PODSUMOWANIE RAPORTÓW dot. SSAKÓW MORSKCH W INTERNETOWEJ BAZIE DANYCH WWF I kwartał 2011 r. Opracowanie: Kasper Wawryniuk Konsultacje: Agnieszka Hylla, Krzysztof E. Skóra, Anna Dębicka Dla rozwoju infrastruktury i środowiska Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Projekt: Wsparcie restytucji i ochrony ssaków bałtyckich w Polsce
Spis treści: 1. Wstęp... 3 2. Omówienie wyników... 3 3. Praca wolontariuszy... 7 4. Fotografie... 8 2 S t r o n a
1. Wstęp Internetowa baza danych WWF stanowi repozytorium raportów o zaobserwowaniu lub znalezieniu żywych lub martwych ssaków morskich, zarówno przez wolontariuszy Błękitnego Patrolu, pracowników SMIOUG i WWF Polska, jak i osoby niezaangażowane bezpośrednio w realizację projektu (np. rybacy, wędkarze, turyści, leśnicy, pracownicy Urzędów Morskich czy przybrzeżnych parków narodowych; spacerowicze). Ważną grupę dostarczającą informacji o stwierdzeniach ssaków morskich (jak do tej pory - fok) stanowią ornitolodzy z GBPW Kuling. Wprowadzający dane uzupełniają gotowy formularz, podając wszelkie dostępne informacje nt. zaobserwowanych lub znalezionych zwierząt (m.in. ich gatunek, liczbę, stan *osobnik żywy/martwy+, lokalizację obserwacji, znalezienia ew. połowu *koordynaty geograficzne - z możliwą dokładnością+) i czyniąc ewentualne uwagi. W miarę możliwości załączana jest dokumentacja fotograficzna. Niejednokrotnie osoba wpisująca dane nie jest (pierwszym) raportującym natrafienia na fokę lub morświna; w takim wypadku podawane są informacje kontaktowe bezpośredniego informatora. Jeden wpis do bazy w niniejszym sprawozdaniu tożsamy jest z jednym raportem, który może obejmowad jedno lub więcej zwierząt. W pierwszym kwartale roku 2011 obserwowano bardzo niewiele ssaków morskich, co wpływa na szczupłośd raportu. 2. Omówienie wyników Pierwszy kwartał 2011 roku wiązał się z wprowadzeniem do bazy szesnastu nowych raportów o obserwacji ssaków morskich wyłącznie fok. Oznacza to (niewysoką) liczbę 22 obserwowanych zwierząt. Pozytywnym z punktu widzenia ochronnych wynikiem działao obserwacyjnych w analizowanym okresie jest brak raportów o występowaniu osobników martwych. Obserwowano 15 fok szarych, 1 fokę pospolitą, 6 fok nieustalonego (z uwagi na znaczną odległośd lub dokonywanie obserwacji przez osobę tzw. postronną) gatunku (rys.1.) 3 S t r o n a
6; 27% Obserwowane gatunki H. grypus Ph. vitulina gat. nieokreśl. 1; 5% 15; 68% N = 22 Rys. 1. Obserwowane gatunki Poza jednym wyjątkiem, zwierzęta określono jako dorosłe. Zarejestrowano jedną młodą fokę szarą w umaszczeniu szczenięcym (samiec; stocznia Nauta w Gdyni, 22.03.). Był to zarazem jeden z 2 przypadków w opisywanym kwartale wymagający interwencji Stacji Morskiej IO UG szczenię, chod znajdujące się w niezłej kondycji (19 kg/127 cm) poddano dokładniejszej obserwacji w Stacji Morskiej. Innym, bardziej niepokojącym przypadkiem stała się ranna foka szara obserwowana na krze w obszarze Zatoki Gdaoskiej (okolice portu Gdynia rys. 2.) w dn. 03.02. Po zgłoszeniu (przez Morski Oddział Straży Granicznej) obecności foki w tym miejscu, niezwłoczną akcję interwencyjną podjęli naukowcy ze Stacji Morskiej; zwierzę jednak, wróciwszy do wody, nie pojawiło się już na jej powierzchni i nie było więcej (przynajmniej w tak złym stanie) obserwowane. Miejsce obserwacji rannej foki szarej 3.02.2011 Rys. 2. Ranna foka szara - początek lutego 2011 4 S t r o n a
10-01-01 10-01-08 10-01-15 10-01-22 10-01-29 10-02-05 10-02-12 10-02-19 10-02-26 10-03-05 10-03-12 10-03-19 10-03-26 Utrzymująca się w pierwszych miesiącach roku niska temperatura zaowocowała wykształceniem pokrywy lodowej nie tylko na dużych obszarach Zatoki Puckiej i Gdaoskiej (gdzie jej charakter był stosunkowo jednolity i wyraźnie zaznaczony), a także w pobliżu brzegu terenów od strony Zatoki Pomorskiej np. w styczniu obserwowano fokę nieokreślonego gatunku na krze w odległości ok. 150-200m od plaży w Niechorzu. Długotrwałe utrzymanie wielkich połaci tafli lodowej na obszarach przymorskich (fast-ice) lub jej fragmentów (drift ice) mogło byd korzystne z punktu widzenia ewentualnego rozrodu fok (szczególnie szarych) w tym roku. Za przypuszczeniem tym przemawia teza, że bałtyckie foki szare generalnie rodzą się na lodzie i przekłada się to na niższą śmiertelnośd szczeniąt (np. Jüssi i in. 2008: Decreasing ice coverage will reduce the breeding success of grey seal females; www.nrm.se) w porównaniu z rozrodem na lądzie. Wśród 15 fok szarych płed rozróżniono u 10 osobników (4 samce, 6 samic). Foki w pierwszych trzech miesiącach 2011 r. obserwowano najczęściej w okolicy ujścia Wisły (rys. 3.) i tylko tam (oraz jednorazowo w Piaskach - ok. 34 km na wschód od Mikoszewa) widywane były w liczbie większej niż 1 (maksymalnie 3 dwukrotnie, w ujściu Wisły). 19 z 22 fok obserwowano w wodzie. Analiza zdjęd lotniczych wykonywanych równolegle (z okresu styczeo marzec) wykazała kilka przypadków punktów mniej lub bardziej prawdopodobnego występowania fok, dane te nie znalazły jednak potwierdzenia. Liczba zaobserwowanych fok 22 os. 4 obserwacje z rejonu ujścia Wisły Przekop 3 2 1 0 styczeń 10 os. luty 6 os. marzec 3 os. Rys. 3. Liczebnośd obserwowanych fok w całym kwartale. Kolorem zielonym oznaczono obserwacje z rejonu ujścia Wisły 5 S t r o n a
Jak się wydaje (i jak sugerują rejestry obserwacji ssaków morskich WWF i SMIOUG z lat 2008-2011), pierwsze miesiące roku są najuboższe, jeśli chodzi o liczbę odnotowywanych zwierząt (w 2010 roku w I kwartale 14 obserwacji; w 2009 i 2008 po 8). ICES 24 25 26 2011 ICES 24 25 26 2010 Rys. 4. I kwartał 2011 i 2010 roku - porównanie rozmieszczenia obserwacji ssaków morskich (fok szarych [kolor szary], pospolitej *kolor żółty+, nieokreślonego gatunku *kolor różowy+) W lutym 2011 roku rozpoczęto prace mające na celu udrożnienie ujścia Wisły z inicjatywy Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdaosku. Istnieją przypuszczenia, że prowadzone działania (bagrowanie dna) mogły/mogą mied negatywny wpływ na stosunkowo często widywane i wykorzystujące łachy w ujściu foki szare. W I kwartale 2011 r. obserwowano niższą niż w podobnym okresie w latach poprzednich liczbę fok w tym miejscu. Z drugiej strony jednak, jak pokazuje wykres, w okresie wczesnowiosennym w roku 2010, mimo prowadzonych regularnie patroli obserwacje fok również były rzadkie w okolicy przekopu Wisły (rys. 5.) 6 S t r o n a
liczba osobników 140 120 100 80 60 40 20 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII miesiące Rys. 5. Liczba raportów o obserwacji fok szarych w rejonie ujścia Wisły w 2010 r. (kolor zielony liczba zwierząt, fioletowy liczba obserwacji) 3. Praca wolontariuszy Szesnastu obserwacji w I kwartale dokonali wolontariusze Błękitnego Patrolu (9 raportów 56%), ale również osoby spacerujące po plaży, 1 rybak, straż graniczna. 27 stycznia udało się udokumentowad obecnośd fok w pobliżu Mewiej Łachy z pomocą kamery ustawionej na wschodniej kierownicy Przekopu Wisły. 1; 6% 2; 12% Obserwatorzy fok 3; 18% 1; 6% 1; 6% ktoś inny BP rybak straż graniczna turysta SMIOUG (kamera tv) 9; 52% Rys. 6. Osoby dokonujące obserwacji fok 7 S t r o n a
4. Fotografie Autorzy zdjęd: Morski Oddział Straży Granicznej, P. Bloch, Z. Kajzer, D. Bógdał Fot. 1. Szczenię foki szarej obserwowane w I-III dok Stoczni Nauta w Gdyni (22.03.); kadr z kamery monitoringu TV (ujście Wisły Mikoszewo) przedstawiający 2 foki szare; foka pospolita Świnoujście; ranna foka na krze w pobliżu Gdyni Fot. 2. Przybrzeżne łachy, tworzące się samoistnie lub utworzone sztucznie w pobliżu pirsów i falochronów mogą byd potencjalnie wykorzystywane przez foki Fot. 3. i 4. Narastające na morskim brzegu antropogeniczne zakłócenia i przekształcenia mogą byd istotną przyczyną odstraszania fok z miejsc realizacji działalności o charakterze pro-turystycznym lub industrialnym 8 S t r o n a
9 S t r o n a
10 S t r o n a