Autoreferat 1. Imię i Nazwisko: Anna Mika 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej. 1998 dyplom z wyróżnieniem magistra rehabilitacji ruchowej, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie 2002 tytuł doktora nauk o kulturze fizycznej, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie. Tytuł rozprawy doktorskiej: Ocena stanu funkcjonalnego kręgosłupa i jakości życia kobiet z osteoporozą. 3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu 01 10 1998-30 09 2002 - Instytut Rehabilitacji Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie - asystent Od 01 10 2002 - Katedra Rehabilitacji Klinicznej Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie - adiunkt 4. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.): a) tytuł osiągnięcia naukowego Cykl publikacji objętych wspólnym tytułem: Wpływ mobilności w obrębie stawu skokowego na globalne wzorce ruchowe oraz rozwój choroby przeciążeniowej. b) (autor/autorzy, tytuł/tytuły publikacji, rok wydania, nazwa wydawnictwa) Mika A, Oleksy Ł, Mikołajczyk E, Marchewka A. Ocena wpływu obuwia na niskich i na wysokich obcasach na aktywność bioelektryczną mięśnia prostownika kręgosłupa ocenianą w spoczynku i podczas ruchu. Rehabilitacja Medyczna 2009, 13(3): 9 18 Mika A, Oleksy Ł, Mikołajczyk E, Marchewka A, Mika P. Changes in cervical paraspinal muscle bioelectrical activity during gait in low and high heel shoes. Acta of Bioengineering and Biomechanics 2011, (1): 27-33 (IF = 0,432) 1
Mika A, Oleksy Ł, Mika P, Marchewka A, Clark BC. The Effect of Walking in Highand Low-Heel Shoes on Erector Spinae Activity and Pelvis Kinematics during Gait. American Journal of Physical Medicine and Rehabilitation 2012;91(5):425-34 (IF =1,762) Mika A, Oleksy Ł, Mika P, Marchewka A, Clark BC. The influence of heel height on lower extremity kinematics and leg muscle activity during gait in young and middleaged women Gait and Posture 2012, 35(4):677-80 (IF =2,313) c) omówienie celu naukowego ww. pracy/prac i osiągniętych wyników wraz z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania Choroby narządu ruchu spowodowane długotrwałym przeciążeniem układu mięśniowo-szkieletowego są jedną z głównych konsekwencji sumowania się mikrourazów zarówno podczas wykonywania pracy w niewłaściwej pozycji lub przy niewłaściwie dobranym obciążeniu jak i podczas wykonywania czynności dnia codziennego. Sumujące się mikrourazy tkanek prowadzące do powstania zmian przeciążeniowych, zapalnych i zwyrodnieniowych w obrębie narządu ruchu określane są jako powtarzany uraz przeciążeniowy (repetitive strain injury RSI). Do najczęściej spotykanych chorób wywołanych przez RSI zalicza się między innymi zespoły bólowe kręgosłupa, zespół cieśni nadgarstka oraz zmiany przeciążeniowe w obrębie stawów obwodowych. Za jeden z czynników predysponujących do RSI uważa się obuwie na obcasach. Buty na różnej wysokości obcasach są powszechnie używane przez współczesne kobiety, a często ten typ obuwia używany jest przez nie na co dzień przez większą część dnia. Badacze w dotychczasowych pracach odnotowują, iż duża cześć kobiet noszących buty na obcasach na co dzień odczuwa dyskomfort i dolegliwości bólowe w obrębie stawów kończyn dolnych, ze szczególnym ich nasileniem w obrębie stóp, dolegliwości bólowe lędźwiowego odcinka kręgosłupa, oraz obserwuje się u nich zaburzenia prawidłowego wzorca chodu. Również, częściej w porównaniu z osobami używającymi obuwia na płaskim obcasie obserwuje się u nich skręcenia stawów skokowych, przykurcze ścięgna Achillesa oraz spowodowane zastojem krwi żylnej obrzęki dystalnych części kończyn dolnych. Badacze zaobserwowali również zachodzące pod wpływem obuwia na obcasach zmiany aktywności bioelektrycznej mięśni w obrębie kończyn dolnych, mięśni w okolicy lędźwiowo-krzyżowej kręgosłupa oraz w obrębie mięśni brzucha. Problemem wpływu tak powszechnie używanego na co dzień przez kobiety czynnika zaburzającego biomechaniczną homeostazę organizmu jakim jest obuwie na obcasach zajmowało się wielu badaczy, jednakże każda z tych prac podejmowała problem wybiórczo, skupiając się na pojedynczych aspektach oddziaływania obcasów na organizm. Jednakże w dużej części, wyników tych prac nie można porównać ze względu na różnorodność zastosowanej w nich metodyki badań, dużej rozbieżności w zakresie wieku badanych osób, rozbieżności w zakresie doświadczenia i czasu używania butów na obcasach przez osoby badane, różnej liczebności grup eksperymentalnych, czy dużej różnorodności typów obuwia zastosowanego w badaniach zarówno w odniesieniu do kształtu jak i do wysokości obcasa. Ponadto, często nawet gdy w pracach oceniane były podobne parametry wyniki uzyskane przez różnych badaczy były sprzeczne. Wpływ obuwia na obcasach na organizm był przez badaczy oceniany zarówno w statyce, podczas różnego typu ruchów funkcjonalnych jak i podczas chodu, jednakże żadna z dotychczasowych prac nie podejmowała badanego zagadnienia wieloaspektowo i tym samym pozwalała na interpretację wyników jedynie w ograniczonym zakresie. 2
Dotychczasowe prace sugerują, iż spowodowane obcasem niefizjologiczne ustawie stopy w zgięciu podeszwowym powoduje szereg niekorzystnych zmian, do których zalicza się przemieszczenie środka masy ciała do przodu, czy zwiększenie wartości sił reakcji podłoża działających na kończyny dolne. Jak sugerują badacze obuwie na obcasach powoduje ustawienie stopy w zgięciu podeszwowym i supinacji z równoczesnym ograniczeniem pronacji stopy oraz z nasiloną rotacją wewnętrzną kości piszczelowej. Obuwie na obcasach zaburza biomechanikę chodu, powodując zwiększenie oddziaływania sił reakcji podłoża w obrębie proksymalnych części kończyn dolnych i kręgosłupa co prowadzi do mikrourazów i przeciążenia tkanek. Wg Hsue i wsp (Journal of Electromyography and Kinesiology 2009) współcześnie w krajach uprzemysłowionych około 59% kobiet używa obuwia na obcasach codziennie przez 1-8 godzin. Ponieważ negatywne działanie na organizm tego typu butów jest bezsprzeczne, istnieje potrzeba dokładnego i wieloaspektowego zbadania tego zjawiska. Celem prezentowanego cyklu prac była dokładna i wieloaspektowa analiza wpływu obuwia na obcasach na układ mięśniowo-szkieletowy. W badaniach uwzględniono wpływ obcasów o różnej wysokości w celu ustalenia do jakiej wysokości obcasa organizm jest w stanie skompensować nadmierne zgięcie podeszwowe stopy bez objawów hiperkompensacji w częściach proksymalnych. Ponadto wszystkie badane parametry oceniano niezależnie w dwóch grupach wiekowych, co pozwoliło na zaobserwowanie różnic w reakcji organizmu na obuwie na obcasach w zależności od wieku. W pracach dokonano kompleksowej oceny wpływu obcasów zarówno na kinematykę kończyn dolnych i tułowia jak i na aktywność bioelektryczną mięśni odcinka szyjnego i lędźwiowego kręgosłupa oraz mięśni kończyn dolnych. Parametry kinematyczne i elektromiograficzne badane były zarówno podczas chodu jak i podczas ruchów funkcjonalnych w trzech płaszczyznach. W pracy Ocena wpływu obuwia na niskich i na wysokich obcasach na aktywność bioelektryczną mięśnia prostownika kręgosłupa ocenianą w spoczynku i podczas ruchu analizowano wpływ butów na obcasach na aktywność bioelektryczną mięśnia prostownika kręgosłupa w odcinku lędźwiowym. Celem pracy była odpowiedź na pytanie: czy u osób zdrowych, bez żadnych dolegliwości bólowych w odcinku lędźwiowym kręgosłupa obuwie na niskich (4cm) i na wysokich (10 cm) obcasach typu szpilka powoduje zmianę w zakresie amplitudy sygnału elektromiograficznego (EMG) badanych mięśni. Dodatkowo ocenie poddano wartość współczynnika wyprostno-zgięciowego, będącego parametrem odzwierciedlającym stosunek aktywności mięśni przykręgosłupowych podczas pracy ekscentrycznej w fazie zgięcia tułowia do przodu z aktywnością tych mięśni podczas pracy koncentrycznej w fazie powrotu ze zgięcia do pozycji neutralnej. Współczynnik ten jest uznany za rzetelny wskaźnik diagnostyczny zaburzeń w aktywności mięśni przykręgosłupowych w odcinku lędźwiowym. Ocenę aktywności bioelektrycznej mięśni przykręgosłupowych w odcinku lędźwiowym przeprowadzono podczas ruchów funkcjonalnych w trzech płaszczyznach zgięcia tułowia do przodu i wyprostu do tyłu w płaszczyźnie strzałkowej, ruchów rotacji tułowia w prawą i lewą stronę oraz zgięć bocznych tułowia w prawą i w lewą stronę. Badanie przeprowadzono jednego dnia, bez zmiany elektrod pomiędzy pomiarami. Pomiary wykonano trzykrotnie: bez butów, w butach na obcasach niskich (4 cm) i w butach na obcasach wysokich (10 cm). Zwiększona aktywność mięśni przykręgosłupowych w odcinku lędźwiowym jest uważana za jeden z czynników mogących prowadzić do zaburzenia koaktywacji mięśni kompleksu lędźwiowo-miednicznego i do rozwoju zmian przeciążeniowych w obrębie lędźwiowego odcinka kręgosłupa. McGill i wsp. (Ergonomics 2000) podkreślają, iż nawet niewielkie zwiększenie aktywności mięśni przykręgosłupowych (w zakresie 2% MVC Maximal Voluntary Contraction) ale 3
utrzymujące się przez długi okres czasu prowadzi do upośledzenia krążenia kapilarnego i do niedotlenienia tych mięśni, a w konsekwencji do ich chronicznego zmęczenia. Zarówno zaburzenie koaktywacji mięśni jak i ich chroniczne zmęczenie jest uznane za przyczyny zespołów bólowych lędźwiowego odcinka kręgosłupa. W pracy tej wykazano iż, zarówno obcasy niskie (4-cm) jak i obcasy wysokie (10-cm) w sposób statystycznie istotny zwiększają amplitudę sygnału EMG mięśnia prostownika kregosłupa. Istotne zwiększenie aktywności badanych mięśni w butach na obcasach w stosunku do pomiaru bez butów zanotowano zarówno podczas ruchu w płaszczyźnie strzałkowej jak i podczas rotacji tułowia. Może to sugerować, iż obcas typu szpilka niezależnie od swojej wysokości nadmiernie obciąża mięśnie przykręgosłupowe podczas ruchów zgięcia do przodu czy rotacji, a takie ruchy wykonywane są wielokrotnie podczas normalnych czynności dnia codziennego. Nie stwierdzono natomiast statystycznie istotnych różnic w wartości współczynnika wyprostnozgięciowego pomiędzy pomiarami bez butów oraz pomiarami w obcasach niskich i wysokich. Zaobserwowane zwiększenie aktywności mięśnia prostownika kręgosłupa podczas ruchu tułowia w płaszczyźnie strzałkowej i poprzecznej sugeruje, iż długotrwałe używanie butów na obcasach nawet o wysokości nie przekraczającej 4 cm może prowadzić do przewlekłego zmęczenia tych mięśni i być czynnikiem sprzyjającym w rozwoju zmian przeciążeniowych w obrębie lędźwiowego odcinka kręgosłupa. W kolejnej pracy Changes in cervical paraspinal muscle bioelectrical activity during gait in low and high heel shoes analizie poddano zmiany w aktywności bioelektrycznej w obrębie mięśni przykręgosłupowych w odcinku szyjnym występujące podczas chodu w butach na niskich (4-cm) i na wysokich (10-cm) obcasach typu szpilka. Zarówno samo badanie aktywności bioelektrycznej mięśni przykręgosłupowych odcinka szyjnego podczas chodu jak i ocena zmian tej aktywności pod wpływem obcasów nie były do tej pory podejmowane przez żadnych badaczy. Praca ta, jako pierwsza, przedstawia założenia metodyczne oceny aktywności bioelektrycznej mięśni odcinka szyjnego podczas chodu. W pracy tej analizowano zmianę w amplitudzie sygnału EMG w obrębie mięśni przykręgosłupowych podczas chodu z naturalną prędkością po płaskiej powierzchni kolejno bez butów, w butach na obcasach niskich i w butach na obcasach wysokich. Kolejne pomiary przeprowadzono bez zmiany elektrod. Analizowano wartości amplitudy sygnału EMG w dwóch momentach cyklu chodu w momencie kontaktu pięty z podłożem (IC Initial Contact) oraz podczas oderwania palców od podłoża (TO Toe Off), osobno dla prawej i lewej strony. Ocenę zmian w aktywności mięśni przykręgosłupowych w odcinku szyjnym pod wpływem obuwia na obcasach przeprowadzono osobno dla dwóch grup wiekowych. W badaniach uczestniczyły osoby zdrowe, bez dolegliwości bólowych w odcinku szyjnym kręgosłupa, używające obuwia na obcasach okazjonalnie. Zmienność aktywności EMG badanych mięśni pod wpływem obcasów oceniano osobno dla grupy kobiet młodych w wieku 20-25 lat i osobno dla grupy kobiet w średnim wieku 45-55 lat. Punktem wyjścia do opracowania zastosowanej w niniejszej pracy metodyki pomiaru aktywności bioelektrycznej mięśni odcinka szyjnego podczas chodu była praca Arendt- Nielsen i wsp. (Pain 1995). Zaobserwowali oni, że aktywność mięśnia prostownika kręgosłupa podczas chodu wykazuje cykliczne zmiany amplitudy sygnału EMG. Najwyższą aktywność tych mięśni notuje się podczas kontaktu pięty z podłożem kończyny kontralateralnej, gdy kończyna po stronie ipsilateralnej badanego mięśnia znajduje się w fazie przeniesienia, a najniższą aktywność badanych mięśni notuje się w fazie podwójnego podparcia w momencie oderwania palców kończyny kontralateralnej. W niniejszej pracy zaobserwowano stopniowy wzrost amplitudy sygnału EMG w miarę wzrostu wysokości obcasa, a tendencja wzrostowa widoczna była w obu badanych grupach. W grupie kobiet w wieku 20-25 lat statystycznie istotne zwiększenie aktywności bioelektrycznej mięśni przykręgosłupowych w odcinku szyjnym zaobserwowano podczas 4
chodu w butach na obcasach wysokich (10-cm). Statystycznie istotne zwiększenie amplitudy sygnału EMG w stosunku do pomiaru bez butów zanotowano zarówno w zakresie wartości maksymalnej w momencie kontaktu pięty z podłożem (IC value) oraz w zakresie wartości minimalnej podczas oderwania palców (TO value). Natomiast w grupie kobiet w wieku 45-55 lat już podczas chodu w butach na obcasach niskich (4-cm) w momencie kontaktu pięty z podłożem zanotowano statystycznie większą wartość amplitudy sygnału EMG w stosunku do pomiaru bez butów. Podczas chodu na obcasach wysokich w tej grupie wiekowej zaobserwowano kolejny statystycznie istotny wzrost amplitudy zarówno w momencie kontaktu pięty (IC value) jak i w momencie oderwania palców (TO value). Praca ta dostarcza istotnych informacji na temat oddziaływania butów na obcasach na odległe w stosunku do stopy segmenty ciała ludzkiego jakim jest odcinek szyjny kręgosłupa. Po raz pierwszy zostało wykazane, że obuwie na obcasach niekorzystnie oddziałuje na cały organizm, i zaburzoną aktywność mięśni można zaobserwować nie tylko w obrębie kończyn dolnych czy odcinka lędźwiowego kręgosłupa. Ponadto praca ta jako pierwsza dostarcza informacji na temat wpływu wieku na zdolność organizmu do kompensowania zaburzeń wywołanych przez obuwie na obcasach. Fakt, iż w grupie kobiet 20-25 letnich obcasy niskie (4-cm) nie powodowały istotnych zmian w aktywności bioelektryczniej mięśni przykręgosłupowych w odcinku szyjnym, a w grupie kobiet 45-55 letnich już 4-cm obcasy powodowały istotny wzrost aktywności tych mięśni może sugerować, że takie czynniki jak pogarszająca się z wiekiem elastyczność tkanek i mniejsza ich zdolność do absorpcji wstrząsów może sprawiać, że w tej grupie osób nawet 4-cm obcasy są poza zakresem naturalnych mechanizmów kompensacyjnych. W grupie kobiet 20-25 lat ta wysokość obcasa również powodowała wzrost aktywności bioelektrycznej, ale w mniejszym zakresie, a statystycznie istotna różnica w stosunku do pomiaru bez butów wystąpiła podczas chodu w obcasach 10-cm, co sugeruje większe możliwości adaptacyjne do obuwia na obcasach u kobiet młodszych. Istotną informacją płynąca z niniejszej pracy jest to, iż obuwie na obcasach niekorzystnie działa na cały organizm nawet na tak odległe obszary jak odcinek szyjny kręgosłupa, a dodatkowo z wiekiem zmniejsza się zdolność organizmu do przeciwstawiania się wywołanym przez obcasy zaburzeniom i coraz niższe obcasy stają się dla organizmu kobiety źródłem przeciążeń układu mięśniowo-szkieletowego. W kolejnej pracy The effect of walking in high- and low-heel shoes on erector spinae activity and pelvis kinematics during gait analizie poddano wpływ obuwia na obcasach niskich (4-cm) i na obcasach wysokich (10-cm) na aktywność mięśnia prostownika kręgosłupa w odcinku lędźwiowym i na kinematykę miednicy podczas chodu. W pracy tej zarówno parametry kinematyczne jak i aktywność bioelektryczną badanych mięśni oceniano w grupie kobiet 20-25 letnich i w grupie kobiet 45-55 letnich. Badanie przeprowadzono podczas chodu po płaskiej powierzchni kolejno bez butów, w butach na obcasach niskich i w butach na obcasach wysokich. Kolejne pomiary przeprowadzono bez zmiany elektrod. Analizowano wartości amplitudy sygnału EMG w dwóch momentach cyklu chodu w momencie kontaktu pięty z podłożem (IC Initial Contact) oraz podczas oderwania palców od podłoża (TO Toe Off), osobno dla prawej i lewej strony. Ponadto ocenie poddano parametry kinematyczne miednicy zmierzone w trzech płaszczyznach za pomocą optoelektronicznego systemu do analizy ruchu. Parametry kinematyczne analizowane w niniejszej pracy to: kąt nachylenia miednicy w płaszczyźnie strzałkowej mierzony w pozycji stojącej statycznej, zakres ruchomości miednicy w płaszczyźnie strzałkowej, czołowej i poprzecznej podczas cyklu chodu, kąt miednicy w płaszczyźnie strzałkowej, czołowej i poprzecznej w momencie kontaktu pięty z podłożem (IC value) oraz w momencie oderwania palców od podłoża (TO value). 5
W niniejszej pracy zaobserwowano statystycznie istotny wzrost amplitudy sygnału EMG w obrębie badanych mięśni w grupie kobiet młodszych zarówno podczas chodu w butach na obcasach niskich (4-cm) jak i w butach na obcasach wysokich (10-cm). U kobiet w średnim wieku również zanotowano wzrost aktywności badanych mięśni w miarę zwiększania wysokości obcasa, ale zmiana ta była statystycznie istotna tylko podczas chodu w butach na obcasach wysokich (10-cm) w porównaniu do pomiaru bez butów. W poprzedniej omawianej pracy obserwowano podczas chodu w butach na obcasach niskich (4- cm) u kobiet 45-55 letnich istotne zwiększenie aktywności mięśni przykręgosłupowych w odcinku szyjnym jednakże w obrębie mięśni przykręgosłupowych w odcinku lędźwiowym obcasy niskie nie powodowały statystycznie istotnego wzrostu aktywności bioelektrycznej w tej grupie wiekowej. Istotny wzrost aktywności mięśni w odcinku lędźwiowym podczas chodu w butach na obcasach niskich wystąpił natomiast w grupie kobiet 20-25 letnich. Może to sugerować, że podczas chodu aktywność mięśnia prostownika kręgosłupa w odcinku lędźwiowym wzrasta w miarę zwiększania wysokości obcasa w obu grupach, lecz u osób młodszych wzrost ten jest większy co może mieć związek z obserwowaną u nich równocześnie większą ruchomością miednicy. Istotnie zwiększona ruchomość miednicy w płaszczyźnie strzałkowej obserwowana u kobiet 20-25 letnich podczas chodu na obcasach wysokich, może być mechanizmem kompensacyjnym, ukierunkowanym na zwiększenie wytłumiania sił reakcji podłoża. Można więc przypuszczać, iż u kobiet młodszych większa elastyczność tkanek i większa ruchomość miednicy pozwala na wytłumienie zwiększonych sił reakcji w obrębie odcinka lędźwiowego kręgosłupa, czego skutkiem może być obserwowana w niniejszej pracy w tej grupie wiekowej zwiększona nawet w butach na obcasach niskich aktywność mięśnia prostownika kręgosłupa w odcinku lędźwiowym. Natomiast obserwowana w grupie kobiet 45-55 letnich statystycznie istotnie mniejsza w porównaniu z grupą kobiet 20-25 letnich ruchomość miednicy we wszystkich trzech płaszczyznach może być czynnikiem ograniczającym tłumienie sił reakcji na wysokości odcinka lędźwiowego i powodować przenoszenie się tych sił na wyższe segmenty aż do odcinka szyjnego. Mechanizm ten może tłumaczyć zaobserwowany u kobiet 45-55 letnich podczas chodu na obcasach niskich (4-cm) istotny wzrost aktywności mięśni przykręgosłupowych w odcinku szyjnym. W kolejnej pracy The influence of heel height on lower extremity kinematics and leg muscle activity during gait in young and middle-aged women analizie poddano wpływ niskich i wysokich obcasów na aktywność bioelektryczną mięśni oraz na kinematykę kończyn dolnych podczas chodu. Również w tej pracy wszystkie parametry oceniano w dwóch grupach wiekowych. Badanie przeprowadzono podczas chodu po płaskiej powierzchni kolejno bez butów, w butach na obcasach niskich i w butach na obcasach wysokich. Kolejne pomiary przeprowadzono bez zmiany elektrod. Analizowano wartości amplitudy sygnału EMG w dwóch momentach cyklu chodu w momencie kontaktu pięty z podłożem (IC Initial Contact) oraz podczas oderwania palców od podłoża (TO Toe Off), osobno dla prawej i lewej strony. Oceniono także w trzech płaszczyznach parametry kinematyczne stawów biodrowego, kolanowego i skokowego, obliczając dla każdego z badanych stawów wartości zakresu ruchu oraz kąt w momencie kontaktu pięty z podłożem (IC value) oraz w momencie oderwania palców od podłoża (TO value). Zaobserwowano, iż w obrębie kończyn dolnych zarówno parametry kinematyczne jak i elektromiograficzne zmieniały się pod wpływem wysokości obcasów w podobny sposób w obu grupach, co sugeruje, że w obrębie kończyn dolnych zarówno chód w butach na obcasach niskich jak i na obcasach wysokich wywołuje podobne reakcje kompensacyjne niezależnie od wieku. W niniejszej pracy zaobserwowano statystycznie istotne zwiększenie amplitudy sygnału EMG w obrębie mięśni brzuchatego łydki, prostego uda i piszczelowego przedniego 6
jedynie podczas chodu w butach na obcasach wysokich (10-cm). Natomiast część parametrów kinematycznych jak zakres ruchomości w obrębie stawu kolanowego i skokowego uległa istotnej zmianie już podczas pomiaru w butach na obcasach niskich (4-cm). Obcasy wysokie również powodowały istotne zmniejszenie zakresu ruchomości w stawach kolanowym i skokowym, a dodatkowo istotnie zwiększały kąt zgięcia w stawie kolanowym oraz zmniejszały kąt pronacji w stawie skokowym podczas kontaktu pięty z podłożem (IC). Wyniki niniejszej pracy sugerują, iż obuwie na obcasach podczas chodu wywołuje zwiększenie aktywności mięśni w obrębie kończyn dolnych, co przy długotrwałym używaniu tego typu butów, może prowadzić do przeciążenia tych mięśni i do wystąpienia objawów RSI. Ponieważ istotny wzrost aktywności notowano w obu badanych grupach kobiet tylko podczas chodu w butach na obcasach wysokich, można przypuszczać, iż obcasy o wysokości 4-cm niezależnie od wieku nie mają przeciążającego wpływu na mięśnie kończyn dolnych. Jednakże równocześnie podczas chodu na obcasach niskich (4-cm) zaobserwowano zmiany w parametrach kinematycznych w stawie kolanowym i skokowym, które wskazują na istotny zaburzający naturalny wzorzec chodu wpływ obcasów niskich. Podsumowując: prezentowany cykl publikacji wskazuje na niekorzystny, przeciążający wpływ obuwia na obcasach na układ mięśniowo-szkielektowy. Zarówno obcasy wysokie (10-cm) jak i w powszechnej opinii nieszkodliwe obcasy niskie (4-cm) powodowały zaburzenia wzorca chodu poprzez niekorzystne zmiany kinematyki stawów kolanowych i skokowych. Ponadto, jak wynika z prezentowanych prac nasilone zgięcie podeszwowe stopy wywołuje kompensacje nie tylko w obrębie kończyn dolnych ale również w obrębie segmentu lędźwiowo-miednicznego, a nawet w okolicy szyjnego odcinka kręgosłupa. Analizując wpływ wieku badanych na zmienność ocenianych parametrów wykazano, iż mniejsza elastyczność tkanek i mniejsza ruchomość w obrębie miednicy i kończyn dolnych w grupie kobiet 45-55 letnich powoduje, że przeciążający wpływ obcasów na układ mięśniowo-szkieletowy jest w tej grupie bardziej nasilony. Obserwuje się u nich zwiększenie aktywności mięśni w odległych od stopy obszarach jak okolica odcinka szyjnego kręgosłupa, a zmiana ta jest istotna już podczas chodu na obcasach o wysokości 4-cm. Obuwie na obcasach niezależnie od ich wysokości ma więc niekorzystny wpływ na układ mięśniowo-szkieletowy, może prowadzić do przeciążeniowych uszkodzeń tkanek (RSI) zarówno w obrębie kończyn dolnych, w obrębie lędźwiowego jak i szyjnego odcinka kręgosłupa, a zmieniająca się z wiekiem elastyczność tkanek pogarsza skuteczność mechanizmów kompensacyjnych sprawiając, że długotrwałe używanie tego typu obuwia z wiekiem staje się jeszcze bardziej niebezpieczne dla organizmu. Jak wynika z przedstawionego cyklu prac obuwie na obcasach powoduje szereg niekorzystnych zmian zarówno w kinematyce jak i w aktywności bioelektrycznej mięśni, co można zaobserwować zarówno podczas chodu jak i podczas ruchów funkcjonalnych. Zagrożenia dla układu mięśniowo-szkieletowego wywołane przez obuwie na obcasach są wielorakie, a częste ich używanie na co dzień może prowadzić do poważnych dysfunkcji i być przyczyną np. dolegliwości bólowych lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Związek obuwia na obcasach z rozwojem dysbalansu mięśniowego w obrębie segmentu lędźwiowo-miednicznego podejmuje kolejna praca The influence of high and low heeled shoes on EMG timing characteristics of the lumbo-pelvic-hip complex during trunk forward flexion and return task złożona do recenzji w czasopiśmie Manual Therapy. Analiza parametrów czasowych sygnału emg (czas włączenia mięśni, czas wyłączenia, czas trwania aktywności) w obrębie trzech synergistów: mięśnia prostownika kręgosłupa w odcinku lędźwiowym, mięśnia pośladkowego wielkiego i mięśnia dwugłowego uda podczas ruchu zgięcia tułowia do przodu w płaszczyźnie strzałkowej oraz podczas powrotu ze zgięcia do pozycji neutralnej wykazała, że obcasy wysokie (10-cm) zmniejszają istotnie czas pracy mięśnia pośladkowego wielkiego. 7
Jak wskazują prace dotyczące aktywności bioelektrycznej mięśni u pacjentów z dolegliwościami w lędźwiowym odcinku kręgosłupa, niedostateczna aktywność mięśni pośladkowych, ma istotne znaczenie w powstaniu i progresji tych dysfunkcji. 5. Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo-badawczych a) tematyka pozostałych prac Zagadnienia związane z oceną układu mięśniowo-szkieletowego i diagnostyką zaburzeń zarówno w aktywności bioelektrycznej mięśni jak i w kinematyce ruchu poruszane były wielokrotnie w pozostałych publikacjach i wystąpieniach konferencyjnych. Praca Propozycja metody oceny zespołu kanału nadgarstka z wykorzystaniem elektromiografii powierzchniowej badania pilotażowe (Oleksy Ł, Mika A, Pieniążek M, Marchewka A. Rehabilitacja Medyczna 2009) podaje wstępne wytyczne do wykorzystania powierzchniowego EMG (semg) jako obiektywnej i nieinwazyjnej metody diagnostyki różnicowej zespołu kanału nadgarstka. Tematyce diagnostyki zespołu kanału nadgarstka z wykorzystaniem semg poświęcone było również kilka wystąpień konferencyjnych. W kolejnych pracach dotyczących oceny dysfunkcji układu mięśniowo-szkieletowego przedstawiono zagadnienia związane z diagnostyką zaburzeń stawów skroniowożuchwowych. W pracy Ocena aktywności bioelektrycznej mięśni skroniowych i żwaczy w zależności od postawy ciała (Kielnar R, Mika A, Oleksy Ł, Jureczko P, Marchewka A. Rehabilitacja Medyczna 2011) opisano zależność pomiędzy nadmierną protrakcją głowy względem osi ciała i aktywnością mięśni żwaczy i skroniowych przednich. Metodyka pomiarów aktywności bioelektrycznej mięśni żwaczy i skroniowych, wraz z równoczesną trójwymiarową oceną kinematyki ruchu w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych opisana została w pracy Complex evaluation of the masticatory system with optoelectronic motion analysis and surface electromyography (Oleksy Ł, Kielnar R, Mika A, Marchewka A, Kwolek A.. New clinimetrics methods in physiotherapy pod redakcją Andrzeja Kwolka, Krzysztofa Marczewskiego i Rafała Sapuły. Kraków-Rzeszów-Zamość 2010). Zagadnienia diagnostyki narządu żucia były również tematem kilku wystąpień konferencyjnych. Elektromiografię powierzchniową jako narzędzie oceny zmęczenia mięśni i metodę monitoringu skuteczności powysiłkowej relaksacji opisano w pracy Comparison of Recovery Strategies on Muscle Performance after Fatiguing Exercise. (Mika A., Mika P., Fernhall B., Unnithan VB.: American Journal of Physical Medicine and Rehabilitation 2007). Analizę odpowiedniego doboru metody wspomagania wypoczynku mięśni po wysiłku fizycznym kontynuowano w kolejnej pracy Ocena skuteczności różnych metod wspomagających powysiłkową relaksację mięśni za pomocą elektromiografii powierzchniowej (semg). (Mika A, Oleksy Ł, Mikołajczyk E, Marchewka A. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków 2011). Problematykę oceny aktywności bioelektrycznej mięśni będących w stanie przewlekłego niedokrwienia i zmiany w parametrach sygnału semg zachodzących pod wpływem treningu marszowego zaprezentowane zostały w pracy Changes of semg activity in proximal and distal leg muscles in patients with intermittent claudication over 12-week treadmill training the pilot study. (Mika P, Mika A, Oleksy Ł, Konik A. Atherosclerosis Supplements 2010). Zagadnienia wpływu przewlekłego niedokrwienia na aktywność bioelektryczną mięśni i na zmiany w kinematyce ruchu u tych pacjentów były również przedmiotem kilku wystąpień konferencyjnych. Tematyka oceny krzywizn i ruchomości kręgosłupa, oraz ocena siły mięśni przykręgosłupowych u pacjentów z osteoporozą poruszana była w kolejnych pracach. Związek obniżonej gęstości masy kostnej w osteoporozie z osłabieniem siły mięśnia 8
prostownika kręgosłupa oraz z obserwowanym u tych chorych pogłębieniem kąta kifozy piersiowej opisany został w pracy Differences in Thoracic Kyphosis and in Back Muscle Strength in Women with Bone Loss due to Osteoporosis. (Mika A., Unnithan VB., Mika P.: Spine 2005). Praca ta była cytowana ponad 30 razy w renomowanych czasopismach i opracowaniach naukowych. Kontynuacją tego tematu była praca Association Between Moderate Physical Activity, Spinal Motion, and Back Muscle Strength in Postmenopausal Women with and without osteoporosis. (Mika A., Fernhall B., Mika P. Disability and Rehabilitation 2009), w której opisano związek aktywności fizycznej pacjentów z osteoporozą i obserwowanym u nich zakresem ruchomości kręgosłupa oraz z siłą mięśnia prostownika kręgosłupa. Pozostałe publikacje i referaty konferencyjne poruszają zagadnienia dotyczące: Oceny jakości życia u pacjentów z osteoporozą Leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów obwodowych z wykorzystaniem metod fizykalnych i balneoterapii Diagnostyki stanu funkcjonalnego stóp za pomocą FPI-6 b) dane bibliometryczne Autor lub współautor 18 oryginalnych i 2 poglądowych publikacji naukowych Łączna punktacja wg KBN/MNiSW : 254 pkt Sumaryczny impact factor zgodnie z rokiem opublikowania: IF=15,258 Liczba cytowań (wg ISI Web of Science, Scopus): 59 Indeks Hirsch a (wg ISI Web of Science) : 4 c) projekty badawcze Projekty badawcze międzynarodowe Grant przyznany przez Polsko - Amerykańską Fundację Kościuszkowską na rok akademicki 2002/2003 umożliwiający 6-miesięczną pracę naukową w Exercise Science Department, Syracuse University, New York, USA. Podczas pobytu w Syracuse University opracowane zostały założenia metodyczne projektu Comparison of Recovery Strategies on Muscle Performance after Fatiguing Exercise, uzyskano zgodę komisji bioetycznej Syracuse University na realizację projektu, oraz przeprowadzono badania. Wyniki opublikowane zostały w pracy : Mika A., Mika P., Fernhall B., Unnithan VB.: Comparison of Recovery Strategies on Muscle Performance after Fatiguing Exercise. American Journal of Physical Medicine and Rehabilitation 2007, 86(6): 474-481. Praca ta była już cytowana 14 razy w renomowanych czasopismach i opracowaniach naukowych, między innymi w książce (Tudor O. Bompa, Greg Haff Periodization: Theory and Methodology of Training. Human Kinetics 2009). Wstępne wyniki badań zostały 9
również zaprezentowane na zebraniu naukowym w Exercise Science Department Syracuse University. W czasie pobytu w Syracuse University wspólnie ze studentami studiów magisterskich uczestniczyłam w wykładach i ćwiczeniach z zakresu fizjologii wysiłku i fizjologii układu krążenia. Czynnie uczestniczyłam również w projektach badawczych realizowanych przez studentów i pracowników Exercise Department Syracuse University. Jednym z nich był projekt dotyczący porównania siły mięśniowej mierzonej w warunkach izokinetycznych u nastoletnich dziewcząt trenujących balet i koszykówkę. Projekty statutowe w AWF Grant 236/KRK/2008 Leczenie operacyjne i rehabilitacja pacjentów z żylakami kończyn dolnych rok realizacji: 2008-2009, funkcja: kierownik projektu Grant 248/KRK/2009 Analiza skuteczności różnych metod wspomagających relaksację mięśni po wywołujących zmęczenie ćwiczeniach fizycznych rok realizacji: 2009, funkcja: kierownik projektu Grant 263/KRK/2010 Analiza porównawcza zmian w aktywności mięśni pod wpływem zmęczenia oceniana za pomocą elektromiografii powierzchniowej (semg) i mechanomiografii (MMG) rok realizacji: 2010, funkcja: kierownik projektu d) staże w zagranicznych ośrodkach naukowych 1. McMaster University, Department of Kinesiology, Hamilton, Kanada; lipiec-sierpień 2001 (opiekun: prof. C Blimke) 2. Multidisciplinary Osteoporosis Program Sunnybrook and Women`s College Health Sciences Centre, Toronto, Kanada; lipiec 2001(opiekun: dr Gillian Hawker) 3. Exercise Science Department, Syracuse University, New York, USA; styczeń - czerwiec 2003, (opiekun: prof. Bo Fernhall, dr VB Unnithan) e) recenzowanie publikacji w niżej wymienionych czasopismach: międzynarodowych Osteoporosis International Rheumatology Disability & Rehabilitation Acta of Bioengineering and Biomechanics BMC Musculosceletal Disorders 10