. omasz Stępniewskr ^ Geopolityka regionu MORZA CZARNEG ^, w pozimnowojennym świecie
Wstęp 11 Geopolityka jako przedmiot badań - wprowadzenie 23 CZĘŚĆ 1 (Geo)polityka państw nadbrzeżnych regionu Morza Czarnego 35 Turcja 37 I. Uwarunkowania i koncepcje polityki zagranicznej Turcji w regionie Morza Czarnego 39 1. Geostrategiczne położenie Turcji 39 2. Uwarunkowania historyczne oraz znaczenie cieśnin czarnomorskich dla Turcji 40 3. Koncepcje polityki zagranicznej Turcji i jej wymiar wschodni (czarnomorski) 43 II. Realizacją wymiaru wschodniego polityki zagranicznej Turcji 47 1. Płaszczyzna polityczno-ekonomiczna 47 2. Płaszczyzna energetyczna 52 3. Regionalne organizacje wielostronne w polityce Turcji 55 4. Polityka Turcji wobec Europy Południowo-Wschodniej (Bałkanów) 56 Grecja 56 Bułgaria 59 Rumunia 61 5. Polityka Turcji wobec Europy Wschodniej 63 Ukraina 63 Mołdawia 65 6. Polityka Turcji wobec Federacji Rosyjskiej 66 7. Kwestie bezpieczeństwa i działania NATO w regionie a interesy Turcji 71 III. Konkluzje 74 Federacja Rosyjska 77 I. Uwarunkowania sytuacji w regionie Morza Czarnego: perspektywa Federacji Rosyjskiej 81 1. Geopolityczna pozycja Federacji Rosyjskiej 81 2. Uwarunkowania historyczne 84 3. Uwarunkowania sytuacji na obszarze Wspólnoty Niepodległych Państw 85 4. Polityka Federacji Rosyjskiej wobec bliskiej zagranicy" i regionu Morza Czarnego 87
5. Rozszerzenie NATO na Wschód: perspektywa Federacji Rosyjskiej 6. Nowa architektura bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej II. Realizacja polityki Federacji Rosyjskiej wobec regionu Morza Czarnego 1. Płaszczyzna energetyczna 2. Płaszczyzna ekonomiczna 3. Płaszczyzna militarna 4. Soft i hard power Federacji Rosyjskiej 5. Polityka konfesyjna Federacji Rosyjskiej w regionie Morza Czarnego III. Ewolucja polityki Federacji Rosyjskiej wobec poradzieckich państw regionu Morza Czarnego 1. Polityka Federacji Rosyjskiej w latach 1991-1996 2. Polityka Federacji Rosyjskiej w latach 1996-1999 3. Polityka Federacji Rosyjskiej w latach 2000-2004 4. Pomarańczowa rewolucja" na Ukrainie 5. Konflikty gazowe (szantaż energetyczny) IV. Konkluzje Ukraina I. Pozycja i struktura geopolityczna Ukrainy 1. Ukraina a bliska zagranica" 2. Geostrategiczne położenie Ukrainy II. Realizacja wymiaru południowego polityki zagranicznej Ukrainy 1. Płaszczyzna energetyczna 2. GUAM 3. Wojna Rosji z Gruzją - implikacje dla Ukrainy 4. Wspólnota Demokratycznego Wyboru 5. Organizacja Współpracy Gospodarczej. ' Państw Morza Czarnego (BSEC) 6. Konflikt w Naddniestrzańskiej Republice Mołdawskiej - propozycje uregulowania sporu przez Ukrainę 7. Kwestia rozszerzenia NATO o Ukrainę III. Konkluzje Rumunia I. Uwarunkowania sytuacji w regionie Morza Czarnego 1. Geopolityczne położenie Rumunii 2. Czynniki warunkujące sytuację w regionie Morza Czarnego II. Realizacja polityki zagranicznej Rumunii w regionie Morza Czarnego 1. Rumunia - Mołdawia 2. Rumunia - Ukraina 3. Rumunia - Bułgaria 4. Rumunia - Turcja. 90. 92. 93. 93. 95. 99 100 102 105 105 106 110 112 114. 117 119 121 121 123 126 127 131 135 137 138 140 141 144 147 149 149 151 153 153 157 161 164
5. Rumunia - Grecja 164 6. Rumunia - Federacja Rosyjska 165 7. Polityka Rumunii wobec Kaukazu Południowego 169 8. Regionalne i subregionalne struktury wielostronnej współpracy w polityce zagranicznej Rumunii 170 III. Konkluzje 172 Bułgaria 177 I. Uwarunkowania polityki Bułgarii w regionie Morza Czarnego 179 1. Geopolityczne położenie Bułgarii 179 2. Uwarunkowania historyczne 181 II. Realizacja polityki zagranicznej Bułgarii w kontekście wymiaru czarnomorskiego 183 1. Polityka regionalna Bułgarii 183 2. Integracja euroatlantycka Bułgarii 184 3. Polityka Bułgarii wobec Federacji Rosyjskiej 187 4. Polityka Bułgarii wobec Turcji 190 III. Konkluzje 192 Gruzja 195 I. Uwarunkowania sytuacji na obszarze Kaukazu Południowego 197 1. Geostrategiczne położenie Kaukazu Południowego 197 2. Uwarunkowania historyczne sytuacji na Kaukazie Południowym 199 II. Uwarunkowania, koncepcje i realizacja polityki zagranicznej Gruzji w regionie Morza Czarnego 200 1. Geostrategiczne położenie Gruzji 200 2. Uwarunkowania, koncepcje i realizacja polityki zagranicznej Gruzji 201 3. Uwarunkowania sytuacji w regionie czarnomorskim w kontekście konfliktów etnicznych 204 4. Konflikty (zbrojne) etniczno-polityczne w regionie czarnomorskim 207 5. Abchazja 207 6. Osetia Południowa 208 7. Mediacja Unii Europejskiej w wojnie Rosji z Gruzją w sierpniu 2008 roku 209 8. Działania dyplomatyczne Unii Europejskiej po konflikcie zbrojnym w Gruzji 212 9. Misja obserwacyjna Unii Europejskiej w Gruzji (European Union Monitoring Mission - EUMM) 214 10. Dochodzenie i raport Unii Europejskiej w sprawie przyczyn wybuchu wojny w sierpniu 2008 roku 216 III. Konkluzje 217
CZĘŚĆ 2 (Geo)polityka państw powiązanych z regionem Morza Czarnego 221 Grecja 223 I. Uwarunkowania, koncepcje i kierunki polityki zagranicznej Grecji w regionie Morza Czarnego 225 1. Geostrategiczne położenie Grecji 225 2. Uwarunkowania historyczne, koncepcje i kierunki polityki zagranicznej Grecji 226 II. Realizacja polityki zagranicznej Grecji w kontekście wymiaru czarnomorskiego 230 1. Europeizacja (EU-ization) polityki zagranicznej Grecji 231 2. Polityka Grecji wobec Turcji 233 3. Polityka Grecji wobec państw Kaukazu Południowego 237 Grecja - Armenia 237 Grecja - Azerbejdżan 238 Grecja - Gruzja 238 4. Polityka Grecji wobec Federacji Rosyjskiej 240 5. Polityka Grecji wobec państw Europy Wschodniej 243 Grecja - Ukraina 243 Grecja - Mołdawia 245 6. Polityka Grecji wobec państw Europy Południowo-Wschodniej (Bałkanów) 246 Grecja - Bułgaria 246 Grecja - Rumunia 249 III. Konkluzje 250 Mołdawia 253 I. Uwarunkowania historyczne 255 II. Uwarunkowania wewnętrzne sytuacji międzynarodowej Mołdawii 257 1. Uwarunkowania wewnętrzne polityki zagranicznej Mołdawii 257 2. Naddniestrzańska Republika Mołdawska 261 3. Gagauzja 263 III. Uwarunkowania zewnętrzne sytuacji międzynarodowej Mołdawii 264 IV. Konkluzje 269 Azerbejdżan 275 I. Uwarunkowania polityki zagranicznej Azerbejdżanu w regionie Morza Czarnego 277 1. Geostrategiczne położenie Azerbejdżanu 277 2. Uwarunkowania, koncepcje i realizacja polityki zagranicznej Azerbejdżanu 278
3. Płaszczyzna energetyczna polityki zagranicznej Azerbejdżanu 279 4. Górski Karabach 281 II. Konkluzje 282 Armenia 285 I. Uwarunkowania polityki zagranicznej Armenii w regionie Morza Czarnego 287 1. Geostrategiczne położenie Armenii 287 2. Uwarunkowania, koncepcje i realizacja polityki zagranicznej Armenii w regionie Morza Czarnego 288 3. Płaszczyzna energetyczna polityki zagranicznej Armenii 290 II. Konkluzje 291 CZĘŚĆ 3 (Geo)polityka kluczowych aktorów trzecich wobec regionu Morza Czarnego 293 Unia Europejska 295 I. Uwarunkowania polityki Unii Europejskiej wobec regionu Morza Czarnego 297 1. Geopolityczne znaczenie regionu Morza Czarnego dla Unii Europejskiej 297 2. Polityka Unii Europejskiej wobec regionu Morza Czarnego w latach 90. XX wieku 298 II. Ewolucja polityki Unii Europejskiej wobec regionu Morza Czarnego 299 1. Europejska Polityka Sąsiedztwa Unii Europejskiej 299 2. Synergia Czarnomorska 305 3. Partnerstwo Wschodnie 310 III. Problem Federacji Rosyjskiej w polityce Unii Europejskiej wobec regionu Morza Czarnego 314 IV. Problem Turcji w polityce Unii Europejskiej wobec regionu Morza Czarnego 316 V. Konkluzje 318 Stany Zjednoczone Ameryki 321 I. Interesy, strategia, energia i bezpieczeństwo USA w regionie Morza Czarnego 323 1. Interesy i strategia USA w regionie Morza Czarnego 323 2. Płaszczyzna energetyczna 327 3. Bezpieczeństwo morskie 329 4. Reset" w stosunkach USA - Rosja (i NATO - Rosja) 330 II. Realizacja polityki Stanów Zjednoczonych Ameryki w regionie Morza Czarnego: na przykładzie Ukrainy 331
10 Spis treści 1. Polityka Stanów Zjednoczonych Ameryki wobec Ukrainy w latach 90. XX wieku 331 2. Ukraina strategicznym partnerem Stanów Zjednoczonych Ameryki (1994-2000) 334 3. Polityka Stanów Zjednoczonych Ameryki na początku XXI wieku 336 4. Promowanie demokracji" - pomarańczowa rewolucja" 340 5. Ukraina pomarańczowo-niebieska" w optyce Stanów Zjednoczonych Ameryki 343 6. Szczyt NATO w Bukareszcie w 2008 roku: kwestia Ukrainy 346 III. Realizacja polityki Stanów Zjednoczonych Ameryki w regionie Morza Czarnego: na przykładzie Gruzji 350 1. Polityka Stanów Zjednoczonych Ameryki w latach 90. XX wieku 350 2. Polityka Stanów Zjednoczonych Ameryki po 11 września 2001 roku 352 3. Wojna Rosji z Gruzją w sierpniu 2008 roku 354 IV. Konkluzje 356 Sojusz Północnoatlantycki 359 I. Uwarunkowania i interesy Sojuszu Północnoatlantyckiego w regionie Morza Czarnego 361 1. Uwarunkowania bezpieczeństwa w regionie Morza Czarnego 361 2. Interesy Sojuszu Północnoatlantyckiego w regionie Morza Czarnego 362 II. Strategia Sojuszu Północnoatlantyckiego w regionie Morza Czarnego 363 1. Ewolucja strategii Sojuszu Północnoatlantyckiego w regionie Morza Czarnego 363 2. Szczyt Sojuszu Północnoatlantyckiego w Bukareszcie: strategiczny punkt zwrotny ' 365 3. Zmieniający się kontekst rozszerzenia Sojuszu Północnoatlantyckiego 366 III. Konkluzje 367 Zakończenie The Geopolitics of the Black Sea Region in the Post-Cold War World Summary Teono/inTUKa MepHOMopcKoro pemoha noaie XOJIOAHOM Pe3K)Me O Autorze Bibliografia 369 375 381 387 389