Występowanie wad postawy u dzieci w wieku 3 lat w klasach pierwszych w Gimnazjum nr w Suwałkach Dr n. med. Jarosław Kuczyński - wykładowca w Instytucie Ochrony Zdrowia PWSZ w Suwałkach; lic. piel. Wioletta Romanowska- pielęgniarka szkolna w Gimnazjum nr w Suwałkach, absolwentka Instytutu Ochrony Zdrowia PWSZ w Suwałkach :kierunek pielęgniarstwo STRESZCZENIE Praca ma charakter badawczy. Badaniami objęto 608 uczniów Gimnazjum nr w Suwałkach, którzy ukończyli 3 lat. Przeanalizowano dane z badań przesiewowych dotyczących profilaktyki wad postawy w tej grupie uczniów. Wnioski: Analiza wyników badań przesiewowych wskazuje, iŝ wady postawy u 3 letnich dzieci stanowi istotny problem zdrowotny[,2]. Ustalono częstość występowania następujących wad postawy: - skoliozę wykryto u 9 dziewcząt spośród 297 badanych i u 98 chłopców spośród 3 badanych (odpowiednio u 30,63% dziewcząt i u 3,5% chłopców), - asymetrię łopatek stwierdzono u 23 dziewcząt spośród 297 badanych i u 23 chłopców spośród 3 badanych (odpowiednio u 7,74 % dziewcząt i u 7,39% chłopców), - odstające łopatki wykryto u 3 dziewcząt spośród 297 badanych i u 0 chłopców spośród 3 badanych (odpowiednio u,0% dziewcząt i u 3,2% chłopców), - asymetrię barków stwierdzono u dziewcząt spośród 297 badanych i u chłopców spośród 3 badanych (odpowiednio u 0,33% dziewcząt i u 0,33% chłopców), - nadmierną kifozę piersiową wykryto u 6 dziewcząt spośród 297 badanych i u 5 chłopców spośród 3 badanych (odpowiednio u 2,02% dziewcząt i u,60% chłopców), - okrągłe plecy stwierdzono u 6 dziewcząt spośród 297 badanych i u 5chłopców spośród 3 badanych (odpowiednio u 2,02% dziewcząt i u,60% chłopców), - płaskostopie wykryto u 4 dziewcząt spośród 297 badanych i u 5 chłopców spośród 3 badanych ( odpowiednio u,34% dziewcząt i u,60% chłopców), - stopy płasko-koślawe stwierdzono u 2 dziewcząt spośród 297 badanych i u 6 chłopców spośród 3 badanych (odpowiednio u 0,67% dziewcząt i u,92% chłopców). W oparciu o piśmiennictwo ustalono, Ŝe wady postawy u gimnazjalistów suwalskich są częstsze niŝ u ich rówieśników z Bydgoszczy i głównie dotyczą skrzywienia kręgosłupa. Skoliozę stwierdzono u 30% młodych suwałczan i jedynie u 2% gimnazjalistów z Bydgoszczy. Z kolei bydgoscy 3- latkowie mieli więcej nieprawidłowości w ustawieniu barków(73% wad ogółem) i łopatek (62% wad ogółem) niŝ 3-latkowie suwalscy. Płaskostopie u bydgoszczan obejmowało ok. 37% wad ogółem. U gimnazjalistów z Suwałk wady w obręczy barkowej kształtowały się na niŝszym poziomie: asymetria łopatek i odstające łopatki 8% i odpowiednio 5%, płaskostopie 3% wad ogółem a asymetria barków dotyczyła jedynie % wad. WyraŜono opinię, Ŝe konieczna jest zarówno prewencja pierwotna i prewencja wtórna.[ 3,4]
I. DEFINICJA I RODZAJE WAD POSTAWY-PRZEGLĄD WIEDZY PODSTAWOWEJ Wady postawy to wszelkie nieprawidłowości sposobu trzymania się w pozycji stojącej, manifestujące się odmiennym od normalnego układem ciała. Mogą to być wady wrodzone i nabyte. Wady wrodzone są to odchylenia w postawie ciała powstałe w okresie płodowym. Przyczyny powstania tych wad mogą być róŝne. Niektóre są dziedziczne, a niektóre powstają w wyniku zaburzenia układu wydzielenia wewnętrznego płodu i matki. Bezpośrednie oddziaływanie na płód mają teŝ czynniki toksyczne, np. zatrucia, zakaŝenia, a takŝe czynniki mechaniczne.[,2] Do wad wrodzonych kości zalicza się: zaburzenia kostnienia, dodatkowe kręgi lub niedorozwój pojedynczego kręgu, kręgi klinowe, rozszczep kręgów, wrodzony kręcz szyi, kręgozmyk, dodatkowe Ŝebra, zrosty kręgów, wady stóp (stopa końsko-szpotawa, szpotawa, końska płaska, płasko-koślawa, stopa wydrąŝona). Najczęstsze przyczyny powstania wad nabytych to: krzywica, gruźlica, choroba Scheuermanna: Krzywica powstaje na skutek zaburzenia gospodarki mineralnej, spowodowana niedoborem witaminy D. Najczęściej spotykana u dzieci w pierwszych miesiącach Ŝycia z powodu niedostatecznego podawania witaminy D oraz braku promieni słonecznych, pod wpływem których organizm syntezuje witaminę D. Niedobory minerałów opóźniają i zaburzają proces kostnienia, deformują kości oraz opóźniają zarastanie ciemiączka. Na skutek tego powstają takie wady jak: kolana szpotawe, kolana koślawe, klatka szewsko-lejkowata, klatka piersiowa kurza i inne. Choroba Scheuermanna etiologia schorzenia jest do końca nieznana. Przyczyna znajduje się m.in. w zaburzeniu kostnienia nasadowych trzonów kręgów piersiowych, które nasila się w okresie pokwitania. Chrząstka ulega zniszczeniu w wyniku szczeliny, która uwypukla się do trzonu kręgu jądro galaretowate, które są nazywane guzkami Schmorla. Hipotonia mięśni grzbietu powoduje nadmierną kifozę piersiową. Zmianom ulegają chrząstki międzykręgowe, w których zachodzi proces zwłóknienia i występuje usztywnienie kręgosłupa. Zapalenie gruźlicze stawów i kości wywołuje prątek gruźlicy. Proces gruźlicy doprowadza do zmian destrukcyjnych w kręgosłupie, stawie biodrowym i kolanowym itd.. 2
Wady nabyte nawykowe (w płaszczyźnie strzałkowej). Prawidłowa postawa ciała jest uwarunkowana przez krzywizny fizjologiczne. Wszelkie odchylenia od normy tych krzywizn wpływają na powstawanie wad postawy.[,2,5,8] Skolioza to boczne skrzywienie kręgosłupa.(ryc.) Jest jedną z najczęściej spotykanych wad postawy u dzieci i młodzieŝy. Najczęściej jest ona nabyta, choć moŝe być i wrodzona. Charakteryzuje się wielopłaszczyznowym odchyleniem linii kręgosłupa od stanu prawidłowego. Na przykład w płaszczyźnie czołowej kręgosłup wygina się w bok (w prawo lub lewo). W strzałkowej pogłębia się wygięcie kifotyczne lub lordotyczne. W płaszczyźnie poprzecznej następuje rotacja kręgów powodująca powstawanie garbu. Skolioza wpływa negatywnie na układ ruchu, układ krąŝeniowo-oddechowy, na sprawność i wydolność fizyczną. Ryc.. Typowa charakterystyka skoliozy: zdjęcie rtg, widok od tyłu. Źródło: www.skolioza.com Plecy okrągłe czyli pogłębienie kifozy piersiowej.(ryc.2) Charakterystyczne cechy to wysunięta głowa i barki do przodu, spłaszczona i zapadnięta klatka piersiowa, odstające łopatki. Charakterystyczną cechą jest osłabienie mięśni grzbietu. Przyczyną uformowania się tej wady postawy moŝe być wada wzroku i choroby wrodzone oraz czynniki psychiczne. Na ukształtowanie się pleców okrągłych wpływ ma teŝ dystonia mięśniowa, czyli róŝnica napięć antagonistycznie działających grup mięśniowych. 3
Ryc. 2. Plecy okrągłe. Źródło: www.cq.com.pl Plecy wklęsłe powstają na odcinku lędźwiowym kręgosłupa.(ryc.3) Następuje pogłębienie tego odcinka i to określamy jako plecy wklęsłe. Tak jak wiele innych wad mogą być wrodzone lub nabyte. Charakterystycznymi cechami dziecka z plecami wklęsłymi są: pogłębiona lordoza lędźwiowa, uwypuklone pośladki, zwiększone przodopochylenie miednicy. Ryc. 3. Plecy wklęsłe. Źródło: www.fit.pl Plecy wklęsło-okrągłe charakterystyczne dla tego typu wady jest pogłębienie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej.(ryc.4) Przyczyna powstania tej wady jest dystonia mięśniowa. Charakterystycznymi cechami dziecka z plecami wklęsło-okrągłymi są: wysunięcie głowy po przodu, wysunięte i odstające łopatki, pogłębiona lordoza lędźwiowa, zwiększenie przodopochylenia miednicy, wypięty przodujący brzuch, uwypuklone pośladki. Ryc. 4. Plecy wklęsło-okrągłe. Źródło: www.fit.pl Plecy płaskie charakterystyczne cechy tego typu wady to (ryc.5): 4
- zmniejszone lub brak fizjologicznych krzywizn kręgosłupa, które znoszą funkcję amortyzującą kręgosłupa, następuje przeciąŝenie kręgosłupa, które z kolei prowadzi do zmian zwyrodnieniowych, - występują skłonności do skoliozy, - zmniejszeniu ulega takŝe pojemność i ruchomość klatki piersiowej. Ryc. 5. Plecy płaskie. Źródło: www.cq.com.pl Do wad klatki piersiowej moŝna zaliczyć: klatkę piersiowa lejkowatą, klatkę piersiową szewską i klatkę piersiową kurzą. Klatka piersiowa lejkowata charakteryzuje się lejkowatym zapadnięciem dolnej części mostka i przylegającymi Ŝebrami.(ryc.6) Klatka jest poszerzona ku bokom. Pojemność klatki jest zmniejszona. ZwęŜenie przestrzeni pomiędzy mostkiem a kręgosłupem powoduje występowanie pewnych nieprawidłowości w układzie krąŝeniowo-oddechowym. Dziecko jest apatyczne, mało ruchliwe, szybko się przemęcza. U dziecka z klatką piersiową lejkowatą moŝna zauwaŝyć powiększenie kifozy piersiowej, osłabienie mięśni grzbietu i brzucha oraz wysunięcie barków do przodu. Klatka piersiowa szewska charakteryzuje się tym, iŝ mostek jest wklęśnięty w okolicy wyrostka mieczykowatego.(ryc.6) Obie wyŝej wymienione wady klatki piersiowej powstają w wyniku krzywicy, zaburzeń w rozwoju przepony, procesów zapalnych, itp. Cechą charakterystyczną klatki piersiowej kurzej jest wypuklenie mostka do przodu (ryc. 5). Klatka piersiowa przypomina wyglądem klatkę piersiową u ptaków. śebra poniŝej sutków są wklęsłe poprzez to mostek jest jeszcze bardziej uwypuklony. U dziecka z klatką piersiową kurzą moŝna zauwaŝyć osłabione mięśni 5
grzbietu i brzucha i wysunięcie barków do przodu. Wada ta moŝe być wrodzona lub nabyta. Ryc. 6. Klatka piersiowa: A szewska, B kurza, C - lejkowata. Źródło: M. Kutner-Kozińska, K. Wlaźnik, Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6-0-letnich, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 995. Do nabytych wad postawy zaliczamy teŝ wadliwe ułoŝenie łopatek. Prawie u kaŝdego człowieka moŝna stwierdzić nieznaczne odchylenie dotyczące asymetrii łopatek. Łopatki i stawy barkowe połączone są z szkieletem za pośrednictwem obojczyka w stawie mostkowo-obojczykowym. Mięśnie podtrzymują łopatki w normalnym ułoŝeniu, dlatego kiedy funkcja podtrzymująca zostaje zaburzona łopatki zmieniają ułoŝenie (np. uniesione łopatki mogą być pierwszym z objawów skoliozy)[2,6]. Wśród wad postawy występujących u dzieci w wieku szkolnym spotykane są teŝ wady kończyn dolnych. Koślawość kończyn oś podudzia i oś uda tworzą kąt otwarty na zewnątrz (odwiedzenie).(ryc.7) WyróŜnia się parę rodzajów koślawości: wrodzona, pourazowa, pokrzywicza, poraŝenna oraz statystyczna, która powstaje w wyniku przeciąŝenia kończyn dolnych. Charakterystycznymi cechami zmian kostnych są: przyrost kłykcia wewnętrznego kości udowej, skrzywienie kości udowej lub piszczelowej, skręcenie podudzia na zewnątrz i przerost w stawie kolanowym. Z reguły wada jest bardziej widoczna, gdy osoba stoi, poniewaŝ cięŝar ciała działa na osłabione mięśnie i więzadła. Koślawość kolan moŝe prowadzić do płaskostopia lub jeśli schorzenie jest jednostronne moŝe prowadzić do skoliozy. Szpotawość kolan oś podudzia z osią uda tworzy kąt otwarty do wewnątrz (przywodzenie).(ryc.7) Przyczynami powstania tej wady są krzywica oraz duŝe przeciąŝenie kończyn dolnych. Trzony kości udowej, piszczelowej, strzałkowej wygięte są na zewnątrz. Kiedy dziecko stoi i próbuje złączyć stopy, między kolanami zaznacza się szeroki odstęp. 6
Ryc. 7. Wady kończyn dolnych: a oś prawidłowa kończyny dolnej, b kolana koślawe, c kolana szpotowate. Źródło: M. Kutner-Kozińska, K. Wlaźnik, Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6-0-letnich, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 995. W płaskostopiu charakterystyczne jest obciąŝenie łuków wysklepiających stopę, poniewaŝ prawidłowo stopa opiera się trzema punktami: piętą, głową pierwszej i głową piątej kości śródstopia. Zmiany moŝna zauwaŝyć na odbitce stopy oraz sposobu zdzierania się obuwia (zdzieranie się po stronie wewnętrznej) i wykoślawienia butów. Za daną sytuacje odpowiada osłabienie mięśni, które utrzymują łuk podłuŝny. Stopy płasko koślawe oś pięty jest przedłuŝeniem osi podudzia. Pięta ulega skręceniu na zewnątrz i opiera się o podłoŝe brzegiem przyśrodkowym. Zdzieranie obcasa następuje po stronie wewnętrznej. Często z tą wadą występuje równieŝ koślawość kolan. Stopa szpotawa występuje skręcenie pięty do wewnątrz i oparcie jej na krawędzi zewnętrznej. Obcas jest zdzierany po stronie zewnętrzne. [,2,5,8] II. BADANIA WŁASNE. Grupa badana Grupę badaną stanowiło 608 uczniów klas pierwszych Gimnazjum nr w Suwałkach, którzy ukończyli 3 lat pochodzących ze środowiska miejskiego. Dzieci te uchodziły za zdrowe a były badane w związku z bilansem zdrowia 3 latka (badaniami profilaktycznymi związanymi z rozwojem dziecka). Badań tych dokonywał lekarz rodzinny i pielęgniarka w środowisku nauczania i wychowania. Wyniki testów przesiewowych pielęgniarka szkolna dokumentowała w Kartach 7
zdrowia ucznia, dokumentacji medycznej uczniów Gimnazjum nr w Suwałkach. W niniejszej pracy przeanalizowano dane zawarte w Kartach zdrowia ucznia 608 uczniów Gimnazjum nr uczęszczających do klasy pierwszej w latach 2004-2006. 2. Testy przesiewowe W zakres badań profilaktycznych u dzieci 3 letnich (bilanse zdrowia dziecka) przeprowadzono testy przesiewowe identyfikujące wady postawy u dzieci.. Testy przesiewowe wykonane przez pielęgniarkę szkolną dotyczyły w przypadku skoliozy badania symetrii osi długiej kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej i uwypuklenia klatki piersiowej i okolicy lędźwiowej podczas skłonu w przód. Dziecko ustawione jest tyłem do badającego, przyjmuje postawę swobodną ( stań swobodnie, tak jak zwykle stoisz ). Patrzy prosto, przed siebie. Dziecko powinno mieć wyprostowane kończyny dolne, a kończyny górne opuszczone wzdłuŝ tułowia. Osoba badająca stoi w odległości metra i ogląda przebieg osi kręgosłupa (wyrostki kolczyste), zwracając uwagę na jej asymetrię. Następnie dziecko badamy palpacyjnie, czyli przesuwamy opuszkami rozstawionych palców wzdłuŝ krawędzi zewnętrznych wyrostków kolczystych. W miejscu ucisku pojawia się zjawisko dermografizmu, czyli zaczerwienienie, które uwidacznia przebieg kręgosłupa. W pozycji wyprostowanej oglądamy przebieg osi kręgosłupa. Jeśli mamy jakieś wątpliwości dotyczące kręgosłupa lub jeśli dziecko jest otyłe i kręgosłup jest niewidoczny, naleŝy wyrostki kolczyste kręgosłupa oznaczyć dermografem (pisakiem), oznaczając kreskami o długości około 0,5- cm. Aby ułatwić oznakowanie polecamy dziecku wykonać niewielki skłon do przodu. Następnie, gdy dziecko stoi w pozycji wyprostowanej, pielęgniarka ogląda symetrię wyrysowanej linii. Następne badanie jest wykonywane za pomocą pionu z regulowanym sznurkiem (długość sznurka zaleŝy od długości tułowia). Część górną sznurka umieszczamy przy środku zewnętrznej guzowatości potylicznej i patrzymy jak pion ustawia się w stosunku do szpary międzypośladkowej. 2. Badanie symetrii uwypuklenia klatki piersiowej podczas skłonu (opadu). Dziecko stoi tyłem do pielęgniarki, bokiem do ściany w odległości około 0 cm. Następnie polecamy, aby wykonało skłon do przodu. Głowa ustawiona jest symetrycznie i opuszczona ku dołowi, klatka piersiowa i jama brzuszna jest pod kątem prostym, kończyny górne opuszczone w dół, kończyny dolne wyprostowane w stawach kolanowych. Śledzimy uwypuklenie klatki piersiowej po obu stronach za 8
pomocą ekierki. Zsuwamy po ścianie jedną przyprostokątną ekierki, druga strona przyprostokątnej dotyka klatki piersiowej. Sprawdzamy, czy odległość między linią, a powierzchnią klatki piersiowej jest po obu stronach symetryczna. 3. Badanie symetrii uwypuklenia wału mięśniowego okolicy lędźwiowej. Dziecko pogłębia skłon, palce obu dłoni zbliŝone są do podłogi. Oglądamy uwypuklenie wału mięśniowego okolicy lędźwiowej. Zwracamy uwagę na symetrię stron. Następnie przykładamy ekierkę i sprawdzamy symetrię klatki piersiowej. 4. Test przesiewowy do wykrywania nadmiernej kifozy piersiowej Dziecko staje bokiem do pielęgniarki. Pion spuszczamy ze środka zewnętrznej guzowatości kości potylicznej. Sprawdzamy jak on przebiega w stosunku do krzywizny kręgosłupa piersiowego. Gdy pion przylega do kifozy piersiowej lub na niej zagina się jest to wynik dodatni. 5. Test przesiewowy do wykrywania zniekształceń statycznych kończyn dolnych 6. Mierzenie odległości między kostkami przyśrodkowymi kończyn dolnych. Dziecko staje boso na chodniczku. Kończyny dolne wyprostowane, zwarte przyśrodkowymi powierzchniami kolan. Mierzymy odległość między kostkami przyśrodkowymi. Wynik dodatni jest gdy odległość między kostkami przyśrodkowymi jest większa niŝ 5 cm (podejrzenie koślawości kolan). 7. Badanie ustawienia osi długiej podudzia i pięty za pomocą pionu. Dziecko ustawione boso, na równym, płaskim chodniczku, tyłem do badającego ze zbliŝonymi stopami. W środku połowy długości podudzia opuszczamy pion, tak aby jego dolna część nie zwisała. Sprawdzamy czy pion przebiega równolegle do osi długiej osi podudzia i pięty. Jeśli pion odchyla się w stronę przyśrodkową od osi długiej mierzymy linijką tą odległość. Wynik dodatni jest wtedy gdy odchylenie pionu w stronę przyśrodkową od osi długiej podudzia i pięty jest większy niŝ cm (podejrzenie stóp płasko-koślawych).[5,7,9] WYNIKI Na podstawie badań przesiewowych przeprowadzonych w klasach pierwszych w Gimnazjum nr w Suwałkach w latach 2004-2006 wykryto szereg wad postawy u dzieci (tabela I). 9
Tabela I. Wady postawy u dzieci w Gimnazjum nr w Suwałkach w latach 2004-2006. Wady Dziewczęta Chłopcy postawy 2 3 4 5 6 7 8 9 0 2 3 4 5 6 7 Rok I a I b I c I d I e I f I g I h I a I b I c I d I e I f I g I h szkolny 2004/2005 asymetria 7 2 3 2 łopatek odstające łopatki asymetria barków Skolioza 7 2 3 2 2 4 4 3 5 2 2 2 8 5 2 4 nadmierna kifoza piersiowa okrągłe plecy klatka szewska klatka pokrzywicza płaskostopie stopy płaskokoślawe Wady Dziewczęta Chłopcy postawy 2 3 4 5 6 7 8 9 0 2 3 4 5 6 7 Rok I a I b I c I d I e I f I g I h I a I b I c I d I e I f I g I h szkolny 2005/2006 asymetria 2 3 4 łopatek odstające 3 łopatki Skolioza 4 4 3 4 6 3 6 4 4 2 5 4 4 nadmierna 2 kifoza piersiowa okrągłe 3 plecy klatka pokrzywicza płaskostopie stopy płaskokoślawe Wady Dziewczęta Chłopcy postawy 2 3 4 5 6 7 8 9 0 2 3 4 5 6 7 Rok I a I b I c I d I e I f I g I h I a I b I c I d I e I f I g I h szkolny 2006/2007 asymetria 3 2 łopatek odstające łopatki asymetria barków skolioza 0 7 7 2 2 4 2 5 8 0 8 8 4 nadmierna kifoza 2 0
piersiowa pogłębiona lordoza okrągłe plecy klatka pokrzywicza płaskostopie stopy płaskokoślawe koślawość kolan i stóp Występowanie wad postawy w obrębie obręczy barkowej W roku szkolnym 2004/2005 dokonano badań przesiewowych u 220 uczniów klasy pierwszej Gimnazjum nr w Suwałkach (2 dziewcząt oraz 08 chłopców). Stwierdzono asymetrię łopatek u 8 dziewcząt i 9 chłopców, u 2 dziewcząt i 3 chłopców wykryto odstające łopatki, a u dziewczyny zdiagnozowano asymetrię barków.(ryc.8 ) 2 6 2 4 08 2 liczba osób 0 8 6 4 2 0 9 8 3 2 0 asymetria łopatek odstające łopatki asymetria barków ogólna liczba dziewczęta chłopcy Ryc. 8. Porównanie występowania wad postawy w obrębie obręczy barkowej u uczniów w Gimnazjum nr w latach 2004/2005. Porównując dane dotyczące wad w obrębie obręczy barkowej nie stwierdzono róŝnic istotnych statystycznie u dziewcząt i chłopców. W roku szkolnym 2005/2006 przebadano 92 uczniów klasy pierwszej Gimnazjum nr, w tym 94 dziewcząt i 98 chłopców urodzonych w 992roku. U 8 dziewcząt stwierdzono asymetrię łopatek a u wykryto odstające łopatki. Asymetria łopatek wystąpiła u 0 chłopców, natomiast odstające łopatki wykryto u 5 z nich.(ryc.9)
98 6 4 94 98 liczba osób 2 0 8 6 8 0 5 dziewczęta chłopcy 4 2 0 asymetria łopatek odstające łopatki ogólna liczba Ryc. 9. Porównanie występowania wad postawy w obrębie obręczy barkowej u uczniów w Gimnazjum nr w latach 2005/2006. Porównując dane dotyczące występowania wad w obrębie obręczy barkowej stwierdzono róŝnicę istotną statystycznie w występowaniu wad. u dziewcząt i u chłopców. W roku szkolnym 2006/2007 badaniom poddano 96 uczniów, urodzonych w 993 roku, w tym 9 dziewcząt i 05 chłopców. Wady postawy stwierdzono u 99 dzieci. W obrębie obręczy barkowej występowały następujące wady postawy: u 7 dziewcząt i 4 chłopców stwierdzono asymetrię łopatek, odstające łopatki wykryto u 2 chłopców, a asymetrię barków u chłopca.(ryc.0) 0 9 9 05 8 7 7 liczba osób 6 5 4 4 dziewczęta chłopcy 3 2 0 2 0 0 asymetria łopatek odstające łopatki asymetria barków ogólna liczba Ryc. 0. Porównanie występowania wad postawy w obrębie obręczy barkowej u uczniów w Gimnazjum nr w latach 2006/2007. Analizując dane na temat wad w obrębie obręczy barkowej stwierdzono występowanie minimalnej róŝnicy u chłopców w stosunku do dziewcząt. 2
Występowanie wad postawy w obrębie klatki piersiowej i kręgosłupa W roku szkolnym 2004/2005 w obrębie klatki piersiowej i kręgosłupa u obu płci stwierdzono dominację skoliozy. Na podstawie badań przesiewowych 2 dziewcząt u 27 spośród nich stwierdzono skoliozę, natomiast u 08 badanych chłopców, skoliozę wykryto u 30 z nich. Nadmierna kifoza piersiowa dotyczyła 2 dziewcząt i chłopca. Ponadto wadę okrągłych pleców, klatki piersiowej szewskiej oraz klatki piersiowej pokrzywiczej wśród chłopców stwierdzono jedynie w pojedynczych przypadkach.(ryc.) Ryc.. Porównanie występowania wad postawy w obrębie klatki piersiowej i kręgosłupa u uczniów w Gimnazjum nr w latach 2004/2005. Analizując dane na temat wad w obrębie klatki piersiowej i kręgosłupa stwierdzono minimalną róŝnicę występowania wad postawy u chłopców w stosunku do dziewcząt. Analizując dane z roku 2005/2006 stwierdzono występowanie wad postawy u 94 dziewcząt i 98 chłopców. Dominującą wadą była skolioza, którą stwierdzono u 30 dziewcząt i 24 chłopców. Na drugim miejscu pod względem występowania wad u dzieci znalazły się okrągłe plecy, wykryte u 5 dziewcząt i 3 chłopców. W obrębie klatki piersiowej u 3 dziewcząt i 2 chłopców stwierdzono nadmierną kifozę piersiową. Deformację klatki piersiowej (klatka piersiowa pokrzywicza) wystąpiła tylko u jednego chłopca.(ryc.2) 3
Ryc. 2. Porównanie występowania wad postawy w obrębie klatki piersiowej i kręgosłupa u uczniów w Gimnazjum nr w latach 2005/2006. Analizując dane na temat wyŝej wymienionych wad w obrębie klatki piersiowej stwierdzono istotną statystycznie większą liczbę wad u dziewcząt niŝ u chłopców. W roku szkolnym 2006/2007, jak i w poprzednich latach, wśród wad postawy dominuje boczne skrzywienie kręgosłupa. Przebadano 9 dziewcząt i u 34 z nich stwierdzono skoliozę a u chłopców wykryto 44 przypadki, spośród 05 przebadanych. Reszta wad w obrębie klatki piersiowej u przedstawicieli obu płci występuje w równych lub zbliŝonych liczbach. Mianowicie nadmierna kifoza piersiowa występuje u dziewczyny i 2 chłopców. Pogłębiona lordoza i klatka piersiowa pokrzywicza stwierdzona jedynie u dziewcząt: lordoza u, a klatka piersiowa pokrzywicza u 2. Okrągłe plecy dotyczą takiej samej liczby dziewcząt i chłopców.(ryc.3) 4
Ryc. 3. Porównanie występowania wad postawy w obrębie klatki piersiowej i kręgosłupa uczniów kręgosłupa u uczniów w Gimnazjum nr w latach 2006/2007. Analizując dane na temat wad w obrębie klatki piersiowej stwierdzono zwiększą liczbę skolioz u dziewcząt niŝ u chłopców. Pozostałe wady nie wykazują róŝnic istotnych statystycznie wśród obu płci. Występowanie wad postawy w obrębie kończyn dolnych W roku szkolnym 2004/2005 u przebadanych pierwszoklasistów nie stwierdzono Ŝadnych zmian o obrębie kończyn dolnych u dziewcząt. Zmiany wystąpiły tylko wśród minimalnej liczby chłopców. Na 08 chłopców przebadanych u jednego z nich wykryto płaskostopie, a u drugiego stopy płasko-koślawe.(ryc.4) Ryc. 4. Porównanie występowania wady postawy w obrębie kończyn dolnych u uczniów w Gimnazjum nr w latach 2004/2005. 5
Analizując dane na temat wad postawy w obrębie kończyn dolnych stwierdzono występowanie wymienionych wad jedynie u chłopców. W roku szkolnym 2005/2006, po przebadaniu młodzieŝy pod kątem występowania wad pierwszoklasistów w obrębie kończyn dolnych, stwierdzono płaskostopie u 2 chłopców i 2 dziewcząt. W wyniku badań przesiewowych stopy płasko-koślawe wykryto u dziewczyny i 3 chłopców.(ryc.5) Ryc. 5. Porównanie występowania wad postawy w obrębie kończyn dolnych u uczniów w Gimnazjum nr w latach 2005/2006. Analizując dane na temat ww. wad nie stwierdzono róŝnic pomiędzy występowaniem wad postawy w obrębie kończyn dolnych u dziewcząt i chłopców. Wady postawy dotyczące kończyn dolnych w Gimnazjum nr w roku szkolnym 2006/2007 obejmowały minimalną liczbę uczniów, tak samo jak i w poprzednich latach. Płaskostopie występowało u 2 chłopców i 2 dziewcząt, a stopy płasko-koślawe stwierdzono u dziewczyny i 2 chłopców. Natomiast koślawość kolan i stóp wystąpiła w grupie dziewcząt u z nich.(ryc.6) 6
Ryc. 6. Porównanie występowania wad postawy w obrębie kończyn dolnych u uczniów w Gimnazjum nr w latach 2006/2007. Analizując dane na temat ww. wad postawy nie stwierdzono róŝnic pomiędzy występowaniem wad w obrębie kończyn dolnych u dziewcząt i chłopców. Występowanie wad postawy u uczniów Gimnazjum nr w Suwałkach ogółem W roku szkolnym 2004/2005 na podstawie badań przesiewowych uczniów klas pierwszych Gimnazjum nr w Suwałkach stwierdzono, Ŝe wśród wad postawy dominującą wadą była skolioza (64,77 %). Istotną wadą postawy była równieŝ asymetria łopatek (9,3 %). Pozostałe wady, odstające łopatki i nadmierna kifoza piersiowa występowały odpowiednio u 5,68 % i 3,40 % dzieci. W przypadku asymetrii łopatek, okrągłych pleców, klatki piersiowej szewskiej, klatki piersiowej pokrzywiczej, płaskostopia stopy płasko-koślawej zachorowalność była na tym samym poziomie w odniesieniu do wszystkich tych wad (,4 %).(ryc.7) 7
,4%,4%,4%,4%,4% 3,40% 9,3% asymetria łopatek odstające łopatki asymetria barków skolioza 5,68%,4% nadmierna kifoza piersiowa okrągłe plecy klatka piersiowa szewska klatka piersiowa pokrzywicza płaskostopie 64,77% stopy płasko koślawe Ryc. 7. Występowanie wad postawy u dzieci w Gimnazjum nr w Suwałkach w roku szkolnym 2004/2005. W roku szkolnym 2005/2006 wśród wad postawy u dzieci dominowała skolioza, która stanowiła 54 % wszystkich wad postawy w klasach pierwszych gimnazjum. Asymetrię łopatek wykryto u 8 % badanych dzieci, a okrągłe plecy u 8 % dzieci, natomiast odstające łopatki występowały 6 % dzieci. Nadmierną kifozę piersiową wykryto u 5 % dzieci, a stopy płasko-koślawe i płaskostopie odpowiednio u 4 % dzieci. Najmniejszą grupę wad postawy stanowiła wada klatki piersiowej pokrzywicza ( % uczniów).(ryc.8) Wady postawy ogółem 00 % % 4% 4% asymetria łopatek 5% 8% 8% odstające łopatki skolioza 6% nadmierna kifoza piersiowa okrągłe plecy klatka piersiowa pokrzywicza płaskostopie 54% stopy płasko koślawe 8
Ryc. 8. Występowanie wad postawy u dzieci w Gimnazjum nr w Suwałkach w roku szkolnym 2005/2006. W roku szkolnym 2006/2007 wśród populacji dzieci gimnazjalnych dominowała skolioza (72,90 % wszystkich wad), a asymetria łopatek 0,28 %. Płaskostopie wykryto wśród 3,74 % dzieci, a nadmierną kifozę piersiową i stopy płasko koślawe odpowiednio u 2,8 % dzieci. Odstające łopatki i plecy okrągłe wykryto u,87 % dzieci. W przypadku asymetrii barków, pogłębionej lordozy, klatki piersiowej pokrzywiczej, koślawości kolan i stóp zachorowalność była na tym samym poziomie w odniesieniu do wszystkich tych wad i wynosiła 0,93 %.(ryc.9) 0,93% 3,74% 2,8% 0,93%,87% 0,93% 2,8% 0,28%,87% 0,93% asymetria łopatek odstające łopatki asymetria barków skolioza nadmierna kifoza piersiowa pogłębiona lordoza okrągłe plecy klatka piersiowa pokrzywicza płaskostopie stopy płasko koślawe koślawość kolan i stóp 72,90% Ryc. 9. Występowanie wad postawy u dzieci w Gimnazjum nr w Suwałkach w roku szkolnym 2006/2007. OMÓWIENIE WYNIKÓW I DYSKUSJA Okres dojrzewania jest jednym z okresów krytycznych dla kształtowania prawidłowej postawy ciała. W okresie gimnazjalnym ma miejsce intensywny wzrost co przekłada się na wydłuŝanie kości długich i ich większą podatność na deformacje w związku z nadmiernym obciąŝeniem kośćca. Stereotypowo mówi się o zbyt cięŝkich torbach noszonych na ramieniu doprowadzających do rozwoju skoliozy i deformacji barków. W tym wieku młodzieŝ intensywnie zaczyna uprawiać sport, ulega modnemu korzystaniu z siłowni ale teŝ garbi się podczas wielogodzinnego spędzania czasu przy komputerze co przejawia się w utrwalaniu niewłaściwej postawy przez wiele godzin. Wielokrotnie badano wady postawy u gimnazjalistów 9
co przejawia się licznymi doniesieniami i publikacjami w piśmiennictwie. Dane dotyczące częstości występowania wad ogółem są rozbieŝne ale najczęściej oscylują w granicach 20-40%. MoŜna jednak zauwaŝyć Ŝe styl Ŝycia młodzieŝy związany z biernym wypoczynkiem, niewłaściwe odŝywianie(zwłaszcza w tym wieku) wskazują na powiększając się zjawisko występowania wad postawy u dzieci. Z podobnych badań Sokołowskiej i Krakowiak przeprowadzonych u gimnazjalistów Bydgoszczy wynika Ŝe jedynie 5 % badanych dzieci nie miało wad postawy. Pojedyncze wady występowały u 2% badanych a około 65% dzieci wykazywało nieprawidłowości w 2-3 elementach postawy. Autorki dane te porównują z badaniami wcześniejszymi z roku 997, które wskazywały, Ŝe aŝ 28% dzieci w tym wieku było bez wad postawy. Wg cytowanych autorek gimnazjaliści z Bydgoszczy w odróŝnieniu do młodzieŝy z Suwałk są obarczeni wadami barków(73% badanych) i łopatek(62%) jak równieŝ płaskostopia(37%). Skolioza wg. autorek występowała jedynie u 2% badanych dzieci. Badania własne wskazują, Ŝe skolioza jest najbardziej rozpowszechnioną wadą u 3 letnich dzieci Gimnazjum nr w Suwałkach (ok. 3% badanych). Wada ta stanowi ponad połowę wszystkich wad postawy wykrytych u gimnazjalistów. Podobne róŝnice dają się zauwaŝyć w danych na temat wad postawy w obrębie obręczy barkowej. U 3-latków Gimnazjum nr w Suwałkach wady w obręczy barkowej kształtowały się na znacznie niŝszym poziomie: asymetria łopatek i odstające łopatki 8% i odpowiednio 5% wad ogółem, płaskostopie 3% wad ogółem, a asymetria barków odpowiednio %.[3,4] WNIOSKI. Wady postawy u dzieci w wieku 3 lat są coraz częściej spotykane. 2. Najliczniejszą z wad u dzieci w klasach pierwszych Gimnazjum nr w Suwałkach jest skolioza. Wada ta dotyczyła 30% badanych dzieci i stanowiła ponad połowę(50-72%) ogólnej liczby wad postawy u dziewcząt i chłopców. Asymetria łopatek dotyczy ok.7,5 dzieci co stanowi 8 % wszystkich wad postawy. 3. Trzecia grupę wad postawy co do występowania u dzieci tworzy płaskostopie i stopy płasko-koślawe (wady te nie przekraczają 5 % wad u dzieci w Gimnazjum nr ). 20
Badania wad postawy u młodzieŝy gimnazjalnej pokazują, Ŝe wiele z tych wad ma swoje źródło w okresie szkolnym, w związku z niewłaściwymi nawykami trzymania się prosto w czasie zajęć w szkole i podczas pracy i odpoczynku w domu. NaleŜy zauwaŝyć, Ŝe jeśli wady postawy nie zostały skompensowane wcześniej to okres gimnazjalny stanowi dobry moment do poprawy własnej sylwetki i osiągnięcia prawidłowej budowy ciała. MoŜna to osiągnąć poprzez właściwą rehabilitacje i zmianę stylu Ŝycia nastawioną na większą aktywność fizyczną.[6,8,0] BIBLIOGRAFIA. Kasperczyk T., Wady postawy ciała diagnostyka i leczenie, Wydawca Kasper s.c., Kraków 997. 2. Wolański N., Rozwój biologiczny człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005. 3. Sokołowska E.,Krakowiak H., Częstość występowania wad postawy ciała u młodzieŝy z Gimnazjum i Liceum plastycznego w Bydgoszczy. Medical and Biological Scinces, 2007, 2/3/str.83-85. 4. Sokołowska E. próba oceny postawy ciała dzieci bydgoskich w wieku 7-5 lat. Zdrowie i sprawność motoryczna w kulturze fizycznej dzieci i młodzieŝy. WSP Bydgoszcz 999, str. 77-80. 5. Owczarek S., Korekcja wad postawy, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 999. 6. Kutner-Kozińska M., Wlaźnik K., Gimnastyka korekcyjna dla dzieci 6-0-letnich, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 995. 7. Oblacińska A., Ostręg W. (pod red.), Standardy i metody pracy pielęgniarki i higienistki szkolnej, Instytut Matki i Dziecka, Zakład Medycyny Szkolnej, Warszawa 2003. 8. śuk Tomasz, Wady i bóle kręgosłupa, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 987. 9. Jodkowska M., Woynarowska B. (pod red.), Testy przesiewowe u dzieci i młodzieŝy w wieku szkolnym, Instytut Matki i Dziecka, Zakład Medycyny Rodzinnej, Warszawa 2002. 0. Limanowska K., Dega W. (red. nauk.), Rehabilitacja medyczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 999. 2