Spis treści Przedmowa autora do wydania polskiego 5 Podziękowania autora 8 Wstęp 11 Siedem w kultury historycznej. Ale czym jest historia? Obraz historii Świadomość historyczna Kultura historyczna Historia kultury historycznej Jak historia wkracza do teraźniejszości? Historia lokalnej kultury historycznej Źródła i tematy lokalnej kultury historycznej Gdańsk jako przedmiot historii kultury historycznej w erze nowoczesnej. Temat, stan badań i źródła 1. Miasto w zarysie 33 Koniec i początek: 1793 1814 Miasto prowincjonalne w Prusach: 1814 1860 Rozkwit: 1860 1918 Wolne czy niewolne? 1918 1945 Danzig staje się Gdańskiem: 1945 1989 Nowy początek? Po 1989 roku 2. Gdańsk 1793 1814: międzyczas 46 2.1. Oświeceni i antykwariusze. Historiogra a lokalna 46 2.2. Stary Gdańsk i nowoczesny świat 49 Siła przyzwyczajenia jest wszechmocna Zmiana ról. Kultura historyczna w latach 1793 1807 49 Powrót do przeszłości. Gdańsk jako Wolne Miasto (1807 1814) 54
3. Gdańsk 1814 1871: historia i tradycja 57 3.1. Badacze i kolekcjonerzy. Przemiany historiograf ii lokalnej 57 Gotthilf Löschin i społeczność mieszczańska Theodor Hirsch i rozwój lokalnohistorycznego dyskursu naukowego Hans Prutz i nacjonalizacja historii Brak zainteresowania polskiej historiograf ii 3.2. Kultura historyczna pomiędzy tradycją a innowacją 63 Tylko we wspomnieniach żyjesz wspaniały jeszcze i wielki. Lokalna kultura historyczna jako rytuał żałobny (1814 1848) 63 my jako potomkowie dawnych niemieckich osadników. Rok 1848 a historia Gdańska 73 Brakujące fundamenty polskiej kultury historycznej Gdy tylko przodków duch ożyje. Historia miejska jako rzecznik nadziei (1849 1858) 76 Jubileusze: aktualizacja i rytualizacja pamięć [ ] całkowicie tak wygasła. Modernizacja starego miasta (1858 1871) 85 Bodziec do dumy. Początki muzealizacji przeszłości (1841 1871) 89 ślepa mania nowatorstwa? Problemy ochrony zabytków a zabytek chroniony 92 teraźniejszość stapia się z przeszłością. Historia lokalna w literaturze 98 4. Gdańsk 1871 1918: historia i naród 101 4.1. Instytucjonalizacja i upolitycznienie: historiogra a lokalna 101 Instytucje 102
Ludzie i tematy 105 Historia między miastem a Rzeszą: historycy niemieccy Paul Simson: historia lokalna jako zadanie narodowe Historycy polscy 4.2. Kultura historyczna nowoczesnego miasta pomiędzy tożsamością narodową i lokalną 113 Forpoczta niemieckiej kultury. Gdańsk, Prusy Zachodnie, Prusy i Niemcy wyznaczenie nowej orientacji historycznej (1871/1872) 113 Tak [ ], Gdańsk zawsze był niemieckim miastem. Uroczystość jubileuszowa z 1893 roku jako przykład mieszczańskiej kultury świętowania 116 Radośnie jednak rusz i krocz ich śladem. Popularyzacja historii 122 Piękna i szlachetna jest pamięć o własnych przodkach. Historia w społeczności mieszczańskiej 127 Gasnące tradycje Partie polityczne, antypolski konsens i historia lokalna Historia lokalna poza kręgami inteligenckimi Cechy, stowarzyszenia i powstanie nowej tożsamości mieszczańskiej w rewitalizowanych bractwach Dworu Artusa Protestancki Gdańsk? Wspólnoty religijne i historia Most pamięci. Zapominanie i modernizacja pamięci: ochrona zabytków i muzealizacja 152 Wizerunek niemieckiego bohatera. Zmiana funkcji beletrystyki lokalnej 160 w starym grodzie sławnych książąt pomorskich i stolicy Kaszub. Polskie próby identy kacji 165 1914 kultura historyczna w przededniu wojny 169 Mocno tętni jeszcze w żyłach hanzeatycka krew. I wojna światowa i historia Gdańska 172 Przekrój 1: Symbolizacja przeszłości historia Gdańska w malarstwie 176
5. Gdańsk 1918 1945: historia i polityka 204 5.1. Nauka służąca legitymizacji. Historiogra a lokalna 204 Instytucje 205 Ludzie i tematy 214 Erich Keyser i upolitycznienie historiograf ii Gdańsk od środka: inni historycy niemieccy Gdańsk z oddali: historycy polscy 5.2. W drodze do Wolnego Miasta (1918 1920) 222 Od zawsze byliśmy Niemcami. Obrona przeszłości (1918/1919) 222 Doprawdy, światową estymą cieszy się teraz najbardziej wolne z miast!. Ukształtowanie przyszłości (1919/1920) 234 5.3. Wolne Miasto i niewola historii. Kultura historyczna w latach demokracji (1920 1933) 240 Znaszli to miasto, w nim niemiecki duch. Polityka historyczna 241 Tygodnie Niemcoznawcze Ukochane symbole niekochanego państwa Państwowe Muzeum i 750. rocznica powstania Oliwy (1928) Usuwanie polskich symboli historycznych Mit niemieckonarodowy: obchody ku czci Paula Benekego z roku 1932 skostniały w tradycji. Odmienne obrazy historii 255 Wieczne budowle pełne piękności. Tożsamość lokalna: historia ojczyźniana, tradycja i ochrona zabytków 258 Gdańsku, Gdańsku, ma miłości. Historia estetyzowana: rozrywka i pouczenie, parabola i kcja 266 5.4. Kultura historyczna w narodowosocjalistycznym Gdańsku (1933 1945) 272 twej broni mocy. Zbrojenia historyczne kultura historyczna do roku 1939 273
I w czasach walką oszalałych / Twego spokoju nie zmącił wróg. Kultura historyczna w czasie wojny (1939 1944) 283 Wprawdzie wielu się poświęciło, ale życie potoczyło się dalej. Koniec niemieckiej kultury historycznej w Gdańsku (1944/1945) 288 5.5. Polska kultura historyczna w Wolnym Mieście 291 Gdańsk staczał się w dół coraz niżej. Dowody polskości i zawiedzione nadzieje (1919/1920) 291 Kamienie mówią dziś w Gdańsku, gdy usta ludzkie są jeszcze zaciśnięte. Historyczne odrealnienie teraźniejszości (1921 1939) 295 6. Gdańsk 1945 1989: historia pomiędzy konstrukcją a ideologią 300 6.1. Polityka odprawia naukę. Przemiany lokalnej historiograf ii 300 Instytucje 300 Ludzie i tematy 305 Negacja czy integracja? Kazimierz Piwarski, Marian Pelczar i nowy początek nauki Historia od dołu: Edmund Cieślak i Maria Bogucka Nowe tematy: inne badania polskich uczonych Stare tematy: badania niemieckie 6.2. Gdańsk mityczny: miejska kultura historyczna w latach 1945 1989 314 jeszcze jednym dowodem polskości tego grodu. Spotkanie z historią poszukiwanie ciągłości (1945 1948) 314 Uroczystość 950-lecia z roku 1947 318 tym więcej polski Gdańsk będzie polski. Konstrukcja i rekonstrukcja 321
Na szlaku naszych postępowych tradycji. Socjalistyczna historia lokalna w dobie stalinizmu (1948 1956) 326 Ideologizacja Rocznica zrzucenia jarzma krzyżackiego w roku 1954 Stylistyka i tematy stalinowskiej kultury historycznej Mit założycielski i historia cierpienia: lokalne dni pamięci 336...pozostanie na zawsze wierny Polsce Ludowej.... Naród, partia, miasto i historia (1957 1981) 338 Polityka historyczna w latach 1957 1970 Obchody tysiąclecia Gdańska w roku 1962 Polityka historyczna w latach 1971 1981 Gdy tak sobie siedzę [...], czuję się jak król. Gasnące wspomnienia, wymyślone tradycje, skonstruowana historia 344 Gdańsk w swej burzliwej historii nigdy nie przestał być polski. Nowy nacjonalizm i koniec socjalistyczej historii lokalnej (1982 1989) 352 Bez strachu, ale z rozwagą (Nec temere nec timide). Prywatna świadomość historyczna i opozycyjna kultura historyczna do roku 1989 354 autonomiczność korzeni Gdańska. Kultura historyczna pozbawiona małej ojczyzny: wypędzeni gdańszczanie pomiędzy Grassem, urazem a iluzją 360 Lokalna polityka historyczna na obczyźnie Tęsknota za domem, historia małej ojczyzny i lęk przed zapomnieniem Konfrontacja z rzeczywistością Historia alternatywna u Güntera Grassa Przekrój 2: Lokalizacja przeszłości historia Gdańska uwieczniona w pomnikach i miejscach pamięci 378 7. Gdańsk 1989 1997: międzyczas. Pluralizacja historii 395 7.1. Bez nowego początku. Historiogra a lokalna 395
7.2. W poszukiwaniu tożsamości. Odkrycie zapomnianej przeszłości i rekonstrukcja ciągłości historycznej 397 Genius loci. Nowe historie, stare historie 397 dynamika godna gdańskich patrycjuszy. Obchody milenijne w roku 1997 punktem kulminacyjnym lokalnej kultury histo rycznej? 408 8. Gdańsk po 1997: miasto z wieloma historiami 414 8.1. Niedokończona nauka. Historiogra a o Gdańsku 414 8.2. Ku wielogłosowej normalności 416 Gdańskość, czyli trywializacja pamięci 417 Polityka historyczna 419 Pomiędzy komercją a niepowtarzalnością: historia zrytualizowana 423 Zagęszczenie krajobrazu pomników 426 Nowe muzea dla starego miasta 429 Nowoczesność i tradycja: wciąż ta sama śpiewka 431 Historia turystyczna: komercjalizacja przeszłości 434 Obrona Grassa i inne sprawy literackie 435 Perspektywy: prywatyzacja historii i nowe przestrzenie życia publicznego 437 Zakończenie: dwa stulecia lokalnej kultury historycznej Danzig/Gdańsk i jego przeszłość 440 Zasadnicze wzorce lokalnej kultury historycznej 440