swój zwierz kampania edukacyjna Jeżowe ABC Jeżowe ABC Ochrona ścisła jeży Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody oraz Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną - jeże występujące w Polsce, objęte są ochroną ścisłą wymagają ochrony czynnej. Ochrona ścisła, to całkowity zakaz bezpośredniej ingerencji człowieka w środowisko jeży czyli chwytania, przenoszenia, przetrzymywania, płoszenia i zabijania. Ochrona czynna, to zabiegi ochronne wobec istniejących naturalnych siedlisk, naprawy i odbudowy naturalnych siedlisk, niezbędnego leczenia i rehabilitacji jeży - celem przywrócenia ich do środowiska naturalnego. Dlaczego jeże są pod ochroną? Jeże są bardzo pożyteczne, gdyż żywią się najróżniejszymi owadami, płazami i gryzoniami - przyczyniają się do zmniejszenia ilości szkodników w otoczeniu człowieka. Jeże oczyszczają też środowisko zjadając nieżywe małe zwierzęta i ptaki oraz zaciekle niszczą potomstwo myszy i szczurów. Niestety, w ostatnich latach, na skutek działalności człowieka, ginie tak dużo jeży, że są zagrożone wyginięciem. Dlatego, te pożyteczne zwierzątka są objęte ochroną ścisłą. Oznacza to, że jeży nie wolno płoszyć, ranić ani zabijać. Nie wolno też brać ich bez potrzeby na ręce - chyba, że jeż jest ranny lub chory - wtedy wszyscy mają obowiązek mu pomóc! Jakie jeże i gdzie występują? Na świecie żyje 15 gatunków jeży w Europie, Azji, Afryce i Nowej Zelandii - z czego w Polsce występują dwa gatunki: zachodni (Erinaceus europaeus europaeus) - żyjący w województwach zachodnich oraz wschodni (Erinaceus europaeus roumanicus) - żyjący w środkowej i wschodniej strefie kraju. Jeży nie ma w Ameryce Północnej i Południowej oraz Australii. Jeż zachodni ma brązowe kolce i brązowe futerko na brzuszku.
Jeż wschodni ma ciemnoszare kolce i jasnoszare futerko na brzuszku oraz wyraźną plamę białego futerka na piersi. Jeże zamieszkują tereny zakrzewione i porośnięte chaszczami, skraje lasów, a także w parkach i ogrodach w miastach, miasteczkach oraz tereny wiejskie. Jeże nie żyją w górach, na terenach podmokłych ani w lasach. Unikają terenów, gdzie jest duży hałas, silne zapachy oraz wibracje. Jeże są samotnikami - zarówno samce, jak i samice, nie żyją w stadach. Każdy jeż wędruje sam, a po urodzeniu małych jeżątek ich wychowaniem i karmieniem zajmu-je się wyłącznie matka. Jeż zachodnioeuropejski. Jak jest jeż zbudowany? Jeż ma krępą sylwetkę, wydłużony pyszczek, małe uszy i krótki ogonek. Długość dorosłego jeża wynosi 20 do 30 cm. Grzbiet i boki są pokryte kolcami. Zaraz po narodzinach jeżyk ma niewiele kolców i są one jasne i miękkie, ale z każdym dniem są coraz większe, coraz twardsze i ciemniejsze. Dorosły jeż ma od 4000 do 7000 kolców długości 25-30 mm. W zależności od gatunku jeża kolce są ciemnoszare lub brązowe - zawsze prążkowane. Kolce służą jeżowi do obrony przed wrogiem. Kiedy wróg się zbliża, jeż zwija się w kulkę, że nie widać ani głowy, ani łapek i mocno stroszy igły oraz fuka i syczy odstraszając nieprzyjaciela. W tej pozycji jeż trwa tak długo, jak długo trzeba. Jeż wschodnioeuropejski. Co jeże jedzą? Jeże są zwierzętami nocnymi, tzn. żerują od zmierzchu przez noc do świtu, a cały dzień śpią ukryte w gęstych zaroślach i kryjówkach. Jeże słabo widzą i to tylko na odległość 2-3 m, natomiast mają doskonały węch i słuch. Właśnie dzięki temu lokalizują zdobycz - nawet słyszą robaki i owady poruszające się w ziemi. Jeż wyczuwa owady nawet
na odległość 5 m. Jeże są mięsożerne i nie jedzą warzyw. Jedzą: wszelkie owady i pająki, chrząszcze i gąsienice, robaki, krocionogi, ślimaki, płazy i gady, padlinę, jaja ptaków mających gniazda na ziemi. Czasami mogą zjeść wyłącznie przejrzałe: banany, winogrona, rodzynki, wiśnie, grzyby albo pestki słonecznika. Czy jeże roznoszą wściekliznę? Nie, jeże nie chorują na wściekliznę i jej nie roznoszą. Zatem, napotkany żywy jeż nie jest zarażony wścieklizną, gdyż nią zarażony zaraz ginie. Czasami spotyka się jeża, który ma na sobie białą pianę, co niewtajemniczeni kojarzą ze wścieklizną - jak u psów. Otóż, kiedy jeż trafi na nowy dla siebie smak lub zapach, wykonuje dziwne figury i narzuca przy tym gęstą ślinę na swój grzbiet. Zachowanie to nazywa się samonamaszczaniem i nikt do tej pory nie poznał przyczyny tego zjawiska. Co ciekawe, to zawsze kolor pienistej śliny jest taki sam jak nowy smak: po spróbowaniu mlecza lub innej rośliny - kolor śliny jest zielony, po spróbowaniu kory drzewa - kolor śliny jest brązowy, po spróbowaniu wiśni - kolor śliny jest różowy, a po poznaniu nowego zapachu - kolor śliny jest zawsze biały. Narzucana przez jeża ślina utrzymuje się na nim przez kilkadziesiąt minut a potem znika. Samonamaszczanie jeża. Czy jeże wydają dźwięki? Jeże nie wydają dźwięków na co dzień. Jedynie podczas godów wydobywają kwakanie podobne do kaczki i tak nawzajem się nawołują samce i samice. Przy bezpośrednim spotkaniu wroga jeże stroszą kolce i syczą oraz fukają, by go odstraszyć. Przy bezpośrednim zaatakowaniu jeża, potrafi on też wydać głośny krzyk odstraszający. Noworodki jeżowe wydają ciche, ale przenikliwe piski wtedy, gdy są głodne i wołają matkę by je nakarmiła. Jak jeże zimują? Kiedy na zewnątrz późną jesienią temperatura powietrza spada poniżej 9 o C, jeże w pośpiechu budują sobie kryjówki, norki i legowiska znosząc suche trawy, gałązki, mech i liście, gdzie zapadają w zimowy sen, który nazywa się hibernacją. W tym czasie temperatura ich ciała obniża się do 5 o C z 37 o C, serce bije zaledwie 20 razy na minutę zamiast 180 i oddycha 1-2 razy na minutę zamiast 50 razy. Jeże budzą
się dopiero wiosną, gdy temperatura w nocy jest wyższa niż 9 o C. Zimę przeżywają tylko te jeże, które przed nadejściem mrozów osiągnęły wagę przynajmniej 700 G w Polsce zachodniej i przynajmniej 800 G w Polsce wschodniej. Dlatego tak ważne jest dokarmianie jeży jesienią, ale tylko karmą przeznaczoną dla kotów. Nie wolno podawać jeżom mleka, gdyż jeże nie trawią zawartej w nim laktozy - choć chętnie jedzą mleko, ale potem giną w męczarniach. Jeże piją wodę. Narodziny jeżątek Ciąża samicy trwa około 35 dni. Na kilka dni przed porodem, samica buduje ukryte w zaroślach gniazdo wymoszczone suchymi trawami i liśćmi. Rodzi się od 2 do 7 jeżątek, ale najczęściej 5 do 6. Jeżyki rodzą się ślepe i są całe pokryte delikatną białą skórką, ale już następnego dnia zaczynają wyrastać im kolce, które są miękkie i białe. Ciemnieją i twardnieją one już po kilku dniach. Ich mama dba, aby było im ciepło, czyści je i karmi swoim mlekiem. Oczy otwierają po dwóch tygodniach. Pierwsze ząbki pojawiają się po trzech tygodniach i wtedy młode jeże zaczynają towarzyszyć mamie w nocnych wyprawach. Po 6-8 tygodniach jeże odłączają się od matki i ruszają w świat szukając swojego terytorium. Jest to najtrudniejszy okres ich życia. Muszą się wtedy wiele nauczyć i szybko przybrać na wadze. Jeże rodzą się w dwóch miotach: w czerwcu oraz w sierpniu. Urodzone wiosną, mają największe szanse na przeżycie pierwszej w ich życiu zimy. Jeże urodzone jesienią, zwykle potrzebują schronienia w zabudowaniach człowieka lub pod jego opieką. Uratowane jeżyki tydzień po urodzeniu. Co jeże robią przez cały rok? Kiedy nadchodzą mrozy, jeże pod koniec listopada rozpoczynają długi zimowy sen. Hibernacja trwa przez grudzień, styczeń, luty i marzec. Jeśli jeż przed zimą nie osiągnął wagi 700 G, to po pewnym czasie brakuje mu zapasów energetycznych zgromadzonych w tłuszczu i budzi się. Zdarza się więc, że młode jeże budzą się wcześnie i wychodzą na śnieg i mróz szukać pożywienia. Jeśli na niego trafi człowiek, powinien zabrać go do domu i uratować. W kwietniu jeże się budzą i od razu intensywnie żerują, by uzupełnić niedobory energii. Pod koniec kwietnia i na począt-
ku maja samce dużo wędrują w poszukiwaniu partnerek. W tym czasie wiele z nich wychodzi na szosy i drogi i często giną pod kołami aut. W czerwcu przychodzą na świat jeżyki, które są karmione przez matkę przez 6-8 tygodni i pod koniec lipca opuszczają legowisko, by żyć własnym życiem. W lipcu kolejne samce poszukują partnerek, zaś w sierpniu rozpoczynają się jesienne porody. We wrześniu i październiku wszystkie jeże mocno żerują by przygotować się do zimy. W listopadzie jeże budują zimowe legowiska i zapadają w zimowy sen czyli hibernację. Co zagraża jeżom? Głównym zagrożeniem dla jeży jest ruch kołowy na drogach i szosach - zabijający tysiące jeży rocznie. Dlatego, ważne jest by kierowcy zwalniali i uważali na jezdnię od zmierzchu do rana przejeżdżając przez tereny podmiejskie, leśne i z ogrodami. Jeże giną w straszliwych męczarniach jeśli zostaną poparzone ogniem - dlatego nie wolno wypalać traw, palić stosów gałęzi czy liści, bo jeże zwykle mają tam kryjówki. Zranieniem lub zabiciem jeży grozi koszenie i podkaszanie traw blisko pod krzewami, gdyż właśnie tam mają one legowiska. Trucizny na gryzonie czy ślimaki używane w ogródkach, są śmiertelnym zagrożeniem, gdyż jeśli jeż zje zatrutego ślimaka czy gryzonia - też zginie! Groźnymi pułapkami są wąskie prześwity w ogrodzeniach, w których jeż może się zaklinować i już nigdy nie wyjść. Dużo jeży ginie od pokąsania przez psy - dlatego nie powinno się spuszczać luzem psów bez kagańca. Psy mogą nie tylko spłoszyć samice karmiące małe, bądź je zranić, ale zimą często wykopują z legowisk jeże hibernujące - jeśli takiego jeża człowiek nie zabierze do domu, to jeż zginie. Dużym niebezpieczeństwem są też plastikowe sadzawki w ogrodach i studzienki, gdyż jeż jeśli tam wpadnie, to utopi się nie mogąc się wydostać. Uratowany jeżyk, którego matka zginęła pod kołami auta. Jak postępować, gdy znajdziemy malutkie jeżyki? W pierwszej kolejności, trzeba dokładnie przeszukać teren w poszukiwaniu reszty maluszków. Należy przy tym chodzić ostrożnie, by nie nadepnąć na małe jeżyki, bowiem one nie uciekają lecz zamierają w bezruchu słysząc kroki. Jeżyki należy zebrać do kartonu wysłanego szmatkami lub ręcznikiem papierowym kuchennym i przykryć szmatkami. Jest to ważne, gdyż pierwszą pomocą jest zabezpieczenie ich przed wyzię-
bieniem. Jeśli trzymany w ręce jeżyk jest zimniejszy niż nasza dłoń, wówczas trzeba potrzymać jeżyka w obu dłoniach przez kilka minut, aż się rozgrzeje i dopiero wtedy włożyć razem z rodzeństwem do kartonu. Potem trzeba zawiadomić Opiekuna Jeży (dane są na stronie www.naszejeze.org). Jak usunąć z jeża jaja i larw much? Często na chorym lub osłabionym jeżu muchy składają jaja a z nich wylęgają się larwy, które są śmiertelnie groźne dla każdego jeża. Dlatego, ratując jeża najpierw trzeba dokładnie sprawdzić czy w uszkach, na brzuszku, wokół pyszczka i przy odbycie nie są jaja much i larwy. Są one w kształcie ziarenek ryżu, małej średnicy, długości kilku mm i są bardzo lepkie i przyczepione do ciałka jeża. Należy je usunąć za pomocą patyczka higienicznego z wacikiem lub szczoteczki do zębów. Czynność ta jest żmudna i wymaga dużej staranności, gdyż pozostawienie choć jednego jaja będzie skutkować powstaniem larwy, a ta jeża zabije. Operacja usuwania larw jest trudna i należy poprosić o to osobę dorosłą. Miejsca, gdzie żerowały larwy należy odkazić wacikiem namoczonym w wodzie utlenionej. Po usunięciu jaj i larw, jeżyka włożyć do kartonu wyściełanego szmatkami i włożoną tam szklaną butelką z ciepłą wodą i włożoną w skarpetę. Jeż jest zwierzęciem nocnym. Czy jeże można karmić mlekiem? Nie, jeży nie wolno karmić mlekiem krowim lub jakimkolwiek preparatem mlekozastępczym, ponieważ w mleku jest laktoza, której jeże nie trawią i po zjedzeniu mleka giną potem w mękach. Jeśli jeżyki są jeszcze małe, karmić trzeba strzykawką - wyłącznie specjalnym mleczkiem Royal Canin Baby Dog Milk - rozrobionym gorącą przegotowaną wodą w proporcji 1:2 lub Royal Canin Convalescence Support Instant - rozrobionym wodą w proporcji 1:3. Po przygotowaniu mleczka odczekać, aż ostygnie do temperatury człowieka ok. 36 o C. Jeżom wielkości cytryny i większym do jedzenia podawać mokrą karmę przeznaczoną dla małych kotków, ale po wystawieniu karmy należy zaraz odejść i nie stać obok, by jeż w spokoju się posilił. Jeżom większym niż grapefruit do jedzenia można podawać suchą karmę dla kotów oraz wodę do picia w płaskim naczyniu.
Jak jeżom można pomagać? W ogrodach i parkach zostawić sterty gałęzi i liści przed zimą, gdyż w nich jeże znajdą kryjówki i legowiska na czas zimy, ale też na czas porodów. Nigdy takich stosów nie należy rozbierać widłami ani nie należy spalać bez sprawdzenia rękoma czy nie ma w nich jeży. Nie spuszczać psów bez kagańca. Rozgrzebane przez psa zimowe legowisko jeża przykryć słomą, liśćmi lub sianem i gałęziami i pozostawić w spokoju. Jesienią wystawiać suchą i mokrą karmę dla kotów oraz wodę do picia w spodkach w parkach, sadach, ogrodach i pod blokiem - po kilka razy dziennie i koniecznie także wieczorem. Spotkanego dużego jeża nie brać na ręce i nie przenosić, gdyż może to być samica karmiąca swoje dzieci. Podczas koszenia trawników nie kosić pod krzewami. W oczkach ustawić pochylnie dla jeży, a studnie i kompostowniki zakryć. W upalne dni wystawiać w talerzykach wodę do picia w miejscach zacienionych. Nie płoszyć i nie niepokoić jeża spotkanego wieczorem lub w nocy. Karmienie oseska jeżowego specjalnym mleczkiem. Jeśli spotkasz jeża lub malutkie jeżyki i nie wiesz jak im pomóc - zgłoś się natychmiast po poradę do ogólnopolskiego Pogotowia Jeżowego pod numer alarmowy 505-140-960 lub do Polskiego Stowarzyszenia Ochrony Jeży NASZE JE- ŻE - wykaz Ośrodków Rehabilitacji Zwierząt i legalnych Opiekunów Jeży znajduje się na stronie www.naszejeze.org