Prof. dr hab. inż. Czesław Jędrzejek Instytut Telekomunikacji, ATR Bydgoszcz Instytut Technik Telekomunikacyjnych i Informatycznych, Poznań mgr inż. Rafał Renk Instytut Telekomunikacji, ATR Bydgoszcz mgr inż. Krzysztof Samp Instytut Technik Telekomunikacyjnych i Informatycznych, Poznań Zagrożenia dla ISDN ze strony IP, nowych technologii sieci dostępowych oraz usług sieci inteligentnej Streszczenie Technologię ISDN można uznać za jeden z pierwszych przykładów konwergencji. W ostatnim czasie pojawia się jednak szereg nowych technologii, konkurencyjnych wobec ISDN. Niniejszy artykuł prezentuje zagrożenia dla technologii ISDN ze strony protokołu IP (telefonia/faks IP), nowych technologii sieci dostępowych (xdsl) oraz usług dodatkowych oferowanych abonentom sieci telefonicznej (usługi sieci inteligentnej, usługi dodatkowe central cyfrowych). 1. Wstęp Idea stworzenie jednej sieci telekomunikacyjnej przenoszącej różne rodzaje ruchu jest równie zaawansowana wiekowo jak sieci transmisji danych. Była ona jedną z głównych przyczyn powstania standardu ISDN, który umożliwia zarówno transmisję sygnałów telefonicznych jak i transmisję danych w jednej sieci. Poza integracją głosu i danych technologia ISDN oferuje szereg usług dodatkowych, które powinny czynić ją jeszcze bardziej atrakcyjną dla użytkowników. W ostatnich latach można jednak zaobserwować znaczną dysproporcję w rozwoju ruchu danych i ruchu głosowego. O ile ten ostatni zwiększa się w sposób liniowy o kilka procent rocznie, o tyle transmisja danych rośnie w sposób wykładniczy (patrz Rys. 1). Według analityków ruch danych w niedługim czasie zrówna się, a następnie przewyższy ruch głosowy. Już w chwili obecnej stanowi on znaczną część całkowitego ruchu przenoszonego przez sieci telekomunikacyjne. Przewidywania firm konsultingowych różnią się znacznie miedzy sobą. Niektóre przewidują stosunek w bitach danych do głosu 23:1 dla USA w roku 2005. Stosunek ten dotyczy sieci szkieletowych i jest inny w sieciach dostępowych. Ponieważ dla dużych przepływności transmisja danych np. w strumieniach Gbit może być o czynnik 10 tańsza na bit niż dla małych strumieni, transmisja głosu w klasycznych sieciach telekomunikacyjnych wciąż będzie stanowić większość przychodów operatorów przynajmniej do lat 2005-2007. Niewątpliwie wzrost ruchu danych jest związany z gwałtownym rozwojem Internetu w ostatnich latach. Komunikacja w sieci Internet opiera się na protokole IP (Internet Protocol), który
został stworzony przede wszystkim pod kątem transmisji danych. Wzrost popularności tego protokołu sprawia jednak, że coraz większa liczba operatorów, dostawców oraz użytkowników sieci telekomunikacyjnych rozważa wykorzystanie tego protokołu także do transmisji głosu. Pomimo wielu problemów technicznych, braku powszechnych standardów oraz problemów natury prawnej wydaje się, że rozwiązania VoIP (telefonia IP) mogą być korzystne zarówno dla użytkowników jak i operatorów. Można z całą pewnością stwierdzić, że dla technologii ISDN wyrasta poważny konkurent w zakresie integracji głosu i danych. 25 20 MB*10 12 15 10 Ruch IP Ruch PSTN 5 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Rys. 1. Ruch IP vs ruch w sieci telefonicznej [Źródło: Analysys] Dużym zagrożeniem dla ISDN jest rozwój nowych technologii z rodziny xdsl. Technologia ta umożliwia nie tylko transmisję danych, ale także głosu. Posiada podobne wymagania transmisyjne jak ISDN, a oferuje znacznie większe pasmo. Kolejnym zagrożeniem dla standardu ISDN jest wprowadzanie central cyfrowych do sieci telekomunikacyjnych i rozwój sieci inteligentnych. Nowoczesne centrale oferują podobny zestaw usług dodatkowych abonentom łączy analogowych, co centrale ISDN abonentom łączy cyfrowych. Rozwój sieci inteligentnych sprawia, że inteligencja sieci jest lokalizowana w węzłach sieci, a nie terminalach końcowych, dzięki czemu abonentom cyfrowym i analogowym jest oferowany podobny zestaw usług. W efekcie operator telekomunikacyjny staje przed poważnym dylematem: czy rozwijać sieci ISDN, czy też lepiej przygotować się do wdrażania nowych rozwiązań działających w oparciu o protokół IP, a abonentów przyciągać usługami dodatkowymi oferowanymi przez centrale cyfrowe i usługi sieci inteligentnych. Niniejszy artykuł będzie starał się odpowiedzieć na to pytanie. 2. Realizacja teleusług ISDN w technologii IP Do najbardziej popularnych teleusług ISDN można zaliczyć telefonię (w paśmie 3,1 lub 7 khz), teleteks/telefaks grupy 4, wideofonię oraz transmisję danych (w tym poczta elektroniczna). Praktycznie wszystkie te usługi mogą być zrealizowane przy pomocy protokołu IP. O ile realizacja usług transmisji danych przy pomocy protokołu IP nie budzi żadnych wątpliwości, to realizacja usług telefonii oraz telefaksu wymaga szczegółowego omówienia 1. Podstawowe operacje, które są wykonywane w realizacji telefonii przy pomocy protokołu IP po stronie nadawcy, to konwersja analogowo-cyfrowa sygnału głosowego, a następnie jego kompresja i umieszczenie danych w pakietach protokołu IP. Po stronie odbiorcy jest wykonywana operacja odwrotna. 1 W dalszej części artykułu pod pojęciem telefonii IP będzie rozumiana zarówno transmisja głosu jak i faksu.
Telefonia IP może być realizowana w następujących konfiguracjach: komunikacja pomiędzy terminalami w sieci IP (PC-PC) komunikacja pomiędzy terminalem w sieci IP a terminalem w sieci telefonicznej (telefon-pc) komunikacja pomiędzy terminalami sieci telefonicznej (telefon-telefon) transmisja w sieci szkieletowej odbywa się przy wykorzystaniu protokołu IP Główne zalety telefonii IP, to przede wszystkim znaczna redukcja kosztów połączeń telefonicznych, w szczególności kosztów połączeń długodystansowych. Ponadto w przypadku zastosowania telefonii IP w sieci korporacyjnej, redukcji ulega również opłata za połączenia lokalne lub strefowe. Obniżenie kosztów wynika z zastosowania transmisji pakietowej. W telefonii IP nie transmituje się momentów ciszy, która z reguły stanowi 50-70% całej rozmowy. Telefonia IP poza obniżeniem kosztów może zapewnić rozszerzenie usług dostępnych abonentom, w szczególności tym, którzy będą korzystać z tej usługi przy pomocy komputera. Z drugiej jednak strony telefonia IP charakteryzuje się brakiem odporności na straty pakietów (które są bardzo powszechne w środowisku internetowym) oraz dużymi opóźnieniami, które znacznie obniżają jakość prowadzonych rozmów. Opóźnienia wynikają z szeregu operacji, które muszą być przeprowadzone, m.in. konwersja analogowo-cyfrowa, pakietyzacja, czas obsługi/przetwarzania, czas buforowania, czas propagacji, depakietyzacja, konwersja cyfrowoanalogowa. W sumie daje to około 300-400 ms opóźnienia, co jest już zauważalne przez użytkownika. Ważnym parametrem w telefonii IP jest jitter (różnica w czasie dotarcia do miejsca przeznaczenia poszczególnych pakietów). Celem jego zminimalizowania wprowadza się bufory, które mają za zadanie wyrównanie czasu przyjścia poszczególnych pakietów, zwiększa to jednak opóźnienie. Dotychczas do transmisji głosu stosowano głównie technologię TDM, jednak od pewnego czasu na rynku pojawiły się produkty oferujące transmisję głosu przy pomocy protokołów pakietowych tj. ATM i Frame Relay, a również.25. W tabeli 1 [1] przedstawiono porównanie tych protokołów oraz protokołu TCP/IP pod kątem parametrów, które mają wpływ na transmisję głosu przez sieć. Protokół Opóźnienie Dostarczanie Priorytety Efektywność Koszt głosu (jakość) ATM (Bardzo) małe Dobra Tak Wysoka Wysoki Frame Relay Małe Dobra Wkrótce Wysoka Stosunkowo wysoki TCP/IP Zależne od stanu sieci Nie tak dobra jak dla innych protokołów Tak Wysoka Stosunkowo niski TDM Małe Dobra Tak Niska Umiarkowany Tabela 1. Charakterystyka protokołów pod kątem parametrów użytkowych Jak wynika w powyższej tabeli efektywność techniki TDM jest niska, co obniża przydatność tego protokółu transmisji do jednoczesnego przesyłania głosu i danych poprzez sieć. Mała efektywność TDM wynika z faktu transmisji pustych ramek w momentach tzw. ciszy, tj., gdy nie ma transmisji głosu lub danych. Frame Relay, ATM i TCP/IP uzyskują wyższą efektywność dzięki zastosowaniu transmisji pakietowej.
Realizacja usług telefonii IP wymaga zainstalowania dodatkowych wyposażeń i aplikacji. W konfiguracji PC-PC praktycznie wystarczy rozbudować komputer o kartę dźwiękową oraz zainstalować odpowiednie oprogramowanie. W konfiguracji PC-telefon oraz telefon-telefon sytuacja jest bardziej skomplikowana. Operator świadczący takie usługi powinien zainstalować urządzenia będące interfejsem pomiędzy siecią telefoniczną a siecią IP, tzw. bramy (gateway) oraz urządzenia zarządzające (gatekeeper) (Rys.2). Do zadań bramy należy przede wszystkim konwersja głosu między siecią telefoniczną a protokołem IP. Odbywa się to poprzez kompresję, podział na pakiety po stronie nadawcy oraz rozpakowywanie pakietów i dekompresję po stronie odbiorcy. Brama powinna obsługiwać połączenia z sieci telefonicznej do sieci telefonicznej, a także z sieci IP do sieci telefonicznej i w kierunku odwrotnym. Ma za zadanie odpowiednio przekierować dane połączenie telefoniczne oraz przetłumaczyć sygnalizację pomiędzy różnymi sieciami. Ponadto powinna zapewniać funkcje billingu. Ważnym zadaniem bramy jest weryfikacja dostępu użytkownika oraz zapewnienie bezpieczeństwa. W bramie umieszczone są odpowiednie karty przetwarzania głosu działające w oparciu o technologię procesorów sygnałowych DSP. Brama powinna również zajmować się zarządzaniem awariami, a także gromadzeniem statystyk systemowych. Głównym zadaniem urządzenia typu zarządca jest lokalizacja docelowych urządzeń sieciowych, która jest realizowana dzięki posiadanej tabeli routingu. Ponadto zarządca może prowadzić analizę jakości usług i zarządzać pasmem oraz pełnić funkcje zabezpieczające. Telefon Gatekeeper Telefon Sieć IP PB Brama Brama PB Fax Fax Rys. 2. Infrastruktura telefonii IP Abonent telefonii IP może być wyposażony w zwykły aparat telefoniczny lub w komputer. Nowymi urządzeniami końcowymi są telefony IP, które można włączyć bezpośrednio do sieci Ethernet. W przypadku abonentów biznesowych, rolę interfejsu pomiędzy bramą telefonii IP a użytkownikiem może pełnić centralka PB. Głos przesyłany w sieci IP poddawany jest kompresji. Kompresja głosu stosowana jest po to, aby zmniejszyć koszty i czas połączenia. Kompresję głosu realizują różne kodery, typu CELP: głównie LD-CELP, CSA-CELP i ACELP. Przy pomocy tych koderów można uzyskać przepływności rzędu 8 kbps. Ze względu na sposób transmisji w części szkieletowej telefonię IP można podzielić na następujące kategorie: telefonię Internetową
telefonię IP w sieciach korporacyjnych (Intranetach, sieciach VPN) telefonię IP w szkielecie sieci telefonicznej operatora telekomunikacyjnego Dla firm posiadających sieci VPN szczególnie atrakcyjne wydają się być rozwiązania przesyłania w nich głosu poprzez IP. Według różnych analiz średni zwrot inwestycji następuje po ok. roku czasu od zainstalowania urządzeń. Warto zaznaczyć, że przy pomocy protokołu IP można zrealizować szereg innych usług komunikacyjnych np.: wideokonferencja (jeden do jeden, jeden do wielu, wielu do wielu) zdalna praca grupowa aplikacje call centre różne usługi dodatkowe np. informacja o nowym połączeniu, identyfikacja przychodzącego wywołania, przenoszenie wywołań, itp. 3. Technologie sieciowe konkurencyjne wobec ISDN Tradycyjne sieci telekomunikacyjne nie były projektowane pod kątem transmisji danych. Co prawda Integrated w ISDN oznacza możliwość przesłania głosu i danych przez tę samą sieć i w szczególności centralę, ale przy przewadze danych jest to słabość architektury. Z punktu widzenia efektywności sieci należałoby ruch danych skierować do sieci transmisji danych z ominięciem central lub wykorzystać sieć inteligentną do rozróżnienia numerów dostępowych operatorów ISP i przekierowywania ruchu do odpowiednich węzłów dostępowych do sieci transmisji danych. Realizacja transmisji danych wymaga zainstalowania dodatkowego sprzętu, a także pewnej modyfikacji sieci. Obecnie realizacja transmisji danych (w tym połączeń IP) w sieci telekomunikacyjnej może się odbywać na kilka sposobów: komutowane połączenia modemowe - przepustowość do 56,6 kb/s połączenia ISDN (BRA i PRA) linie dzierżawione (punkt-punkt) przepustowość od 64 kb/s do 2Mb/s rozwiązania w oparciu o technologię xdsl (HDSL, SDSL, ADSL, Lite ADSL, VDSL) rozwiązania firmowe np. HiS transmisja przy użyciu modemów kablowych (w sieci telewizji kablowej) Warto zaznaczyć, że rozwiązania ISDN, ADSL, Lite ADSL, VDSL oraz HiS pozwalają na jednoczesną transmisję danych oraz transmisję tradycyjnych połączeń telefonicznych. Jest to możliwe dzięki odpowiedniemu zaalokowaniu dostępnego pasma. Rys. 3 przedstawia alokację pasma w technologii ADSL.
Widmo mocy POTS Kanał Upstream Kanał Downstream 3.4 30 138 1104 Częstotliwość [khz] Rys.3. Widmowa gęstość mocy dla ADSL (kanał upstream i downstream) Krótkie porównanie parametrów technicznych poszczególnych technologii przedstawia Tabela 2 [2]. Nazwa Prędkość transmisji Tryb transmisji Cechy (Liczba par kabli; Zasięg) V.22, V.32 1,2 kbit/s, 28,8 kbit/s, 56 kb/s Dupleks 1 V.34, V.90 ISDN BRA 144 kb/s Dupleks 1; do 5 km ISDN PRA 1920 kb/s Dupleks 2 lub 3; do 5 km HDSL 1,544 Mbit/s Dupleks 2 lub 3; do 4 km 2,048 Mbit/s Dupleks SDSL/HDSL2 1,544 Mbit/s Dupleks 1 2,048 Mbit/s Dupleks ADSL Lite 128-1000 kbit/s 512 kbit/s Do abonenta Do sieci Nie wymaga rozgałęźników; 1; 5,5 km ADSL od 1,5 do 9 Mbit/s Do abonenta 1; 5,5-2,7 km od 16 do 640 kbit/s Do sieci VDSL 13 do 52 Mbit/s Do abonenta 1; 1,2-0,3 km Modem kablowy 1,5 do 2,3 Mbit/s 128 kb/s 30 Mbit/s 64 kb/s - 2 Mbit/s do sieci Do abonenta do sieci 3-5 km Tabela 2. Porównanie technologii sieci dostępowych Podsumowując widać, że technologia ISDN nie jest jedyną technologią umożliwiającą integrację głosu i danych w sieci dostępowej. O ile połączenia modemowe i linie dzierżawione realizują tą integrację tylko w ograniczonym zakresie, to technologie z rodziny xdsl oraz rozwiązania firmowe typu HiS oferują możliwości porównywalne lub lepsze od ISDN. Ponadto istnieją już implementacje produktów z rodziny xdsl wykorzystywane jako centralki abonenckie PAB. 4. Porównanie opłat za łącza abonenckie realizowane w różnych technologiach Cennik dla łączy abonenckich jest istotnym czynnikiem zainteresowania abonentów daną technologią dostępową, może on przesądzić o jej powodzeniu, bądź niepowodzeniu w procesie wdrażania. Warto przeanalizować wysokości opłat jakie muszą ponieść abonenci przy korzystaniu z łączy realizowanych w różnych technologiach.
W zaprezentowanym poniżej zestawieniu ceny zawierają podatek VAT (22%) i pochodzą z cennika operatora telekomunikacyjnego oraz operatora telewizji kablowej z dnia 09.02.2000 [3, 4]. Opłata podzielona jest na dwie części: instalacyjną i abonament miesięczny. W zależności od technologii dostępowej opłaty przedstawiają się następująco: komutowane łącze analogowe (POTS) - opłata instalacyjna 561 PLN, abonament miesięczny 24,40 PLN 2 łącza dzierżawione (łącza w sieci miejscowej) łącze 64 kbit/s - opłata instalacyjna 1516,46 PLN, opłata abonamentowa stała 68,32 i opłata za 1 km łącza dzierżawionego 54,90 PLN łącze 2 Mbit/s opłata instalacyjna wynosi 4135,80 PLN, opłata abonamentowa stała 1098,00 i opłata za 1 km łącza dzierżawionego 549,00 PLN łącza ISDN 3 BRA - opłata instalacyjna wynosi 976,00 PLN, abonament miesięczny 48,80 PLN PRA opłata instalacyjna wynosi 7808.00 PLN, abonament miesięczny 732,00 PLN modem HiS opłata instalacyjna wynosi 999,00 PLN, abonament miesięczny 160,00 PLN 4 modem kablowy opłata instalacyjna wynosi 414,00 PLN, abonament miesięczny 139,00 PLN (transmisja do abonenta 128 kb/s i od abonenta 64 kb/s) [4] Jak do tej pory żaden z operatorów telekomunikacyjnych w Polsce nie oferuje powszechnie dostępu poprzez modemy ADSL. Stąd wynika brak cen dla tego rodzaju dostępu. Rys. 4 przedstawia porównanie cen abonamentu i opłat instalacyjnych dla różnych technologii dostępowych. Ceny w PLN 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 POTS 64 kbit/s * 2 Mbit/s * HiS BRA PRA Modem kablowy Opłata instalacyjna Abonament * Opłata abonamentowa składa się z opłaty stałej i opłaty za 5 km łącza Rys. 4. Porównanie abonamentu i opłaty instalacyjnej dla różnych technologii dostępowych Najlepiej pod względem cenowym, chociaż oferując różne przepływności, kształtują się: dostęp poprzez modem kablowy (128 kb/s do abonenta i 64 kb/s od abonenta), dostęp ISDN BRA 128 kbit/s, HiS 116 kbit/s i POTS 56,6 kb/s. Dużą konkurencję dla ISDN BRA stanowić mogą 2 Dodatkowo ponoszone są opłaty za impulsy zgodnie z obowiązującą taryfą 3 j.w. 4 Abonament obejmuje połączenia do Internetu nie uwzględnia natomiast opłaty za impulsy generowane przez rozmowy telefoniczne
modemy HIS oraz modemy kablowe. Modemy kablowe mają niższą wysokość opłaty instalacyjnej niż dostęp ISDN i modemy HiS (dotyczy to jedak tylko abonentów posiadających już dostęp do telewizji kablowej). Opłata instalacyjna za modem HiS jest porównywalna z opłatą za ISDN BRA. Abonament za modem HiS oraz za modem kablowy jest natomiast dużo większy niż za dostęp ISDN BRA, ale należy tu zaznaczyć, że w cenę tego abonamentu jest wliczony nielimitowany dostęp do Internetu. Nie można też zapomnieć o starej sieci telefonicznej (POTS), która wykorzystuje fakt, że dociera praktycznie wszędzie i to, że abonent ponosi najmniejsze koszty instalacji i abonamentu z wszystkich obecnie oferowanych w kraju technologii dostępowych. Łącza dzierżawione zarówno 64 kbit/s jak i 2Mbit/s są bardzo kosztownymi rozwiązaniami podobnie jak ISDN PRA. W przypadku ISDN PRA dużą cześć opłat stanowi opłata instalacyjna, natomiast opłata abonamentowa jest niewielka w porówaniu z łaczami dzierżawionymi. Należy jednak pamiętać, że przy wykorzystaniu łaczy dzierżawionych abonent nie ponosi żadnych dodatkowych opłat co może mieć istotne znaczenie przy abonentach biznesowych intensywnie wykorzystujących swoje łacze. 5. Usługi dodatkowe oraz usługi sieci inteligentnych Technologia ISDN oferuje szereg usług dodatkowych, które miały uczynić ją jeszcze bardziej atrakcyjną dla abonentów. Rozwój central cyfrowych oraz sieci inteligentnych doprowadza jednak do sytuacji, w której abonentom analogowym jest oferowany podobny zestaw usług jak abonentom sieci ISDN. Jest to możliwe dzięki przeniesieniu inteligencji sieci z punktów końcowych do węzłów sieci. Do najważniejszych usług dodatkowych ISDN można zaliczyć: automatyczną informację o opłatach, bezwarunkowe przełączanie wywołań, prezentację numeru łącza wywołującego, zamkniętą grupę użytkowników, informację o połączeniu oczekującym, wybieranie bezpośrednie, zwielokrotniony numer abonenta, itp. Część tych usług może być oferowana abonentom tradycyjnych łączy analogowych poprzez funkcje central cyfrowych. Takie podejście może być korzystne zarówno dla operatora jak i abonenta. Pierwszy nie musi dokonywać zakupu sprzętu centralowego ISDN oraz poprawiać jakości istniejących łączy abonenckich. Drugi natomiast może praktycznie skorzystać ze wszystkich usług dodatkowych bez konieczności wymiany aparatu telefonicznego (o ile posiada aparat rozpoznający sygnalizację DTMF). W Polsce usługi dodatkowe są oferowane abonentom analogowym zarówno przez TP S.A. jak i operatorów niezależnych. Zestawienie usług dodatkowych oferowanych abonentom sieci ISDN [5] oraz poprzez centrale cyfrowe prezentuje Tabela 3. Usługa ISDN Centrala cyfrowa Podadresowanie - SUB Prezentacja numeru abonenta dołączonego - COLP Blokada prezentacji numeru abonenta dołączonego - COLR Przekierowanie wywołań bezwarunkowe - CFU Przekierowanie wywołań przy zajętości - CFB Przekierowanie wywołań przy braku odpowiedzi - CFNR Prezentacja numeru abonenta wywołującego - CLIP * Blokada prezentacji numeru abonenta wywołującego - CLIR
Połączenie oczekujące - CW Informacja o opłacie - AOC * Wielokrotny numer abonenta - MSN Wybieranie bezpośrednie numeru wewnętrznego - DDI ( Direct Dialling In) Przenośność terminala - TP (Terminal Portability) Zawieszenie połączenia - HOLD * - do realizacji usługi konieczne jest dodatkowe wyposażenie abonenckie * Tabela 3. Usługi dodatkowe w sieci ISDN i świadczone przez centrale cyfrowe Centrale cyfrowe ponadto oferują takie usługi jak: Proszę nie przeszkadzać, blokada przekazywania wywołań, przekazywanie wywołań do urządzeń zapowiedzi słownych, gorąca linia, połączenie trójstronne, automatyczne budzenie, automatyczne ograniczenie połączeń wychodzących, lokalne porozumiewanie się, stałe ograniczenie połączeń wychodzących, limitowanie jednostek taryfikacyjnych na życzenie abonenta, poczta głosowa. Należy jednak nadmienić, że usługi dotyczące central cyfrowych zależne są od typu centrali, do której podłączony jest abonent i nie wszystkie usługi przy danym typie centrali mogą być dostępne dla abonenta. Ponadto abonent ISDN również może korzystać z usług oferowanych przez centrale cyfrowe natomiast abonent analogowy nie może korzystać ze wszystkich usług oferowanych abonentowi ISDN. W przypadku oferowania usług telefonicznych przy pomocy protokołu IP świadczenie usług dodatkowych stwarza operatorowi szereg trudności. Konieczne jest dokonanie odpowiedniej konwersji sygnalizacji SS7 na sygnalizację obowiązującą w danej sieci IP. Funkcje te powinny być realizowane w bramie telefonii IP. Protokołami odpowiedzialnymi za odpowiednią sygnalizację po stronie IP są: H.323 bądź SIP. Protokół H.323 jest standardem zatwierdzonym przez ITU-T. W chwili obecnej trwają prace nad trzecią wersją tego protokołu. Protokół SIP jest jak na razie draftem i jest promowany przez IETF (Internet Engeenering Task Force). Podstawową rolą protokołów H.323 i SIP jest zestawianie i rozłączanie połączeń w sieci IP. Ponadto obydwa protokoły oferują szereg usług dodatkowych. W protokole H.323 za usługi dodatkowe odpowiedzialny jest protokół H.450.x gdzie x oznacza liczbę określającą konkretną usługę W tej chwili zdefiniowanych jest wiele usług podobnych do us ug oferowanych w ISDN, centralach cyfrowych i sieci inteligentnej (Intelligent Network). Natomiast protokół SIP nie wyja nia dok adnie jak powinny by zaimplementowane dodatkowe us ugi, ale poprzez nag ówki i metody SIP wprowadza elementy do tworzenia us ug dodatkowych. Ponadto protoko y te oferuj us ugi specyficzne dla platformy IP. Jeśli chodzi o usługi sieci inteligentnych takie jak np. bezpłatny numer, teległosowanie, linia ulgowa, linia firmowa itp., to są one oferowane w takiej samej postaci zarówno abonentom sieci analogowych, jak i abonentom sieci ISDN. Abonenci praktycznie nie dostrzegają więc różnicy pomiędzy funkcjonalnością telefonu analogowego i telefonu ISDN. Można więc powiedzieć, że rozwój sieci inteligentnych w pewien sposób hamuje rozwój ISDN. 6. Wnioski Podsumowując, technologia ISDN posiada wielu konkurentów zarówno w warstwie sieciowej jak i usługowej oraz aplikacyjnej. Z całą pewnością góruje nad konkurentami stopniem zaawansowania prac standaryzacyjnych oraz dojrzałością rozwiązań komercyjnych. Z drugiej
strony wymaga wysokich nakładów finansowych zarówno od operatorów jak i użytkowników. Powstaje więc pytanie na ile korzyści związane z tą technologią rekompensują nakłady, które należy ponieść. Zdaniem autorów telefonia IP przyjmie się przede wszystkim w sieciach korporacyjnych, gdzie istnieje możliwość ścisłego kontrolowania stanu sieci. Obiecujące wydają się być także próby stosowania protokołu IP w sieciach szkieletowych operatorów telekomunikacyjnych. Duży wpływ na rozwój telefonii IP ma ewolucja bramek telefonii IP. Jeśli przekształcą się one z urządzeń typu PC do niezależnych systemów i będą w stanie przenosić dużą ilość połączeń jednocześnie, wpłynie to na ich większe zastosowanie zarówno u operatorów jak i klientów korporacyjnych. Telefonia IP daje możliwość tworzenia nowych usług szybciej oraz z mniejszym stopniem złożoności niż w istniejącej sieci telefonicznej PSTN. Jednakże, ponieważ sieć PSTN szeroko stosuje sygnalizację SS7 do zestawiania i kontroli połączeń, sieć telefonii IP musi być zdolna do łagodnego włączenia się do istniejących sieci SS7. W zakresie nowych technologii sieciowych bardzo obiecującym rozwiązaniem wydaje się być technologia Lite ADSL. Nie stawia ona tak wysokich wymagań na jakość sieci jak technologia ADSL, a oferuje stosunkowo szerokie pasmo w porównaniu z rozwiązaniami obecnie dostępnymi na rynku. Jest to jednak technologia stosunkowo młoda i wymaga szeregu prac standaryzacyjnych i wdrożeniowych. Zdaniem autorów nowsze technologie sieciowe oraz technologia IP są bardziej elastyczne i lepiej dopasują się do szybko zmieniających się zachowań użytkowników i rozwoju nowych usług. Operator telekomunikacyjny powinien przygotowywać swoje sieci do wprowadzenia w przyszłości technik z rodziny xdsl, a w szczególności Lite ADSL oraz do zastosowania technologii IP do przesyłania głosu. Jednocześnie powinien oferować abonentom szereg usług dodatkowych na bazie obecnych zasobów sprzętowych. Rozwiązanie takie może być bardziej ekonomiczne od wprowadzania ISDN na szeroką skalę. Niewątpliwie duży wpływ na postawę operatora będą miały działania regulacyjne oraz standaryzacyjne. Istnieje jednak scenariusz, w którym czas życia technologii ISDN zostanie znacznie przedłużony. Choć standard ISDN obejmuje styk użytkownik-sieć, w szerszym sensie uzupełniony o sygnalizację SS7 oraz protokoły sieci inteligentnej stanowi sieć ISDN (jak np. w terminie ISDN-User Part). Telefonia IP może mieć problemy ze skalowalnością i zarządzaniem. Sieć tradycyjna jest też o wiele mniej zawodna. Rozproszona logika sieci IP nie sprzyja niezawodności. Powstają koncepcje rozszerzenia funkcjonalności sieci inteligentnej do sieci IP [6]. W takich rozwiązaniach występuje słabsza tendencja zarzucenia starej architektury niż w sieciach czysto IP. Bibliografia [1] Voice/Fax Over IP: Internet, Intranet and Extranet, MICOM Communications Corp. [2] C. Jędrzejek, W. Hołubowicz, W. Borucki, K. Samp, Sieci dostępowe dla usług wąsko- i szerokopasmowych, Krajowe Sympozjum Telekomunikacji 1999, Bydgoszcz [3] Cenniki TP S.A. http://www.tpsa.pl [4] Cennik ICP Net - http://www.icpnet.pl [5] Piotr Gajowniczek Nowoczesne usługi telekomunikacyjne TP S.A. ISDN, Przegląd telekomunikacyjny i wiadomości telekomunikacyjne nr 3/1999 [6] http://www.microlegend.com/