego, przedstawiciele konsumentów, reprezentanci różnych zawodów i grup społecznych, których opinie mogą pomóc pozostałym organom UE. Komitet składa się z 222 członków pochodzących z poszczególnych krajów UE. 13
Członków Komitetu nominuje jednomyślnie Rada UE, na podstawie wniosków przedstawionych przez poszczególne rządy państw członkowskich, na których musi się znaleźć dwukrotnie więcej nazwisk niż liczba miejsc przypadających w Komitecie danemu krajowi. Mandat członkowski Komitetu trwa cztery lata. Polsce przyznano w Komitecie 21 miejsc. Komitet Ekonomiczno Społeczny dzieli się na trzy podstawowe grupy reprezentujące interesy pracodawców, pracobiorców i inne środowiska społeczno gospodarcze. Ponadto w ramach Komitetu funkcjonują też grupy branżowe: ekonomiczna, finansowa, walutowa, rolnictwa i rybołówstwa, kultury i edukacji, rzemiosła i usług i inne. Komitet Ekonomiczno Społeczny przygotowuje i udostępnia pozostałym organom UE opinie na temat określonych kwestii o wymiarze ekonomicznym i społecznym. Nie są one formalnie wiążące, ale są brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji. Opinie są przyjmowane na zgromadzeniu plenarnym Komitetu zwykłą większością głosów. Siedzibą Komitetu jest Bruksela. Komitet regionów Komitet Regionów jest jedną z najmłodszych instytucji UE. Został utworzony na mocy traktatu z Maastricht z 1992r., a działalność rozpoczął w 1994r. Powołanie Komitetu Regionów miało na celu włączenie regionów i społeczności lokalnych w proces integracji europejskiej. Komitet Regionów jest instytucją doradczą, a jednocześnie pełni funkcję przedstawicielską wobec reprezentowanych przez siebie instytucji i organizacji. Jego liczebność i skład są takie same jak w przypadku Komitetu Ekonomiczno Społecznego. Członkowie Komitetu (i ich zastępcy) są mianowani jednomyślnie przez Radę UE, na podstawie wniosków składanych przez poszczególne państwa członkowskie. Wybierają oni spośród siebie, na dwa lata, przewodniczącego oraz prezydium. Po rozszerzeniu Unii zarezerwowano miejsca w Komitecie dla przedstawicieli pochodzących z nowych państw członkowskich wg takiego samego klucza, jak w przypadku Komitetu Ekonomiczno Społecznego. Polsce przyznano 21 miejsc w Komitecie. Komitet może przygotowywać i przedstawiać opinie na różne tematy. W ramach Komitetu pracuje osiem stałych komisji i cztery podkomisje. Komitet Regionów korzysta ze struktury administracyjnej Komitetu Ekonomiczno Społecznego. Europejski bank centralny Europejski Bank Centralny to najważniejsza instytucja UGW, utworzona na bazie Europejskiego Instytutu Walutowego. Formalna inauguracja działalności nastąpiła w lipcu 1998 r. Jest on instytucją niezależną od państw członkowskich, mającą osobowość prawną w każdym z nich. 14
EBC tworzy trzon Europejskiego Systemu Banków Centralnych. ESBC składa się z EBC i narodowych banków centralnych wszystkich krajów UE (banki krajów spoza strefy euro prowadzą własną politykę pieniężną, ale są wyłączone z procesu decyzyjnego ESBC). Siedzibą EBC jest Frankfurt nad Menem. Organami decyzyjnymi EBC są: Zarząd, Rada Zarządzająca i Rada Generalna. Zarząd składa się z Prezesa, Wiceprezesa i 4 członków, których kadencja trwa 8 lat i nie jest odnawialna. Długość kadencji członków pierwszego Zarządu jest zróżnicowana, tj. wiceprezes jest mianowany na 4 lata, a pozostali członkowie są mianowani na kadencje od 5 do 8 lat, co zapewnia ciągłość zarządzania. Członkami zarządu mogą być tylko obywatele państw członkowskich UE. Każdy członek zarządu posiada jeden głos do dyspozycji, głosowanie odbywa się w oparciu o zasadę zwykłej większości. W przypadku równej liczby głosów, decydujący głos należy do Prezesa. Zarząd jest odpowiedzialny za bieżące sprawy EBC zgodnie z wytycznymi Rady Zarządzającej. Rada Zarządzająca składa się z Zarządu oraz prezesów narodowych banków centralnych sfery euro. Podejmuje ona decyzje konieczne dla realizacji zadań nałożonych na ESBC. Podejmuje decyzje większością głosów; przy równej liczbie głosów, decydujący ma przewodniczący. Dnia 21 marca 2003r. przywódcy UE przyjęli reformę systemu podejmowania decyzji przez EBC, gdy do strefy euro przystąpią kolejne kraje. Postanowiono, że łączna liczba głosów w Radzie Zarządzającej nigdy nie przekroczy 21, w tym 6 z zarządu. Kraje członkowskie zostaną podzielone na 3 grupy: 5 największych pod względem dochodu narodowego i znaczenia sektora finansowego będzie dysponowało 4 głosami z możliwością udziału w 80% posiedzeń. Drugą grupę, do której będzie należała Polska, utworzy połowa krajów EMU z 8 głosami i możliwością udziału w 57% posiedzeń. Pozostałe, najbiedniejsze kraje otrzymają 3 głosy i prawo do udziału w 38% spotkań. Rada Generalna składa się z Prezesa i Wiceprezesa Zarządu oraz prezesów narodowych banków centralnych UE. Rada Generalna pełni funkcje doradcze, wspomagające i administracyjne. Rada będzie funkcjonować do czasu, aż wszystkie państwa członkowskie UE przyjmą wspólną walutę euro. Zadania EBC 15
posiada wyłączność na wydawanie zgody na emisję banknotów i monet euro w ramach Wspólnoty, formułowanie założeń polityki pieniężnej w strefie euro, w tym w razie konieczności, podejmowanie decyzji dotyczących pośrednich celów monetarnych, podstawowych stóp procentowych i poziomu podaży rezerw, przygotowywanie rocznych raportów, gromadzenie danych statystycznych, ustalanie sztywnych kursów walut narodowych do euro państw członkowskich objętych derogacja (czyli wyłączeniem, nie przystąpieniem do strefy euro), prowadzenie dla obszaru UW jednolitej polityki pieniężnej, której głównym celem jest stabilizacja cen, prowadzenie operacji walutowych, utrzymanie oficjalnych rezerw walutowych i zarządzanie nimi, zapewnienie właściwego funkcjonowania systemów płatniczych, sprawowanie nadzoru bankowego. 16
Materiał pomocniczy nr 2 Ćwiczenie Kto za co odpowiada? Uzupełnij tabelkę Tabela do uzupełnienia 1. Instytucje siedziba skład kompetencje reprezentacja Polski Komisja Europejska Rada Unii Europejskiej Europejski Bank Centralny Parlament Europejski Trybunał Sprawiedliwości Komitet Ekonomiczno - Społeczny Komitet Regionów 17
Propozycje sprawdzenia wiedzy Ćwiczenie: Połącz ze sobą instytucję z odpowiednią funkcją, którą sprawuje: Tabela do uzupełnienia 2. Instytucja Funkcja Rada Unii Europejskiej Europejski Bank Centralny Parlament Europejski Komisja Europejska Trybunał Sprawiedliwości Rada Unii Europejskiej Jest organem prawodawczym Pełni funkcje kontrolne Mianuje Rzecznika Praw Obywatelskich Pełni rolę władzy wykonawczej Inicjuje proces legislacyjny Pełni rolę władzy sądowniczej Wyznacza priorytety wspólnej polityki Udziela zgody na przyjęcie nowych członków do UE Posiada wyłączność wydawania zgody o emisji banknotów euro Jest nazywana rządem europejskim 18
Bibliografia Europa na co dzień pakiet edukacyjny Wydawnictwo CODN 1997, scenariusz UE pomysł na wspólną Europę J. Kowalski, W. Weienfeld W.Wessels Europa od A do Z, Wyd. Wokół nas, Gliwice 1995, Unia Europejska, Agencja Unia Press, Edyta Brudnik - Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie cz. 2, Zakład Wydawniczy SFS, Kielce 2002, Kształcenie obywatelskie scenariusze lekcji, CODN, Warszawa 1993. Przydatne adresy internetowe www.ukie.gov.pl, www.europa.delpol.pl, www.cie.gov.pl. 19
www.nbp.pl