Skierniewice, 18 maja 2010 r. ElŜbieta Pawlak nauczycielka przedmiotów ekonomicznych Centrum Kształcenia Ustawicznego Al. Niepodległości 96-100 Skierniewice AUTORSKI PROGRAM NAUCZANIA PODSTAW PRZEDSIĘBIORCZOŚCI DLA LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO I UZUPEŁNIAJĄCEGO LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO DWULETNIEGO NA PODBUDOWIE ZASADNICZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ 1
1. Podstawowe cele i załoŝenia programu nauczania Podstawowym celem programu nauczania podstaw przedsiębiorczości jest przygotowanie słuchaczy (uczniów liceów i techników) do aktywnego i świadomego uczestnictwa w Ŝyciu gospodarczym oraz pełnienia róŝnych ról zawodowych. Gospodarka rynkowa wymaga pewnych cech i zachowań, które sprzyjają podejmowaniu róŝnorodnych działań gospodarczych i planowaniu własnego rozwoju zawodowego. Słuchacz powinien umieć zidentyfikować ograniczenia, które utrudniają bycie przedsiębiorczym, potrafić je akceptować lub przełamywać i określać cele na poziomie moŝliwym do zrealizowania. Ogólny cel kształcenia w ramach przedmiotu podstawy przedsiębiorczości to wspomaganie wszechstronnego rozwoju młodego pokolenia, a szczególnie: - budowanie zachowań przedsiębiorczych w miejscu zamieszkania, - kształtowanie relacji z otoczeniem, - budowanie systemu wartości zgodnego z normami społecznymi na róŝnych poziomach (w rodzinie, społeczności lokalnej, na poziomie krajowym i globalnym), - rozwijanie myślenia analitycznego i syntetycznego, - podejmowanie działań w środowisku lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym, - ułatwienie zrozumienia otaczającego świata, - ułatwienie znalezienia własnego miejsca w społeczności lokalnej. Po zakończeniu nauki słuchacz powinien móc zaplanować własną karierę zawodową i aktywnie poszukiwać pracy. Powinien takŝe: - umieć pracować w zespole, skutecznie komunikować się i negocjować, - być przygotowanym do aktywnego i świadomego uczestnictwa w Ŝyciu gospodarczym i społecznym, - rozróŝniać podstawowe rodzaje działalności gospodarczej, - rozróŝniać formy prawne jednostek organizacyjnych prowadzących działalność gospodarczą, - znać podstawowe zasady oraz regulacje prawne i administracyjne prowadzenia działalności gospodarczej, - znać mechanizm sterowania produkcją i obrotem, - rozumieć wpływ środowiska pracy na postawę i zachowanie człowieka, - sprawnie posługiwać się wybranymi przepisami prawa, - umieć załoŝyć i prowadzić własną działalność gospodarczą, - znać mechanizm funkcjonowania gospodarki rynkowej oraz rolę państwa i prawa, - znać zasady funkcjonowania gospodarki europejskiej i światowej oraz ocenić polską gospodarkę na tle gospodarki światowej. Celem nauki przedsiębiorczości jest nie tylko przekazywanie wiadomości, ale przede wszystkim zdobywanie umiejętności. Człowiek przedsiębiorczy wykorzystuje swoją wiedzę w praktyce i wciąŝ ją poszerza. 2
2. Plan kształcenia Zakres treści nauczania został podzielony na 6 działów programowych realizowanych w następującym wymiarze godzin: Dział programowy 1. Psychologiczne i socjologiczne uwarunkowania przedsiębiorczości. 2. Mechanizm funkcjonowania współczesnej gospodarki rynkowej. Liczba godzin 2 3. Kapitał ludzki. 2 4. Przedsiębiorstwo i przedsiębiorca. 5. Pieniądze, bankowość, podatki i ubezpieczenia. 6. Międzynarodowa współpraca gospodarcza. Razem 20 4 6 5 1 3
3. Treści nauczania Uwzględniając przedstawione cele edukacyjne, proponuje się następujące treści nauczania: 1. Psychologiczne i socjologiczne uwarunkowania przedsiębiorczości. Rodzaje potrzeb i ich hierarchia. Czynniki wpływające na zmianę potrzeb. Osobowość i jej rozwój. Mocne i słabe strony własnej osobowości. Samoakceptacja, odpowiedzialność. Istota asertywności, kreatywności i przedsiębiorczości. Stres. Motywacja człowieka do pracy. Role społeczne i organizacyjne. Przygotowanie się do autoprezentacji. Struktura wypowiedzi, postawa, sposób mówienia.. Proces komunikacji interpersonalnej, napotykane bariery. Podstawy dobrego kontaktu. Negocjacje. Proces podejmowania decyzji. Kto to jest człowiek przedsiębiorczy? Czy jesteś osobą przedsiębiorczą? Kto i co moŝe pomóc w rozwoju przedsiębiorczości? 2. Mechanizm funkcjonowania współczesnej gospodarki rynkowej. Systemy gospodarcze. Kierunki zmian gospodarczych w Polsce Podstawowe funkcje ekonomiczne państwa. Cykliczny charakter gospodarki. Inflacja i bezrobocie a gospodarka. Zjawiska makroekonomiczne. Mierniki makro- i mikroekonomiczne. Podstawowe podmioty w gospodarce rynkowej. Prawa rządzące rynkiem. Giełda papierów wartościowych. BudŜet państwa, budŝet jednostek samorządu terytorialnego, budŝet gospodarstw domowych. 3. Kapitał ludzki. Rola pracy w gospodarce i społeczeństwie. Sens pracy. Praca jako wartość. Sens inwestowania w siebie. Dokumenty towarzyszące poszukiwaniu pracy. Rozmowa kwalifikacyjna. 4
Podstawy prawne zatrudnienia. Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy. Płaca i jej rodzaje. Metody aktywnego poszukiwania pracy. Instytucje wspomagające aktywne poszukiwanie pracy. 4. Przedsiębiorstwo i przedsiębiorca. Cele i rodzaje działalności gospodarczej. Przesłanki wyboru rodzaju działalności. Formy prawnoorganizacyjne przedsiębiorstw. Procedura zakładania własnego przedsiębiorstwa. Biznesplan. Majątek przedsiębiorstwa. Źródła finansowania działalności. Alternatywne źródła pozyskiwania kapitału. ZaleŜność między zyskiem a ryzykiem. 5. Pieniądze, bankowość, podatki i ubezpieczenia. Funkcje i formy współczesnego pieniądza. Kredyty bankowe podział i charakterystyka. Zmiana wartości pieniądza w czasie. Inflacja i jej skutki. Funkcje banku centralnego. Banki komercyjne. Elementy ceny kredytu. Rodzaje podatków. Podatek dochodowy, podatek VAT, akcyza, podatek od czynności cywilnoprawnych, podatki lokalne. System ubezpieczeń społecznych i gospodarczych. 6. Międzynarodowa współpraca gospodarcza. PołoŜenie Polski w Europie i jego znaczenie dla gospodarki krajowej. Polska a Unia Europejska. Udział Polski w organizacjach międzynarodowych. 5
4. Osiągnięcia ucznia. 1. Psychologiczne i socjologiczne uwarunkowania przedsiębiorczości. Cel ogólny: Planowanie własnego rozwoju i ścieŝki kariery zawodowej z uwzględnieniem typu osobowości oraz swoich mocnych i słabych stron. Podział treści nauczania na jednostki lekcyjne 1. Uwarunkowania rozwoju człowieka. 2. Właściwa komunikacja w procesie decyzyjnym będąca przejawem przedsiębiorczości. Cele szczegółowe - poprawne posługiwanie się terminami: asertywność, osobowość, przedsiębiorczość, stres itp. - znajomość hierarchii potrzeb człowieka - rozpoznawanie czynników wpływające na zmianę potrzeb - charakteryzowanie róŝnych typów osobowości człowieka i rozpoznawanie ich w otoczeniu - umiejętność analizy SWOT - umiejętność trafnego wyboru zawodu na bazie swoich zdolności, stanu zdrowia i potrzeb rynku - potrafi dokonać właściwej autoprezentacji - rozróŝnianie komunikatów werbalnych i niewerbalnych - umiejętność przeprowadzania negocjacji - charakteryzowanie procesu podejmowania decyzji i ocena decyzji ex ante i ex post - rozróŝnianie decyzji racjonalnych i nieracjonalnych - uzasadnianie znaczenia motywacji człowieka do pracy i znaczenia przedsiębiorczości 2. Mechanizm funkcjonowania współczesnej gospodarki rynkowej. Cel ogólny: Rozpoznawanie podstawowych zasad i mechanizmów funkcjonowania gospodarki rynkowej, a takŝe jej podstawowych problemów i roli państwa w systemie społeczno-gospodarczym. Podział treści nauczania na jednostki lekcyjne 1. Rynek, mechanizmy rynkowe a inne systemy społeczno-gospodarcze. Cele szczegółowe - wskazywanie zaleŝności między elementami rynku: popytem, podaŝą i ceną - analizowanie działania mechanizmu rynkowego na róŝnych rynkach - porównywanie cech gospodarki rynkowej z innymi systemami społeczno-gospodarczymi - charakterystyka funkcji giełdy papierów wartościowych 2. Mierniki wzrostu i rozwoju gospodarczego oraz cykliczny - identyfikacja podstawowych mierników wzrostu gospodarczego 6
charakter gospodarki. 3. Państwo w gospodarce 4. Inflacja i bezrobocie przyczyny, skutki, sposoby zmniejszania. - wskazywanie przyczyn, korzyści i kosztów wzrostu gospodarczego - znajomość źródeł informacji gospodarczej i zdolność posługiwania się nimi - charakteryzowanie cyklicznego rozwoju gospodarki - wskazywanie głównych przemian gospodarczych w Polsce - odróŝnianie głównych funkcji ekonomicznych państwa - źródła dochodów i wydatków budŝetu państwa i budŝetów samorządów oraz budŝetów gospodarstw domowych - identyfikowanie przyczyn, rodzajów oraz skutków inflacji - wskazywanie sposobów zmniejszania inflacji - analiza zmian w poziomie inflacji w Polsce po 1989 roku - identyfikowanie przyczyn, rodzajów oraz skutków bezrobocia - znajomość aktywnych i pasywnych sposobów zmniejszania bezrobocia 3. Kapitał ludzki. Cel ogólny: Sens planowania własnego rozwoju, ścieŝki kariery zawodowej i inwestowania w człowieka, aby odnaleźć swoje miejsce na zmieniającym się rynku pracy Podział treści nauczania na jednostki lekcyjne 1. Rola pracy w przedsiębiorstwie i społeczeństwie. 2. Zasady poszukiwania pracy. Cele szczegółowe - postrzeganie pracy jako wartości - uzasadnianie sensu inwestowania w siebie - identyfikowanie podstaw prawnych zatrudnienia - odróŝnianie praw oraz obowiązków pracownika i pracodawcy - identyfikowanie rodzajów płacy. - kształtowanie umiejętności przygotowania dokumentacji związanej z poszukiwaniem pracy - przygotowanie się do rozmowy kwalifikacyjnej - kształtowanie umiejętności aktywnego poszukiwania pracy i radzenia sobie z bezrobociem 7
4. Przedsiębiorstwo i przedsiębiorca. Cel ogólny: Poznanie podstawowych zasad podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. Podział treści nauczania na jednostki lekcyjne 1. Działalność gospodarcza. 2. Formy prawnoorganizacyjne przedsiębiorstw. 3. Majątek przedsiębiorstwa i źródła jego finansowania Cele szczegółowe - rozpoznawanie rodzajów działalności gospodarczej - dobór czynników potrzebnych do gospodarowania: ziemia, kapitał, praca, przedsiębiorczość - umiejętność rozeznania potrzeb rynku (deficytowych produktów i usług) - ocena szans i zagroŝeń związanych z rozpoczęciem działalności gospodarczej - wskazywanie form własności i form prawnoorganizacyjnych przedsiębiorstw - analiza kodeksów prawnych - charakterystyka specyfiki działalności gospodarczej osób fizycznych - odróŝnianie składników majątku przedsiębiorstwa - charakteryzowanie źródeł finansowania majątku i ich skutków, 4. Zarządzanie majątkiem przedsiębiorstwa. 5. Biznesplan. 6. Procedura rejestracyjna przedsiębiorstwa i wybór formy opodatkowania. - stosowanie zasad zarządzania finansami - wykorzystanie zasad marketingu, kreowania produktów i profesjonalnej obsługi klienta - wskazywanie alternatywnych źródeł pozyskiwania majątku - odróŝnianie funkcji i elementów biznesplanu - zdolność wypromowania produktu, usługi - umiejętność opracowania polityki sprzedaŝy, dystrybucji, cen, prognozy sprzedaŝy - przygotowanie elementów planu finansowego - wskazywanie etapów procedury rejestracyjnej przedsiębiorstwa osoby fizycznej - odróŝnianie form opodatkowania osoby fizycznej - wybór formy opodatkowania osoby fizycznej 8
5. Pieniądze, bankowość, podatki i ubezpieczenia. Cel ogólny: Zapoznanie z prowadzoną polityką fiskalną i monetarną państwa oraz systemem ubezpieczeń. Podział treści nauczania na jednostki lekcyjne 1. Pieniądz. 2. Rola banku centralnego w gospodarce 3. Podatki. 4. Ubezpieczenia społeczne. 5. Ubezpieczenia gospodarcze Cele szczegółowe - odróŝnianie funkcji i form współczesnego pieniądza - obliczanie wartości pieniądza w czasie - analizowanie stóp oprocentowania na lokatach bankowych w róŝnych bankach - wskazywanie elementów składających się na cenę kredytu - umiejętność wyboru najkorzystniejszych ofert bankowych - określanie wpływu poziomu inflacji na cenę kredytu i stopę procentową - charakteryzowanie funkcji banku centralnego - rozróŝnianie polityki restrykcyjnej i ekspansywnej banku centralnego - dokonywanie klasyfikacji podatków występujących w gospodarce - wskazywanie roli podatków jako głównego źródła dochodów budŝetowych - wskazywanie ulg podatkowych stymulujących działalność gospodarczą - uzasadnianie roli systemu ubezpieczeń społecznych - odróŝnianie rodzajów ubezpieczeń społecznych - wskazywanie rodzajów ubezpieczeń społecznych pracowników - odróŝnianie ubezpieczeń osobowych i majątkowych - umiejętność wyboru odpowiedniego ubezpieczenia 9
6. Międzynarodowa współpraca gospodarcza. Cel ogólny: Uświadomienie, jaką rolę dla Polski ma międzynarodowa współpraca gospodarcza. Podział treści nauczania na jednostki lekcyjne 1. Udział Polski w organizacjach międzynarodowych. Cele szczegółowe - umiejętność określenia pozycji Polski w otoczeniu międzynarodowym - analizowanie wpływu globalizacji na gospodarkę świata i Polski - analizowanie korzyści i zagroŝeń wynikających z obecności w Unii Europejskiej - wskazywanie korzyści z prowadzenia handlu zagranicznego 5. Metody pracy. Zajęcia prowadzące do osiągnięcia szczegółowych celów kształcenia powinny być realizowane z zastosowaniem zróŝnicowanych metod kształcenia. PoniŜej scharakteryzowane zostały metody kształcenia przydatne w prowadzeniu zajęć z podstaw przedsiębiorczości. Wykład metoda, w której aktywny jest przede wszystkim nauczyciel, a uczniom przypada rola słuchaczy. Aby uczniowie byli w jak największym stopniu aktywnymi słuchaczami, warto stosować odmianę wykładu, zwaną wykładem konwersatoryjnym. Nauczyciel prowadzący taki wykład urozmaica go róŝnymi formami kontaktu i konwersacji z uczniami, zadając im pytania, zachęcając do wypowiedzi, podawania przykładów, stawiania pytań, dyskutowania. Dyskusja moŝna ją stosować na początku, w trakcie i na końcu zajęć. Przed jej rozpoczęciem naleŝy ustalić zasady (np., kto udziela głosu), a potem ich przestrzegać. Dyskusja będzie oŝywiona, jeśli zaprezentowane zostaną dwa przeciwstawne poglądy lub nawet trzy róŝne stanowiska, a poszczególni uczestnicy będą spierać się, argumentować i bronić swoich przekonań. Studium przypadku opis przypadku moŝe być wzięty z Ŝycia lub wymyślony. W nauczaniu podstaw przedsiębiorczości powinny zdecydowanie przewaŝać przypadki autentyczne, z praktyki gospodarczej i Ŝycia społecznego. Nauczyciel moŝe je zaczerpnąć z róŝnych źródeł lub opracować samodzielnie. Uzupełnieniem opisu przypadku są pytania, które ukierunkowują analizę. Przygotowanie wystąpień i prezentacje wcześniej wytypowany uczeń przygotowuje kilkuminutowe wystąpienie na uzgodniony temat, a następnie prezentuje je na forum grupy (klasy) z zastosowaniem plakatu lub folii do rzutnika pisma. Wystąpienie moŝe być oparte na wywiadzie np. z właścicielem przedsiębiorstwa, z pracownikiem banku, maklerem giełdowym itp. 10
Gra symulacyjna jest to metoda uczenia się przez działanie. Uczniowie mają wykonać określone zadanie, np. wziąć udział w przetargu, zainwestować środki finansowe w nieruchomości, akcje i obligacje itp. Gra symulacyjna odbywa się według ustalonych reguł. Powinna umoŝliwiać uczniom prześledzenie zastosowania w praktyce poznanych zasad teoretycznych lub samodzielne dojście do tych zasad poprzez doświadczenia zebrane w grze. Odgrywanie ról odgrywając role np. właściciela przedsiębiorstwa, szefa, pracownika, urzędnika, ministra, pracownika banku rozpatrującego wniosek o kredyt, uczniowie uczą się przez przeŝywanie. Filmy dydaktyczne w nauczaniu podstaw przedsiębiorczości moŝna wykorzystać równieŝ filmy dydaktyczne jako studia przykładowych zachowań i procedur. 6. Metody sprawdzania i oceniania. Formy sprawdzania osiągnięć edukacyjnych słuchaczy są następujące: - dwie prace semestralne: empiryczna i teoretyczna raz w semestrze - egzamin semestralny ustny, raz w semestrze. W przypadku prac semestralnych przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na oceny wg kryteriów: 100% - 95% - ocena bardzo dobra 94% - 75% - ocena dobra 74% - 51% - ocena dostateczna 50% - 30% - ocena dopuszczająca 29% - 0% - ocena niedostateczna. Ocenę celującą otrzymuje słuchacz, który posiada wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje słuchacz, który opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności określone programem. Ocenę dobrą otrzymuje słuchacz, który opanował większość wiadomości i umiejętności określonych programem. Ocenę dostateczną otrzymuje słuchacz, który opanował w podstawowym zakresie wiadomości i umiejętności określone programem. Ocenę dopuszczającą otrzymuje słuchacz, który ma duŝe braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności określonych programem. Ocenę niedostateczną otrzymuje słuchacz, który nie opanował wiadomości i umiejętności określonych programem, które są konieczne do dalszego kształcenia. 11
Osiągnięcia załoŝonych celów kształcenia ułatwią: - roczniki statystyczne, ksiąŝki i czasopisma o treści gospodarczej dostępne w bibliotece szkolnej, - komputer z odpowiednim oprogramowaniem i dostępem do Internetu. 7. Podsumowanie. Nauczanie podstaw przedsiębiorczości powinno przyczynić się do rozwoju osobistego ucznia, przyjmowania pozytywnych postaw wobec ludzi, kształtowania odpowiedzialności za siebie i innych, zrozumienia roli etyki zawodowej. Ma ułatwić uczniowi realizację celów Ŝyciowych oraz odnalezienie własnego miejsca w świecie. 12