JAK EKSPORTOWAĆ DO ROSJI?

JAK EKSPORTOWAĆ DO ROSJI? Moskwa, styczeń Wszelkie prawa zastrzeżone

Spis treści Mapa FR...7 Źródła informacji...9 I WIADOMOŚCI WSTĘPNE...10 1. GEOGRAFIA...10 2. LUDNOŚĆ, POZIOM ŻYCIA...14 Ludność...14 Ośrodki miejskie...21 Główne wskaźniki socjalno-ekonomiczne...23 3. TRANSPORT I KOMUNIKACJA...25 Transport...25 Komunikacja...29 4. STRUKTURA POLITYCZNA I ADMINISTRACYJNA...31 Struktura polityczna...31 Struktura administracyjna...37 5. CZŁONKOSTWO W ORGANIZACJACH MIĘDZYNARODOWYCH...40 II GOSPODARKA I FINANSE...42 1. GOSPODARKA...42 Główne sektory gospodarki...50 Planowanie gospodarcze...55 2. OBIEG PIENIĘŻNY I FINANSE...60 Obieg pieniężny...60 Bilnas płatności i rezerw walutowych...61 Finanse publiczne...64 System bankowy...66 3

III OBROTY HANDLU ZAGRANICZNEGO...67 1. WIADOMOŚCI OGÓLNE...68 2. WEDŁUG PAŃSTW I REGIONÓW...69 3. STRUKTURA TOWAROWA...73 4. POLSKO-ROSYJSKIE STOSUNKI HANDLOWE...75 IV WEJŚCIE NA RYNEK...80 1. SYSTEM TARYFOWY...80 Struktura taryfowa...80 Państwowy system preferencji...95 2. REGULOWANIE IMPORTU...98 Regulacje ogólne...98 Główne reżimy (procedury) celne...98 Import na podstawie umowy konsygnacyjnej...109 Reeksport...109 Wwóz czasowy...110 Międzynarodowy tranzyt celny...114 3. NIEKTÓRE TENDENCJE W FORMALNOŚCIACH CELNYCH...119 Modernizacja rosyjskiego systemu celnego...119 Reorganizacja instytucji celnych w FR...120 Środki pozataryfowe...123 Certyfikacja...125 4. DOKUMENTY I PROCEDURY FORMALNE...135 V STRUKTURA HANDLU...137 1. KANAŁY ZBYTU...137 Ogólna charakterystyka...137 Struktura ogólna...138 4

Sklepy wielobranżowe ( uniwermagi /supersamy)...139 Rekomendowane kanały...142 Zakupy państwowe...143 2. STYMULOWANIE ZBYTU...146 Wiadomości ogólne...146 Wystawy i targi...146 Kanały reklamowe...147 Usługi konsultingowe w marketingu...148 3. PRAKTYKI HANDLOWE...148 Import: negocjacje i zawieranie transakcji...149 Wybór agenta...149 Otwarcie przedstawicielstwa handlowego...150 Ubezpieczenia spedycyjne i inne ubezpieczenia w czasie transportu...153 Finansowanie zagraniczne...157 Sytuacje sporne i arbitraż handlowy...158 VI RADY DLA POLSKICH FIRM...159 VII ZAŁĄCZNIKI...162 1. NAJWAŻNIEJSZE BANKI...162 2. NAJWAŻNIEJSZE WYSTAWY I TARGI...167 3. MEDIA...199 3.1. Gazety...199 3.2. Pisma...201 3.3. Stacje telewizyjne...201 3.4. Stacje radiowe...202 3.5. Agencje reklamowe...203 4. AGENCJE MARKETINGOWE I KONSULTINGOWE...204 5

5. UZYSKANIE NIEZBĘDNYCH DOKUMENTÓW...205 6. URZĄD CELNY...206 7. INFORMACJA O GSP...207 8. UŻYTE SKRÓTY...208 9. LISTA TOWARÓW PODLEGAJĄCYCH OBOWIĄZKOWEJ CERTYFIKACJI...210 10. WYKAZ TOWARÓW, KTÓRE WYMAGAJĄ ŚWIADECTWA SANITARNO-EPIDEMIOLOGICZNEGO PRZY ODPRAWIE CELNEJ...250 11. TOWARY PODLEGAJĄCE CERTYFIKACJI W SFERZE BEZPIECZEŃSTWA PRZECIWPOŻAROWEGO...283 6

Mapa FR DANE OGÓLNE Powierzchnia: 17 098 200 km 2 Ludność: 141.8 milionów (stan na 1 czerwca 2009) Gęstość zaludnienia: 8.29 osób/km 2 Liczba ludności aktywnej zawodowo: 76.0 mln (2009) Największe miasta: Moskwa (stolica), Petersburg, Nowosybirsk, Jekaterynburg, Niżny Nowogród, Samara, Omsk, Kazań, Czelabińsk, Rostów nad Donem, Ufa. Waluta: rubel rosyjski (RUR) Kurs waluty: dolar USA 1.00 = RUR 30.24 (grudzień 2009) EURO 1.00 = RUR 43.39 (grudzień 2009) 7

PKB (zgodnie z bieżącymi cenami rynkowymi): 41668.0 mld rubli (2008) Struktura PKB: Rolnictwo: 4.4% Przemysł: 37.5% Usługi: 58.1% Wzrost PKB: 2008 = 5.6% 2007 = 8.1% 2006 = 6.7% 2005 = 6.4% Wielkość PKB na mieszkańca: 293,527 tys. rubli (2008) Gospodarka zagraniczna: Obroty handlu zagranicznego: Import: 368.0 mld dolarów USA Federalna Służba Celna 2008 Eksport: 442.7 mld dolarów USA Federalna Służba Celna 2008 8

Źródła informacji Federalna Służba Statystyki Państwowej - Rosstat Centrobank FR Izba Obrachunkowa Federacji Rosyjskiej Ministerstwo Finansów FR Federalna Służba Celna FR Spis ludności z 2002 roku Rosyjskie Koleje Federalna Agencja Trasportu Morskiego i Rzecznego Ministerstwo Transportu FR Główne Centrum Radiometrologiczne FR Państwowa Inspekcja Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego (GIBDD) Ustawy federalne FR United Nations Commodity Trade Statistics World Bank staff calculation 9

I Wiadomości wstępne 1. Geografia Powierzchnia Rosji wynosi 17,098,200 km 2. Kraj leży na wschodzie Europy i zachodzie Azji, i zajmuje około 1/3 całego terytorium Eurazji. Europejska część Rosji (około 23% terytorium) rozciąga się na zachód od Uralu; część azjatycka (ok. 76% powierzchni) zajmuje tereny na wschód od Uralu i nazywana jest także Syberią. Ogólna długość granic Rosji wynosi 60 933 km, z czego 38 808 km to granice morskie; (na północy i wschodzie Rosji występują granice morskie, a na południu i zachodzie przeważają lądowe). Od strony lądu państwo graniczy z Kazachstanem (7598.6 km), Chinami (4209.3 km), Mongolią (3485 km), Ukrainą (2245.8 km), Finlandią (1325.8 km), Białorusią (1329 km), Gruzją (Abchazją, Osetią Południową) (879.9 km), Estonią (466.8 km), Azerbejdżanem (350 km), Litwą (288.4 km), Polską (236.3 km), Łotwą (270.5 km), Norwegią (219.1 km), Koreą Północną (39.4); od strony morza Rosja graniczy z Japonią (194.3 km) i USA (49 km). W Rosji znajduje się najgłębsze jezioro świata (Bajkał), najwyższy górski szczyt w Europie (Elbrus), najdłuższa rzeka w Europie (Wołga) i największe jezioro Europy (Ładoga), a także Biegun Zimna półkuli północnej (Ojmiakon). 10

Odległość od Moskwy do innych głównych miast w Rosji (km) Miasto Trasa kolejowa (km) Trasa samochodowa (km) Samolot (godziny) Wołgograd 1,071 966 2 Jekaterynburg 1,668 1,903 2-15 Kazań 793 799 1-25 Niżny Nowogród 461 406 1-00 Nowosybirsk 3,193 3,191 3-30 Omsk 2,566 2,489 3-40 Perm 1,397 1,522 2-15 Rostów nad Donem 1,200 1,057 1-45 Samara 1,044 1,051 1-40 Petersburg 650 679 1-10 Ufa 1,503 1,318 2-15 Czelabińsk 1,984 1,704 2-30 Władywostok 9,258 9,288 9 Źródło: Rosstat 1 Klimat Mimo że pod względem powierzchni Rosja jest największym krajem świata, warunki klimatyczne i struktura gleby na przeważającej części jej terytorium nie sprzyjają rolnictwu. Z powodu swego olbrzymiego terytorium Rosja jest krajem przyrodniczych kontrastów; średnia temperatura najcieplejszego miesiąca waha się od +1 o C na dalekiej Północy do 25 o C na Nizinie Nadkaspijskiej, a najchłodniejszego od 0 o C na Wybrzeżu Morza Czarnego do -50 o C na północno-wschodniej Syberii. 1 Rosyjska Śłużba Statystyczna 11

Strukturę opadów w Rosji charakteryzują niewysokie i średnie długoterminowe normy opadów z wyraźnym maksimum w okresie letnim. W europejskiej części Rosji i na Zachodniej Syberii ilość opadów zmniejsza się z północnego zachodu na południowy wschód. W tych regionach kraju rocznie obserwuje się nie więcej niż 600 mm opadów (wyjątkiem jest Obwód Kaliningradzki, gdzie suma rocznych opadów wynosi ponad 700 mm); roczna norma opadów kształtuje się od 533 mm w Moskwie do 203 mm w dolnym biegu Wołgi. Na prawie całym terytorium Wschodniej Syberii roczna norma opadów nie przekracza 400 mm; w Wierchojańsku wynosi ona zaledwie 127 mm; na Przybajkalu jest nieco wyższa (Ułan-Ude 241 mm). Średnia wieloletnia norma opadów jest znacznie wyższa (z powodu letnich monsunów) na Dalekim Wschodzie (600-900 mm). Przy tym normy opadów zmieniają się wraz z wysokością; na najwyższych grzbietach Uralu rocznie obserwuje się 711 mm opadów, w górach Sichote-Aliń ponad 1000 mm, w zachodniej części Wysokiego Kaukazu około 1400 mm. Pokrywa śnieżna to zjawisko charakterystyczne dla przeważającej części terytorium Rosji, a jej grubość i długość zalegania wywierają istotny wpływ na rolnictwo. Okres utrzymywania się pokrywy śnieżnej zmienia się w zależności od szerokości geograficznej, jak i bezwzględnej wysokości punktu geograficznego. Na Równinie Wschodnioeuropejskiej liczy on 40-200 dni rocznie, na Syberii 120-250 dni. Średnia temperatura w największych rosyjskich miastach ( C) Miasto Temperatura minimalna Temperatura maksymalna Średnia temperatura Moskwa -38.1 +35.6 +5.1 Wołgograd -40.0 +42.0 +7.6 Jekaterynburg -54.6 +38.8 +1.8 Kazań -47.0 +38.0 +3.7 12

Niżny Nowogród -41.4 +36.4 +3.8 Nowosybirsk -51.1 +40.0 +0.2 Omsk -45.5 +40.4 +1.3 Perm -47.1 +37.2 +1.9 Rostów nad Donem -31.9 +39.8 +9.7 Samara -43.0 +40.0 +4.7 Petersburg -35.9 +34.6 +4.2 Ufa -41.0 +40.0 +3.1 Czelabińsk -48.3 +39.2 +2.0 Władywostok -31.4 +33.6 +4.2 Źródło: Główne Centrum Radiometeorologiczne FR Ponad 70% powierzchni Rosji to strefa rolniczego ryzyka. Sezon rolniczy w większości regionów Rosji trwa 2-3 miesiące (dla porównania w Europie czy USA wynosi on 8-9 miesięcy). Jednocześnie w Rosji znajduje się 10% wszystkich ziem uprawnych świata. Lasy zajmują ponad 1/2 powierzchni kraju. Na terytorium Rosji znajduje się jedna piąta lasów świata i połowa światowych lasów iglastych. Jest tu 35 parków narodowych i 84 rezerwaty przyrody. Rosja posiada największe na świecie zapasy zasobów mineralnych i energetycznych i uważana jest za energetyczne supermocarstwo. Oprócz tego znajdują się tu największe na świecie zasoby jezior, które mieszczą około 1/4 światowych rezerw niezamrożonej słodkiej wody. Średnie normy opadów w największych rosyjskich miastach (w mm) Miasto Minimalne opady Maksymalne opady Średnie opady Moskwa 88 152 56.4 Wołgograd 28 78 29.2 13

Jekaterynburg 14 74 38.9 Kazań 31 109 39.0 Niżny Nowogród 39 117 46.7 Nowosybirsk 13 30 35.4 Omsk 14 29 32.5 Perm 32 53 50.8 Rostów nad Donem 86 58 49.7 Samara 28 102 46.8 Petersburg 35 109 48.2 Ufa 17 68 34.9 Czelabińsk 5 74 32.4 Władywostok 17 116 66.6 Źródło: Główne Centrum Radiometeorologicze FR 2. Ludność, poziom życia Ludność Liczba ludności Rosji wynosi 141.8 milionów (według danych z czerwca 2009). Średnia gęstość zaludnienia to 8.29 mieszkańców na km 2. Największą gęstość zaludnienia 141 osób na km 2 ma Obwód Moskiewski, najmniejszą Czukocki Okręg Autonomiczny poniżej 1 mieszkańca na km 2. Gęstość zaludnienia w poszczególnych podmiotach administracyjnych (obwody, republiki i kraje) wg stanu z 2002 Region Obwód Moskiewski Stolica Powierzchnia, km 2 Gęstość zaludnienia, os/ km 2 Ludność miejska, % Ludność wiejska, % Moskwa 47,000 140.8 79.3 20.7 14

Kraj Krasnodarski Krasnodar 76,000 67.4 53.5 46.5 Obwód Swierdłowski Jekaterynburg 194,800 23.0 87.9 12.1 Rostów nad Donem 100,800 43.7 67.6 32.4 Ufa 143,600 28.6 64 36 Kazań 68,000 55.6 73.8 26.2 Czelabińsk 87,900 41.0 81.8 18.2 Niżny Nowogród 76,900 45.8 78.2 21.8 Tiumeń 1,435,200 2.3 77.4 22.6 Samara 53,600 60.4 80.6 19.4 Obwód Rostowski Republika Baszkirii Republika Tatarstanu Obwód Czelabiński Obwód Niżnonowogrodzki Obwód Tiumeński Obwód Samarski Kraj Krasnojarski Obwód Kemerowski Obwód Permski Kraj Stawropolski Krasnojarsk Nowokuźnieck 2,339,700 1.3 75.7 24.3 95,500 30.4 86.7 13.3 Perm 160,600 17.6 75.3 24.7 Stawropol 66,500 41.1 56 44 Obwód Wołgogradzki Wołgograd 113,900 23.7 75.2 24.8 Obwód Nowosybirski Nowosybirsk 178,200 15.1 75.1 24.9 Obwód Saratowski Saratów 100,200 26.6 73.6 26.4 Kraj Ałtajski Barnauł 169,100 15.4 53.2 46.8 15

Obwód Irkucki Republika Dagestanu Obwód Woroneski Obwód Orenburski Irkuck 767,900 3.4 79.3 20.7 50,300 51.2 42.8 57.2 Woroneż 52,400 45.4 61.9 38.1 Orenburg 124,000 17.6 57.8 42.2 Obwód Omski Omsk 139,700 14.9 68.7 31.3 Kraj Nadmorski Machaczkała Władywostok 165,900 12.5 78.3 21.7 Kraj Chabarowski Obwód Uljanowski Obwód Briański Obwód Jarosławski Obwód Tulski Tuła 25,700 65.2 81.6 18.4 Obwód Leningradzki Petersburg 85,900 19.4 66.4 33.6 Republika Udmurcka Iżewsk 42,100 37.3 69.7 30.3 Obwód Władimirski Władimir 29,000 52.6 79.7 20.3 Obwód Biełgorodzki Biełgorod 27,100 55.8 65.2 34.8 Obwód Kirowski Kirow 120,800 12.4 71.8 28.2 Obwód Twerski Twer 84,100 17.5 73.1 26.9 Obwód Penzeński Penza 43,200 33.6 65.1 34.9 Chabarowsk 788,600 1.8 80.6 19.4 Uljanowsk 37,300 37.1 73.2 26.8 Briańsk 34,900 39.5 68.4 31.6 Jarosław 36,400 37.6 80.9 19.1 16

Republika Czuwaska Obwód Wołogodzki Obwód Archangielsk Archangielski Czeboksary Czerepowiec 587,400 2.3 74.8 25.2 18,300 71.8 60.6 39.4 145,700 8.7 69 31 Obwód Kurski Kursk 29,800 41.4 61.2 38.8 Obwód Riazański Riazań 39,600 31.0 68.9 31.1 Obwód Lipiecki Lipieck 24,100 50.4 64.3 35.7 Obwód Tambowski Tambow 34,300 34.4 57.2 42.8 Obwód Czytyjski Czyta 431,500 2.7 63.9 36.1 Obwód Iwanowski Iwanowo 21,800 52.7 82.7 17.3 Obwód Smoleński Smoleńsk 49,800 21.1 70.8 29.2 Obwód Tomski Tomsk 316,900 3.3 67.7 32.3 Obwód Kałuski Kaługa 29,900 34.8 74.8 25.2 Obwód Kurgański Kurgan 71,000 14.4 56.3 43.7 Republika Komi Syktywkar 415,900 2.4 75.3 24.7 Obwód Astrachański Astrachań 44,100 22.8 67.7 32.3 Republika Buriacji Ułan-Ude 351,300 2.8 59.6 40.4 Obwód Kaliningradzki Kaliningrad 15,100 63.3 77.6 22.4 17

Jakuck 3,103,200 0.3 64.3 35.7 Błagowieszczeńsk 363,700 2.5 65.8 34.2 Nalczyk 12,500 72.1 56.6 43.4 Murmańsk 144,900 6.2 92.2 7.8 Sarańsk 26,200 33.9 59.8 40.2 Orzeł 24,700 34.8 63.5 36.5 Psków 55,300 13.8 66.1 33.9 Kostroma 60,100 12.3 67.4 32.6 Joszkar Oła 23,200 31.4 63.1 36.9 Pietrozawodsk Obwód Nowogrodzki Nowogród Wielki Obwód Sachaliński Republika Chakasji Republika Inguska Republika Adygei Republika Sacha (Jakucja) Obwód Amurski Republika Kabardyjsko- Bałkarska Obwód Murmański Republika Mordwińska Obwód Orłowski Obwód Pskowski Obwód Kostromski Republika Mari Eł Republika Karelii Republika Północnoosetyjska Władykaukaz Jużnosachalińsk 172,400 4.2 75 25 8,000 88.8 65.5 34.5 55,300 12.6 69.8 30.2 87,100 6.3 86.7 13.3 Abakan 61,900 8.8 70.8 29.2 Nazrań 19,300 24.2 42.5 57.5 Majkop 7,600 58.8 52.5 47.5 18

Republika Karacza- jewsko- Czerkieska Obwód Kamczacki Republika Tuwy Republika Kałmucji Republika Ałtaju Żydowski Obwód Autonomiczny Obwód Magadański Czukocki Okręg Autonomiczny Czerkiesk 14,100 31.2 44 56 Pietropawłowsk Kamczacki 472,300 0.8 81.1 18.9 Kyzył 170,500 1.8 51.5 48.5 Elista 76,100 3.8 44.3 55.7 Gornoałtajsk 92,600 2.2 26.4 73.6 Birobidżan 36,000 5.3 67.2 32.8 Magadan 461,400 0.4 92.3 7.7 Anadyr 737,700 0.1 66.6 33.4 Źródło: Spis ludności 2002 W ostatnich latach liczba mieszkańców Rosji zmniejszała się rocznie o około 0.4-0.6%, jednakże wg prognoz Ministerstwa Rozwoju Gospodarczego po długim okresie niżu demograficznego w Rosji, w latach 2009-2011 przewidywana jest stabilizacja sytuacji demograficznej i odejście od negatywnej dynamiki ubytku ludności. Liczba ludności (w milionach) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 prog. prog. 2011 prog. 145.0 144.2 143.5 142.8 142.2 141.9 141.8 141.66 141.7 Źródło: Rosstat 19

Struktura demograficzna Federacji Rosyjskiej według płci i grup wiekowych (dane na 1 stycznia 2008) Wiek (lat) Mężczyźni Kobiety Łącznie Liczba Liczba Liczba mieszkańców (tys.) % mieszkańców (tys.) % mieszkańców (tys.). Do 20 16,407 25% 15,648 20% 32,055 22% 20-24 6,362 10% 6,211 8% 12,573 9% 25-29 5,970 9% 5,923 8% 11,893 8% 30-34 5,279 8% 5,401 7% 10,680 8% 35-39 4,850 7% 5,003 7% 9,853 7% 40-44 4,534 7% 4,867 6% 9,401 7% 45-49 5,510 8% 6,173 8% 11,683 8% 50-54 5,083 6% 6,114 8% 11,197 8% 55-59 4,174 7% 5,426 7% 9,600 7% Ponad 60 8,346 13% 16,325 21% 24,671 16% Razem 65,641 100% 76,263 100% 141,904 100% Źródło: Rosstat Rynek pracy: Ludność aktywna zawodowo: 76.0 mln mieszkańców (maj 2009). Średnia liczba ludności zatrudnionej w różnych sektorach gospodarki: 68.46 mln (2008) % Struktura zatrudnienia według sektorów gospodarki. Średnia roczna (dane z końca 2008) Sektory % Handel hurtowy i detaliczny 17.7% Przemysł przetwórczy 16.5% Rolnictwo, myślistwo i leśnictwo 9.8% 20

Edukacja 8.7% Transport i telekomunikacja 7.9% Budownictwo 8.1% Nieruchomości, arenda i usługi 7.3% Służba zdrowia i usługi socjalne 6.8% Administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne 5.4% Wytwarzanie i zaopatrzanie w energię elektryczną, gaz i wodę 2.8% Hotele i restauracje 1.9% Przemysł wydobywczy 1.5% Finanse 1.6% Inne 4.0% Ogółem 100% Źródło: Rosstat Ośrodki miejskie W Rosji znajduje się 1 096 miast o statusie federalnym, 1 360 ośrodków typu miejskiego i 23 161 wiejskich jednostek administracji terytorialnej. Ludność miejska stanowi 73,07%, wiejska 26,93% (1 stycznia 2009). Liczba mieszkańców dużych rosyjskich miast (dane z 1 stycznia 2009) Miasto Liczba mieszkańców (tys.) Moskwa 10 509,0 Petersburg 4 581,9 Nowosybirsk 1 397,2 Jekaterynburg 1 332,3 Niżny Nowogród 1 272,5 21

Samara 1 134,7 Omsk 1,129,1 Kazań 1 130,7 Czelabińsk 1 093,7 Rostów nad Donem 1 049,0 Ufa 1 024,8 Perm 985,8 Wołgograd 981,9 Krasnojarsk 947,8 Woroneż 843,5 Saratów 831,0 Krasnodar 710,7 Togliatti 720,3 Iżewsk 611,0 Uljanowsk 603,8 Jarosławl 606,3 Barnauł 596,8 Władywostok 578,6 Chabarowsk 579,2 Irkuck 579,3 Nowokuźnieck 563,3 Tiumeń 570,3 Orenburg 524,4 Kemerowo 520,6 Riazań 510,0 Penza 507,0 Nabierieżnyje Czełny 507,9 Astrachań 504,1 Żródło: spis ludności 2002 22

Rok Główne wskaźniki socjalno-ekonomiczne Średnie dochody/wydatki na 1 mieszkańca Średni dochód na 1 mieszkańca (ruble/mies.) Rzeczywista finalna konsumpcja na 1 mieszkańca (ruble/mies.) 2004 6 410 5 687 2005 8 112 7 215 2006 10 196 8 859 2007 12 603 10 933 2008 15 136 13 557 Struktura dochodów finansowych (%) Źródło:Rosstat Rodzaj dochodu 2004 2005 2006 2007 2008 Dochody z działalności gospodarczej 11,7 11,4 11,1 10,0 10,0 Wynagrodzenia za pracę 65,0 63,6 65,0 70,4 68,6 Świadczenia socjalne 12,8 12,7 12,0 10,9 12,8 Dochody z własności 8,3 10,3 10,0 6,7 6.6 Inne dochody 2,2 2,0 1.9 2,0 2,0 Razem 100 100 100 100 100 Źródło:Rosstat Średnie i minimalne miesięczne wynagrodzenie (ruble/mies.) Rok Średnia miesięczna płaca nominalna (ruble/mies.) Minimalna wysokość wynagrodzenia (ruble/mies.) 2004 6 740 600 2005 8 555 747 2006 10 634 1 000 2007 13 527 1 500 2008 17 226 2 300 Wskaźniki dodatkowe: dobra długotrwałego użytku w gospodarstwach domowych Komputery 42 na 100 gospodarstw domowych (2008) Telewizory 149 na 100 gospodarstw domowych (2008) Źródło:Rosstat 23

Telefony 32 (telefony komórkowe 261) na 100 mieszkańców (2008) Samochody osobowe 44 na 100 gospodarstw domowych (2008) Zużycie metalu 0.31 ton/osobę (2008) Zużycie energii elektrycznej 7 211 kwh/osobę (2008) Źródło:Rosstat Struktura wykształcenia ludności w podmiotach administracyjnych FR Ogólne Nie posiadający wykształcenia podstawowego Odmówili wskazania poziomu wykształcenia Ce ntralny Okręg Fede ralny Północno- Zachodni Okręg Fede ralny Połud niowy Okręg Fede ralny Nadwo łżański Okęg Fede ralny Ura lski Okręg Fede ralny Sybe ryjski Okręg Fede ralny Dalekow schodni Okręg Fede ralny Ogó łem w Rosji Zawodowe Stopnie naukowe 0,5% 0,4% 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% 0,3% wyższe 19% 18% 14% 14% 13% 14% 15% 16% wyższe niepełne 4% 4% 3% 3% 3% 3% 3% 3% średnie 27% 28% 25% 27% 29% 27% 30% 27% podstawowe 11% 13% 11% 14% 15% 13% 13% 13% Średnie (pełne) 16% 15% 22% 17% 17% 17% 18% 18% średnie niepełne 12% 12% 15% 15% 14% 15% 14% 14% podstawowe 7% 6% 8% 9% 7% 9% 6% 8% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 2% 4% 0% 0% 1% 0% 1% 1% Źródło: Spis ludności 2002 Liczba mieszkańców uczących się w szkołach od podstawowych do wyższych wynosi 38,43 miliony (Rosstat 2008), lub 27% ogółu mieszkańców Rosji. 24

3. Transport i komunikacja Transport Drogi samochodowe Ogólna długość sieci federalnych, regionalnych i lokalnych samochodowych dróg publicznych (czyli dróg, będących własnością państwa) według nowej klasyfikacji ocenia się na 1 284 tys. km. Podstawą sieci dróg publicznych są federalne drogi samochodowe, łączące stolicę Rosji Moskwę ze stolicami państw bliskiej zagranicy i centrami administracyjnymi innych podmiotów Federacji Rosyjskiej, a także te ostatnie między sobą. Drogi federalne zapewniają też dojazd do szeregu obiektów o znaczeniu państwowym. Długość sieci dróg federalnych według danych operacyjnych na 1 stycznia 2009 roku wynosi 48,8 tys. km. Ponad 40% przewozów ciężarowych, a w tym praktycznie 100% międzynarodowych przewozów ciężarowych odbywa się właśnie po tych drogach. Przez terytorium Rosji przebiegają 34 trasy samochodowe europejskiej i azjatyckiej sieci dróg międzynarodowych o łącznej długości 32 tys. km. Długość dróg samochodowych, km. 1 284 215,0 Długość dróg federalnych, km 48 800,0 Gęstość sieci dróg/autostrad na 1 km 2 0,07 Łączna liczba cywilnych środków transportu (1000 jednostek) 28 017,0 Ilość samochodów osobowych (1000 jednostek) 38 000,0 Ilość samochodów ciężarowych (1000 jednostek) 5 000,0 Łączna ilość środków transportu, będących własnością prywatną (1000 jednostek) 24 515,0 Ilość prywatnych samochodów osobowych (1000 jednostek) 22 812,0 25

Ilość prywatnych samochodów ciężarowych (1000 jednostek) 2 118,0 Obrót ładunków (mld tonokilometrów) 384,8 Źródło: Rosstat, GIBDD FR 2 Kolej Pod koniec 2008 roku długość publicznych dróg kolejowych wynosiła ponad 120 tysięcy kilometrów. Rosja zajmuje 2. miejsce na świecie (po USA) pod tym względem, a 1. miejsce jeśli chodzi o długość elektrycznych linii kolejowych. Cała rosyjska sieć kolejowa składa się z 17 dróg kolejowych: Oktiabrskiej, Kaliningradzkiej, Moskiewskiej, Gorkowskiej, Północnej (Siewiernaja), Północnokaukaskiej (Siewiero-kaukazskaja), Południowo-wschodniej (Jugo-Wostocznaja), Priwołżskiej, Kujbyszewskiej, Swierdłowskiej, Południowouralskiej (Jużno-Uralskaja), Zachodniosyberyjskiej (Zapadno-Sibirskaja), Krasnojarskiej, Wschodniosyberyjskiej (Wostoczno-Sybirskaja), Zabajkalskiej, Dalekowschodniej (Dalniewostocznaja) i Sachalińskiej. Długość torów kolejowych (km) 154 000,0 Długość kolei elektrycznych (km) 75 300,0 Długość niepublicznych dróg kolejowych (km) 30 000,0 Ilość lokomotyw towarowych i osobowych 20 000,0 Ilość wagonów osobowych 69 700,0 Obrót ładunków wykonywany przez koleje państwowe (mld tonokilometrów) 2 090,3 Praca przewozowa niepublicznych kolei (mld tonokilometrów) 33,8 Gęstość sieci linii kolejowych (km/km 2 ) 5,0 Źródło: Rosstat, Rosyjskie Koleje S.A. 2 Państwowa Inspekcja Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego 26

Żegluga śródlądowa Długość wewnętrznych dróg wodnych Federacji Rosyjskiej według danych z początku 2009 roku wynosi 200 tysięcy kilometrów. Na rzekach znajduje się ok. 700 związanych z żeglugą obiektów hydrotechnicznych i eksploatowanych jest ponad 2000 statków floty technicznej. Łącznie w 2008 roku siłami żeglugi śródlądowej przetransportowano około 64 mld tonokilometrów różnych ładunków. Szlaki żeglugi śródlądowej Rosji mają wyjście na Morze Białe, Bałtyckie, Kaspijskie i Czarne. Żegluga oceaniczna Rosja ma wyjście na 3 oceany i 12 mórz. Wybrzeże oceaniczne Rosji rozciąga się na około 100 000 km. Rosja ma 44 porty. Łącznie w 2008 roku obiekty morskiej żeglugi wykonały pracę przewozową rzędu około 84 mld tonokilometrów. Wielkość przewozów towarowych w głównych portach morskich Rosji (dane z końca 2008) L.p. Port Przewozy towarowe (w milionach ton) 1 Noworosyjsk 81,6 2 Primorsk 75,0 3 Petersburg 60,0 4 Tuapse 19,4 6 Nachodka 15,2 5 Wostocznyj 15,0 7 Murmańsk 14,3 Źródło: Federalna Agencja Transportu Rzecznego i Morskiego 27

Transport morski przez Zalew Wiślany (Kaliningradzki) to najkrótsza droga z Polski do Rosji. Do 2006 roku odbywały się przewozy towarowe i pasażerskie między portami Polski i Obwodu Kaliningradzkiego (na przykład Kaliningradzki port rzeczny prowadził regularne kursy pasażerskie pomiędzy Kaliningradem i Elblągiem w okresie od maja do września; w sezonie nawigacyjnym 2004 zostało przewiezionych 49 tysięcy 560 pasażerów, w sezonie 2005 około 150 tysięcy pasażerów); wody Rosji były strefą tranzytową dla polskich statków. W latach 2006-2009 w związku z brakiem porozumienia między stronami żegluga została zamknięta. Obecnie zostało podpisane porozumienie (1 września 2009) pomiędzy rządami Federacji Rosyjskiej i Rzeczypospolitej Polskiej o żegludze po Zalewie Wiślanym (Kaliningradzkim). Porozumienie umożliwi żeglugę po wodach Zalewu Wiślanego statków polskich i rosyjskich, a także statków pod flagami innych państw. Skutkiem tego będzie oczywiście ożywienie stosunków pomiędzy Obwodem Kaliningradzkim i resztą Rosji a Polską, w szczególności w odniesieniu do rozwoju handlu i turystyki oraz w sferze relacji z krajami sąsiednimi. Transport powietrzny Na terytorium Rosji znajdują się 1 623 lotniska. Pod koniec 2008 roku w Rosji działało 329 lotnisk cywilnych (w tym 70 międzynarodowych) o łącznej długości tras powietrznych 500 000 kilometrów i łącznym areale lotów 26 000,000 km 2. W 2008 roku z usług transportu powietrznego skorzystało 49,7 milonów osób i zostało przewiezione około 3,7 mld tonokilmetrów różnego rodzaju ładunków. Międzynarodowe lotniska: Szeremietiewo, Pułkowo i Wnukowo przyjmują ponad 60% wszystkich pasażerów trasportu lotniczego. 28

Ruch pasażerski w głównych rosyjskich portach lotniczych (dane z końca 2008) Port lotniczy Lokalizacja 2008 (ilość obsłużonych pasażerów) Domodiedowo Moskwa 20 437 516 Szeremietiewo Moskwa 15 066 354 Wnukowo Moskwa 7 923 220 Pułkowo Petersburg 7 070 770 Kolcowo Jekaterynburg 2 43 919 Tołmaczewo Nowosybirsk 1 941 483 Chrabrowo Kaliningrad 1 874 460 Paszkowskij Krasnodar 1 609 406 Adler Soczi 1 575 312 Kurumocz Samara 1 391 884 Jemieljanowo Krasnojarsk 1 001 303 Komunikacja Źródło: Ministerstwo Transportu Numery telefoniczne w Rosji Jak dzwonić do Rosji z zagranicy? Żeby dodzwonić się do Rosji z innego kraju, należy skorzystać z następującego kodu: (numer wyjścia na linię międzynarodową) - 7 numer kierunkowy miasta numer abonenta. 7 to numer kierunkowy do Rosji. Jak zadzwonić z Rosji do innego kraju? Zasady telefonowania za granicę dla abonentów, którzy nie korzystają z systemu wyboru operatora sieci przy każdej rozmowie telefonicznej: żeby wykonać międzynarodowy telefon z Rosji, należy skorzystać z następującego kodu: 8 - sygnał numer kierunkowy kraju numer kierunkowy miasta numer abonenta. 29

Jak wykonać rozmowę międzymiastową w obrębie Rosji? Aby skorzystać z usług telefonii międzymiastowej w Rosji, należy skorzystać z następującego kodu: 8 - sygnał numer kierunkowy miasta numer abonenta. Standardowe ceny rozmowy międzymiastowej Moskwa-Petersburg to 9 rubli za minutę, Moskwa-Irkuck 15 rubli za minutę. Jednak warto pamiętać, ze ceny połączeń w znacznym stopniu zależą od operatora i od pory dnia: wieczorem (po 20.00) i w weekend połączenia będą tańsze. Jak wykonać połączenie lokalne (z numerem miasta, w którym się Państwo znajdują)? W tym przypadku nie są potrzebne żadne dodatkowe numery kierunkowe. Po prostu należy wykręcić numer abonenta. Połączenia lokalne są zazwyczaj bezpłatne lub bardzo tanie. Numery kierunkowe niektórych rosyjskich miast: Miasto Numer kierunkowy Moskwa 495, 499 Petersburg 812 Niżny Nowogród 831 Jekaterynburg 343 Nowosybirsk 383 Irkuck 3952 Rosyjski system telekomunikacji jest dobrze rozwinięty zarówno w obrębie kraju, jak i w sferze kontaktu z innymi krajami (w tym z Polską). Korzystanie z faksu jest również bardzo rozpowszechnione w komunikacji tak krajowej, jak i międzynarodowej. Z Rosji można bezpośrednio wysłać korespondencję do 185 krajów świata, w tym do Polski. Do najpopularniejszych firm świadczących usługi w tej sferze należą: Federal Express, DHL, TNT, United Parcel Service (UPS). Wewnętrzne regulacje zabraniają przesyłania rosyjskich paszportów w obrębie kraju i za granicę. 30

4. Struktura polityczna i administracyjna Struktura polityczna Ustrój: Federacja. Konstytycja została przyjęta 12 grudnia 1993 roku System prawny Źródło prawa w Rosji stanowią ustawy i inne normatywne akty prawne. Rosyjskie ustawowodawstwo dzieli się na federalne i na ustawodawstwo podmiotów FR. Rozdział ciał prawodawczych gwarantuje Konstytucja Federacji Rosyjskiej Do wyłącznych kompetencji Federacji Rosyjskiej należą m.in. regulowanie praw i wolności człowieka i obywatela; tworzenie federalnych organów władzy państwowej; formowanie podstaw prawnych wspólnego rynku; regulacje finansowe, walutowe, kredytowe, taryfy celne; federalne podatki i opłaty; polityka zagraniczna, stosuki międzynarodowe, federalna polityka gospodarcza na poziomie międzynarodowym, bezpieczeństwo i obrona narodowa; prokuratura; ustawodawstwo karne, karne procesuralne i karne wykonawcze; amnestia i prawo łaski; ustawodawstwo cywilne, cywilne procesowe, arbitrażowe; regulacje prawne dotyczące własności intelektualnej; federalne prawo kolizyjne. Do wspólnych kompetencji Federacji Rosyjskiej i jej podmiotów należą między innymi: ogólne kwestie wychowania, edukacji, nauki, kultury i sportu; koordynacja spraw związanych ze służbą zdrowia; opieka społeczna, w tym gwarancje socjalne; ustawodawstwo administracyjne, administracyjne procesowe, prawo pracy, rodzinne, mieszkaniowe, prawo regulujące politykę gruntową, wodne i leśne, prawo o złożach kopalnych, ochrona środowiska, prawo urzędnicze - kadry organów sądowych i porządkowych, adwokatura, notariat, ustanawianie ogólnych zasad organizacji systemu ogranów władzy państwowej i samorządowej. 31

Władza wykonawcza: Głowa państwa: Prezydent Dmitrij Anatolijewicz Miedwiediew Szef rządu: Premier Władimir Władimirowicz Putin, dwóch pierwszych wicepremierów: Wiktor Zubkow, Igor Szuwałow; 6 wicepremierów: Aleksander Żukow, Siergiej Iwanow, Dmitrij Kozak, Aleksiej Kudrin, Igor Sieczin, Siergiej Sobianin. Wyniki wyborów prezydenckich z 8 marca 2008 r.: Dmitrij Miedwiediew Prezydent FR. Procentowe poparcie: 70.2%, Giennadij Ziuganow 17.8%, Władimir Żyrinowskij 9.4%, Andriej Bogdanow 1.3%. Następne wybory prezydenckie odbędą się w roku 2014 (pod warunkiem, że Rada Federacji nie ustali wyborów na inny dzień, Prezydent FR przedterminowo nie zrzeknie się swojego stanowiska, nie zostanie wprowadzony stan wyjątkowy lub wojenny ani nie zostaną wprowadzone stosowne zmiany prawne). Prezydent FR został wybrany przez obywateli FR na 4-letnią kadencję w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych, zgodnie z obowiązującym prawem wyborczym. 31 grudnia 2008 do Konstytucji FR zostały wprowadzone i oficjalnie zatwierdzone poprawki, dotyczące zmiany długości kadencji prezydenta i Dumy Państwowej. Zgodnie z nimi, od tej pory prezydent będzie wybierany na sześć lat, a nie na cztery jak poprzednio. Kadencja Dumy wydłuży się do pięciu lat (z uprzednich czterech). Władza ustawodawcza Organem ustawodawczym Federacji Rosyjskiej jest parlament, zwany Zgromadzeniem Federalnym (Fiederalnoje Sobranije), który składa się z dwóch izb Rady Federacji i Dumy Państwowej. W skład Rady Federacji wchodzi po 2 przedstawicieli każdego podmiotu FR: jeden reprezentuje organ przedstawicielski, a drugi 32

organ władzy wykonawczej. Do Dumy wchodzi 450 posłów i jest ona wybierana na 4-letnią kadencję (po poprawkach do Konstytucji z 31 grudnia 2008 roku kadencja trwa 5 lat) na podstawie systemu mieszanego - większościowo-proporcjonalnego. (225 i 225). Wybory: Duma Państwowa ostatnie wybory miały miejsce 2 grudnia 2008. Wyniki wyborów: Duma Państwowa - 450 mandatów: Jedna Rosja 315 (70%), KPRF (Partia Komunistyczna Federacji Rosyjskiej) 57 (12%), LDPR (Liberalno-Demokratyczna Partia Rosji) 40 (8.9%), Sprawiedliwa Rosja 38 (8.4%). Organy sądownicze Partie polityczne i ich liderzy: system wielopartyjny Według danych Centralnej Komisji Wyborczej FR na 1 listopada 2008 zgodnie z ustawą federalną O partiach politycznych w Rosji zarejestrowanych jest 14 partii politycznych. Poniżej umieszczamy ich listę według kolejności rejestracji: 33

1. Demokratyczna Partia Rosji (Andriej Bogdanow) 2. Jedna Rosja (Władimir Putin) 3. Rosyjska Partia Polityczna Pokoju i Jedności (Saży Umałatowa) 4. Partia Komunistyczna Federacji Rosyjskiej (Giennadij Ziuganow) 5. Sojusz Sił Prawicowych (Leonid Gozman) 6. Liberalno-Demokratyczna Partia Rosji (Władimir Żyrinowski) 7. Jabłoko (Siergiej Mitrochin) 8. Patryjoci Rosji (Giennadij Siomgin) 9. Rosyjska Partia Ekologiczna Zieloni (Anatolij Panfiłow) 10. Agrarna Partia Rosji (Władimir Płotnikow) 11. Sojusz Ludowy (Siergiej Baburin) 12. Siła Obywatelska (Michaił Barszczewskij) 13. Partia Sprawiedliwości Społecznej (Alieksiej Podbieriozkin) 14. Sprawiedliwa Rosja (Siergiej Mironow) Kluczowe struktury rządowe Ministerstwo Spraw Zagranicznych Federacji Rosyjskiej Adres: 119200, Moskwa, plac Smolenskaja-Siennaja 32/34 Telefon: +7 (495) 244-16-06. Adres internetowy: www.mid.ru Ministerstwo Finansów Federacji Rosyjskiej Adres: 109097, Moskwa, ul. Iljinka 9 Telefon: +7 (495) 987-91-01. Adres internetowy www.minfin.ru 34

Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego Federacji Rosyjskiej Adres: 125993, Moskwa, А-47, ul. 1-sza Twierskaja-Jamskaja 1, 3 Telefon: +7 (495) 694-03-53, 251-69-65. Adres internetowy: www.economy.gov.ru Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Federacji Rosyjskiej Adres: 119049, Moskwa, ul. Żytnaja 16 Telefon: +7 (495) 987-91-01 Adres internetowy www.minfin.ru Ministerstwo Federacji Rosyjskiej do spraw obrony cywilnej, sytuacji nadzwyczajnych i likwidacji skutków klęsk żywiołowych Adres: 109012, Moskwa, Teatralnyj projezd 3 Telefon: +7 (495) 626-39-01. Adres internetowy www.mchs.gov.ru Ministerstwo Ochrony Zdrowia i Rozwoju Socjalnego Federacji Rosyjskiej Adres: 127994, Moskwa, Rachmaninowskij pereulok 3/25 Telefon: +7 (495) 628-44-53. Adres internetowy www.minzdrav-rf.ru Ministerstwo Technologii Informacyjnych i Łączności Federacji Rosyjskiej Adres: 125375, Moskwa, ul. Twierskaja 7 Telefon: +7 (495) 771-81-00, 771-81-21. Adres internetowy www.minsvyaz.ru Ministerstwo Kultury i Komunikacji Masowej Federacji Rosyjskiej Adres: 109074, Moskwa, Kitajgorodskij projezd 7 Telefon: +7 (495) 928-38-72. Adres internetowy: www.mincultrf.ru 35

Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej Adres: 119160, Moskwa, ul. Znamienka 19 Telefon: +7 (495) 696-88-00. Adres internetowy: www.mil.ru Ministerstwo Kształcenia i Nauki Federacji Rosyjskiej Adres: 103905, Moskwa, ul. Twierskaja 11 Telefon: +7 (495) 629-70-62. Adres internetowy: www.ed.gov.ru Ministerstwo Zasobów Naturalnych Federacji Rosyjskiej Adres: 123242, Moskwa, ul. Bolszaja Gruzinskaja 4/6 Telefon: +7 (495) 254-48-00. Adres internetowy: www.mnr.gov.ru Ministerstwo Przemysłu i Handlu Federacji Rosyjskiej Adres: 109074, Moskwa, Kitajgorodskij projezd 7 Telefon:. +7 (495) 710-55-00. Adres internetowy: www.mte.gov.ru Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Federacji Rosyjskiej Adres: 127994, Moskwa, Sadowaja-Samotiecznaja 10/23, budynek 1 Telefon:. +7 (495) 980-25-47, 694-35-55, 699-38-41. Adres internetowy: www.minregion.ru Ministerstwo Rolnictwa Federacji Rosyjskiej Adres: 107139, Moskwa, Orlikow piereułok 1/11 Telefon: +7 (495) 607-83-62, 607-80-00. Adres internetowy: http://www.mcx.ru Ministerstwo Transportu Federacji Rosyjskiej Adres: 109012, Moskwa, ul. Rożdiestwienka 1, budynek 1 Telefon: +7 (495) 626-10-00. Adres internetowy: www.mintrans.ru 36

Ministerstwo Sprawiedliwości Federacji Rosyjskiej Adres: 119991, Moskwa, ul. Żytnaja 14 Telefon: +7 (495) 955-59-99. Adres internetowy: www.minjust.ru Struktura administracyjna Obecnie (w 2008 roku) zgodnie z artykułem 5 Konstytucji 1993 roku Federacja Rosyjska składa się z równoprawnych podmiotów. Wszystkie podmioty Federacji Rosyjskiej są równoprawne wobec federalnych organów władzy państwowej. Według stanu na 1 marca 2008 takich podmiotów jest 83. Jednostki administracyjno-terytorialne (podmioty FR) są zgrupowane w 7 okręgów federalnych. Okręgi federalne Federacji Rosyjskiej zostały utworzone zgodnie z Rozporządzeniem No 849 Prezydenta Rosji O pełnomocniku Prezydenta Federacji Rosyjskiej w okręgu federalnym z 13 maja 2000. Okręgi federalne nie wchodzą w skład struktury administracyjno-terytorialnej Federacji Rosyjskiej. Pełnomocnik Prezydenta FR w okręgu federalnym jest przedstawicielem Prezydenta FR i pracownikiem administracji prezydenta. Lista Okręgów Federalnych FR: Centralny Okręg Federalny Południowy Okręg Federalny Pólnocno-Zachodni Okręg Federalny Dalekowschodni Okręg Federalny Syberyjski Okręg Federalny Uralski Okręg Federalny Nadwołżański Okręg Federalny 37

W Federacji Rosyjskiej wyodrębnia się 12 regionów gospodarczych (ER), które są wykorzystywane przez organy statystyki państwowej w ekonomicznym podziale FR: 1. Centralny 2. Centralno-Czarnoziemny 3. Wschodniosyberyjski 4. Dalekowschodni 5. Północny 6. Północno-Kaukaski 7. Północno-Zachodni 8. Nadwołżański 9. Uralski 10. Wołżańsko-Wiacki 11. Zachodniosyberyjski 12. Kaliningradzki 38

Podział administracyjny Typy podmiotów FR: 21 republik, 7 krajów, 46 оbwodów, 1 obwód autonomiczny, 4 okręgi autonomiczne, 2 miasta o znaczeniu federalnym. 21 republik: Republika Adygei, Republika Ałtaju, Republika Baszkirii, Republika Buriacji, Republika Dagestanu, Republika Inguska, Republika Kabardyjsko-Bałkarska, Republika Kałmucji, Republika Karaczajewsko- Czerkieska, Republika Karelii, Republika Komi, Republika Mari El, Republika Mordwińska, Republika Sacha (Jakucja), Republika Północno- Osetyjska, Republika Tatarstanu, Republika Tuwy, Republika Udmurcka, Republika Chakasji, Republika Czeczeńska, Republika Czuwaska. 7 krajów: Kraj Ałtajski, Kraj Krasnodarski, Kraj Krasnojarski, Kraj Nadmorski, Kraj Stawropolski, Kraj Chabarowski. 46 obwodów: Obwód Amurski, Obwód Archangielski, Obwód Astrachański, Obwód Biełgorodski, Obwód Briański, Obwód Władimirski, Obwód Wołgogradzki, Obwód Wołogodzki, Obwód Woroneski, Obwód Iwanowski, Obwód Irkucki, Obwód Kaliningradzki, Obwód Kałuski, 39

Obwód Kamczacki, Obwód Kemerowski, Obwód Kirowski, Obwód Kostromski, Obwód Kurgański, Obwód Kurski, Obwód Leningradzki, Obwód Lipiecki, Obwód Magadański, Obwód Moskiewski, Obwód Murmański, Obwód Niżnonowogrodzki, Obwód Nowogrodzki, Obwód Nowosybirski, Obwód Omski, Obwód Orenburski, Obwód Orłowski, Obwód Penzeński, Obwód Permski, Obwód Pskowski, Obwód Rostowski, Obwód Riazański, Obwód Samarski, Obwód Saratowski, Obwód Sachaliński, Obwód Swierdłowski, Obwód Smoleński, Obwód Tambowski, Obwód Twerski, Obwód Tomski, Obwód Tulski, Obwód Tiumieński, Obwód Uljanowski, Obwód Czelabiński, Obwód Czytyjski, Obwód Jarosławski. 1 Obwód autonomiczny: Żydowski Obwód Autonomiczny 4 Okręgi autonomiczne: Nieniecki Okręg Autonomiczny, Chanty- Mansyjski Okręg Autonomiczny - Jurga, Czukocki Okręg Autonomiczny, Jamało-Nieniecki Okręg Autonomiczny 2 miasta o znaczeniu federalnym: Moskwa, Petersburg. 5. Członkostwo w organizacjach międzynarodowych APEC, Arctic Council, ARF, ASEAN (członek stowarzyszony), BIS, BSEC, CBSS, CE, CERN (obserwator), CIS, CSTO, EAEC, EAPC, EBRD, G- 8, GCTU, IAEA, IBRD, ICAO, ICC, ICCt (sygnatariusz), ICRM, IDA, IFC, IFRCS, IHO, ILO, IMF, IMO, IMSO, Interpol, IOC, IOM (obserwator), IPU, ISO, ITSO, ITU, ITUC, LAIA (obserwator), MIGA, MINURSO, MONUC, NAM (gość), NSG, OAS (obserwator), OIC (obserwator), ONUB, OPCW, OSCE, Paris Club, PCA, PFP, SCO, UN, UN Security Council, UNCTAD, UNESCO, UNHCR, UNIDO, UNITAR, UNMEE, UNMIL, UNMIS, UNMOVIC, UNOCI, UNOMIG, UNTSO, UNWTO, UPU, WCO, WFTU, WHO, WIPO, WMO, WTO (obserwator), ZC. 40

41

II Gospodarka i finanse 1. Gospodarka Potencjalnie Rosja kraj z olbrzymimi zapasami bogactw naturalnych, wykształconymi mieszkańcami i różnorodną bazą przemysłową jest jednym z najbogatszych krajów świata. Jednak sytuacja gospodarcza nie jest łatwa już od czasów pierestrojki, która stanowiła moment przejścia od gospodarki planowej do wolnorynkowej. Brak klarownej doktryny gospodarczej i środków finansowych doprowadziły do destrukcji wewnętrznej struktury gospodarczej oraz do krachu całych gałęzi przemysłu. To z kolei spowodowało znaczny wzrost bezrobocia, które, według oficjalnych danych, sięgało 9-10%. Służba zdrowia i edukacja, które w okresie Związku Radzieckiego były jednymi z najlepszych na świecie, również stopniowo podupadały. Inflacja, która rozpoczęła się w 1992 roku, w 1994 osiągnęła apogeum i pod koniec 1997 roku wyniosła 10 000%. Stabilizacja sytuacji gospodarczej w Rosji rozpoczęła się w 1995 roku. Regres słabł, rozpoczął się nawet wzrost w takich dziedzinach jak: metalurgia, energetyka, petrochemia, itp. Zmniejszała się inflacja, która w okresie do 1998 roku spadła do poziomu nie przekraczającego 30% w skali roku. W 1998 rząd przeprowadził denominację waluty narodowej (rubla) o 1 000%, wracając do cen liczonych znowu w rublach, zamiast jak poprzednio w tysiącach rubli. Sierpień 1998 przyniósł kolejny poważny kryzys. Kurs dolara USA wzrósł w ciągu niecałych sześciu tygodni z 6 do 24 rubli za 1 dolara USA. Małe przedsiębiorstwa znalazły się w stanie niemal całkowitego bankructwa. Ceny na produkty podniosły się o 4-5 razy przy jednoczesnym wzroście zarobków o jedyne 20-30%. Z drugiej strony kryzys stanowił impuls do rozwoju rodzimego przemysłu, który nie mógł konkurować z zagraniczną 42

produkcją przy niskim kursie dolara. W roku 2007 rosyjskie wskaźniki ekonomiczne pozostawały stabilne. Wzrost produkcji był spowodowany wzmocnieniem wewnętrznego popytu, szczególnie w efekcie zaspokajania potrzeb gospodarstw domowych i inwestycji w biznes. Jeśli chodzi o podaż sektor, obsługujący popyt wewnętrzny (produkcja i sprzedaż hurtowa) dalej się rozwijał. Ujemny wpływ dynamiki eksportu i wzrost PKB wynikał z podniesienia realnej wartości rubla, co sprawiło, że rosyjskie towary eksportowe były drogie za granicą, a importowe tańsze dla rodzimego konsumenta. W sytuacji zbliżonego do optimum poziomu wzrostu gospodarczego, wysokich cen gazu i ropy, i dużych inwestycji kapitałowych Rosja zderzyła się z dwoma zasadniczymi problemami presją inflacyjną i dużą zmiennością kursu walutowego. Na początku 2008 roku rozwój gospodarki rosyjskiej i inwestycji znacznie przyspieszył. Po raz pierwszy od wielu lat przemysł wykazał bardzo wyraźny wzrost w porównaniu z analogicznym okresem w poprzednim roku. Główne gałęzie rosyjskiej gospodarki, w których dał się zauważyć aktywny rozwój to: wydobycie węgla, ropy, gazu ziemnego, metali i surowców chemicznych, przemysł maszynowy od najprostszych wyrobów, typu obrabiarek, do skomplikowanych urządzeń lotniczych i kosmicznych; przemysł stoczniowy; produkcja urządzeń dla transportu samochodowego i kolejowego; produkcja sprzętu telekomunikacyjnego; produkcja maszyn rolniczych, traktorów, generatorów elektrycznych i urządzeń transmisyjnych; produkcja instrumentów medycznych i naukowych; produkcja długotrwałego użytku, tekstyliów, żywności, towarów ręcznie robionych. Od 2003 roku do lata 2008 włącznie Rosja przeżywała prawdziwy boom gospodarczy: dynamika wzrostu ekonomicznego plasowała się na poziomie 7% w skali rocznej, wolne dochody ludności zwiększały się, łatwo było wziąć kredyt, a importowane konsumpcyjne towary trwałego użytku stawały się coraz bardziej dostępne. Jednak w 2007 i 2008 roku kryzys na amerykańskim rynku hipotecznym zapoczątkował światowy kryzys finansowy. Wysokie ceny ropy doprowadziły do spadku popytu na określone towary (na przykład na samochody). Spadek popytu konsumenckiego pociągnął za sobą 43

ograniczenie produkcji i wzrost bezrobocia na rynkach wielu krajów całego świata. Rekordowe ceny ropy osiągnęły swoje apogeum, po czym gwałtownie spadły zmniejszając się trzykrotnie. Latem 2008 roku na rosyjską gospodarkę zaczęło negatywnie oddziaływać jednocześnie kilka zewnętrznych szokowych czynników: 1. w czerwcu 2008 gwałtowny spadek cen ropy z prawie 150 dolarów za baryłkę do około 40 dolarów pod koniec grudnia; 2. jednocześnie spadały ceny wyrobów hutniczych; 3. równolegle kanał finansowania z długu zagranicznego mocno się zmniejszył co od trzeciego kwartału 2008 utrudniło refinansowanie, szczególnie dla banków rosyjskich. Pod koniec 2008 roku banki zachodnie, które zmuszone były do urealnienia swoich bilansów, mocno ograniczyły kredyty dla Rosji. Rosyjski rynek akcji i obligacji ucierpiał szczególnie: w ciągu 13 miesięcy (do końca stycznia 2009 roku) wskaźniki rosyjskiego rynku akcji i obligacji plasowały się niżej niż te same wskaźniki we wszystkich pozostałych krajach. Od końca czerwca 2008 do połowy lutego 2009, w okresie najgłębszego kryzysu rosyjskiego rynku papierów wartościowych, rezerwy międzynarodowe obniżyły się o ponad 1/3 (210 mld USD), ponieważ Bank Centralny Rosji wykorzystał te środki, aby ograniczyć osłabienie rubla spowodowane odpływem inwestycji portfelowych i kapitału oraz płatnościami związanymi z refinansowaniem długu zagranicznego. W roku 2009 gospodarka rosyjska, której wielkość (PKB) jest rzędu ok. 1,3 biliona dolarów, powinna po raz pierwszy od kryzysu 1998-1999 obniżyć się w wartościach rzeczywistych. Jednak kryzys światowy dotknął większość światowych rynków i w sytuacji obecnej recesji zasadniczym pozytywnym czynnikiem w rozwoju gospodarki rosyjskiej okazał się fakt, że jest to gospodarka mało otwarta. W bieżącym roku udział eksportu w PKB może zmniejszyć się do 1/4 łącznej wielkości produkcji (w zestawieniu z 1/3 w 2008 roku), jednak realnie spadek będzie dużo mniejszy. Są też inne czynniki, które do pewnego stopnia równoważą negatywną sytuację ekonomiczną. W wyniku boomu aktywów w Rosji wzbogaciła się zacznie mniejsza część ludności, niż 44

w krajach zachodnioeuropejskich, w których ten boom był na podobnym poziomie. Dlatego w miarę zmniejszania się cen mieszkań i papierów wartościowych fakt niewielkiej ilości właścicieli takich aktywów powinien złagodzić efekty kryzysu w całej sferze konsumenckiej. PKB Według danych Rosstatu wartość PKB w 2008 wyniosła 41 668, 0 mld rubli. W przeliczeniu na parytet siły nabywczej, który pozwala zestawiać stan gospodarki różnych krajów według średniego poziomu cen w każdym z nich, PKB Rosji plasuje się na 8. miejscu w świecie, po USA, Japonii, Chinach, Niemczech, Francji, Włochach i Wielkiej Brytanii. PKB Rosji w pierwszym półroczu 2009 roku wyniósł 17 927,8 mld rubli i zmniejszył się o 10,1% w porównaniu z analogicznym okresem w roku poprzednim. Według różnych szacunków gospodarka rosyjska w 2009 roku doświadczy 2,2% recesji, a PKB zmniejszy się o 9-15%. Rok PKB, mld rubli wg bieżących cen Tempo wzrostu realnej wielkości PKB, % 2004 17 048,1 7,2 2005 21 62,4 6,4 2006 26 879,8 7,4 2007 32 987,4 8,1 2008 41 668,0 5,6 2009 prog. 35 855,6-2,2 prog. 42 268,8 1,0 2011 prog. 45 791,3 8,3 Źródło: Rosstat, Prognozy Ministerstwa Finansów FR 45

Udział poszczególnych sektorów gospodarki w PKB (nominalna wielkość PKB wg bieżących cen, w mld rubli) Sektory gospodarki 2004 2005 2006 2007 2008 I półrocze 2009 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa samochodów, motocykli, sprzętu AGD i przedmiotów codziennego i osobistego użytku Przemysł przetwórczy 3 040,3 3 649,4 4 726,1 5 848,8 7 535,1 3 280,5 2 687,6 3 521,0 4 272,8 5 265,3 6 366,7 2 381,4 Przemysł wydobywczy Nieruchomości, arenda i usługi Transport i telekomunikacja 1 426,9 2 084,9 2 528,6 2 890,5 3 362,2 1 336,2 1 421,4 1 848,2 2 311,1 3 141,2 3 999,4 1 864,9 1 662,0 1 925.1 2 283,8 2 733,2 3 413,0 1 578,6 Budownictwo 863,1 1 012,0 1 231,8 1 680,9 2 356,7 800,4 Administracja publiczna i obrona narodowa, zobowiązania socjalne 802,5 959,1 1 189,2 1 456,6 933,9 1 033,0 46

Rolnictwo, myślistwo i leśnictwo 850,5 962,4 1 102,9 1 349,7 1 696,3 417,5 Finanse 511.4 759,0 1 050,1 1 386,1 1 696,9 858,8 Wytwarzanie i zaopatrzanie w energię 566,5 632,5 755,2 900,5 1 087,8 620,0 elektryczną, gaz i wodę Służba zdrowia i usługi socjalne 473,9 566,3 767,6 964,7 1 135,3 615,0 Edukacja 400,8 494,1 620,5 766,1 941,8 530,1 Hotele i restauracje 141,6 170,6 211,2 279,2 362,2 158,6 Rybołówstwo i hodowla ryb 62,5 65,5 69,1 71,4 80,2 49,0 Inne usługi komunalne, socjalne 276,0 326,0 422,2 524,9 637,6 305,2 i indywidualne Usługi pośrednictwa finansowego mierzone pośrednio -307,1-442,9-578,6-783,1-1 084,3-578,6 Ogółem wartość dodana według sektorów działalności gospodarczej (w cenach bazowych) Podatki netto na towary PKB (w cenach rynkowych) 14 879,7 18 533,3 22 963,6 28 476,0 35 384,8 15 250,5 2 168,4 3 092,1 3 939,9 4 635,4 6 283,2 2 558,6 17 048,1 21 625,4 26 903,5 33 111,4 41 668,0 17 809,2 Źródło: Rosstat 47

Stopa bezrobocia 2005 2006 2007 2008 Maj 2009 Ogólna liczba bezrobotnych (w tysiącach osób) 5 208,3 4 998,7 4 232,5 4 792,0 6 491,0 W tym: Studenci, uczniowie, emeryci (tys. osób) 610,5 517,1 450,8 522,3 - procentowo 11,7 10,3 10,7 10,9 - Kobiety (tys. osób) 2 406,9 2 367,8 1 968,1 2 237,9 - procentowo 46,2 47,4 46,5 46,7 - Ludność wiejska (tys. osób) 1 956,6 2 097,5 1 734,1 1 926,4 - procentowo 37,6 42,0 41,0 40,2 - Źródło: Rosstat, wg danych badań zatrudnienia ludności 3 3 Badania zatrudnienia ludności są przeprowadzane przez organy statystyczne Federacji Rosyjskiej. Obejmują one wszystkie podmioty Federacji Rosyjskiej i są prowadzone metodą wybiórczą, której wyniki stosowane są następnie wobec całkowitej liczby ludności badanej grupy wiekowej. Jednostkę obserwacji stanowi gospodarstwo domowe lub osoby w wieku od 15 do 72 lat członkowie tych gospodarstw. Badania obejmują rocznie ponad 270 tys. osób. 48

Inflacja: zmiany cen hurtowych i konsumenckich w skali rocznej (%) 2004 2005 2006 2007 2008 czerwiec 2009 Indeks cen towarów konsumpcyjnych 111,7 110,9 109,0 111,9 113,3 112,0 Indeks cen hurtowych produkcji przemysłu 128,8 113,4 110,4 125,1 93,0 101,8 Indeks cen hurtowych sprzedanej produkcji rolnictwa 117,7 103,0 110,4 130,2 102,5 - Indeks cen hurtowych produkcji budowlanej Indeks taryf na przewozy towarowe 114,9 112,1 112,4 117,4 116,9-109,3 116,6 115,8 106,8 141,4 96,8 Źródło: Rosstat W 2007 według oficjalnych danych inflacja wyniosła 11,9%. Jednocześnie ceny towarów masowego użytku (przede wszystkim żywności) wzrosły o 25-50%. Jednak w roku 2008 stopa inflacji jeszcze bardziej wzrosła (w tempie o 1,7 razy szybszym niż w roku poprzednim) i osiągnęła poziom 13,3%. Próby rządowej interwencji poprzez zamrażanie cen nie przyniosły większych efektów. Do tego doszła jeszcze dewaluacja walut światowych. Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego prognozuje, że w 2009 roku inflacja wyniesie 13-14%. 49

Główne sektory gospodarki W strukturze gospodarki rosyjskiej przeważa przemysł, szczególnie hutniczy, chemiczny, maszynowy i energetyczny. Dobrze rozwinięty jest też przemysł leśny. Rosja posiada największe na świecie zasoby drewna. W Rosji znajdują się też największe na świecie wykryte złoża gazu ziemnego, kraj ten jest głównym światowym dostawcą gazu. Poza tym Rosja zaczyna przodować w produkcji i eksporcie ropy naftowej. W Republice Komi, na Wschodniej Syberii i na Dalekim Wschodzie zlokalizowane są potężne złoża węgla. Oprócz tego Rosja obfituje w rudy żelaza, boksyty, nikiel, cynę, złoto, diamenty, platynę, ołów i cynk. Przemysł naftowy i gazowy skupia się na Zachodniej Syberii, elektrownie wodne, hutnictwo metali kolorowych i przemysł leśny na Syberii Wschodniej. Na Dalekim Wschodzie dobrze rozwinięte jest wydobycie złota i diamentów, a także przemysł rybny i połów innych owoców morza. Na północy Rosji prosperują głównie takie gałęzie gospodarki, jak: wydobycie ropy, węgla, gazu, apatytów, niklu i innych metali, eksploatacja lasów i rybołówstwo. Przemysł maszynowy, chemiczny, lekki i żywnościowy, energetyka i usługi są dobrze rozwinięte w następujących ekonomicznych okręgach federalnych: Północno-Zachodni, Centralny, Wołżańsko- Wiacki, Uralski i Nadwołżański. Region Centralno-Czarnoziemny i Północno- Kaukaski charakteryzuje się rozwiniętym rolnictwem i przemysłem spożywczym. 50