UKŁADY NARZĄDÓW U CZŁOWIEKA 1. Układy narządów: szkieletowy stawowy mięśniowy pokarmowy oddechowy moczowy płciowy dokrewny (gruczoły wydzielania wewnętrznego) sercowo naczyniowy chłonny nerwowy narządów zmysłów 2. Osie i płaszczyzny ciała. osie ciała oś pionowa kierunek góra dół (od głowy do stopy) oś strzałkowa od przodu do tyłu oś poprzeczna poziomo od boku do boku płaszczyzny ciała płaszczyzna strzałkowa (w tym pośrodkowa) podział na część prawą i lewą płaszczyzna poprzeczna powyżej i poniżej płaszczyzna czołowa równoległa do czoła; do przodu i do tyłu Strona 1
UKŁAD KOSTNY ANATOMIA wykład I Układ Szkieletowy 1. Budowa ogólna i rodzaje kości. kość zbita znajduje się na zewnątrz kości, stanowi jej powłokę; przy trzonie grubsza kość gąbczasta znajduje się wewnątrz kości; układ beleczek kostnych wewnątrz kości długich są miejsca puste jama szpikowa: jest tam szpik kostny u dzieci szpik czerwony właściwości hemopoetyczne (krwiotwórcze) u dorosłych szpik czerwony tkanka tłuszczowa bez funkcji krwiotwórczych 2. Kształt kości. Rodzaj kości długie krótkie płaskie różnokształtne pneumatyczne trzeszczki Opis trzon i 2 końce, bliższy i dalszy tułowiu; np. kość ramienna, udowa, kości przedramienia (łokciowa i promieniowa), kości podudzia (piszczelowa i strzałkowa) małe wymiary; np. kości nadgarstka, kości stępu utworzone z blaszek kości zbitej (zew. I wew.), a pomiędzy znajduje się śródkoście (odpowiednik istoty gąbczastej szpik czerwony); np. kości sklepienia czaszki (ciemieniowa, łuski kości czołowej i potylicznej), mostek, talerz kości biodrowej np. kręgi kręgosłupa posiadają przestrzeń (przestrzenie) wypełnione błoną śluzową; obręb czaszki kość szczękowa, czołowa, skroniowa, klinowa, sitowa (oprócz skroniowej zatoki przynosowe) są wbudowane w ścięgna mięśni i ochraniają je w trakcie jego ocierania o inną kość; np. obręb ręki (5-7mm), największa trzeszczka - rzepka 3. Rola szkieletu. funkcja podporowa (rama kostna) funkcja ochronna (mózgowie ochronione w czaszce, rdzeń kręgowy w kanale kręgowym, serce, płuca chronione przez żebra) bierna część narządu ruchu magazyn Ca, P (kości są zbudowane z soli wapnia i fosforu) funkcja homopoetyczna (szpik czerwony produkcja erytrocytów, leukocytów i granulocytów) funkcja energetyczna (szpik żółty) 4. Podział szkieletu układ szkieletowy (206 kości). osiowy kości czaszki twarzoczaszka mózgoczaszka kręgosłup mostek i żebra szkielet dodatkowy kości kończyny górnej kk obręczy łopatka i obojczyk kk kości górnej wolnej kości kończyny dolnej kk obręczy kość miedniczna kk kości dolnej wolnej Strona 2
główne części 5. Kręgosłup jako całość. kręgi prawdziwe kręgi rzekome ANATOMIA wykład I Układ Szkieletowy Kręgi Ilość (33-34 kręgów) Skrót szyjne 7 C piersiowe 12 Th lędźwiowe 5 L krzyżowe 5 S guziczne 3-5 Co Połączenia kręgów: stawy międzykręgowe pomiędzy wyrostkami stawowymi krążki międzykręgowe pomiędzy sąsiadującymi trzonami kręgów zew. pierścień włóknisty wew. jądro miażdżyste więzadła (zwłaszcza wyrostki) podłużne: przednie i tylne żółte łączą łuki kręgów międzykolcowe międzypoprzeczne Krzywizny kręgosłupa: kifoza (piersiowa i krzyżowa) wypukłość ku tyłowi lordoza (szyjna i lędźwiowa) wypukłość ku przodowi skolioza odchylenia od płaszczyzny czołowej lub strzałkowej; patologiczne wygięcie kręgosłupa ku boki (szczególnie u dzieci) kręgosmyk obsunięcie się kręgu 6. Ogólna budowa przeciętnego kręgu. trzon łuk zbudowany z 2 blaszek (połączenie z tylnią powierzchnią trzonu nasada łuku; w obrębie nasady są wcięcia kręgowe górne i dolne) 2 wyrostki stawowe górne 2 wyrostki stawowe dolne 2 wyrostki poprzeczne (rozgałęzione) 1 wyrostek kolczysty otwór miedzykręgowy tworzony przez wcięcia kręgowe, otwory wychodzą z kanału kręgowego między trzonem a łukiem jest otwór kręgowy suma tych otworów tworzy kanał kręgowy kręgi szczególne: C 1 szczytowy (dźwigacz atlas) brak trzonu ale za to są 2 łuki C 2 obrotowy (axis), tzw. ząb S 1 S 5 = kość krzyżowa otwory krzyżowe przednie i tylne odpowiednikami innych otworów kręgosłupa Strona 3
7. Kręgi charakterystyka. Odcinek kręgosłupa Opis szyjny (7 kręgów) 1 kręg (szczytowy) brak trzonu 2 łuki powierzchnie stawowe otwór kręgowy w kształcie trójkąta 2 kręg (obrotowy) ząb w górnej części trzon u dołu wyrostki poprzeczne, powierzchnie stawowe (górne i dolne) otwór kręgowy w kształcie serca rozdwojony wyrostek kolczysty kręgi 3-6 powierzchnie stawowe ułożone mniej więcej poziomo (rotacja do skosu) 7 kręg (wystający) większy trzon powierzchnie stawowe ustawione bardziej czołowo wyrostek kolczysty dłuższy i nie podzielony (łatwo go wyczuć przez skórę) piersiowy (12 kręgów) trzony masywniejsze wyrostki kolczyste rozwinięte posiadają powierzchnie łączące się z żebrami; łączy się z trzonem i wyrostkiem poprzecznym (żebro 1 i 11), z sąsiednimi kręgami (2-10) lędźwiowy (5 kręgów) trzony bardziej masywne wyrostki dodatkowe wyrostki kolczyste silnie rozwinięte (wcięcia górne i dolne tworzą otwór międzykręgowy) powierzchnie stawowe na wyrostkach z płaszczyzny czołowej przeszły w strzałkową krzyżowy (5 kręgów) w okresie prenatalnym kości pojedyncze trzony masywne krążki ulegają skostnieniu otwory i grzebienie powierzchnia uchowata (staw krzyżowo biodrowy) Strona 4
8. Połączenia kości stawy. Rodzaje stawów: jednoosiowe ruchy zgodne z 1 osią zawiasowy zginanie i prostowanie (np. staw kolanowy) obrotowy nawracanie i odwracanie (np. staw łokciowy) śrubowy odmiana obrotowego; zbliżanie lub oddalanie powierzchni stawowych (np. staw zębu kręgu obrotowego = ruchy głowy) dwuosiowe siodełkowy przywodzenie i odwodzenie + przeciwstawienie i odprowadzenie (np. staw nadgarstkowo śródręczny kciuka; kość śródręcza a kciuk) elipsoidalny / kłykciowy zginanie i prostowanie + przywodzenie i odwodzenie (np. kość polityczna a powierzchnia stawowa kręgu szyjnego wieloosiowe kulisty wolny, np. staw ramienny kulisty panewkowy, np. staw biodrowy nieregularny, np. staw mostkowo obojczykowy (zwykle występuje krążek stawowy) płaskie, np. staw krzyżowo biodrowy Strona 5
9. Kostna klatka piersiowa. 12 par żeber (mają końce kręgosłupowe i niektóre mostkowe) żebra prawdziwe (1 7) łączą się z mostkiem żebra rzekome (8 10) łączą się z żebrami położonymi wyżej (nie bezpośrednio z mostkiem) żebra wolne (11 12) mostek (sternum) rękojeść Kąt mostkowy (2 para żeber) trzon wyrostek mieczykowaty 12 kręgów piersiowych Th 1 Th 12 otwór górny przez niego przechodzą wszystkie narządy, nerwy, naczynia krwionośne i limfatyczne z szyi do jamy klatki piersiowej i na odwrót; ograniczony przez Th 1, pierwsze żebra i górną rękojeść otwór dolny ograniczony przez trzon Th12, 2 ostatnie żebra, łuki żebrowe i wyrostek mieczykowaty Strona 6
10. Kości kończyny górnej. kości obręczy obojczyk łopatka kości kończyny górnej wolnej kość ramienna kość łokciowa kość promieniowa 8 kości nadgarstka 5 kości śródręcza kości palców I V (paliczki: proksymalny, środkowy, dystalny) Strona 7
11. Kości kończyny dolnej. kości obręczy = 2 kości miedniczne kość biodrowa kość kulszowa kość łonowa kości kończyny dolnej wolnej kość udowa kość piszczelowa kość strzałkowa kości stępu (7) skokowa piętowa sześcienna łukowata klinowata przyśrodkowa pośrednia boczna kość śródstopia (5) kości placów (paliczki) Strona 8
12. Miednica kostna (patrz PPP = Podstawy Praktyczne Piel. Położniczego). 13. Płaszczyzny i wymiary miednicy mniejszej. płaszczyzna wejścia (wchodu) wyznaczona przez kresę graniczną sprzężna anatomiczna od promontorium do górnego brzegu spojenia łonowego 11,5 cm wymiar prosty = sprzężna wejścia = sprzężna położnicza najkrótsza odległość od promontorium do spojenia łonowego 11 cm sprzężna przekątna od promontorium do dolnego brzegu spojenia łonowego 13 cm wymiar poprzeczny max odległość między dwoma pkt. kresy granicznej 13,5 cm wymiar skośny odległość od stawu krzyżowo biodrowego do wyniosłości biodrowo łonowej po przeciwnej stronie I prawy (od prawego stawu) II lewy (od lewego stawu) płaszczyzna próżni połowa wysokości spojenia łonowego, środek panewki, między S 2 i S 3 płaszczyzna cieśni dolny brzeg spojenia, kolce kulszowe, wierzchołek kości krzyżowej płaszczyzna wyjścia (wychodu) dolny brzeg spojenia łonowego, guzy kulszowe, wierzchołek kości guzicznej wymiar prosty: 9,5 12,5 (odgięcie kości guzicznej do ok. 2 cm) wymiar poprzeczny: 11 cm 14. Płaszczyzny i wymiary miednicy większej. odległość międzygrzebieniowa: 28 29 cm odległość międzykolcowa: 25 26 cm odległość międzykrętarzowa: 31 cm sprzężna zewnętrzna od górnego brzegu spojenia łonowego do wierzchołka wyrostka kolczystego L 5 20 21 cm WYMIARY (ODLEGŁOŚCI): Strona 9
15. Podział kości czaszki (29 kości). kości twarzoczaszki (15 kości) kość szczękowa (2x) kość podniebienia (2x) kość jarzmowa (2x) żuchwa kość nosowa (2x) kość łzowa (2x) lemiesz małżowina nosowa dolna (2x) kość gnykowa kości mózgoczaszki (8 kości) kość czołowa kość skroniowa (2x) kość ciemieniowa (2x) kość potyliczna kość klinowa kość sitowa kosteczki słuchowe w jamie bębenkowej (2 x 6 kości) 16. Doły czaszki. zewnętrzne skroniowy podskroniowy skrzydłowo - podniebienny wewnętrzne + zawartość Nazwy dołów czaszki Przedni Środkowy Tylny Zawartość płaty czołowe półkul mózgowych opuszki i pasma węchowe naczynia oponowe przednie międzymózgowie płaty skroniowe półkul mózgowych nerwy czaszkowe II VI tętnice szyjne wew. naczynia oponowe przednie rdzeń przedłużony most móżdżek nerwy czaszkowe VII XII otwór wielki (leży w środku dołu tylnego) przez niego przechodzą: rdzeń przedłużony tętnice kręgowe nerwy dodatkowe (XI) tętnice rdzeniowe sploty żylne otwór szyjny (nerw IX, X, XI) otwór słuchowy wew. (nerw VII, VIII) otwór sutkowy Strona 10