KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 27.3.2014 r. COM(2014) 172 final KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Uwolnienie potencjału finansowania społecznościowego w Unii Europejskiej PL PL
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów Uwolnienie potencjału finansowania społecznościowego w Unii Europejskiej 1. WPROWADZENIE Finansowanie społecznościowe zasadniczo odnosi się do otwartego zaproszenia skierowanego do społeczeństwa, którego celem jest pozyskanie środków finansowych na realizację określonego projektu. W 2012 r., uwzględniając wszystkie rodzaje finansowania społecznościowego w Europie, zebrano około 735 mln EUR 1, a kwota przewidywana na 2013 r. wynosi około 1 mld EUR. Kwota ta jest marginalna w porównaniu z łączną kwotą kredytów udzielanych przez banki detaliczne instytucjom niefinansowym (6 bln EUR w 2011 r.), ale jest obiecująca w porównaniu z kwotami finansowania udostępnianymi przez anioły biznesu (szacunkowa znana wartość tego segmentu rynku wyniosła 660 mln EUR w 2010 r.) lub inwestorów kapitału podwyższonego ryzyka na etapie zalążkowym, rozruchu, na etapach późniejszych i etapach rozwoju (7 mld EUR w 2012 r.) 2. Każdego roku Finansowanie społecznościowe stanowi istotne źródło finansowania dla blisko pół miliona projektów europejskich 3, które w przeciwnym razie mogłyby nie otrzymać środków finansowych niezbędnych do ich zrealizowania. W finansowaniu społecznościowym istnieje ogromny potencjał pod względem uzupełniania tradycyjnych źródeł finansowania i wspierania finansowania gospodarki realnej. Zielona księga w sprawie długoterminowego finansowania gospodarki europejskiej 4 zainicjowała debatę na temat różnych czynników umożliwiających gospodarce europejskiej ukierunkowanie środków finansowych na potrzeby inwestycji długoterminowych koniecznych do zapewnienia wzrostu gospodarczego. W kolejnym komunikacie przedstawiono szereg obszarów priorytetowych, w których Komisja zamierza podjąć inicjatywy mające na celu zapewnienie pomocy MŚP w przyciągnięciu finansowania. Finansowanie społecznościowe stanowi część tego planu prac. Jest to jeden z wielu pojawiających się ostatnio nowych modeli finansowania, które w coraz większym stopniu umożliwiają podmiotom rozpoczynającym działalność gospodarczą 1 Na podstawie szacunków branżowych: sprawozdanie Massolution (2013 r.), Crowdfunding Industry Report 2012, dostępne pod adresem: http://www.crowdsourcing.org/research. 2 Publikacja Europejskiej Federacji Bankowej Facts and Figures (2012 r.) dostępna pod adresem: http://www.ebf-fbe.eu/uploads/ff2012.pdf; CSES (2012 r.), sprawozdanie Evaluation of EU Member States Business Angel Markets and Policies Final report; publikacja Europejskiego Stowarzyszenia Private Equity i Venture Capital EVCA Yearbook 2012, dostępna pod adresem: http://www.evca.eu/uploadedfiles/home/press_room/yearbook_2012_presentation_all.pdf 3 Według szacunków branżowych w 2012 r. około 470 000 projektów europejskich było z powodzeniem finansowanych w ramach finansowania społecznościowego. Massolution (2013 r.). 4 COM(2013) 150 final z 25.3.2013. 2
podwyższanie indeksu finansowania 5. Finansowanie społecznościowe charakteryzuje rzeczywisty potencjał pod względem finansowania określonych rodzajów projektów, takich jak projekty innowacyjne, kreatywne i kulturalne lub działalność przedsiębiorców społecznych, w przypadku których dostęp do innych form finansowania jest utrudniony. Mimo że finansowanie społecznościowe stanowi obiecującą nową formę pozyskiwania środków finansowych, odpowiedzi na przeprowadzone przez Komisję konsultacje społeczne dotyczące finansowania społecznościowego 6 oraz wyniki ankiety przeprowadzonej w ramach sieci finansowania społecznościowego inicjatywy Startup Europe 7 ujawniły szereg problemów, które będą miały decydujące znaczenie, gdyby potencjalne korzyści płynące z tej formy finansowania miały zostać uwolnione. Zakres problemów jest zróżnicowany, począwszy od braku świadomości i zrozumienia, poprzez wyzwania w zakresie ochrony praw własności intelektualnej, obawy związane z nadużyciami finansowymi i ochroną konsumentów, a skończywszy na kwestiach niepewności prawa i uciążliwych wymogach regulacyjnych. Wiele tych problemów również dotyczy innych form finansowania. W związku z tym w niniejszym komunikacie skoncentrowano się na problemach, które są szczególne istotne z punktu widzenia finansowania społecznościowego. Czym jest finansowanie społecznościowe? Termin ten pojawił w praktyce i zasadniczo odnosi się do otwartego zaproszenia skierowanego do społeczeństwa, którego celem jest pozyskanie środków finansowych na realizację określonego projektu. Często takie zaproszenia są publikowane i rozpowszechniane za pośrednictwem internetu i z pomocą mediów społecznościowych oraz są aktualne tylko w określonym przedziale czasowym. Środki finansowe są zwykle pozyskiwane od znacznej liczby uczestników w postaci stosunkowo niewielkich wkładów, ale istnieją wyjątki. Wyrażenie finansowanie społecznościowe odnosi się jedynie do kanału finansowania, który można wykorzystywać na wiele różnych sposobów. Możliwe jest otrzymywanie darowizn, co kwalifikowałoby się jako finansowanie społecznościowe w oparciu o darowizny, jeżeli darowizny te pozyskiwane są w określonym przedziale czasowym w celu realizacji konkretnego projektu propagowanego za pośrednictwem internetu i mediów społecznościowych. 8 Organizatorzy kampanii mogą jednak oferować podmiotom wpłacającym również coś w zamian. Jeżeli podmioty wpłacające otrzymują w zamian coś o charakterze symbolicznym, np. możliwość udziału w wydarzeniu kulturalnym, które finansują (np. wystąpienie w charakterze statysty w filmie), lub produkt, który został opracowany i wyprodukowany z pozyskanych funduszy, wówczas możemy mówić o finansowaniu 5 Finansowanie społecznościowe może być uzupełniane innymi formami finansowania, obejmującymi na przykład finansowanie z banków, kapitał wykładany przez anioły biznesu lub kapitał wysokiego ryzyka lub kapitał pochodzący z pierwszej oferty publiczna. 6 Prowadzone od dnia 3 października do dnia 31 grudnia 2013 r. 7 http://www.crowdfundingnetwork.eu/ 8 Do darowizn takich należą wkłady pieniężne zazwyczaj ale nie wyłącznie w celach charytatywnych. 3
społecznościowym opartym na nagrodach lub przedsprzedaży. Wszystkie powyższe formy finansowania społecznościowego można nazwać sponsoringiem społecznościowym. Inne kampanie finansowania społecznościowego oferują pewne formy zwrotu finansowego. Programy oparte na udziale w zyskach oferują obietnicę udziału w przyszłych zyskach uzyskanych poprzez realizację projektu, który jest finansowany. 9 Finansowanie społecznościowe oparte na inwestycjach w papiery wartościowe obejmuje emisję kapitałowych lub dłużnych papierów wartościowych dla podmiotów wpłacających. 10 Przykładowo w odróżnieniu od kapitału pochodzącego z pierwszej oferty publicznej wyemitowane udziały zazwyczaj nie są przedmiotem obrotu na rynku wtórnym i nie ma subemisji. Finansowanie społecznościowe oparte na udziale w zyskach i inwestycjach w papiery wartościowe można nazwać inwestowaniem społecznościowym. Organizatorzy kampanii polegających na społecznościowym udzielaniu pożyczek zaciągają pożyczki i obiecują zwrot kapitału na określonych warunkach z odsetkami (lub w niektórych przypadkach bez odsetek). Przykładowo mogą to być konsumenci zaciągający pożyczki na niewielkie kwoty w ramach finansowania społecznościowego na remontu domu, finansowanie studiów itp. lub przedsiębiorstwa zaciągające pożyczki na sfinansowanie nowych operacji. Są to najważniejsze modele kampanii, które są obecnie stosowane w celu finansowania społecznościowego. Finansowanie społecznościowe ciągle jeszcze znajduje się na początkowym etapie rozwoju, a zatem modele te mogą w przyszłości ulec zmianie. Celem niniejszego komunikatu jest wspieranie rozwoju działalności w zakresie finansowania społecznościowego za pośrednictwem następujących priorytetów: ustanowienie grupy ekspertów ds. finansowania społecznościowego mającego na celu wspieranie Komisji radami i wiedzą ekspercką w tym obszarze. Grupa ekspertów powinna w szczególności udzielać Komisji porad zapewniających wsparcie dla ustanowienia znaku jakości w celu zbudowania zaufania między użytkownikami i zapewnienia Komisji specjalistycznej wiedzy w zakresie promowania przejrzystości, najlepszych praktyk i certyfikacji; podnoszenie świadomości w dziedzinie finansowania społecznościowego, propagowanie informacji i szkoleń oraz podnoszenie standardów; oraz dokładna analiza krajowych zmian regulacyjnych i zorganizowanie warsztatów poświęconych regulacjom prawnym w celu zapewnienia optymalnego 9 Na przykład przyszłe zyski ze sprzedaży nowej aplikacji na urządzenia mobilne, której opracowanie było finansowane poprzez finansowanie społecznościowe. 10 Na przykład w przypadku projektu dotyczącego ochrony środowiska możliwa jest emisja instrumentów dłużnych w celu budowy generatorów energii odnawialnej, zaś w przypadku innowacyjnych podmiotów rozpoczynających działalność gospodarczą emisja udziałów celem pozyskania niezbędnych środków finansowych na rozpoczęcie działalności gospodarczej. 4
funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz dokonania oceny, czy podjęcie interwencji regulacyjnej jest konieczne na poziomie UE. 2. DLACZEGO FINANSOWANIE SPOŁECZNOŚCIOWE? Finansowanie społecznościowe może oferować wiele korzyści znacznej liczbie użytkowników. Można to częściowo wyjaśnić elastycznością tego rodzaju finansowania, zaangażowaniem społeczności oraz różnorodnością form finansowania, jakie może ono oferować. O ile darowizny, nagrody oraz modele przedsprzedażowe nie wiążą się z zyskiem finansowym dla podmiotów wpłacających, udziały w zyskach, udzielanie pożyczek i inwestycje w papiery wartościowe stanowią modele wiążące się z perspektywą zwrotu finansowego. Pierwszą ze wspomnianych kategorię można ogólnie określić mianem sponsoringu społecznościowego, natomiast drugą kategorię można opisać jako społecznościowe udzielanie pożyczek lub inwestowanie społecznościowe (wiążące się z udziałem w zyskach). Organizatorami kampanii gromadzenia środków finansowych mogą być między innymi MŚP, przedsiębiorstwa rozpoczynające działalność, mikroprzedsiębiorcy, przedsiębiorcy społeczni, osoby samozatrudnione, podmioty sektora kultury i sektora kreatywnego, organy publiczne, uczestnicy projektów innowacyjnych i środowiskowych, instytucje użytku publicznego, naukowcy, konsumenci lub bezrobotni. Dostęp do środków finansowych jest jednym z najbardziej naglących problemów dla MŚP, które zgłaszają obniżenie udziału publicznego wsparcia finansowego (-13 %), ograniczenie dostępu do pożyczek (-11 %), kredytów handlowych (-4 %) oraz spadek gotowości inwestorów do inwestowania w kapitał własny (-1 %). 11 W przypadku wielu projektów zapotrzebowanie na finansowanie nie jest zaspokajane przez środki pochodzące z istniejących źródeł finansowania, co ogólnie określa się jako lukę w finansowaniu. Niektóre sektory gospodarki, takie jak przedsiębiorstwa społeczne lub sektor kultury i sektor kreatywny, nie znajdują zbyt wielu rozwiązań dostosowanych do ich szczególnych potrzeb ze względu na ich szczególne cechy charakterystyczne, w tym między innymi przyświecające im cele społeczne lub zależność od wartości niematerialnych oraz wysoką niepewność popytu na rynku. 12 Finansowanie społecznościowe umożliwia niewielkim czy nawet większym podmiotom wpłacającym i inwestorom bezpośrednie zaangażowanie w projekty wymagające środków finansowych, najczęściej na wczesnych etapach ich realizacji. Finansowanie społecznościowe może stanowić wsparcie dla przedsiębiorczości nie tylko pod względem zwiększenia dostępu do finansowania, ale również w kontekście dodatkowych badań rynku i narzędzi marketingowych, które mogą pomóc przedsiębiorcom w pozyskiwaniu odpowiedniej wiedzy klientów oraz nagłośnienia w mediach. Doświadczenie nabieranie w trakcie takich kampanii buduje również 11 EBC-Komisja Europejska, sprawozdanie 2013 SMEs Access to Finance survey : http://ec.europa.eu/enterprise/policies/finance/files/2013-safe-analytical-report_en.pdf 12 COM(2012) 537, komunikat Promowanie sektora kultury i sektora kreatywnego na rzecz wzrostu gospodarczego i wzrostu zatrudnienia w UE. Zob. również Survey on access to finance for cultural and creative sectors (2014 r.): http://ec.europa.eu/culture/key-documents/documents/access-to-finance-culture-andcreative-sector_en.pdf Nowy Europejski program na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych będzie oferował wsparcie przedsiębiorstwom społecznym. http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catid=1084&langid=en 5
umiejętności przystosowania zawodowego 13, a udane kampanie stanowią wzór do naśladowania dla innych ewentualnych przedsiębiorców. Z perspektywy podmiotów wpłacających ta nowa forma finansowania umożliwia bezpośredni wybór pod względem lokowania środków finansowych oraz daje poczucie zaangażowania w realizację danego projektu. Osoby biorące udział w finansowaniu społecznościowym mogą spojrzeć z innej perspektywy na przedsiębiorców i wejść z nimi w bezpośredni kontakt, co może dalej propagować kulturę przedsiębiorczości. Podmioty wpłacające często tworzą również wspólnotę w celu zapewnienia wsparcia dla finansowanego projektu lub mogą też dostarczać zasobów niefinansowych w postaci wiedzy społecznościowej. 14 Finansowanie społecznościowe może również przynieść potencjalne korzyści w dziedzinie innowacji, badań i rozwoju oraz mogłoby przyczynić się do wzrostu gospodarczego, rozwoju społeczności lokalnych i tworzenia miejsc pracy 15 przy jednoczesnym finansowaniu innowacyjnych projektów, które nie posiadają stopnia zaawansowania, jakiego wymagają tradycyjne rynkowe źródła finansowe. Porównując z innymi rodzajami finansowania, finansowanie społecznościowe może również ograniczyć koszty i obciążenie administracyjne dla przedsiębiorstw, a w szczególności dla MŚP. 3. KLUCZOWE WYZWANIA STOJĄCE PRZED FINANSOWANIEM SPOŁECZNOŚCIOWYM W UE 3.1. Brak przejrzystości obowiązujących przepisów 3.1.1. Wszystkie rodzaje finansowania społecznościowego Wspomniane powyżej różne formy finansowania społecznościowego wskazują na różnice dotyczące grup użytkowników, ryzyka, złożoności i celów, które uzasadniają rozróżnienie tych różnych form finansowania i co ważne, rozróżnienie między modelami ze zwrotem finansowym a modelami ze zwrotem niefinansowym. Finansowanie społecznościowe ze zwrotem finansowym jest nieco mniej znane i uznawane za bardziej ryzykowne dla podmiotów wpłacających, które przejmują rolę inwestorów. Jeżeli chodzi o wszystkie rodzaje finansowania społecznościowego, do głównych kwestii uregulowanych przepisami UE należą przeciwdziałanie praniu 13 Green, A. et al. (2014 r.), Explanatory Research on Internet Work Exchanges and Employability, Analysis and synthesis of quantitative evidence on crowdsourcing for work, funding and volunteers. Steward J (red.). JRC Scientific and Policy Report Series, EUR 26423 EN. Instytut Perspektywicznych Studiów Technologicznych, Wspólne Centrum Badawcze, Komisja Europejska. Dostępne pod adresem: http://ftp.jrc.es/eurdoc/jrc85646.pdf 14 Zaproszenia kierowane do społeczeństwa do przekazania wkładu niepieniężnego w realizację danego projektu (np. umiejętności, sieci handlowe itd.). 15 Szacuje się, że w 2012 r. w Hiszpanii w związku z finansowaniem społecznościowym powstało 7 500 bezpośrednich społecznościowych miejsc pracy dzięki około 2 800 pomyślnie zakończonym projektom finansowania społecznościowego. Ramos i Gonzalez (2013 r.), Crowd-Funding as a new economic instrument for economic growth and employment. Dokument przedstawiony podczas seminarium Alternative ways of finance in the digital era (Alternatywne metody finansowania w dobie technologii cyfrowych). Ateneu Barcelonès, maj 2013 r. 6
pieniędzy, reklama, ochrona konsumentów i w stosownych przypadkach ochrona prawa własności intelektualnej. Wiele zainteresowanych stron zwracało uwagę na potencjalnie nierówne warunki działania wynikające z aktualnych różnic w zakresie przepisów dotyczących przeciwdziałania praniu pieniędzy. W zależności od miejsca siedziby dostawcy usług płatniczych może być wymagana platforma do przeprowadzanie kontroli przepływu środków finansowych w odniesieniu do różnych progów transakcji. Współprawodawcy obecnie prowadzą negocjacje w zakresie proponowanych zmian do dyrektywy w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy i rozporządzenia 1781/2006. 16 Oczekuje się, że wprowadzenie tych zmian rozwiąże powyższy problem dzięki ustanowieniu we wszystkich państwach członkowskich jednakowego progu transakcji, który obecnie jest przedmiotem rozmów, w odniesieniu do środków należytej staranności wobec klienta. Spośród właścicieli projektów, którzy udzielili odpowiedzi na pytania kwestionariusza, 20 % zasygnalizowało, że ryzyko niewystarczającej ochrony prawa własności intelektualnej jest zbyt wysokie. Pomysły w ramach projektów innowacyjnych muszą być jawne, aby przyciągnąć podmioty wpłacające. Ujawnianie informacji na temat wynalazku, bez wystarczającej ochrony patentowej, wiąże się z ryzykiem, że ktoś może wykorzystać te pomysły. Jednym z największych problemów jest rozdrobnienie obecnie obowiązującego systemu patentowego w Europie. Po wdrożeniu obecnej reformy systemu patentowego 17 będzie można otrzymać patent europejski o jednakowym skutku, wydawany zgodnie z zasadą kompleksowej obsługi, zapewniający przewagę cenową i zmniejszający obciążenia administracyjne. Do finansowania społecznościowego mogą też mieć zastosowanie inne przepisy UE, w zależności od wykorzystywanego modelu biznesowego. Na przykład platformy pobierające pieniądze od skutecznie sfinansowanych projektów mogą uczestniczyć w handlu elektronicznym, a zatem podlegać dyrektywie w sprawie handlu elektronicznego 18. Dzięki dyrektywie dotyczącej reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej 19 stworzono minimalny poziom harmonizacji w odniesieniu do wprowadzających w błąd praktyk marketingowych w relacjach biznesowych. Dyrektywa dotyczącą nieuczciwych praktyk handlowych 20 chroni konsumentów 16 Na podstawie wniosków Komisji COM(2013) 44 i COM(2013) 45. 17 Dnia 17 grudnia 2012 r. przyjęto w ramach wzmocnionej współpracy obejmującej 25 państw członkowskich rozporządzenia, w których utworzono jednolity system ochrony patentowej. Międzynarodowa umowa zawarta przez państwa członkowskie, na mocy której ustanawia się Jednolity Sąd Patentowy, przechodzi obecnie przez proces ratyfikacji. 18 Dyrektywa 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (Dz.U. L 178 z 17.7.2000, s. 1). 19 Dyrektywa 2006/114/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotycząca reklamy wprowadzającej w błąd i reklamy porównawczej (Dz.U. L 376 z 27.12.2006, s. 21). 20 Dyrektywa 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. L 149 z 11.6.2005, s. 22). 7
przed wprowadzającymi w błąd i agresywnymi praktykami w zakresie finansowania społecznościowego, zabraniając prowadzenia określonych praktyk marketingowych. Jeżeli standardowe warunki stosowane przez operatorów finansowania społecznościowego zawierają nieuczciwe zapisy, zgodnie z dyrektywą w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich 21 nie są one wiążące dla uczestniczących konsumentów. Ponadto unijne zasady pomocy państwa i konkurencji także mają zastosowanie do działalności związanej z finansowaniem społecznościowym. W przypadkach, w których przepisy UE nie mają zastosowania, mogą istnieć różne przepisy krajowe. Dotyczy to w szczególności datków i darowizn na cele dobroczynne oraz modeli finansowania społecznościowego opartych na nagrodach i modeli przedsprzedażowych. 3.1.2. Finansowanie społecznościowe ze zwrotem finansowym (społecznościowe udzielanie pożyczek i inwestowanie społecznościowe) Kampanie i platformy powiązane ze zwrotem finansowym mogą podlegać dalszym przepisom zarówno na poziomie UE, jak i krajowym, również w zależności od wykorzystywanego określonego modelu biznesowego. Stosowne ramy regulacyjne UE obejmują następujące dyrektywy: w sprawie prospektu emisyjnego 22, usług płatniczych 23, rynków instrumentów finansowych 24, wymogów kapitałowych (pakiet CRD IV) 25, zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi 26, kredytów konsumenckich 27 i sprzedaży usług finansowych na odległość 28 oraz następujących rozporządzeń: w sprawie wymogów 21 Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L 95 z 21.4.1993, s. 29). 22 Dyrektywa 2003/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. w sprawie prospektu emisyjnego publikowanego w związku z publiczną ofertą lub dopuszczeniem do obrotu papierów wartościowych i zmieniająca dyrektywę 2001/34/WE (Dz.U. L 345 z 31.12.2003, s. 64). 23 Dyrektywa 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniająca dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylająca dyrektywę 97/5/WE (Dz.U. L 319 z 5.12.2007, s. 1). Dyrektywa w sprawie usług płatniczych może mieć również zastosowanie do sponsoringu społecznościowego w przypadkach, w których przyjęty model biznesowy jest objęty zakresem stosowania tego aktu. 24 Dyrektywa 2004/39/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych zmieniająca dyrektywę Rady 85/611/EWG i 93/6/EWG i dyrektywę 2000/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylająca dyrektywę Rady 93/22/EWG (Dz.U. L 145 z 30.4.2004, s. 1). 25 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniająca dyrektywę 2002/87/WE i uchylająca dyrektywy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE (Dz.U. L 176 z 27.6.2013, s. 338). 26 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/61/UE z dnia 8 czerwca 2011 r. w sprawie zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi i zmiany dyrektyw 2003/41/WE i 2009/65/WE oraz rozporządzeń (WE) nr 1060/2009 i (UE) nr 1095/2010 (Dz.U. L 174 z 1.7.2011, s. 1). 27 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylająca dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.U. L 133 z 22.5.2008, s. 66). 28 dyrektywa 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 września 2002 r. dotycząca sprzedaży konsumentom usług finansowych na odległość oraz zmieniająca dyrektywę Rady 90/619/EWG oraz dyrektywy 97/7/WE i 98/27/WE (Dz.U. L 271 z 9.10.2002, s. 16). 8
kapitałowych 29, europejskich funduszy venture capital i europejskich funduszy na rzecz przedsiębiorczości społecznej 30. Na poziomie krajowym mogą mieć zastosowanie różne przepisy uzupełniające. Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) i Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EUNB) przeprowadziły w 2013 r. akcję gromadzenia informacji, które miały pomóc w lepszym zrozumieniu, w jaki sposób stosuje się bieżące ramy prawne do finansowania społecznościowego w każdym państwie członkowskim. Kilka państw członkowskich próbowało rozwiać wątpliwości dotyczące finansowania społecznościowego wiążącego się ze zwrotem finansowym, opracowując w tym celu wytyczne (np. Belgia, Niemcy, Niderlandy). Inne państwa (Francja, Włochy i Zjednoczone Królestwo) rozważają przeprowadzenie działań regulacyjnych mających na celu uproszczenie tej nowej formy finansowania 31 przy jednoczesnym zapewnieniu inwestorom odpowiedniej ochrony, lub już takie działania podjęły. Niebezpieczeństwo polega na tym, że uciążliwe i przedwczesne działania regulacyjne mogłyby udaremnić rozwój finansowania społecznościowego, natomiast zbyt pobłażliwe strategie polityczne mogłyby doprowadzić do ponoszenia strat przez inwestorów, a tym samym naruszenia zaufania konsumentów i podważenia wiary w finansowanie społecznościowe. Poruszane tu kwestie obejmują między innymi pytanie, czy istniejące przepisy krajowe lub unijne są odpowiednio dostosowane do potrzeb finansowania społecznościowego lub czy istnieją przepisy, które są niepotrzebnie uciążliwe w kontekście finansowania społecznościowego i powinny zostać dostosowane do potrzeb użytkowników, aby umożliwić wykorzystanie potencjału finansowania społecznościowego, w szczególności w odniesieniu do MŚP. Obecnie w państwach członkowskich, w których przedstawiono odpowiednie inicjatywą ustawodawcze, z proponowano różne rozwiązania wspomnianych powyżej problemów. Bez przesądzania o tym, w jaki sposób najlepiej zachować równowagę, różne podejścia mogą prowadzić do braku pewności prawa co do przepisów, które mają zastosowanie do poszczególnych modeli, mimo niedawnych inicjatyw, których celem jest zebranie informacji prawnych. 32 Konsultacje społeczne potwierdziły znaczenie jakości prawa dla wszystkich zainteresowanych stron. Ponadto różnorodność podejść przewidzianych w krajowych ramach prawnych może również doprowadzić do rozdrobnienia rynku wewnętrznego na skutek ograniczenia usług świadczonych przez platformy finansowania społecznościowego w państwach członkowskich i szkodliwie wpłynąć na potencjalny rozwój finansowania społecznościowego w Europie. 29 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012 (Dz.U. L 176 z 27.6.2013, s. 1) 30 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 345/2013 z dnia 17 kwietnia 2013 r. w sprawie europejskich funduszy venture capital (Dz.U. L 115 z 25.4.2013, s. 1). Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 346/2013 z dnia 17 kwietnia 2013 r. w sprawie europejskich funduszy na rzecz przedsiębiorczości społecznej (Dz.U. L 115 z 25.4.2013, s. 18). 31 Zgodnie z planem działania na rzecz przedsiębiorczości do 2020 r.: http://eurlex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=com:2012:0795:fin:en:pdf 32 ECN (2013 r.), dokument Review of Crowdfunding Regulation dostępny na stronie internetowej: http://www.europecrowdfunding.org/2013/10/review-crowdfunding-regulation-2013 9
Komisja będzie nadal monitorowała rynek i w oparciu o różne doświadczenia przeprowadzała ocenę potrzeby działań regulacyjnych w odpowiedzi na zmieniające się okoliczności. Wymiana informacji dotyczących krajowych praktyk regulacyjnych mogłaby zarówno pomóc w rozpowszechnianiu najlepszych praktyk, jak i w ewentualnym identyfikowaniu rozbieżności w podejściach krajowych, które mogą prowadzić do powstawania przeszkód. 3.2. Jak finansowanie społecznościowe funkcjonuje na rynku wewnętrznym? 3.2.1. Finansowanie społecznościowe ze zwrotem niefinansowym (sponsoring społecznościowy) Wyniki konsultacji pokazały, że rynek wewnętrzny finansowania społecznościowego ze zwrotem niefinansowym funkcjonuje bardzo dobrze. 81 % platform ze zwrotem niefinansowym prowadzi już działalność transgraniczną, natomiast 14 % chciałoby prowadzić taką działalność w przyszłości. Tylko mniej więcej jedna trzecia zainteresowanych stron wyraziła poparcie dla działań UE dotyczących finansowania społecznościowego ze zwrotem niefinansowym, których celem jest ułatwienie dostępu do ryku (około 35 %) lub lepsza ochrona podmiotów wpłacających (poniżej 30 %). Zainteresowane strony, które wyraziły poparcie dla środków UE mających na celu ułatwienie działalności transgranicznej w odniesieniu do modeli ze zwrotem nie-finansowym, często odwoływały się do niepewności prawa jako głównej przeszkody. 3.2.2. Finansowanie społecznościowe ze zwrotem finansowym (społecznościowe udzielanie pożyczek i inwestowanie społecznościowe) dostęp do rynku charakteryzującego się wysokim poziomem ochrony inwestorów Wydaje się, że w konsultacjach społecznych wykazano, że rynek wewnętrzny może funkcjonować gorzej w przypadku platform ze zwrotem finansowym. Tylko około 38 % platform ze zwrotem finansowym, które uczestniczą w konsultacjach, prowadzi działalność transgraniczną, przy czym prawie połowa z nich chciałaby w przyszłości rozszerzyć swoją działalność na inne państwa członkowskie UE. 44 % wszystkich platform ze zwrotem finansowym twierdzi, że brak informacji na temat przepisów mających zastosowanie zniechęca je do prowadzenia działalności w większej liczbie państw niż jedno. 27 % z nich jako powód prowadzenia działalności wyłącznie na poziomie krajowym podaje również wysokie koszty uzyskania zezwolenia na działalność w innym państwie członkowskim. Połowa respondentów uznała potrzebę podjęcia przez UE działań w sprawie finansowania społecznościowego ze zwrotem finansowym. Dostęp do rynku i ochrona inwestorów okazują się być równie ważnymi kwestiami: 49 % respondentów wezwało UE do promowania jednolitego rynku finansowania społecznościowego ze zwrotem finansowym, a 51 % dostrzegało potrzebę podjęcia przez UE działań w celu zapewnienia właściwej ochrony inwestorów w przypadku finansowania społecznościowego z wykorzystaniem pożyczek lub papierów wartościowych. Respondenci podkreślili również ryzyko ponoszone przez podmioty wpłacające w modelach społecznościowego udzielania pożyczek i społecznościowego inwestowania (np. utrata zainwestowanego kapitału, ryzyko 10
nadużyć finansowych), a także potrzebę przejrzystości w odniesieniu do opłat na rzecz platform, stóp procentowych i spodziewanych zysków. Zdecydowana większość zainteresowanych stron zgodziła się, że zarządzający platformami, którzy są zaangażowani w modele społecznościowego udzielania pożyczek i społecznościowego inwestowania, powinni być zobowiązani do informowania podmiotów wpłacających o ryzyku inwestycyjnym i kredytowym oraz udzielania porad w zakresie różnicowania inwestycji. Obawy związane z ryzykiem również mogą zniechęcać potencjalne podmioty wpłacające do zaangażowania się w działalność związaną z finansowaniem społecznościowym. Do głównych problemów należą tu różne indywidualne limity inwestycyjne w poszczególnych państwach, wykonywanie przez zainteresowane strony praw do głosowania, próg w odniesieniu do wymogów dotyczących prospektu emisyjnego, zasady dotyczące przejrzystości, testy adekwatności inwestycji, ochrona pieniędzy klienta i porady inwestycyjne. 3.3. Jak finansowanie społecznościowe funkcjonuje w środowisku finansowym? Finansowanie społecznościowe jest jeszcze nową i rozwijającą się formą finansowania, którą powinno się dalej badać w kontekście środowiska finansowego. Chociaż finansowanie społecznościowe wiążące się z zyskami niefinansowymi jest istotne zarówno pod względem jego wielkości, jak i skutków (większość kampanii dotyczących finansowania społecznościowego przyjmuje taką postać, a wielu z nich przyświecają cele społeczne), finansowanie społecznościowe wiążące się z zyskami finansowymi rozwija się i stanowi odpowiedź na określone potrzeby finansowe wielu przedsiębiorczych projektów lub prywatnych konsumentów. Finansowanie społecznościowe stanowi alternatywną formę finansowania, która może uzupełniać inne tradycyjne metody finansowania. Jak wspomniano powyżej finansowanie społecznościowe może przyczynić się do rozwiązania problemów związanych z dostępem do finansowania i umożliwić podmiotom rozpoczynającym działalność gospodarczą podwyższanie indeksu finansowania. Jedna czwarta uznanych banków, które nadesłały odpowiedzi w ramach przedmiotowych konsultacji, wyraziła zainteresowanie zaangażowaniem się w finansowanie społecznościowe w przyszłości, co stwarza możliwość nadania wiarygodności danej platformie i jej projektom, a tym samym zwiększenia zaufania, przez regulowaną instytucję finansową. Pojawiają się jednak w związku z tym również problemy wyższych kosztów i mniejszej konkurencji między tradycyjnymi i nowymi uczestnikami sfery finansowej. Zainteresowane strony udzielające odpowiedzi w ramach konsultacji społecznych uznały, że finansowanie społecznościowe może przynieść istotne korzyści w dziedzinie innowacji. Obecnie dostępna jest niewielka ilość informacji na temat roli, jaką finansowanie społecznościowe może odgrywać w finansowaniu działalności badawczej i innowacyjnej. 33 33 Sprawozdanie Europejskiej Sieci Ekspertów ds. Kultury, Crowdfunding schemes in Europe (Programy finansowania społecznościowego w Europie) (2011 r.), http://www.eenc.info/wpcontent/uploads/2012/11/dr%c3%b6thler-kwenzlaff-crowdfunding-schemes-in-europe.pdf. 11
Najczęściej omawianą kwestią w tym kontekście jest różne traktowanie wkładów finansowych pod względem podatkowym w państwach członkowskich oraz wpływ, jaki może to wywierać na wybory ludzi i przedsiębiorstw pod względem lokowania, zainwestowania pieniędzy lub przekazywania darowizn pieniężnych. Darowizny i określone formy inwestycji finansowych (dotyczące podmiotów rozpoczynających działalność gospodarczą, działalności badawczo-naukowej itd.) podlegają odliczeniu od podatku w niektórych państwach członkowskich, ale nie we wszystkich. Skuteczność i stosowanie bodźców podatkowych w UE powinny być lepiej rozumiane. Komisja Europejska zleciła przeprowadzenie badania dotyczącego wymiany dobrych praktyk w zakresie skuteczności bodźców podatkowych w dziedzinie działalności naukowo-badawczej oraz struktury bodźców podatkowych; przeprowadzenie tego badania przewidziano na 2014 r. Badanie pozwoli zorientować się w zakresie programów bodźców podatkowych w dziedzinie działalności naukowo-badawczej w odniesieniu do państw członkowskich UE i wybranych członków OECD, uzyskać ocenę skuteczności wspomnianych bodźców podatkowych dzięki przeglądowi istniejących dowodów empirycznych oraz promować wymianę wiedzy na temat dobrych praktyk. Może to mieć szczególne znaczenie dla finansowania społecznościowego i propagowania działalności badawczej, rozwojowej i innowacyjnej za pośrednictwem platform finansowania społecznościowego. 3.4. Propagowanie finansowania społecznościowego poprzez podnoszenie świadomości i budowanie zaufania W Europie nadal powszechny jest brak wiedzy na temat finansowania społecznościowego. Prawie połowa respondentów popiera pewną formę podnoszenia świadomości na poziomie UE. Zainteresowane strony wyraziły również zainteresowanie utworzeniem jednego źródła informacji na temat możliwości finansowania społecznościowego, aby zwiększyć jego przejrzystość. Wyższy poziom świadomości nie jest jedynym czynnikiem koniecznym, aby finansowanie społecznościowe mogło osiągnąć sukces. Dobre zrozumienie sposobu, w jaki finansowanie społecznościowe działa, jakie korzyści może przynieść oraz jakie ryzyko wiąże się z tą formą finansowania również ma kluczowe znaczenie w budowaniu zaufania zarówno w odniesieniu do podmiotów wpłacających, jak i organizatorów kampanii. Zrównoważony rozwój finansowania społecznościowego jest możliwy tylko wówczas, gdy użytkownicy mają zaufanie do takiej formy finansowania. Prowadzenie pomyślnych kampanii promujących finansowanie społecznościowe zależy również od odpowiednich umiejętności organizatorów kampanii i odbytych przez nich szkoleń oraz od wsparcia oferowanego przez platformy i innych uczestników. 34 Właściciele projektów mogą potrzebować szkoleń w zakresie wykorzystania finansowania społecznościowego, potencjalnego ryzyka oraz ewentualnie również w zakresie planowania lub zarządzania projektami. Biorąc pod uwagę, że finansowanie społecznościowe wiąże się z pewnym ryzykiem, na obecnym wczesnym etapie rozwoju tej formy finansowania istnieje również 34 Ramos, J. (2014 r.) Crowdfunding and the Role of Managers in Ensuring the Sustainability of Crowdfunding Platforms. Steward J (red.). JRC Technical Report Series, JRC Instytut Perspektywicznych Studiów Technologicznych, Komisja Europejska. http://is.jrc.ec.europa.eu/pages/eap/einclusion/employability.html 12
potrzeba zwiększenia rozpoznawalności platform. Ustanowienie znaku jakości przyczyniłoby się do zwiększenia rozpoznawalności i zbudowania zaufania. Wspomniany znak sygnalizowałby zgodność z wymogami pewnych norm, dotyczących na przykład ograniczania ryzyka nadużyć finansowych, oraz umożliwiłby zbudowanie zaufania między użytkownikami. W niektórych państwach, takich jak Zjednoczone Królestwo, organy samoregulacyjne wdrożyły już zasady stanowiące, że platformy mogą podlegać wymogom dotyczącym znaku jakości danego stowarzyszenia, oraz mogą takie znaki jakości otrzymywać. 3.5. Możliwości finansowania łączonego (ze środków publicznych i prywatnych) Ze względu na ograniczoną wielkość finansowania społecznościowego, nie można oczekiwać, że samo rozwiąże wszelkie różne rodzaje problemów związanych z dostępem do finansowania. Można zatem w większym zakresie zbadać możliwości finansowania ze środków publicznych w połączeniu z finansowaniem społecznościowym zarówno na poziomie krajowym, jak i UE, w należycie uzasadnionych przypadkach, w których można wykazać niedoskonałość rynku. Finansowanie łączone mogłoby być przyznawane w postaci współfinansowania projektów wraz z prywatnymi podmiotami wpłacającymi 35, jako gwarancje kredytowe na transakcje społecznościowego udzielania pożyczek lub bezpośrednio do platform finansowania społecznościowego. Niedawno przyjęte zasady pomocy państwa, mające zastosowanie do finansowania ryzyka 36, rozszerzają zakres kwalifikujących się przedsiębiorstw o MŚP, małe spółki o średniej kapitalizacji i innowacyjne spółki o średniej kapitalizacji w celu ułatwienia dostępu do finansowania przedsiębiorstwom, które mimo że są rentowne, stają w obliczu niedoskonałości rynku w zakresie dostępu do niezbędnego finansowania. Zasady finansowania ryzyka mające zastosowanie do alternatywnych platform obrotu mogą analogicznie mieć zastosowanie do określonych rodzajów platform finansowania społecznościowego. Wszelka pomoc pochodząca z zasobów państwowych musi być zgodna z regułami konkurencji, a w szczególności z zasadami pomocy państwa mającymi zastosowanie do finansowania ryzyka. 4. PRZYSZŁE DZIAŁANIA Finansowanie społecznościowe oferuje szereg korzyści różnym grupom użytkowników i stanowi obiecujące źródło finansowania dla wielu różnych podmiotów, które nie znajdują rozwiązań odpowiadających im potrzebom w zakresie finansowania. Uwzględniając potencjał i kluczowe wyzwania w zakresie tego nowego zjawiska, Komisja Europejska pragnie opracować we współpracy z zainteresowanymi stronami wspólną interpretację na poziomie UE oraz przygotować grunt pod możliwe przyszłe działania. 35 W takich przypadkach należy zwrócić uwagę, że popularność danego projektu mierzona jego sukcesem w pod względem finansowania społecznościowego może nie być najlepszym kryterium wyboru w odniesieniu do wydatków publicznych. 36 Komunikat Komisji Wytyczne Unii w sprawie pomocy państwa na rzecz promowania inwestycji w zakresie finansowania ryzyka, C(2014) 34/2, Bruksela, 15.01.2014 r. 13
W 2014 r. Komisja Europejska przeprowadzi badanie w celu zorientowania się, jak finansowanie społecznościowe wpisuje się w szersze środowisko finansowe, oraz ustalenia rodzajów projektów korzystających z finansowania społecznościowego i rodzajów tego ostatniego w odniesieniu do poszczególnych projektów. W ramach osobnego badania Komisja zbada potencjał finansowania społecznościowego pod względem wspierania działalności badawczej i innowacyjnej oraz w kontekście tego badania przeanalizuje rolę, jaką bodźce podatkowe mogą odegrać w odniesieniu do finansowania społecznościowego działalności badawczej, rozwojowej i innowacyjnej. Aby zapewnić wsparcie dla rozwoju polityki w tym obszarze, Komisja ustanowi Europejskie Forum Stron Zainteresowanych Finansowaniem Społecznościowym, jako grupę ekspertów zrzeszającą przedstawicieli wysokiego szczebla reprezentujących stowarzyszenia grup zainteresowanych stron i organy krajowe w celu zapewnienia pomocy w podnoszeniu poziomu świadomości poprzez dostarczanie informacji i modułów szkoleniowych dla właścicieli projektów, promowania przejrzystości i wymiany najlepszych praktyk oraz zidentyfikowania problemów, które mogą wymagać rozwiązania, by finansowanie społecznościowe mogło się rozwijać, przy jednoczesnym uwzględnianiu interesów podmiotów wpłacających. Komisja będzie ściśle monitorowała wysiłki podejmowane przez stowarzyszenia branżowe przy opracowywaniu norm na poziomie krajowym i europejskim w zakresie przejrzystości i najlepszych praktyk, aby informować użytkowników (zarówno właścicieli projektów, jak i podmioty wpłacające), chronić osoby wpłacające przed nadużyciami finansowymi oraz aby zapewnić odpowiedni mechanizm rozpatrywania skarg. Komisja Europejska zainicjuje badanie mające na celu przeprowadzenie analizy istniejących krajowych organów samoregulacyjnych oraz stosowanych przez nie zasad, a także ich skuteczności i ograniczeń oraz zbada potencjał ustanowienia europejskiego znaku jakości. Komisja będzie ściśle monitorowała rozwój sytuacji związany z finansowaniem społecznościowym w kontekście dobrego funkcjonowania rynku wewnętrznego. Komisja poprowadzi warsztaty poświęcone regulacjom prawnym w celu omówienia przeszkód dla działalności transgranicznej. W razie potrzeby Komisja oceni, czy konieczne jest wydanie zaleceń za pośrednictwem sprawozdania dotyczącego jednolitego rynku lub sieci rzeczników ds. MŚP 37, która monitoruje wdrażanie programu Small Business Act lub Europejskiej agendy cyfrowej, aby wezwać państwa członkowskie do unikania niespójności w podejściach krajowych, które mogą utrudniać funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Nie można oczekiwać, aby finansowanie społecznościowe, będące rozwijającym się, ale nadal stosunkowo niewielkim źródłem finansowania prywatnego, zastąpiło finansowanie ze środków publicznych w odniesieniu do projektów, w przypadku których dostęp do finansowania jest utrudniony. Nowe europejskie zasady pomocy państwa ułatwią łączenie finansowania ze środków publicznych z finansowaniem prywatnym na rzecz przedsiębiorstw. Można zatem rozważyć możliwość wykorzystywania środków publicznych zainwestowanych wraz ze środkami prywatnymi w ramach finansowania społecznościowego, pod warunkiem że przestrzegane będą przepisy dotyczące pomocy państwa, w szczególności wytyczne w sprawie pomocy państwa na rzecz promowania inwestycji w zakresie finansowania ryzyka oraz warunki prawne w zakresie przejrzystości i odpowiedzialności dotyczące korzystania ze 37 http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/small-business-act/sme-envoy/index_en.htm 14
środków publicznych oraz, w stosownych przypadkach, pod warunkiem zgodności z wymogami rozporządzenia finansowego. Komisja, przy wsparciu ze strony forum, będzie ściśle monitorowała ten rozwijający się sektor i będzie regularnie dokonywała oceny na podstawie wyników badań, działań różnych zainteresowanych stron i warsztatów poświęconych regulacjom prawnym stanu unijnych i krajowych ram prawnych mających zastosowanie do finansowania społecznościowego oraz rozważy, czy konieczne są dalsze działania na szczeblu UE. Komisja rozważy, w szczególności w czasie zaplanowanych przeglądów istniejących przepisów, czy odpowiednie będzie dostosowanie wymogów do szczególnych cech finansowania społecznościowego ze zwrotem finansowym. Wszelkie przyszłe działania ustawodawcze UE lub inne rodzaje działań o znaczącym wpływie będą uprzednio podlegały konsultacjom publicznym i ocenie skutków. Ponadto, ponieważ finansowanie społecznościowe jest działalnością prowadzoną na skalę globalną i inne jurysdykcje, np. amerykańska, również rozpoczęły regulowanie tego rodzaju finansowania, Komisja będzie uważnie śledziła rozwój sytuacji na szczeblu międzynarodowym i będzie wspierała działania mające na celu promowanie zbieżności przepisów w zakresie rozwiązań na poziomie międzynarodowym. 38 Komisja sporządzi sprawozdanie z postępów w 2015 r. 38 Prace podjęła również Międzynarodowa Organizacja Komisji Papierów Wartościowych (IOSCO) zob.: IOSCO (2014 r.) Crowd-funding: An Infant Industry Growing Fast, SWP3/2014. 15