Polskie Państwo Podziemne My z niego wszyscy... Katowice 2014 Aleksander Mickiewicz
Polskie Państwo Podziemne tajne struktury państwa polskiego, istniejące w czasie II wojny światowej, podlegające Rządowi RP na uchodźstwie. Określenie to po raz pierwszy w okupowanym kraju pojawiło się na łamach Biuletynu Informacyjnego w dniu 13 stycznia 1944 roku.
Powstanie oraz działalność W nocy z 26 na 27 września 1939 roku powstała w oblężonej Warszawie Służba Zwycięstwu Polski konspiracyjna organizacja wojskowa, mająca prowadzić walkę przeciw okupantom. 13 listopada 1939 roku została ona przekształcona w Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), podlegający rządowi emigracyjnemu. 14 lutego 1942 roku generał Władysław Sikorski przekształcił ZWZ w Armię Krajową (AK). Jej Komendantem Głównym został generał Stefan Rowecki, wybitny teoretyk walk miejskich. Utworzenie AK miało służyć scaleniu wszystkich grup wojskowych w jedną organizację, podległą rządowi RP na uchodźstwie. Jesienią 1941 roku do ZWZ należało 40 tysięcy żołnierzy, pod koniec 1942 roku AK liczyła ich już około 200 tysięcy. Była największą podziemną armią w okupowanej Europie. Jednakże większość żołnierzy nie przeszła regularnego
Powstanie oraz działalność - zadania Główne zadanie Armii Krajowej polegało na gromadzeniu sił do uderzenia w chwili załamania się Niemiec. Akcje zbrojne prowadziły bowiem do okrutnych represji hitlerowcy rozstrzeliwali kilkudziesięciu Polaków za każdego zabitego Niemca. Dopiero pod koniec 1942 roku AK nasiliła działalność dywersyjną: atakowała niemieckie posterunki, wykolejała transporty wojskowe przeznaczone na front wschodni, wysadzała mosty, odbijała więźniów. Na tę zmianę wpłynęło zahamowanie sukcesów Wehrmachtu, osiągnięcie sprawności organizacyjnej przez AK oraz działalność Gwardii Ludowej.
Polska, choć znajdowała się pod okupacją, posiadała legalny i uznawany na Zachodzie rząd emigracyjny. Istniały Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, oraz podziemna Armia Krajowa. W Warszawie przebywał (oczywiście w ukryciu) Delegat Rządu na Kraj w randze wicepremiera. Podlegały mu wydziały: wywiadu, dywersji, oświaty, sądownictwa i polityki. Działały konspiracyjne sądy, których wyroki nie tylko wykonywano, ale też ogłaszano w podziemnej prasie. Ta zaś była fenomenem w okupowanej Europie: ukazywało się około 1400 tytułów (z tego 17 wychodziło przez całą okupację). Istniały czasopisma polityczne, wojskowe, literackie, kobiece, humorystyczne. W podziemnych drukarniach wydawano też książki (Niemcy zezwalali tylko na poradniki, np. ogrodnicze).na przełomie 1943 na 1944 łączny nakład prasy podziemnej wydawanej przez Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze koncern wydawniczo-poligraficzny Armii Krajowej wynosił blisko 250 tysięcy egzemplarzy czasopism, 65.500 broszur i 120 tys. egzemplarzy ulotek.
Przez całą okupację działały tajne komplety, tzn. podziemne szkoły. Tajna Organizacja Nauczycielska zapewniała im kadrę oraz przygotowywała, rozprowadzała podręczniki. Na terenie Generalnej Guberni (GG) utworzono prawie 2 tysiące szkół średnich. Podziemne wyższe uczelnie kształciły polonistów, historyków, matematyków, lekarzy. W czasie wojny, studia ukończyło prawie 10 tysięcy studentów. Ponieważ Niemcy zgodzili się jedynie na działalność podrzędnych teatrzyków i kabaretów (których repertuar miał ogłupiać Polaków), powstały podziemne teatry. W prywatnych mieszkaniach lub piwnicach wystawiano dramaty Słowackiego, Wyspiańskiego, Szekspira. Odbywały się też koncerty i wieczory poetyckie.
Ruch oporu w okupowanej Polsce obejmował prawie wszystkie dziedziny życia. Dlatego tajne struktury podporządkowane rządowi emigracyjnemu nazywano po wojnie Polskim Państwem Podziemnym. Drugiego takiego państwa nie było w całej Europie. Po upadku powstania warszawskiego stolicą Polskiego Państwa Podziemnego została Częstochowa.
Struktura organizacyjna Polskiego Państwa Podziemnego Polskie Państwo Podziemne czasów II wojny było swego rodzaju fenomenem na skalę światową. Mimo bezwzględnego terroru, jaki wprowadziły nazistowskie Niemcy, funkcjonowały wszystkie organy, zarówno cywilne, jak i wojskowe. W skład Polskiego Państwa Podziemnego wchodziły tajne struktury państwa podlegające rządowi RP na uchodźstwie. Struktury te podzielono na pion wojskowy i cywilny.
W skład podziemnych struktur politycznych i administracyjnych wchodziły: Delegatura Rządu na Kraj powołana w kwietniu 1940 r., która reprezentowała rząd emigracyjny, kierowała walką cywilną ruchu oporu oraz była zwierzchnikiem sił zbrojnych na ziemiach polskich. Kierownictwo Walki Cywilnej utworzone w 1942 r., które miało kierować cywilnym ruchem oporu społeczeństwa (w lipcu 1943 r. zostało ono przekształcone w Kierownictwo Walki Podziemnej). Rada Jedności Narodowej, która została utworzona w 1944 r. przez prezydenta Władysława Raczkiewicza i Delegata Rządu jako namiastka polskiego parlamentu.
Do podziemnych struktur wojskowych należały: Służba Zwycięstwu Polski i Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), podporządkowany rządowi emigracyjnemu. W 1942 r. ZWZ został przemianowany na Armię Krajową (AK), która miała przeprowadzić akcję scaleniową, czyli podporządkować wszystkie organizacje zbrojne jednemu dowództwu. Jednak akcja ta nie powiodła się w pełni. Autonomię utrzymywały Bataliony Chłopskie. Poza AK znalazła się Gwardia Ludowa (Armia Ludowa) oraz część Narodowej Organizacji Wojskowej. Najważniejszymi zadaniami pionu cywilnego było utrzymanie ciągłości instytucji państwowych oraz zapewnienie funkcjonowania państwu i ewentualne przygotowanie do przejęcia władzy po zakończeniu działań wojennych.
DOWÓDCY POLSKICH SIŁ ZBROJNYCH NA KRAJ (KOMENDANCI ARMII KRAJOWEJ) Komendant AK podlegał Naczelnemu Wodzowi Władysławowi Sikorskiemu W kraju funkcje pełnili:
zdjęcie stopień Imię i nazwisko pseudonim Okres dowodzenia gen. dyw. MICHAŁ TOKARZEWSKI- KARASZEWICZ Aresztowany przez NKWD w marcu 1940, więziony do 1941,opuścił Związek Radziecki z armią gen. Andersa jako jego zastępca, zmarł na emigracji w 1946 Torwid 27 IX 1939 III 1940 gen. broni Kazimierz Sosnkowski Dowodził z Francji, po śmierci gen. Sikorskiego do IX 1944 Naczelny Wódz PSZ, zmarł na emigracji w 1969 Godziemba III 1940 18 VI 1940 gen. dyw. Stefan Rowecki Aresztowany 30.06.1943 przez Gestapo w Warszawie, prawdopodobnie zamordowany w KL Sachsenhausen w sierpniu 1944 Grot 18 VI 1940 30 VI 1943
Gen. Dyw. Tadeusz Komorowski Po kapitulacji Powstania Warszawskiego w niewoli niemieckiej do maja 1945, zmarł na emigracji w 1966 Bór VII 1943 2 X 1944 Gen. Bryg. Leopold Okulicki Wydał rozkaz rozwiązania Armii Krajowej,aresztowany przez NKWD 27.03.1945, sądzony w procesie szesnastu, zamordowany w sowieckim więzieniu Butyrki 24.12.1946 r. Niedźwiadek 3 X 1944 17 I 1945
DELEGACI RZĄDU RP NA KRAJ Zdjęcie imię i nazwisko pseudonimy okres urzędowania Jan Skorobohaty Jakubowski Gen. bryg., walczył w Legionach Polskich i Kampanii Wrześniowej, od 1942 komendant rezerw Komendy Głównej AK, zmarł w 1955 w Polsce Cyryl Ratajski Polityk, prezydent Poznania, minister spraw wewnętrznych zmarł w Warszawie 19.X.1942 Dziadek/Vogel Górski/Wartski Wrzos/Celestyn Radwański Tymczasowy Delegat Rządu 25.V-14XII 1940 Delegat 3.XII.1940-5.VIII.1942 Jan Piekałkiewicz Ekonomista, polityk PSL, aresztowany przez Gestapo 19.II.1943 trafił na Pawiak, prawdopodobnie tam zamordowany 19.VI.194 Juliański/Wernic/ Wrocławski Delegat 5.VIII.1942-19.II.1943
Jan Stanisław Jankowski Polityk NPR, SP, aresztowany przez NKWD 27.III.1945, sądzony w Procesie Szesnastu, zmarł (zamordowany?) w sowieckim obozie 13.III.1953 na dwa tygodnie przed końcem kary Stefan Korboński Polityk PSL, poseł na Sejm Ustawodawczy 1947, po ucieczce premiera Mikołajczyka, na jesieni 1947 wyemigrował z Polski, zmarł w USA w 1989 Doktor/Jan /Klonowski /Sobolewski/Sobó l Zieliński Delegat 19.II.1943 (formalnie od 21.IV.1943) - 27.III.1945 Delegat 28.III.1945-28.VI.1945
Akcje zbrojne Według danych niemieckich, od czerwca 1942 do listopada 1944r. zorganizowano ponad 3200 akcji dywersyjno-sabotażowych na linie kolejowe, pociągi, mosty i dworce. Najsłynniejszą z nich było wysadzanie wszystkich torów kolejowych na wylotowych liniach z Warszawy. Akcję tę, noszącą kryptonim Wieniec, przeprowadził w nocy 7/8 października 1942r. oddział AK, w skład którego wchodził m.in. minerski patrol kobiecy Dysk. Podobną akcję, Wieniec II, zorganizowano też w noc sylwestrową 1942/1943r. Do innego rodzaju działań Kedywu należało np. dwukrotne odbicie więźniów z Pińska czy odbicie Jana Bytnara Rudego przez kolegów z Szarych Szeregów. W ramach akcji odwetowych wykonywano również wyroki na czołowych przedstawicielach aparatu okupacyjnego, skazanych na śmierć przez podziemne sądy. Najsłynniejszym z nich był zorganizowany w lutym 1944 r. zamach na Franza Kutscherę, dowódcę policji i SS dystryktu warszawskiego. Szczególną sławę zdobyły działające w Warszawie bataliony "Zośka" i "Parasol". Działania dywersyjno-sabotażowe nasiliły się w latach 1943-1944. Zlikwidowano wówczas m.in. ok. 2 tys. agentów gestapo, ok. 1 tys. żandarmów i uwolniono kilkuset więźniów.
Największymi działaniami wojskowymi podjętymi przez AK było powstanie warszawskie, które rozpoczęło się 1 sierpnia 1944 i akcja Burza podjęta na wschodnich obszarach Polski. Trwała od 4 stycznia 1944, kiedy wojska sowieckie przekroczyły na Wołyniu granicę polsko-sowiecką z 1939 roku, do stycznia 1945 r.. W początkowej fazie akcja Burza opierała się na współpracy wojskowej jednostek polskich i rosyjskich. Po przełamaniu obrony niemieckiej w tych rejonach władze sowieckie złamały te porozumienia wojskowe i internowały tysiące żołnierzy AK.
II wojna światowa była trudnym okresem dla większości narodów a zwłaszcza dla Polski, która straciła ponad 16% mieszkańców (jest to największy odsetek na świecie). Polacy jednak poczuli swoją wewnętrzną siłę podczas wojny, umieli pokazać, że za kawałek ziemi są gotowi ponieść śmierć, o tym mówił J. Beck w przemówieniu z dn. 5 maja 1939 r.): Pokój jest rzeczą cenną i pożądaną. Nasza generacja, skrwawiona w wojnach, na pewno na okres pokoju zasługuje. Ale pokój, jak prawie wszystkie sprawy tego świata, ma swoją cenę, wysoką, ale wymierną. My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę. Jest jedna tylko rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest bezcenna. Tą rzeczą jest honor. Wykazali się także dojrzałością, tworząc organizacje polityczne, wojskowe (WiN, AK, Wawer itp.). Walczyli za tą wolność, która dla naszego młodego pokolenia jest rzeczą normalną, ale nie zawsze tak było (mam tu na myśli okupację niemiecką i radziecką). Walczono w miastach i w lasach, jak mój pradziadek z Gwardii Ludowej w batalionie Brzozy na kielecczyźnie.