Autorzy: mgr inż. Irena Czerkawska mgr inż. Teresa Podgórska mgr inż. Elżbieta Wnuk. Recenzenci: mgr inż. Aleksandra Grobelna mgr inż.

Autorzy: mgr inż. Irena Czerkawska mgr inż. Teresa Podgórska mgr inż. Elżbieta Wnuk Recenzenci: mgr inż. Aleksandra Grobelna mgr inż. Teresa Słupska Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Halina Bielecka 1

Spis treści Wprowadzenie 4 I. Założenia programowo-organizacyjne kształcenia 6 w zawodzie 1. Opis pracy w zawodzie 6 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu 8 dydaktyczno-wychowawczego II. Plany nauczania 16 III. Moduły kształcenia w zawodzie 19 1. Ekonomiczne i prawne podstawy gospodarowania 19 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 22 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 26 Wykonywanie prac biurowych 29 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 32 Ewidencja zdarzeń gospodarczych 35 2. Obsługa klienta 38 Organizowanie i wyposażanie obiektów handlowych 41 Identyfikacja zachowań konsumentów 43 Wykonywanie czynności związanych z procesem 45 sprzedaży Prowadzenie rozmowy sprzedażowej w języku obcym 48 3. Towar jako przedmiot handlu 51 Określanie czynników wpływających na jakość 54 towarów Ustalanie asortymentu handlowego 57 Realizacja prac związanych z logistyczną obsługą 60 przedsiębiorstwa handlowego Zastosowanie programów komputerowych 63 magazynowo - sprzedażowych Prowadzenie korespondencji handlowej w języku 66 obcym 4. Zasoby ludzkie w przedsiębiorstwie handlowym 68 Prowadzenie polityki kadrowej w przedsiębiorstwie 71 handlowym Zastosowanie programu komputerowego kadrowopłacowego 74 Prowadzenie korespondencji dotyczącej spraw 77 osobowych w języku obcym 5. Finanse i rachunkowość przedsiębiorstwa 79 handlowego Prowadzenie ksiąg rachunkowych 82 Gospodarowanie zasobami finansowymi 86 Ewidencja majątku przedsiębiorstwa handlowego 89 2

Ustalanie wyniku finansowego i sporządzanie 92 sprawozdań finansowych Obsługa systemu finansowo-księgowego 95 6. Zarządzanie przedsiębiorstwem handlowym 98 Planowanie i analiza działalności handlowej 101 Wybieranie strategii marketingowej przedsiębiorstwa 103 handlowego Kształtowanie wizerunku przedsiębiorstwa 105 handlowego Prezentacja przedsiębiorstwa handlowego w języku 108 obcym 7. Praktyka zawodowa 111 Prowadzenie działalności handlowej detalicznej 113 Prowadzenie działalności handlowej hurtowej 115 Uczestniczenie w procesach organizowania i zarządzania przedsiębiorstwem handlowym 117 3

Wprowadzenie Celem kształcenia w zawodzie jest przygotowanie absolwenta do sprawnego wykonywania zadań zawodowych w warunkach gospodarki rynkowej. Efektywne funkcjonowanie na rynku pracy wymaga przygotowania ogólnego, opanowania podstawowych umiejętności zawodowych oraz ustawicznego kształcenia. Absolwent szkoły powinien charakteryzować się otwartością, komunikatywnością, wyobraźnią, zdolnością do ciągłego uczenia się i doskonalenia, a także umiejętnością oceny swoich możliwości. Wprowadzenie do systemu szkolnego modułowych programów nauczania powinno ułatwić ukształtowanie takiej sylwetki absolwenta. Kształcenie modułowe umożliwia przygotowanie ucznia do wykonywania zawodu poprzez realizację celów kształcenia wynikających z przyszłych zadań zawodowych. W procesie kształcenia modułowego realizowane są zintegrowane teoretyczno - praktyczne treści programowe z różnych dyscyplin wiedzy. Układ treści kształcenia w programie modułowym umożliwia kształtowanie umiejętności zawodowych różnymi drogami, w tym indywidualnie wybranymi przez ucznia w zależności od jego potrzeb i możliwości. Modułowy program nauczania składa się z modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych. Program jednostki modułowej stanowi element modułu kształcenia w zawodzie, obejmujący logiczny i możliwy do wykonania wycinek pracy, o wyraźnie określonym początku i zakończeniu, nie podlegający zwykle dalszym podziałom, a jego rezultatem jest produkt, usługa lub istotna decyzja. Programy nauczania są elastyczne, gdyż poszczególne jednostki można wymieniać, modyfikować, uzupełniać oraz dostosowywać do poziomu wymaganych umiejętności, potrzeb gospodarki oraz lokalnego rynku pracy. W strukturze modułowego programu nauczania wyróżnia się: założenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie, plany nauczania, programy modułów i jednostek modułowych. Moduł kształcenia w zawodzie zawiera: cele kształcenia, wykaz jednostek modułowych, schemat układu jednostek modułowych literaturę. Program jednostki modułowej zawiera: szczegółowe cele kształcenia, materiał nauczania, 4

ćwiczenia, środki dydaktyczne, wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki, propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia. W programie został przyjęty system kodowania modułów i jednostek modułowych, zawierający następujące elementy: symbol cyfrowy zawodu, zgodnie z obowiązującą klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego, symbol literowy, oznaczający grupę modułów: O - dla modułów ogólnozawodowych, Z - dla modułów zawodowych, cyfra arabska dla kolejnego modułu w grupie, cyfra arabska dla kolejnej, wyodrębnionej w module, jednostki modułowej. Przykładowy zapis kodowania modułu 341[03].O1: 341[03]. symbol cyfrowy zawodu technik handlowiec, O1 - pierwszy moduł ogólnozawodowy: Ekonomiczne i prawne podstawy gospodarowania. Przykładowy zapis kodowania jednostki modułowej 341[03].O1.01: 341[03] - symbol cyfrowy zawodu technik handlowiec, O1 - pierwszy moduł ogólnozawodowy: Ekonomiczne i prawne podstawy gospodarowania, 01 - pierwsza jednostka modułowa wyodrębniona w module. 5

I. Założenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie 1. Opis pracy w zawodzie Typowe stanowiska pracy Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie technik handlowiec może być zatrudniony na średnich szczeblach zarządzania: w punktach sprzedaży detalicznej, w hurtowniach i magazynach, w przedsiębiorstwach handlowych o różnych formach własności. Zadania zawodowe badanie rynku, organizacja procesów sprzedaży i zaopatrzenia, obsługa klienta, zarządzanie majątkiem, finansami i zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwie handlowym, wykonywanie prac biurowych, prowadzenie ewidencji księgowej przedsiębiorstwa handlowego, prowadzenie rozliczeń z ZUS i urzędem skarbowym, analiza, planowanie i organizacja działalności firmy handlowej, prowadzenie korespondencji służbowej z ZUS, z urzędem skarbowym, bankami. Umiejętności zawodowe W wyniku kształcenia w zawodzie absolwent szkoły powinien umieć: posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi, prawnymi i towaroznawczymi, stosować zasady racjonalnego gospodarowania, organizować działalność małej firmy handlowej, korzystać z różnych źródeł prawa: finansowego, handlowego, cywilnego i prawa pracy, korzystać z literatury fachowej i innych źródeł informacji, organizować pracę własną i pracę niewielkich zespołów ludzkich, prowadzić negocjacje handlowe, posługiwać się językiem obcym w kontaktach z kontrahentami, redagować korespondencję handlową w języku polskim i obcym, wypełniać dokumenty i sporządzać pisma typowe dla działalności handlowej, sprawnie obliczać i szacować wyniki, ewidencjonować, interpretować i analizować typowe operacje gospodarcze, 6

wykonywać podstawowe prace bilansowe przy wykorzystaniu środków technicznych, prowadzić rozliczenia z budżetem, instytucjami ubezpieczeniowymi oraz innymi podmiotami, dokonywać wyboru najkorzystniejszych form działalności uzupełniającej, stosować instrumenty marketingu, w tym organizować i prowadzić działania reklamowe, kształtować właściwe związki i zależności firmy handlowej z otoczeniem rynkowym, kształtować właściwe oddziaływanie jednostki gospodarczej na środowisko naturalne, wykonywać typowe prace związane z planowaniem i analizą statystyczną, przygotowywać i prowadzić proste badania oraz opracowywać wyniki, korzystać z materiałów statystycznych i właściwie je interpretować, samodzielnie posługiwać się sprzętem komputerowym i jego oprogramowaniem oraz innymi środkami technicznymi, korzystać z informacji o towarach z prospektów, ulotek, poradników oraz kodów informacyjnych w oparciu o posiadaną wiedzę towaroznawczą, rozpoznawać podstawowe właściwości towarów, stosować właściwe metody odbioru jakościowego, przechowywania i konserwacji towarów, przestrzegać przepisów: prawa pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Wymagania psychofizyczne właściwe dla zawodu dobry stan zdrowia, wysoki poziom aktywności, odporność psychiczna, zrównoważenie emocjonalne, umiejętność samokontroli i samooceny, dobra pamięć, rzetelność, uczciwość w postępowaniu, komunikatywność, kultura osobista, poczucie estetyki, dobra prezencja, otwartość na innowacje organizacyjno-techniczne, gotowość do stałego podnoszenia kwalifikacji. 7

2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktycznowychowawczego Modułowy program nauczania dla zawodu technik handlowiec, może być realizowany w czteroletnim technikum oraz w szkole policealnej dla młodzieży i dla dorosłych. Program nauczania obejmuje kształcenie ogólnozawodowe i zawodowe. Kształcenie ogólnozawodowe, poprzez realizację modułu ogólnozawodowego, zapewnia orientację w zawodzie, ułatwia wybór zawodu lub ewentualne przekwalifikowanie. Kształcenie zawodowe ma na celu przygotowanie absolwenta szkoły do realizacji zadań na typowych dla zawodu stanowiskach pracy. Ogólne i szczegółowe cele kształcenia wynikają z podstawy programowej kształcenia w zawodzie. Program nauczania zawiera siedem modułów kształcenia w zawodzie. Każda jednostka modułowa zawiera treści programowe, których realizacja umożliwia opanowanie umiejętności, niezbędnych do wykonania określonego zakresu pracy. Czynnikiem sprzyjającym nabywaniu umiejętności zawodowych będzie wykonywanie przez uczniów ćwiczeń określonych w programach jednostek modułowych. Ogólnozawodowe treści kształcenia, nawiązujące do kształcenia ogólnego w zakresie podstaw przedsiębiorczości i kształcenia ogólnozawodowego w profilu administracyjno-ekonomicznym szkół ponadgimnazjalnych, zawarte są w module 341[03].O1: Ekonomiczne i prawne podstawy gospodarowania. Program tego modułu obejmuje zagadnienia stanowiące podstawę do wprowadzenia modułów zawodowych dla grupy zawodów ekonomicznych, w tym technika handlowca. Pozostałe moduły zawierają treści programowe, które zgodnie z przyjętą metodologią konstruowania programu wyodrębniono jako specyficzne dla zawodu technik handlowiec. Treści te odnoszą się do podstawowych prac w zawodzie. Program nie przewiduje modułów o charakterze specjalizacyjnym. Moduł 341[03].Z1 -Obsługa klienta - zawiera zawodowe treści kształcenia z zakresu obsługi klienta w jednostce handlu detalicznego i hurtowego, dotyczące: identyfikacji zachowań konsumentów, organizacji i wyposażania obiektów handlowych, wykonywania czynności związanych z procesem sprzedaży. Moduł 341[03].Z2 - Towar jako przedmiot handlu - zawiera zawodowe treści kształcenia obejmujące zadania zawodowe związane z towaroznawstwem oraz logistyczną obsługą przedsiębiorstwa handlowego. Moduł 341[03].Z3 - Zasoby ludzkie w przedsiębiorstwie handlowymskłada się z jednostek modułowych, w wyniku których doskonalone będą 8

umiejętności z zakresu: prowadzenia polityki kadrowej w przedsiębiorstwie handlowym, przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz prawa pracy. Treści tego modułu powinny być realizowane dopiero po zrealizowaniu modułu 341[03].Z1. Moduł 341[03].Z4 - Finanse i rachunkowość przedsiębiorstwa handlowego - zawiera zawodowe treści kształcenia obejmujące: prowadzenie ksiąg rachunkowych, gospodarowanie zasobami finansowymi, ewidencjonowanie majątku przedsiębiorstwa handlowego, ustalanie wyniku finansowego i sporządzanie sprawozdań finansowych oraz obsługę systemu finansowo-księgowego. Moduł 341[03].Z5 - Zarządzanie przedsiębiorstwem handlowym - obejmuje treści kształcenia odnoszące się do planowania i analizy działalności handlowej, metod analizy strategicznej oraz kształtowania wizerunku firmy handlowej. Treści tego modułu powinny być realizowane dopiero po zrealizowaniu modułu 341[03].Z4. Moduł 341[03].Z6 - Praktyka zawodowa - składa się z jednostek modułowych, zawierających zintegrowane treści kształcenia z wyodrębnieniem następujących obszarów działalności zawodowej technika handlowca: prowadzenie działalności handlowej oraz organizacja i zarządzanie przedsiębiorstwem handlowym. Szczególnie ważną umiejętnością, niezbędną w pracy technika handlowca, jest praktyczne wykorzystanie technik informatycznych podczas wypełniania zadań zawodowych. Kształtowanie umiejętności związanych z obsługą użytkowych programów komputerowych, stosowanych w przedsiębiorstwie handlowym, przewidziano w odrębnych jednostkach: 341[03].Z3.02: Zastosowanie programu komputerowego kadrowopłacowego, 341[03].Z2.04: Zastosowanie programów komputerowych magazynowo-sprzedażowych, 341[03].Z4.05: Obsługa systemu finansowo-księgowego. Programy tych jednostek skorelowane są z treściami zawartymi w modułach, do których wymienione jednostki należą. Ich wyodrębnienie powinno ułatwić nauczycielom organizację procesu kształcenia. Zajęcia edukacyjne należy prowadzić w pracowni komputerowej, w warunkach umożliwiających indywidualną pracę uczniów na komputerze. Zajęcia mogą być prowadzone także w symulacyjnej firmie handlowej. W programie przewidziano doskonalenie umiejętności językowych jako kontynuację procesu kształcenia w gimnazjum. Zadaniem uczących się będzie doskonalenie sprawności produktywnych, to jest mówienia i pisania oraz receptywnych, czyli czytania i rozumienia ze słuchu, ale z uwzględnieniem specyficznego słownictwa zawodowego. 9

W programie zawarte są cztery jednostki modułowe: 341[03].Z1.04: Prowadzenie rozmowy sprzedażowej w języku obcym, 341[03].Z2.05: Prowadzenie korespondencji handlowej w języku obcym, 341[03].Z3.03: Prowadzenie korespondencji dotyczącej spraw osobowych w języku obcym, 341[03].Z5.04: Prezentacja przedsiębiorstwa handlowego w języku obcym. Program poszczególnych jednostek powinien być realizowany w ramach modułów zawodowych, gdyż stanowi uzupełnienie ich treści o kompetencje językowe. Program modułu może być również realizowany przez nauczyciela języka obcego przez dwa semestry, równolegle do modułów zawodowych. Wykaz modułów i jednostek modułowych zamieszczono w tabeli. 10

Wykaz modułów i jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej Zestawienie modułów i jednostek modułowych Orientacyjna liczba godzin na realizację Moduł 341[03].O1 468 Ekonomiczne i prawne podstawy gospodarowania 341[03].O1.01 Stosowanie prawa w gospodarowaniu 70 341[03].O1.02 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 90 341[03].O1.03 Wykonywanie prac biurowych 112 341[03].O1.04 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 90 341[03].O1.05 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 106 Moduł 341[03].Z1 Obsługa klienta 216 341[03].Z1.01 Organizowanie i wyposażanie obiektów 40 handlowych 341[03].Z1.02 Identyfikacja zachowań konsumentów 40 341[03].Z1.03 Wykonywanie czynności związanych 102 z procesem sprzedaży 341[03].Z1.04 Prowadzenie rozmowy sprzedażowej 34 w języku obcym Moduł 341[03].Z2 324 Towar jako przedmiot handlu 341[03].Z2.01 Określanie czynników wpływających na 40 jakość towarów 341[03].Z2.02 Ustalanie asortymentu handlowego 66 341[03].Z2.03 Realizacja prac związanych z logistyczną 73 obsługą przedsiębiorstwa handlowego 341[03].Z2.04 Zastosowanie programów komputerowych 75 magazynowo-sprzedażowych 341[03].Z2.05 Prowadzenie korespondencji handlowej 70 w języku obcym Moduł 341[03].Z3 144 Zasoby ludzkie w przedsiębiorstwie handlowym 341[03].Z3.01 Prowadzenie polityki kadrowej 61 w przedsiębiorstwie handlowym 341[03].Z3.02 Zastosowanie programu komputerowego 67 kadrowo-płacowego 341[03].Z3.03 Prowadzenie korespondencji dotyczącej 16 spraw osobowych w języku obcym Moduł 341[03].Z4 300 Finanse i rachunkowość przedsiębiorstwa handlowego 341[03].Z4.01 Prowadzenie ksiąg rachunkowych 67 341[03].Z4.02 Gospodarowanie zasobami finansowymi 50 11

341[03].Z4.03 Ewidencja majątku przedsiębiorstwa 67 handlowego 341[03].Z4.04 Ustalanie wyniku finansowego 50 i sporządzanie sprawozdań finansowych 341[03].Z4.05 Obsługa systemu finansowo-księgowego 66 Moduł 341[03].Z5 168 Zarządzanie przedsiębiorstwem handlowym 341[03].Z5.01 Planowanie i analiza działalności handlowej 60 341[03].Z5.02 Wybieranie strategii marketingowej 30 przedsiębiorstwa handlowego 341[03].Z5.03 Kształtowanie wizerunku przedsiębiorstwa 30 handlowego 341[03].Z5.04 Prezentacja przedsiębiorstwa handlowego 48 w języku obcym Moduł 341[03].Z6 140 Praktyka zawodowa 341[03].Z6.01 Prowadzenie działalności handlowej 70 detalicznej 341[03].Z6.02 Prowadzenie działalności handlowej 35 hurtowej 341[03].Z6.03 Uczestniczenie w procesach organizowania 35 i zarządzania przedsiębiorstwem handlowym Razem: 1760 Proponowana liczba godzin na realizację programu odnosi się do planu nauczania w czteroletnim technikum dla młodzieży. Na podstawie wykazu modułów i jednostek modułowych sporządzono dydaktyczną mapę programu nauczania dla zawodu. 12

Dydaktyczna mapa programu nauczania 341[03].O1 341[03].O1.01 341[03].O1.02 341[03].O1.03 341[03].O1.04 341[03].O1.05 341[03].Z1 341[03].Z2 341[03].Z4 341[03].Z1.01 341[03].Z1.02 341[03].Z2.01 341[03].Z4.01 341[03].Z1.03 341[03].Z2.02 341[03].Z4.02 341[03].Z2.03 341[03].Z4.03 341[03].Z1.04 341[03].Z2.04 341[03].Z4.04 341[03].Z3 341[03].Z3.01 341[03].Z2.05 341[03].Z4.05 341[03].Z5 341[03].Z3.02 341[03].Z5.01 341[03].Z3.03 341[03].Z5.02 341[03].Z5.03 341[03].Z5.04 341[03].Z5.05 341[03].Z6 341[03].Z6.01 341[03].Z6.02 341[03].Z6.03 13

Dydaktyczna mapa programu nauczania stanowi schemat powiązań między modułami i jednostkami modułowymi oraz określa kolejność ich realizacji. Nauczyciel powinien z niej korzystać przy planowaniu zajęć dydaktycznych. Ewentualna zmiana kolejności realizacji programu modułów lub jednostek modułowych, powinna być poprzedzona szczegółową analizą dydaktycznej mapy programu. Nauczyciele realizujący modułowy program nauczania powinni posiadać przygotowanie w zakresie metodologii kształcenia modułowego, aktywizujących metod nauczania, pomiaru dydaktycznego oraz projektowania i opracowywania pakietów edukacyjnych. Nauczyciel kierujący procesem doskonalenia umiejętności powinien udzielać uczniom pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z realizacją zadań dydaktycznych, sterować tempem kształtowania umiejętności zawodowych, uwzględniając predyspozycje oraz doświadczenia uczniów. Ponadto, nauczyciele powinni rozwijać u uczniów zainteresowania zawodem, wskazywać na możliwości dalszego kształcenia, zdobywania nowych umiejętności zawodowych, a także kształtować właściwe dla zawodu postawy uczniów, takie jak: komunikatywność, uczciwość, rzetelność, zamiłowanie do porządku, odpowiedzialność, dokładność i systematyczność. Kształcenie modułowe powinno być realizowane następującymi metodami nauczania, jak: metoda przypadków, sytuacyjna, dyskusji, przewodniego tekstu, projektów oraz ćwiczeń praktycznych. Wskazane jest także wykorzystywanie filmów dydaktycznych oraz organizowanie wycieczek do przedsiębiorstw handlowych, sklepów i hurtowni, magazynów, na targi, wystawy branżowe i giełdy. Nauczyciel powinien uczestniczyć w organizacji bazy technicznodydaktycznej. Wskazane jest opracowywanie przez nauczycieli pakietów edukacyjnych, stanowiących dydaktyczną obudowę programów jednostek modułowych. Pakiety powinny być opracowane zgodnie z metodologią kształcenia modułowego. Prowadzenie zajęć edukacyjnych metodami aktywizującymi i praktycznymi wymaga przygotowania materiałów dydaktycznych takich jak: tekst przewodni, instrukcje do metody projektów, karty instruktażowe do samokształcenia kierowanego. Projektując proces dydaktyczny należy przewidzieć także samokształcenie uczniów, z wykorzystywaniem materiałów typu: podręczniki, czasopisma, foldery, normy, instrukcje, poradniki oraz Internet i pozatekstowych źródeł informacji. Istotnym elementem organizacji procesu dydaktycznego jest sposób sprawdzania i oceny osiągnięć uczniów. Wskazane jest prowadzenie badań diagnostycznych, kształtujących i sumatywnych. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów wymaga określenia kryteriów i norm oceny, 14

opracowania testów osiągnięć, arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów. Proces oceniania ma służyć nie tylko określeniu poziomu osiągnięć uczniów w stosunku do wymagań edukacyjnych, ale także wdrażaniu uczniów do systematycznej pracy, samokontroli i samooceny. System oceniania powinien być również wykorzystywany przez nauczycieli do monitorowania i oceny własnej pracy. Liczba godzin na realizację programu jednostek modułowych, zamieszczona w tabelach poszczególnych modułów, ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może dokonywać uzasadnionych zmian, biorąc pod uwagę wyniki badań diagnostycznych. Programy jednostek modułowych mogą być realizowane w różnych formach organizacyjnych, zależnie od realizowanych celów kształcenia: w systemie klasowo - lekcyjnym, w specjalistycznych pracowniach, w symulacyjnych firmach handlowych oraz w przedsiębiorstwach handlowych. Uczniowie powinni pracować indywidualnie lub w zespołach 2-3 osobowych. Wskazane jest, żeby zajęcia edukacyjne były prowadzone w grupach 12-16 osobowych. Szkoła podejmująca kształcenie w zawodzie technik handlowiec według modułowego programu nauczania powinna posiadać odpowiednie warunki lokalowe oraz wyposażenie techniczne i dydaktyczne. Pracownie dydaktyczne, w których realizowany będzie proces kształcenia, powinny posiadać: stanowiska pracy ucznia wyposażone w komputery, kasy fiskalne oraz inny niezbędny sprzęt; stanowisko pracy nauczyciela wyposażone w sprzęt multimedialny, bibliotekę podręczną odpowiadającą potrzebom samodzielnego i grupowego uczenia się. Urządzenie stanowisk pracy uczniów powinno być dostosowane do różnych form organizacyjnych procesu kształcenia. Wyposażenie poszczególnych pracowni w środki dydaktyczne zostało określone w programach jednostek modułowych. 15

II. Plany nauczania Czteroletnie technikum Zawód: technik handlowiec 341[03] Podbudowa programowa: gimnazjum Lp. Moduły kształcenia w zawodzie Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Klasy I -IV Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Forma stacjonarna Dla dorosłych Semestry I -IV Liczba godzin w czteroletnim okresie nauczania Forma zaoczna 1. Ekonomiczne i prawne podstawy gospodarowania 13 9 164 2. Obsługa klienta 6 4 76 3. Towar jako przedmiot handlu 9 6 114 Zasoby ludzkie 4. w przedsiębiorstwie handlowym 4 3 51 5. 6. Finanse i rachunkowość przedsiębiorstwa handlowego Zarządzanie przedsiębiorstwem handlowym 11 8 138 7 5 87 Razem 50 35 630 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 16

Plan nauczania Szkoła policealna Zawód: technik handlowiec 341[03] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie. Lp. Moduły kształcenia w zawodzie Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Semestry I - IV Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Forma stacjonarna Dla dorosłych Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Semestry I - IV Forma zaoczna 1. Ekonomiczne i prawne podstawy gospodarowania 13 10 177 2. Obsługa klienta 6 4 82 3. Towar jako przedmiot handlu 9 7 123 4. Zasoby ludzkie w przedsiębiorstwie handlowym 4 3 55 5. Finanse i rachunkowość przedsiębiorstwa handlowego 11 8 150 6. Zarządzanie przedsiębiorstwem handlowym 7 5 95 Razem 50 37 682 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 17

Plan nauczania Szkoła policealna Zawód: technik handlowiec 341[03] Podbudowa programowa: liceum profilowane, profil ekonomicznoadministracyjny. Lp. Moduły kształcenia w zawodzie Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w rocznym okresie nauczania Liczba godzin tygodniowo w rocznym okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin w rocznym okresie nauczania Semestry I - II Semestry I - II Forma Forma stacjonarna zaoczna 1. Obsługa klienta 5 4 67 2. Towar jako przedmiot handlu 8 6 108 Zasoby ludzkie 3. w przedsiębiorstwie 3 2 41 handlowym 4. Finanse i rachunkowość przedsiębiorstwa handlowego 10 8 135 Zarządzanie 5. przedsiębiorstwem 6 4 81 handlowym Razem 32 24 432 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 18

III. Moduły kształcenia w zawodzie Moduł 341[03].O1 Ekonomiczne i prawne podstawy gospodarowania 1. Cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi, określać najważniejsze instytucje podstawowych gałęzi prawa, korzystać z różnych źródeł prawa, sporządzać decyzje administracyjne, podejmować decyzje o wykorzystaniu rzadkich zasobów, wymianie dóbr i poziomie konsumpcji, określać zasady zarządzania zasobami ludzkimi, określać zasady gospodarowania zasobami rzeczowymi i finansowymi, określać wpływ działań marketingowych na funkcjonowanie jednostek organizacyjnych, prowadzić ewidencję zdarzeń gospodarczych, obliczać i analizować podstawowe wielkości ekonomiczne, interpretować dane statystyczne, prowadzić korespondencję biurową, stosować technologię komputerową i informacyjną. 2. Wykaz jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej Nazwa jednostki modułowej 341[03].O1.01 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 70 341[03].O1.02 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 90 341[03].O1.03 Wykonywanie prac biurowych 112 341[03].O1.04 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 90 341[03].O1.05 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 106 Razem 468 Orientacyjna liczba godzin na realizację 19

3. Schemat układu jednostek modułowych 341[03].O1 Ekonomiczne i prawne podstawy gospodarowania 341[03].O1.01 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 341[03].O1.02 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr iusług 341[03].O1.03 Wykonywanie prac biurowych 341[03].O1.04 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 341[03].O1.05 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 4. Literatura Adamiec M., Kożusznik B.: Zarządzanie zasobami ludzkimi. Wydawnictwo Akademickie, Kraków 2000 Banaszyk P.: Zasady zarządzania w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1997 Begg D., Fischer S., Darnbusch R.: Mikroekonomia. PWE, Warszawa 2003 Begg D., Fischer S., Darnbusch R.: Makroekonomia. PWE, Warszawa 2003 Bieńkowska G.: Przedsiębiorczość. Uproszczone formy ewidencji gospodarczej stosowane w małych firmach. WSiP, Warszawa 2000 20

Biernat B., Grobelna A., Warachim A.: Ćwiczenia z mikroi makroekonomii. Edukator, Wrocław 2003 Cisowski J., Ledwoch K., Rybarska A., Sokoła D., Sokoła A., Soswa K.: Sam prowadzę własną firmę. INFORMER S.C., Tarnowskie Góry 2000 Duliniec E.: Badania marketingowe w zarządzaniu przedsiębiorstwem. PWN, Warszawa 2002 Griffin Rycky W.: Podstawy zarządzania organizacjami. PWN, Warszawa 2002 Hamrol A., Matura W.: Zarządzanie jakością: teoria i praktyka. PWN, Warszawa 2002 Holtz I.: Technika doskonalenia jakości. WSiP, Warszawa 1999 Jog. V., Suszyński C.: Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa. Wydawnictwo CIM, Warszawa 1995 Kinel K.: Technika pracy biurowej. Pisanie na klawiaturze komputera. Cz.1. WSiP, Warszawa 2003 Komosa A.: Praca biurowa. Cz. 1 i 2. Ekonomik s.c., Warszawa 2002 Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik s.c., Warszawa 2002 Kufel J., Siuda W.: Prawo gospodarcze dla ekonomistów. Scriptum, Poznań 2001 Musiałkiewicz J.: Elementy prawa. Ekonomik s.c., Warszawa 2002 Nasiłowski M.: System rynkowy. Podstawy makro- i mikroekonomii. PWE, Warszawa 2002 Paczkowski A.: Zarządzanie zasobami ludzkimi: strategia procesy metody. PWE, Warszawa 2003 Safin K.: Zarządzanie małą firmą. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2003 Seidel R.: Prawo i postępowanie administracyjne. Cz. 1. Wydawnictwo empi 2, Poznań 2002 Siuda W.: Elementy prawa dla ekonomistów. Scriptum, Poznań 2003 Stefaniak-Piasek E.: Technika pracy biurowej. Praca biurowa. Cz. 2. WSiP, Warszawa 2003 Żurakowski F.: Funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Zarządzanie. Cz. 1. WSiP, Warszawa 2003 21

Jednostka modułowa 341[03].O1.01 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: posługiwać się podstawowymi pojęciami prawnymi, rozróżnić podstawowe gałęzie prawa, sklasyfikować rodzaje norm i przepisów, ustalić elementy stosunku prawnego, sklasyfikować rodzaje zdarzeń prawnych, zidentyfikować rodzaje wykładni prawa, scharakteryzować źródła prawa, przedstawić zakres obowiązywania prawa w czasie i przestrzeni, ocenić sytuację prawną podmiotów stosunku cywilnoprawnego, dostosować odpowiednią formę prawną do czynności prawnej, ocenić skutki niezachowania właściwej formy prawnej, ustalić warunki skutecznego działania pełnomocnika, określić przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa, scharakteryzować instytucję przedawnienia roszczeń, określić sposoby nabycia i utraty własności, określić prawa i obowiązki współwłaścicieli, scharakteryzować instytucje użytkowania wieczystego, wyjaśnić znaczenie ksiąg wieczystych, rozróżnić źródła zobowiązań, scharakteryzować zasady wykonania zobowiązania, ustalić skutki niewykonania zobowiązania, przedstawić sposoby wygaśnięcia zobowiązania, zaprezentować strukturę administracji publicznej, sklasyfikować formy działania administracji publicznej, zaprojektować przebieg postępowania administracyjnego. 2. Materiał nauczania Prawo w znaczeniu podmiotowym i przedmiotowym. System prawa. Normy prawne i przepisy prawne. Stosunki i zdarzenia prawne. Wykładnia prawa. Źródła prawa. Obowiązywanie prawa w czasie i przestrzeni. Podmioty stosunków cywilnoprawnych. Formy czynności prawnej. Osoby fizyczne i osoby prawne. Przedstawicielstwo i pełnomocnictwo. Przedawnienie roszczeń. 22

Instytucje prawa rzeczowego. Atrybuty prawa własności. Źródła zobowiązań. Zasady wykonania zobowiązań. Skutki niewykonania zobowiązań. Sposoby wygaśnięcia zobowiązań. Struktura administracji publicznej. Formy działania administracji publicznej. Postępowanie administracyjne. 3. Ćwiczenia Określanie rodzaju norm prawnych i przepisów prawnych na podstawie Kodeksu cywilnego. Ustalanie zdarzenia prawnego powodującego określony skutek prawny. Analizowanie procesu legislacyjnego ustawy. Dokonywanie wykładni prawa ze względu na sposób jej przeprowadzenia. Ustalanie sytuacji prawnej osoby fizycznej. Ocenianie ważności i skuteczności wskazanej czynności cywilnoprawnej. Dobieranie właściwej formy prawnej do wskazanej czynności prawnej. Sporządzanie pełnomocnictwa ogólnego na podstawie Kodeksu cywilnego. Ustalanie terminów przedawnienia roszczeń. Ustalanie sposobu nabycia prawa własności w określonej sytuacji. Sporządzanie wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej. Ustalanie skutków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Ustalanie sposobów naprawienia szkody spowodowanej czynem niedozwolonym. Sporządzanie umowy sprzedaży. Sporządzanie decyzji administracyjnej w sprawie wydania zezwolenia. 4. Środki dydaktyczne Materiały źródłowe: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, kodeksy z komentarzem, ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego, orzecznictwo sądowe i gospodarcze. Dzienniki Ustaw, Monitory Polskie, dzienniki resortowe i wojewódzkie. Wzory pism z zakresu prawa. Czasopisma i wydawnictwa prawne. 23