PARLAMENT EUROPEJSKI 2009-2014 Komisja Petycji 27.05.2014 KOMUNIKAT DLA POSŁÓW Przedmiot: Petycja 0436/2012, którą złożył Mark Walker (Wielka Brytania) w sprawie transgranicznego doradztwa prawnego 1. Streszczenie petycji Składający petycję jest brytyjskim adwokatem reprezentującym klienta brytyjskiego, który przez pewien czas mieszkał w Szwecji i był uczestnikiem wypadku. Klient był objęty szwedzkim ubezpieczeniem pokrywającym koszty prawne. Towarzystwo ubezpieczeniowe powołuje się jednak na klauzulę w swojej umowie, zgodnie z którą pokrycie kosztów dotyczy tylko prawników przyjętych do szwedzkiej izby adwokackiej. Składający petycję twierdzi, że tego rodzaju ograniczenie jest sprzeczne ze swobodą świadczenia usług i że szwedzki regulator rynku ubezpieczeniowego nie powinien go tolerować. Może ono stanowić naruszenie dyrektywy Rady 87/344/EWG z dnia 22 czerwca 1987 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do ubezpieczenia ochrony prawnej. 2. Dopuszczalność Petycja uznana została za dopuszczalną dnia 19 lipca 2012 r. Zwrócono się do Komisji o przekazanie informacji (art. 202 ust. 6 Regulaminu). 3. Odpowiedź Komisji otrzymana dnia 27 listopada 2012 r. Składający petycję jest brytyjskim adwokatem reprezentującym klienta brytyjskiego, który przez pewien czas mieszkał w Szwecji i był uczestnikiem wypadku. Klient był objęty szwedzkim ubezpieczeniem pokrywającym koszty prawne. Szwedzkie towarzystwo ubezpieczeniowe powołuje się jednak na klauzulę w swojej umowie, zgodnie z którą pokrycie CM\1029824.doc PE500.692v02-00 Zjednoczona w różnorodności
kosztów dotyczy tylko prawników przyjętych do szwedzkiej izby adwokackiej. Składający petycję twierdzi, że tego rodzaju ograniczenie jest sprzeczne ze swobodą świadczenia usług i że szwedzki regulator rynku ubezpieczeniowego nie powinien go tolerować. Może ono stanowić naruszenie przez Szwecję art. 4 ust. 1 dyrektywy Rady 87/344/EWG z dnia 22 czerwca 1987 r. 1 w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do ubezpieczenia ochrony prawnej, ponieważ dopuszcza się, by polisy ubezpieczeniowe obejmujące koszty prawne zawierały sformułowanie przewidujące to, że tylko wykwalifikowani szwedzcy prawnicy mogą reprezentować ubezpieczonego w sprawie, która może podlegać jurysdykcji sądów w innym państwie członkowskim (w tym przypadku w Wielkiej Brytanii). Jeżeli chodzi o ubezpieczenie ochrony prawnej i prawa klienta, to kwestie te uregulowane są w rzeczonej dyrektywie 87/344/EWG. Jak stanowi art. 1, celem dyrektywy jest koordynacja przepisów dotyczących ubezpieczenia ochrony prawnej w celu ułatwienia korzystania ze swobody przedsiębiorczości i wykluczenia sprzeczności interesów wynikającej w szczególności z tego, że ubezpieczyciel ubezpiecza daną osobę w zakresie zarówno ochrony prawnej, jak i w innym zakresie. Z uwagi na to dyrektywa 87/344/EWG nie jest prawnym instrumentem harmonizacji, a jedynie koordynacji. Wskazuje na to szczególnie treść art. 3. Art. 3 dyrektywy 87/344/EWG dotyczy unikania sprzeczności interesów. Ubezpieczyciel ma trzy dostępne rozwiązania w przypadku wystąpienia sprzeczności interesów: w art. 3 ust. 2 dyrektywy przewiduje się po pierwsze, że ubezpieczyciele mogą zatrudniać w zakładzie odrębnych członków personelu zajmujących się obsługą roszczeń (art. 3 ust. 2 lit. a)), po drugie zaś, że ubezpieczyciele mogą zlecać obsługę roszczeń zakładowi mającemu odrębną osobowość prawną (art. 3 ust. 2 lit. b)), i po trzecie, że mogą oni podjąć decyzję o przyznaniu ubezpieczonemu w umowie prawa do dokonania wyboru przedstawiciela natychmiast po powstaniu roszczenia ubezpieczeniowego (art. 3 ust. 2 lit. c)). Ubezpieczyciele muszą zastosować jedno z trzech wymienionych wyżej rozwiązań. Uznaje się, że każde z tych rozwiązań gwarantuje w równym stopniu ochronę interesów osoby mającej ubezpieczenie ochrony prawnej. To do poszczególnych państw członkowskich należy dopilnowanie, by ubezpieczyciele mający siedzibę na ich terytorium przyjęli co najmniej jedno z tych alternatywnych rozwiązań. Państwo członkowskie może albo narzucić jedno z tych rozwiązań, albo zezwolić ubezpieczycielom na dokonanie swobodnego wyboru spośród kilku rozwiązań alternatywnych. Poglądy te potwierdził Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Eschig (C-199/08). Składający petycję odnosi się do domniemanego naruszenia art. 4 ust. 1 dyrektywy 87/344/EWG, w którym przyznaje się ubezpieczonemu prawo do swobodnego wyboru prawnika zgodnie z prawem krajowym po zainicjowaniu dochodzenia. Art. 4 ust. 1 różni się co do istoty i formy od art. 3 ust. 2 lit. c), który ma zastosowanie ogólne. Zgodnie z ustalonym orzecznictwem (sprawa Stark (C-293/10)) swoboda wyboru prawnika nie oznacza, że państwa członkowskie powinny zobowiązywać ubezpieczycieli do pełnego pokrycia kosztów poniesionych w ramach obrony ubezpieczonego, niezależnie od miejsca prowadzenia 1 Dz.U. L 185 z 4.7.1987, s. 77 80. PE500.692v02-00 2/5 CM\1029824.doc
działalności przez prawnika (Stark, pkt 33). Należy też zauważyć, że przedmiotowa sprawa dotyczy klauzul w umowach prywatnych. Dyrektywy z zasady nie mają zastosowania wobec indywidualnych osób. Przy obecnym stanie prawa UE państwa członkowskie mają swobodę w zakresie definiowania zasad obowiązujących w przypadku takich umów. Państwa członkowskie muszą jednak wykonywać swoje uprawnienia w tej dziedzinie zgodnie z prawem Unii, a szczególnie z art. 4 dyrektywy 87/344/EWG (Eschig, pkt 59 i 67). A zatem na tym wstępnym etapie służby Komisji uznają, że nie wykazano naruszenia dyrektywy 87/344/EWG. Niezbędna jest jednak dalsza analiza sytuacji. Należy też zbadać, czy nie doszło do naruszenia innych aktów prawodawstwa Unii. Jeżeli chodzi o swobodny przepływ prawników, składający petycję nie chce świadczyć usług poza terytorium Wielkiej Brytanii, gdzie prowadzi on działalność adwokata. Wydaje się, że chciałby on reprezentować klienta przed sądami krajowymi. A zatem wspólnotowy dorobek prawny w dziedzinie swobodnego przepływu specjalistów może nie mieć związku z przedmiotową sprawą. Służby Komisji muszą jednak sprawdzić, czy prawo UE nie jest naruszane przez szwedzkie przepisy, które stanowią, że prawnik powinien być członkiem szwedzkiej izby adwokackiej, co tym samym pośrednio implikuje, że ubezpieczenie pokryje koszty tylko w przypadku spraw toczących się przed szwedzkimi sądami. Służby Komisji mają też wątpliwości co do zgodności wspomnianej wyżej szwedzkiej umowy z dyrektywą usługową oraz z wynikającymi z Traktatu zasadami niedyskryminacji, swobodnego przepływu osób i swobody świadczenia usług. Po przeanalizowaniu tych zagadnień służby Komisji uznają, że sprawa ta wymaga dalszego zbadania. Wniosek Na podstawie powyższych rozważań Komisja uznaje, że na tym etapie wstępnym nie wykazano naruszenia dyrektywy 87/344/EWG. Niezbędna jest jednak dalsza analiza sytuacji. Służby Komisji mają wątpliwości co do zgodności wspomnianych wyżej szwedzkich przepisów z prawem UE, szczególnie w odniesieniu do nakładania nieuzasadnionych ograniczeń na swobodę świadczenia usług przewidzianą w odnośnych artykułach Traktatu. W szczególności służby Komisji nadal mają wątpliwości co do proporcjonalności rzeczonych środków. Służby Komisji zwrócą się do Szwecji o sformułowanie uwag w tej sprawie i w odpowiednim czasie przekażą Komisji Petycji aktualne informacje. 4. Odpowiedź Komisji (REV) otrzymana dnia 27 maja 2014 r. Jeżeli chodzi o swobodny przepływ prawników, składający petycję nie chce świadczyć usług poza terytorium Wielkiej Brytanii, gdzie prowadzi działalność jako adwokat. Wydaje się, że CM\1029824.doc 3/5 PE500.692v02-00
chciałby on reprezentować klienta przed sądami angielskimi. A zatem wspólnotowy dorobek prawny w dziedzinie swobodnego przepływu specjalistów nie ma związku z przedmiotową sprawą. Należy zbadać, czy warunki umowy ubezpieczenia obejmujące wymóg, by prawnik był członkiem szwedzkiej izby adwokackiej, a zatem zakładające, że ubezpieczenie będzie obejmowało tylko sprawy prowadzone przed sądami szwedzkimi, spełniają wymóg dyrektywy dotyczący umożliwienia wyboru prawnika na podstawie art. 4. Jeżeli chodzi o ubezpieczenie ochrony prawnej i prawa klienta, to kwestie te uregulowane są w ww. dyrektywie 87/344/EWG. Jak stanowi art. 1, celem niniejszej dyrektywy jest koordynacja przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych dotyczących ubezpieczenia ochrony prawnej w celu ułatwienia skutecznej realizacji swobody przedsiębiorczości i wykluczenia, w miarę możliwości, sprzeczności interesów wynikającej w szczególności z faktu, że ubezpieczyciel ubezpiecza daną osobę w zakresie zarówno ochrony prawnej, jak i innej. W związku z powyższym dyrektywa 87/344 nie jest prawnym instrumentem harmonizacji, a jedynie koordynacji. Tworzy ona ramy prawne i określa wspólne standardy ubezpieczeń ochrony prawnej w UE. Wskazuje na to szczególnie treść art. 3. Art. 3 dyrektywy 87/344/EWG dotyczy unikania sprzeczności interesów. Ubezpieczyciel ma trzy dostępne rozwiązania w przypadku wystąpienia sprzeczności interesów, w sytuacji gdy ubezpiecza wydatki danej osoby zarówno na ochronę prawną, jak i inne rodzaje wydatków organizacyjnych i umownych. w art. 3 ust. 2 dyrektywy przewiduje się po pierwsze, że ubezpieczyciele mogą zatrudniać w zakładzie odrębnych członków personelu zajmujących się obsługą roszczeń (art. 3 ust. 2 lit. a)), po drugie zaś, że ubezpieczyciele mogą zlecać obsługę roszczeń zakładowi mającemu odrębną osobowość prawną (art. 3 ust. 2 lit. b)), i po trzecie, że mogą oni podjąć decyzję o przyznaniu ubezpieczonemu w umowie prawa do dokonania wyboru przedstawiciela natychmiast po powstaniu roszczenia ubezpieczeniowego (art. 3 ust. 2 lit. c)). Ubezpieczyciele muszą zastosować jedno z trzech wymienionych wyżej rozwiązań. Uznaje się, że każde z tych rozwiązań gwarantuje w równym stopniu ochronę interesów osoby mającej ubezpieczenie ochrony prawnej. To do poszczególnych państw członkowskich należy dopilnowanie, by ubezpieczyciele mający siedzibę na ich terytorium przyjęli co najmniej jedno z tych alternatywnych rozwiązań. Państwo członkowskie może albo narzucić jedno z tych rozwiązań, albo zezwolić ubezpieczycielom na dokonanie swobodnego wyboru spośród kilku rozwiązań alternatywnych. Poglądy te potwierdził Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie Eschig (C-199/08). Składający petycję podnosi zarzut naruszenia art. 4 ust. 1 dyrektywy 87/344. Art. 4 ust. 1 lit. a) różni się co do istoty i formy od art. 3 ust. 2 lit. c), który ma zastosowanie ogólne. Zgodnie z ustalonym orzecznictwem (sprawa Stark (C-293/10)) swoboda wyboru prawnika na podstawie art. 4 ust. 1 dyrektywy 87/344 nie oznacza, że państwa członkowskie powinny w każdej sytuacji zobowiązywać ubezpieczycieli do pełnego pokrycia kosztów poniesionych w ramach obrony ubezpieczonego, niezależnie od miejsca prowadzenia działalności przez prawnika (sprawa Stark, pkt 33). Ponadto Europejski Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że dyrektywa 87/344 nie ma na celu całkowitej harmonizacji zawieranych w państwach członkowskich umów ubezpieczenia ochrony prawnej z uwagi na jej minimalny zakres harmonizacji. Przy obecnym stanie prawa UE państwa członkowskie mają swobodę w zakresie definiowania zasad obowiązujących w przypadku takich umów. Ponadto należy zauważyć, że dla wykładni przepisów prawa krajowego właściwy jest sąd krajowy, w miarę możliwości w PE500.692v02-00 4/5 CM\1029824.doc
świetle treści i celu dyrektywy 87/344 (sprawa Eschig, pkt 59 i 67). Należy także zauważyć, że zgodnie z wyrokiem wydanym w sprawie Stark art. 4 ust. 1 dyrektywy 87/344 należy rozumieć jako umożliwiający państwom członkowskim uregulowanie zasad, na jakich można uzgodnić, że osoba objęta ubezpieczeniem ochrony prawnej może wybierać tylko osoby dopuszczone do wykonywania zawodu w celu reprezentowania stron w miejscu sądu właściwego, pod warunkiem że dla uniknięcia sytuacji, w której swoboda wyboru przedstawiciela przysługująca ubezpieczonemu stanie się bezprzedmiotowa, ograniczenie to będzie dotyczyło tylko zakresu ubezpieczenia kosztów wynikających z powołania przedstawiciela. Jednym z takich rozwiązań jest ograniczenie ubezpieczenia tylko do spraw wnoszonych do sądu w określonym państwie członkowskim, np. w Szwecji. W związku z tym Trybunał orzekł, że państwa członkowskie nie mają obowiązku w każdej sytuacji zobowiązywać ubezpieczycieli do pełnego pokrycia kosztów poniesionych w ramach ochrony prawnej ubezpieczonego, niezależnie od miejsca prowadzenia działalności przez prawnika. Po przeanalizowaniu okoliczności służby Komisji stwierdzają, że przedmiotowa sprawa może wchodzić w zakres odstępstw od prawa swobodnego wyboru prawnika, jako że składający petycję może wybierać tylko spośród prawników przyjętych do szwedzkiej izby adwokackiej, jednak w ten sposób swoboda ta nie staje się bezprzedmiotowa, dopóki takie ograniczenie należy jako ograniczenie kosztów reprezentacji prawnika do poziomu kosztów wynagrodzenia, do jakiego uprawniony jest prawnik szwedzki. Wniosek Na podstawie powyższych rozważań Komisja uznaje, że nie wykazano naruszenia ww. dyrektywy. Władze szwedzkie potwierdzają, że dyrektywę wdrożono w szwedzkim prawie aktem Lag (1993:1303) om vissa avtalsvillkor för rättsskyddsförsäkring. 3. Niemniej jednak, jak wskazano powyżej, dyrektywa nie reguluje szczegółowych postanowień i warunków przedmiotowej umowy ubezpieczenia. Z tego względu składający petycję może zaskarżyć te postanowienia i warunki do szwedzkiego sądu oraz w ten sposób stwierdzić, czy wymogi umowy naruszają Lag 1993:1303. CM\1029824.doc 5/5 PE500.692v02-00