ISNN 1509-3603 GRUDZIEŃ 2001- STYCZEŃ 2002 NUMER SPECJALNY Spis treści: Jubileusz 10-lecia polskiego Internetu... 2 Parada InternautÛw... 3 Sympozjum na Hoøej... 4 Eksperymentalny Koncert Internetowy... 6 Komputer jako tworzywo... 14 NET.ART... 16 epolska ñ Internet i nowe technologie... 19 NASK ñ taki by poczπtek... 23 IT.FORUM-SECURE 2001... 27 Darmowi dostawcy kont pocztowych ñ raport CERT Polska... 31 WielojÍzyczne nazwy domen... 37
10 lat polskiego Internetu 10 lat Internetu w Polsce Mamy juø za sobπ wielkie przeøycia zwiπzane z obchodami 10 rocznicy powstania polskiego Internetu, zorganizowanymi 14 wrzeúnia 2001 r. przez NASK, Wydzia Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego i ICM (Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego) UW. Przypomnijmy, øe 10 lat temu, w sierpniu 1991 r. pomiídzy Wydzia em Fizyki UW a Centrum Komputerowym Uniwersytetu w Kopenhadze zosta a nawiπzana pierwsza πcznoúê z wykorzystaniem protoko u IP. Z tej okazji w kolebce polskiego Internetu, na Wydziale Fizyki na Hoøej odby o sií uroczyste Sympozjum RE- WOLUCJA INFORMACYJNA ñ 10 LAT INTERNETU W POLSCE. Przedtem i potem wiele sií jeszcze dzia o. Najpierw pierwsza w úwiecie PARADA INTERNAUT W, poprzedzajπca z tygodniowym wyprzedzeniem g Ûwne obchody Jubileuszu. Rektor Uniwersytetu Warszawskiego Prof. Piotr WÍgleÒski wita goúci Potem uroczystoúci w siedzibie JM Rektora Uniwersytetu Warszawskiego, ktûrych centralnym punktem by o wríczenie odznaczeò paòstwowych przyznanych przez Prezydenta Aleksandra Kwaúniewskiego twûrcom polskiego Internetu. Odznaczeni zostali: Maciej Koz owski, Jacek Gajewski, Marcin Gromisz, Krzysztof Heller i Rafa Pietrak. Minister Labuda odznacza... Wreszcie trzy wydarzenia artystyczne uúwietniajπce Jubileusz: cykl prezentacji sztuki internetowej NET.ART, wystawa grafiki pod has em KOMPUTER JAKO TWORZYWO i wydarzenie o szczegûlnym znaczeniu ñ eksperymentalny KONCERT INTERNETOWY, wykonany przez zespo y chûralne w GdaÒsku, Krakowie i Warszawie, dyrygowany z Warszawy przez Rektora Akademii Muzycznej im. F. Chopina, Prof. Ryszarda Zimaka. 2
Parada Internautów Prolog Parada P Internautów Dok adnie w po udnie 8 wrzeúnia 2001 r. rozpoczí o sií wielkie úwiíto Wszechsieci ñ Parada InternautÛw. Gigantyczne platformy zabra y w podrûø Krakowskim Przedmieúciem ñ tego dnia najwiíkszπ polskπ infostradπ ñ internautûw oraz organizatorûw imprezy: Polskie Bractwo KawalerÛw Gutenberga, w adze M. St. Warszawy i NASK. Na trasie na uczestnikûw czeka y liczne atrakcje ñ kawiarenki internetowe, multimedialne pokazy, prezentacje ambasad oraz stoiska ponad 40 wystawcûw. W namiocie Internetu ponad 160 komputerûw w 9-ciu wielkich namiotach zlokalizowanych miídzy Pl. Zamkowym a Pa acem Staszica. Do πczenie w takim tempie tak duøej liczby urzπdzeò, w dodatku wprost na ulicy, to przedsiíwziície bez precedensu. NASK dokonywa juø wiíkszych instalacji, np. na targach ÑKomputer Expo 2001î w PKiN, jednak co innego w budynku, a co innego w namiocie. Kilkadziesiπt osûb w kilka godzin rozprowadzi o ponad 4 kilometry kabli i zainstalowa o liczne huby, routery, modemy, radiolinie etc. SieÊ ethernetowa rozwiniíta na dwie doby na Krakowskim mia a bardzo dobre do πczenie do WARMAN-a. Pozwala o to na zaprezentowanie Internetu ze wszystkimi jego us ugami. NASK zapewni tyle koòcûwek sieci, ile by o zaplanowane przez wystawcûw. Namioty by y chronione przez profesjonalne firmy ochroniarskie (w koòcu znajdowa o sií tam sporo sprzítu). W ciπgu dnia, kiedy sprzít by dostípny praktycznie dla kaødego, zdarza o sií, øe niektûrzy wystawcy prûbowali go wy πczaê lub przekonfigurowywaê ñ zrywajπc po πczenie z Internetem sobie ÑCafe Wprostî odby sií pierwszy e-úlub. Rozdano Z ote Klawiatury ñ nagrody dla politykûw zdaniem internautûw najbardziej zas uøonych dla rozwoju Internetu w Polsce. Odby sií ogûlnopolski turniej Half-Life Counterstrike, przygotowany przez Sztab Generalny WP i portal Interia.pl. Ca π imprezí poprzedzi a gigantyczna praca ludzi z NASK. Nasi koledzy w ciπgu jednej nocy pod πczyli do i sπsiadom. Nad wszystkim czuwa y jednak nasze si y techniczne, reagujπc na kaødy przypadek. Gospodarze imprezy zapewnili, øe Parada wejdzie na sta e do sto ecznego kalendarza imprez. Frekwencja jest juø zapewniona: prawie wszyscy uczestnicy specjalnej Ñparadnej ankietyî zadeklarowali, øe wezmπ udzia w jej nastípnej edycji. 3
Rewolucja informacyjna Sympozjum na Hożej różne oblicza Sieci RozwÛj Internetu sta sií tak burzliwy, øe dziú trudno wyobraziê sobie, jak mogliúmy w bardzo wielu dziedzinach funkcjonowaê bez niego. Sta sií sprawnym, najszybszym i najtaòszym úrodkiem porozumiewania sií na dowolnπ odleg oúê, jest niewyczerpanπ skarbnicπ wiedzy i informacji we wszystkich dziedzinach. Najlepiej úwiadczy o tym powiedzenie, øe Ñto, czego nie ma w Internecie - w ogûle nie istniejeî. Z listu Prezydenta Aleksandra Kwaúniewskiego do uczestnikûw uroczystoúci 10. rocznicy Internetu w Polsce Sympozjum ÑRewolucja Informacyjna ñ 10 lat Internetu w Polsceî zgromadzi o w Sali Duøej Doúwiadczalnej Wydzia u Fizyki UW na Hoøej wielu zaproszonych goúci, osoby zwiπzane z rozwojem polskiego Internetu, przedstawicieli w adz paòstwowych, úrodowiska naukowo-akademickiego, firm komputerowych, operatorûw telekomunikacyjnych. UroczystoúÊ uúwietnili Rektorzy Uniwersytetu Warszawskiego z JM Rektorem Prof. Piotrem WÍgleÒskim na czele. Honory domu pe ni a Pani Dziekan Wydzia u Fizyki UW Prof. Katarzyna Cha asiòska-macukow wraz z Prodziekanem Prof. Janem Bartelskim oraz Dyrektorem IFD UW Prof. Andrzejem Witowskim i oczywista ñ Prof. Andrzejem Kajetanem WrÛblewskim, Przewodniczπcym Komitetu Organizacyjnego Jubileuszu. W trakcie sympozjum 4
Rewolucja informacyjna W programie Sympozjum, ktûre otworzy Prof. WrÛblewski (w okresie powstawania polskiego Internetu by Rektorem Uniwersytetu Warszawskiego), znalaz y sií cztery referaty prezentujπce historií i rozwûj polskiej Sieci. Sπ one dostípne w ca oúci na stronach www.internet10.pl/sympozjum.html i www.nask.pl ñ zachícamy do bezpoúredniego zapoznania sií z tymi niezwykle interesujπcymi materia ami. Powstanie i rozwój polskiego Internetu W prezentacji przygotowanej przez Jacka Gajewskiego i Macieja Koz owskiego znalaz o sií wiele informacji o dzia aniach pionierûw Internetu, ktûrzy na prze omie lat 80. i 90. poúwiícili sií idei pod πczenia Polski do úwiatowych sieci komputerowych. SzczegÛlnie interesujπce sπ dokumenty z tamtych lat, m.in. pierwsze pisma do w adz z projektami budowy sieci IP w Polsce, opinie, wycinki z prasy, a przede wszystkim korespondencja, czísto ca kowicie prywatna, wymieniana pomiídzy Polskπ a USA w okresie staraò o zniesienie embarga na transfer technologii informatycznych do Polski. Dekada polskiego Internetu w nauce Z referatu Prof. Bogdana Lesynga czarno na bia ym wynika, øe Internet, ktûry pozwala na efektywnπ komunikacjí miídzy ludümi, jest w nauce dobrem niezastπpionym. DziÍki jego istnieniu od wielu juø lat mogπ funkcjonowaê bardzo duøe miídzynarodowe zespo y badawcze m.in. fizykûw wysokich energii, fizykûw jπdrowych, astronomûw i astrofizykûw z udzia em uczonych z Polski. Ogromnπ rolí w tworzeniu zasobûw polskiego Internetu pe ni Komitet BadaÒ Naukowych, ktûry na rozbudowí i utrzymanie infrastruktury informatycznej w Polsce przeznacza znaczπce úrodki z budøetu Nauki. Ze úrodkûw tych sfinansowano m.in. budowí sieci rozleg ych NASK i POL-34, piíciu centrûw superkomputerowych (komputerûw duøej mocy obliczeniowej KDM) i dwudziestu dwûch miejskich sieci komputerowych (MAN). Tworzona w ten sposûb infrastruktura od poczπtku s uøy nie tylko úrodowisku naukowemu, ale i pozosta ym uøytkownikom Internetu. Internet na co dzień To kolejne wystπpienie jubileuszowego Sympozjum, ktûrego autor Marek Ho yòski, nie uczestniczy bezpoúrednio w tworzeniu polskiego Internetu, ale za to rozwûj Sieci zasta go w Dolinie Krzemowej, w miejscu gdzie Internet najbardziej chyba wtopi sií w øycie codzienne. Ho yòski pokazuje wszechobecnoúê Internetu na przyk adzie jednego dnia i d ugiej listy spraw, ktûre za atwi nie ruszajπc sií sprzed komputera. Jest teø pe en uznania dla przemian, jakie dokona y sií w Polsce w ciπgu tego dziesiíciolecia: Zabawna odmiana losu ñ kiedyú oprowadza em PolakÛw po Dolinie Krzemowej, teraz zdarza mi sií byê przewodnikiem amerykaòskich informatykûw po naszych oúrodkach. Referujπc im sytuacjí zaczynam od stwierdzenia, øe ñ oczywiúcie ñ w Polsce nasycenie PC-tami i ich powszechnoúê nie dorûwnuje sytuacji w Stanach. Ale trochí tego jest, a ponadto mamy teø kilka centrûw superkomputerowych, ktûre sπ po πczone sieciπ szerokopasmowπ. ÑJakie to komputery i co z szybkoúciπ przesy u?î ñ pytajπ przybysze. Kiedy wymieniam nazwy maszyn i przepustowoúê úwiat owodu, poczπtkowy protekcjonalizm goúci zazwyczaj niknie. Nasze zasoby nie ustípujπ przyjítym w úwiecie normom ñ nie ma sií czego wstydziê. Sieć: zarys konsekwencji pomyślanych Pod tym tajemniczym tytu em kryje sií wizja przysz ej Sieci i naszej z niπ symbiozy, zarysowana przez uczonegofuturystí Prof. Konrada Fia kowskiego. Autor rozwiewa jakiekolwiek nasze nadzieje na øycie poza Internetem; na to nie mamy co liczyê ñ wrícz przeciwnie ñ SieÊ bídzie dla nas nie tylko poøytecznym narzídziem dostípu do informacji (tak jest teraz), ale takøe sposobem odbioru rzeczywistoúci i aktywnym partnerem. Moøe byê nawet ürûd em przeøyê z pogranicza mistyki, ÑstanÛw uniesieniaî dajπcych uczucie niewyobraøalnego piíkna. A wracajπc do spraw przyziemnych, Prof. Fia kowski zapewnia nas, øe jeszcze kilkanaúcie lat i funkcjonowanie nowoczesnego spo eczeòstwa bez Sieci nie bídzie moøliwe:...za amanie funkcji Sieci sta oby sií juø w nastípnych dekadach nie jakπú wzglídnie abstrakcyjnπ katastrofπ, jak na przyk ad kryzys ekonomiczny, gdy øyje sií gorzej, ale mniej wiícej tak samo, lecz øe za amanie takie by oby kryzysem bezpoúrednio dotyczπcym kaødego, podobnym raczej skutkom wojny niø kryzysu ekonomicznego. /M.B./ 5
Koncert internetowy Koncert Internetowy jak do tego doszło Pomys odawcπ i g Ûwnym inicjatorem zorganizowania Koncertu Internetowego, ktûrego za oøeniem by o sprawdzenie moøliwoúci wspûlnego muzykowania z rûønych miejsc przy wykorzystaniu Internetu, by dyrektor NASK Maciej Koz owski. Do udzia u w koncercie zaprosiliúmy wybitne zespo y chûralne z GdaÒska, Krakowa i Warszawy: Polski ChÛr Kameralny Schola Cantorum Gedanensis pod dyrekcjπ Jana ukaszewskiego, zespû Capella Cracoviensis pod dyrekcjπ Stanis awa KrawczyÒskiego i AMFC Vocal Consort pod dyrekcjπ Ryszarda Zimaka. W krûtkim czasie w kaødym z trzech miast powsta y zespo y odpowiedzialne za technicznπ i artystycznπ stroní tego wydarzenia. Kierownictwo artystyczne nad ca oúciπ objπ Rektor Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina (AMFC), Prof. Ryszard Zimak. Specjalnie na tí okazjí powsta utwûr Prof. Stanis awa Moryto, Ad Laudes *. Koncert by realizowany jednoczeúnie w trzech miejscach: w Sali Z otej Pa acu Kazimierzowskiego ñ siedziby w adz Uniwersytetu Warszawskiego, w Audytorium Novum Politechniki GdaÒskiej i w zabytkowej Sali Obrad krakowskiego UrzÍdu Miasta. Program koncertu sk ada sií z Ñrozgrzewki internetowejî, ktûra by a w ca oúci transmitowana przez Internet i z zasadniczej czíúci koncertu, podczas ktûrej odby o sií prawykonanie utworu Ad Laudes i ktûra by a transmitowana w przez TVP oraz w Internecie. Podczas Ñrozgrzewki internetowejî wszystkie zespo y wokalne wykona y krûtkie utwory, a nastípnie dyrygenci Koncert ñ pierwsze przymiarki z GdaÒska i Krakowa mieli moøliwoúê dyrygowania dwoma chûrami znajdujπcymi sií w innych miastach. Najwaøniejszym punktem koncertu by o wspûlne wykonanie utworûw przez chûry z GdaÒska, Krakowa i Warszawy pod dyrekcjπ Prof. Ryszarda Zimaka, znajdujπcego sií w Warszawie. W ÑBiuletynie NASKî o technicznych aspektach realizacji Koncertu Internetowego pisze Andrzej M. Skrzeczkowski, szef Zespo u Projektowego NASK i g Ûwny architekt technicznej strony tego wydarzenia. Natomiast o kolejnych, czísto dramatycznych etapach realizacji koncertu opowiada Maria TrπmpczyÒska, w NASK ñ ZastÍpca Dyrektora ds. Akademickich. To ona twûrczo rozwiní a ideí rzuconπ przez Macieja Koz owskiego i przez blisko 3 miesiπce przewodzi a licznym zespo om muzykûw i technikûw w Warszawie, GdaÒsku i Krakowie, ktûrzy pracowali nad realizacjπ tego ambitnego zamierzenia. * Tekst Ad Laudes znajdπ PaÒstwo na str. 39. Maria Baranowska NASK 6
Koncert internetowy Realizacja Koncertu opis warunków technicznych Andrzej Maciej Skrzeczkowski NASK Andrzej M. Skrzeczkowski w trakcie realizacji koncertu Realizacja techniczna koncertu, podczas ktûrego artyúci w rûønych miejscach wspûlnie wykonujπ jedno dzie o, z punktu widzenia telekomunikacji nastrícza a dwa problemy. Jednym by a realizacja po πczeò audio i wideo pomiídzy zespo ami przy pomocy sieci teleinformatycznej, drugim ñ realizacja transmisji koncertu do Internetu i do sieci telewizyjnej. Pierwsze z tych zadaò zrealizowane zosta o za pomocπ wydzielonych kana Ûw w sieciach ATM zarzπdzanych przez NASK i wspû pracujπcych operatorûw (ACK Cyfronet, TASK) oraz po πczonych wybudowanπ w ramach porozumienia POL-34 szerokopasmowπ sieciπ krajowπ ATM. Ten sposûb transmisji pokaza moøliwoúci Internetu, ktûre dostípne bídπ po istotnym zwiíkszeniu przepustowoúci πczy oraz wprowadzeniu w globalnej skali technologii MPLS (Multi Protocol Label Switching) i QoS (Quality of Service), co bídzie moøliwe za ok. 3-4 lata. Kana y ATM odzwierciedlajπ moøliwe do zestawienia w ramach MPLS úcieøki LSP (Label-Switched Path) w sieci IP. Realizowana przez nie transmisja obrazu i düwiíku ma w obu technologiach takie same parametry, gdyø kana y ATM sπ szczegûlnym przypadkiem úcieøki LSP, a ATM jest jednπ z podstawowych technologii wykorzystywanych przez MPLS. W trakcie realizacji koncertu logiczne po- πczenia tworzy y trûjkπt, ktûrego wierzcho kami by y urzπdzenia w poszczegûlnych miastach (w Warszawie, GdaÒsku i Krakowie). ZakoÒczenia po πczeò zosta y zrealizowane za pomocπ prze πcznikûw ATM ze zintegrowanymi koderami/dekoderami wizji i fonii APEX MAC firmy GDC oraz za pomocπ dodatkowych koderûw i dekoderûw firmy Fore (ATV300 i AVA300). Zestawione kana y mia y przepustowoúê do 15 Mb/s, z czego uøyte zosta o ok. 8,2 Mb/s. Do transmisji video uøyto ok. 5,9 Mb/s, audio (16 bitûw, 48 khz prûbkowanie, stereo) 1,728 Mb/s, a pozosta e pasmo (ok. 0,6 Mb/s) s uøy o do przesy u rozmûw VoIP i zarzπdzania. Kodowanie sygna u wizyjnego odbywa o sií w standardzie MJPEG, co zapewni o transmisji minimalne opûünienia, najwaøniejsze z punktu widzenia powodzenia eksperymentu. Realnie uzyskano opûünienia ok. 180 ms pomiídzy miastami w jednπ stroní, z czego ok. 70 ms zajmowa o kodowanie i dekodowanie sygna u. RÛwnolegle do po πczeò wizyjnych i fonicznych zestawione zosta y kana y πczπce porty LAN switch'y ATM. Z uzyskanych po πczeò korzysta system telefonii internetowej firmy Cisco, s uøπcy realizatorom koncertu do πcznoúci technicznej podczas prûb i koncertu. Naleøy podkreúliê, øe πcznoúê podczas trwania eksperymentu realizowana by a poprzez sieê s uøπcπ na co dzieò do πcznoúci internetowej, w ktûrej jedynie zestawiono odpowiednie kana y (nie przeprowadzano dodatkowych optymalizacji, takich jak np. regulacja wielkoúci buforûw). Oznacza o to w szczegûlnoúci, øe w czasie trwania koncertu mog y ulec pogorszeniu warunki pracy internautûw korzystajπcych z sieci akademickich w ca ej Polsce. Udana realizacja koncertu udowodni a koniecznoúê rozbudowy obecnej struktury sieci i ñ co najwaøniejsze ñ udowodni a, øe dowolne zasoby sieci moøna sensownie wykorzystaê do rozwoju nauki i kultury. 7
Koncert internetowy Transmisja do Internetu realizowana by a przez serwery z odpowiednim oprogramowaniem naleøπcym do UW (real player server) i obs ugiwanym przez ICM UW. Sygna z tych serwerûw przesy any by do sieci UW, a nastípnie odpowiednimi po πczeniami udostípniany w ca ym Internecie. Relacja z koncertu by a transmitowana w wersji jízykowej polskiej i angielskiej z wykorzystaniem t umaczenia symultanicznego. 8 Historia 1998 ñ pierwszy eksperymentalny koncert internetowy podczas Festiwalu Warszawska JesieÒ. Trio muzykûw znajdujπcych sií w Warszawie, Oslo i Helsinkach wykona o utwûr japoòskiego kompozytora. Transmisja düwiíku i obrazu odbywa a sií przez Internet za pomocπ zwyk ych dwûch linii telefonicznych ( πcze miedziane). OpÛünienie transmitowanego düwiíku i obrazu z odleg ych miast wynosi o 8 sek. 1998 ñ otwarcie Zimowych Igrzysk w Nagano. Orkiestra i 2-tysiÍczny chûr w Nagano wykona y fragment IX Symfonii Ludwiga van Beethovena wspûlnie z chûrami znajdujπcymi sií w Berlinie, Cape Town, Beijing, Nowym Jorku i Sydney. Transmisja odbywa a sií przez πcza I SDN o szybkoúci 384 kb/s i 7 satelitûw. OpÛünienia w przesy aniu düwiíku by y kilkusekundowe. 1999 ñ transmisja koncertu jazzowego z Montrealu do sali widowiskowej w Nowym Jorku. πczami internetowymi przesy ano piíciokana owy düwiík w formacie 5.1 i jeden obraz video. 2000 ñ transmisja koncertu z Montrealu do Los Angeles. DüwiÍk w 12 kana ach prûbkowany by z rozdzielczoúciπ 24 bity i czístotliwoúciπ 96 khz, natomiast obraz kodowano w MPEG-2, zajmujπc πcznie pasmo 30 Mb/s. OpÛünienie technologiczne transmisji wynosi o 3 sek. Kalendarium opracowa dr Tadeusz Fidecki Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina
Koncert internetowy Koncert Internetowy zapis wydarzeń Obchody 10-lecia polskiego Internetu ñ uroczyste seminarium na Hoøej w gmachu Wydziale Fizyki, koktajl w siedzibie Rektora Uniwersytetu Warszawskiego, Prof. Piotra WÍgleÒskiego... to by oby zbyt proste... Dyrektor NASK, Maciej Koz owski proponuje zorganizowanie ÑKoncertu przez Internetî ñ nic wielkiego, takie proste muzykowanie zespo Ûw z paru miast ñ wymiana komentarzy ñ pokazanie, øe coú takiego jest moøliwe. Maria Trąmpczyńska Z ca Dyr. NASK ds. Akademickich Temat zostaje podchwycony przez dr Tadeusza Fideckiego z Akademii Muzycznej w Warszawie. Wracajπ wspomnienia z koncertu Warszawskiej Jesieni w 1998 r. Wtedy po raz pierwszy odby sií koncert w Internecie, w ktûrym uczestniczyli muzycy z Warszawy, Oslo i Sztokholmu. Marzenia ñ teraz musi byê jeszcze lepiej. Na zapaleòcûw nie trzeba d ugo czekaê. W organizacjí koncertu zostaje wciπgniíty KrakÛw i GdaÒsk. Pragnieniem wszystkich jest wykonanie pe nej dokumentacji planowanego eksperymentu. O pomoc zwracamy sií do producenta telewizyjnego, pani Krystyny Rudowskiej. Przedstawiamy jej z Marysiπ Baranowskπ pomys przeprowadzenia koncertu. Zdziwienie, zaskoczenie i temat zostaje chwycony. Od tego momentu pani Krystyna staje sií motorem koncertu. Narzuca tempo trudne do wytrzymania, ale prace szybko posuwajπ sií do przodu. Telewizja Ñwchodziî w nasze obchody, a zainteresowane koncertem osoby majπ coraz wspanialsze pomys y. Miejsce akcji? O Warszawie wiadomo ñ Pa ac Kazimierzowski, siedziba Rektora Uniwersytetu Warszawskiego. KrakÛw marzy o Wawelu i Sukiennicach. Ostateczny wybûr pada tam na zabytkowπ salí w UrzÍdzie Miasta przy placu Wszystkich åwiítych. Tu dochodzi niezbídny dla naszego koncertu úwiat owûd. GdaÒsk szybko podejmuje decyzjí. Jest to eksperyment naukowy i dlatego koncert powinien sií odbyê na terenie uczelni. WybÛr pada na bardzo adne nowoczesne Audytorium Novum. W tym samym czasie nastípuje podzia zadaò. Rektor Zimak z Akademii Muzycznej w Warszawie zostaje dyrektorem artystycznym koncertu ñ nie wie jeszcze tylko, co go Maria TrπmpczyÒska czeka. Jego pomys to koncert na trzy chûry w GdaÒsku, Krakowie i Warszawie. DyrygowaÊ tymi chûrami bídzie on sam z Warszawy. Specjalny utwûr na tí okazjí zostaje zamûwiony u Prof. Stanis awa Moryto ñ wybitnego kompozytora zwiπzanego z Akademiπ Muzycznπ. Dyrygenci, Jan ukaszewski z GdaÒska i Stanis aw KrawczyÒski z Krakowa przy πczajπ sií do eksperymentu. Mamy stroní artystycznπ. Rozpoczyna sií przygotowywanie strony technicznej eksperymentu. ICM przejmuje czíúê zwiπzanπ Producent TVP Krystyna Rudowska i dyrygent Ryszard Zimak 9
Koncert internetowy PrÛby... z udostípnieniem ca ego koncertu w Internecie. Konieczne jest zakupienie specjalistycznego oprogramowania. A co dalej ze stronπ technicznπ? Wciπgam w koncert Andrzeja MaÊka Skrzeczkowskiego z NASK-u i od tej chwili jestem juø pewna, øe koncert sií odbídzie. Andrzej z zapa em za atwia urzπdzenia kodujπco-dekodujπce niezbídne do przeprowadzenia koncertu. Brakuje nam jeszcze tylko osoby odpowiedzialnej za düwiík. WkrÛtce wiemy juø, øe zajmie sií tym ñ polecona przez pana Fideckiego ñ pani Barbara OkoÒ-Makowska, reøyser düwiíku ze Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia. I tak powsta a grupa zapaleòcûw, ktûra postanawia, øe koncert musi sií udaê. Kolejny etap to zaraøenie naszym bakcylem Krakowa i GdaÒska ñ tu teø sií udaje. GdaÒsk: Politechnika GdaÒska (Prof. Andrzej Czyøewski i Artur Kornacki) oraz przedstawiciele z TASK (S awek Po omski). Najbardziej pomocny w organizowaniu koncertu jest pan Kornacki ñ m odoúê i zapa. KrakÛw: Akademia GÛrniczo Hutnicza ñ Profesorowie Adamczyk i ZieliÒski, CYFRONET (Krzysztof Gawe ), Urzπd Miasta (Prezydent Andrzej Go aú i Piotr Malcharek) oraz najbardziej zaangaøowany pan Tomasz Lida odpowiedzialny za düwiík. DziÍki niemu sprawy w Krakowie posuwajπ sií do przodu. O pomoc i w πczenie sií do naszego eksperymentu prosimy operatorûw sieci POL-34. W ramach tej sieci zostajπ zestawione niezbídne dla naszego koncertu kana y πcznoúci úwiat owodowej. Jest wiíc za atwiona sprawa techniczna. Zostajπ jeszcze do uzgodnienia sprawy organizacyjne i nie jest to proste. Wiele dyskusji, trochí nerwûw, duøo mπdroúci i dyplomacji, parí ciekawych rysunkûw i mamy wszystko. Do πczamy jeszcze harmonogram prac na wrzesieò, bardzo dok adny na decydujπcy dzieò koncertu, 14 wrzeúnia 2001 r. Marzenia nasze stajπ sií coraz bardziej realne, a emocje rosnπ ñ koncert bídzie transmitowany na øywo we wszystkich programach regionalnych w Programie 3 TVP. Cieszymy sií, ale emocje rosnπ ñ nie moøemy ÑdaÊ plamyî ñ wycofaê sií nie moøna. Waønym dla nas staje sií 7 wrzeúnia ñ pierwsza prûba. Do GdaÒska jedzie ze sprzítem Andrzej Skrzeczkowski. Do Krakowa z ogromnymi przygodami (zerwany pasek klinowy w samochodzie, mandat pod UrzÍdem Miasta w Krakowie i opieka straøy miejskiej) dociera nasz kolega z NASK, Piotr Pietrowski. W Warszawie pozostaje 3-osobowa ekipa NASK-u: Edyta Wa Ícka, Krzysztof Krok i Konrad Wiúlicki. Dla nich ten dzieò jest bardzo ciíøki. Majπ na g owie nie tylko przygotowanie urzπdzeò i úwiat owodu na koncert, ale rûwnieø zabezpieczenie ÑParady InternautÛwî, ktûra zaczyna sií 8 wrzeúnia. Spisujπ sií jednak znakomicie. O godzinie 15.00 zaczynamy przygotowania do pierwszej prûby. W Sali Z otej spotykajπ sií wszyscy zainteresowani: Tadeusz Fidecki i Basia OkoÒ-Makowska ze swoimi pomocnikami, Rektor Zimak z paroma chûrzystami, i nasz NASK-owy zespû. Pod oga i sto y w Sali Z otej pokrywajπ sií urzπdzeniami oraz kablami, pomiídzy nimi poruszajπ sií zainteresowani. Emocje rosnπ ñ uda sií czy sií nie uda. Oczywiúcie musia o 10
Koncert internetowy sií udaê. Powoli zaczynamy sií widzieê i s yszeê ñ radoúê naprawdí ogromna. Uszkodzone urzπdzenie w GdaÒsku nie pozwala na pe ny test. åpiewa chûr w Warszawie, dyryguje Rektor Zimak ñ obserwuje ich GdaÒsk ñ jest dobrze. Potem zmiana: pa eczkí przejmuje dyrygent z GdaÒska, a úpiewa chûr w Warszawie ñ udaje sií. PrzesuniÍcia w obrazie sπ, ale koncert moøna spokojnie przeprowadziê. Øegnamy Rektora Zimaka z zespo em. Rozpoczynajπ sií rozmowy pomiídzy GdaÒskiem, Krakowem i Warszawπ ñ wszyscy przekazujπ sobie pierwsze wraøenia ñ jesteúmy bardzo zadowoleni ñ uda o sií. Umawiamy sií na ostatniπ i jedynπ prûbí we wtorek 11 wrzeúnia. Ustalamy, øe tego dnia o 18.00 rozpocznie sií instalacja wszystkich urzπdzeò, tak aby od 21.00 do 24.00 mog y spokojnie rozpoczπê sií prûby chûrûw. To jedyne ich prûby przed eksperymentalnym koncertem. Jeszcze rozmowy panûw Fideckiego, Skrzeczkowskiego, Silickiego na temat jak wykonaê pomiary przesuniíê, jeszcze uwagi uczestnikûw w poszczegûlnych miastach i oko o godziny 19.00 koniec pierwszych prûb. Sk adamy wszystkie urzπdzenia zwijamy kabelki, walczymy ze zwiniíciem úwiat owodu, zostawiamy w Sali Z otej idealny porzπdek. ZmÍczeni lecz zadowoleni wídrujemy do knajpki na pierwszy od rana posi ek. DzieÒ 11 wrzeúnia 2001 r. ca y úwiat bídzie zawsze pamiítaê. Dla nas mia to byê dzieò prûb, sprawdzianu przed tym najwaøniejszym dla nas dniem koncertu. Czym by? Dniem okrutnego terrorystycznego napadu na World Trade Center w Nowym Jorku i na Pentagon w Waszyngtonie. Tragedia wielu tysiícy osûb, przeraøenie, rozpacz i obawa Przy konsolecie Barbara OkoÒ-Makowska przed tym, do czego jeszcze mogπ sií posunπê terroryúci opanowani chíciπ zemsty. Wszyscy staliúmy sií úwiatkami tego nieszczíúcia. Wszyscy jednak stawiliúmy sií na naszπ prûbí. KrÛtkie wahanie, czy organizujemy koncert i szybka decyzja ñ TAK ñ øycie musi p ynπê dalej. Tragedia Ameryki znajduje jednak odbicie w naszym koncercie. Profesor Zimak proponuje zmianí repertuaru. PamiÍci tragicznie zmar ych dedykowana zostaje Lacrimosa z Requiem d-moll Wolfganga Amadeusza Mozarta. Jest godz. 21.00. Wszystko w piíknej zabytkowej Sali Z otej przygotowane jest do rozpoczícia prûb chûrûw. Na moment wszyscy zapominamy o tragedii w Stanach, zaczynamy øyê naszym koncertem. Bez radia, telewizji, odciíci na moment od úwiata cieszymy sií z moøliwoúci tworzenia czegoú wielkiego. Rozpoczyna sií prûba chûrûw, s uchajπc ich zapominamy o wszystkim. Profesor Zimak wspaniale prowadzi pierwszπ i ostatnia prûbí dla trzech chûrûw, tak bardzo oddalonych od siebie. Wykonujπ po raz pierwszy utwûr Stanis awa Moryto Ad Laudes, specjalnie napisany na tí okazjí. Rozmowy dyrygentûw, komentarze uczestnikûw i ogromna radoúê wielu osûb, ktûre przysz y na naszπ prûbí. Tym razem teø sií uda o. O 24.00 koòczymy, powracamy do smutnej rzeczywistoúci, kaødy zadaje sobie pytanie, i co bídzie dalej? Koncert nie zostaje odwo any, wprowadzona zostaje jedna bardzo waøna zmiana. åwiatowe prawykonanie Ad Laudes zostaje poúwiícone przez kompozytora pamiíci ofiar úwiatowego terroryzmu. DzieÒ 14 wrzeúnia 2001 r. zaczyna sií dla nas organizatorûw bardzo wczeúnie. Od 7.00 rozpoczyna sií zwoøenie i rozstawianie sprzítu. Na jego widok (iloúê!!!) siadam z wraøenia na schodach prowadzπcych do Sali Z otej. Jestem nieco przeraøona. Sekretarka Rektora WÍgleÒskiego pani Ania nie bardzo wie, gdzie sií znajduje ñ jej zaciszny sekretariat zostaje obstawiony niezbídnymi do przeprowadzenia tego koncertu urzπdzeniami. Mamy jednak szczíúcie ñ Rektora Piotra WÍgleÒskiego nie ma, a paniπ AniÍ uda o sií udobruchaê. Nerwy jednak dajπ o sobie znaê. Czy wszystko zadzia a na styku: urzπdzenia kodujπco/dekodujπce, sprzít z TVP, dwie konsole dla realizatorûw düwiíku, ogromna liczba mikrofonûw i nawet πcznoúê pomiídzy wszystkimi nie drogπ telefonicznπ, tylko teø przez Internet. 11
Koncert internetowy 14 wrzeúnia, chwile napiícia... Walczy GdaÒsk, KrakÛw i Warszawa ñ πczymy sií oko o 13.30 ñ zaczynamy prûby z chûrami. I co?????, oczywiúcie efekt generalski. Rozjeødøa sií wszystko, jedni s yszπ, drudzy widzπ, inni zag uszajπ ñ szok. Kto zachowuje spokûj? Andrzej Skrzeczkowski przejmuje pa eczkí ñ teraz on staje sií dyrygentem. Zespo y techniczne w GdaÒsku z Edytπ Wa Íckπ i w Krakowie z Piotrem Pietrowskim starajπ ponownie wszystko zestawiê. Uda o sií ñ sπ naprawdí genialni. Nie bardzo mogí wstaê, bo nogi nieco odmûwi y mi pos uszeòstwa. Wracajπ chûry z dyrygentami i rozpoczynajπ sií prûby ñ powoli wszyscy uspokajamy sií ñ powraca wiara, øe sií uda. Przychodzi JM Rektor, nie bardzo moøe wejúê do swojego sekretariatu, moøe natomiast zobaczyê prûby chûrûw przed rozpoczíciem koncertu. Od godz. 16.00 rozpoczyna sií Ñrozgrzewka internetowaî zgodnie z przygotowanym scenariuszem ñ wszystko od tej chwili przekazywane jest do Internetu i zapisywane przez TVP na taúmy BETA. Powoli Pa ac Kazimierzowski wype niajπ zaproszeni goúcie ñ poczπtek jest wspania y. Punktualnie o 16.45 rozpoczyna sií przekaz na øywo we wszystkich programach regionalnych TVP. PrzemÛwienie Rektora Piotra WÍgleÒskiego, krûtki film na 10-lecie Internetu i wspania e prawykonanie dzie a Profesora Moryto ñ wszystko piíknie idzie do TVP oraz przez Internet w úwiat. Sukces? Nie do koòca ñ przewrûci oby sií nam w g owach. Zaproszeni goúcie na rozstawionych telebeamach wszystko widzieli, niestety niewiele s yszeli ñ przyczyna? Nie szukamy jej w tym momencie. Sπ teø ordery wríczone przez paniπ Minister BarbarÍ LabudÍ osobom, dziíki ktûrym od 10 lat mamy Internet w Polsce. Maciej Koz owski, Rafa Pietrak, Krzysztof Heller, Jacek Gajewski i Marcin Gromisz ñ jest powûd do radoúci. Jeszcze tylko nagrywamy wywiady z twûrcami koncertu, przeprowadzone przez MarysiÍ Baranowskπ i Krzysztofa Silickiego i powoli zbliøamy sií do koòca. Gratulacje ñ podziíkowania ñ pierwsze refleksje i poczucie, øe uda o sií nam ten koncert zrealizowaê. 12
Koncert internetowy Siadam w Sali Z otej i patrzí, jak szybko i sprawnie pakowane sπ urzπdzenia, zwijane kable. Chyba wszyscy sπ naprawdí zmíczeni. Krystyna Rudowska pokazuje nam wiszπca na wieszaku d ugπ suknií ñ nie zdπøy am nawet sií przebraê, mûwi ze úmiechem. Basia OkoÒ- Makowska siedzi jeszcze przy swojej konsolecie. Andrzej Skrzeczkowski pomaga naszej m odzieøy zwijaê sprzít. Chyba jest zmíczony. Ca π noc spídzi w pociπgu wracajπc z GdaÒska. Pustoszeje Pa ac, wychodzπ ostatni goúcie, pozostajπ tylko zmíczeni organizatorzy. Siadam w pustej Sali Senatu i dzwonií do GdaÒska i Krakowa, aby podziíkowaê wszystkim za wspûlnπ prací. Tylko dziíki ogromnemu zaangaøowaniu ogromnej liczby osûb w GdaÒsku, Krakowie i Warszawie uda o sií zrealizowaê eksperymentalny koncert, pierwszy tego typu w úwiecie. Organizatorzy i twórcy koncertu 14 IX 2001 r. NASK ñ g Ûwny koordynator prac przy realizacji koncertu: Maciej Koz owski, Krzysztof Silicki, Maria TrπmpczyÒska, Andrzej Maciej Skrzeczkowski, Tadeusz BieÒkowski, Edyta Wa Ícka, Piotr Pietrowski, Maria Baranowska, Jacek Waúkiewicz, Bart omiej Pierzycki, Krzysztof Krok, Piotr WrÛblewski, Marek Marzec, Jacek CiwiÒski POL-34 ñ zestawienie miídzymiastowych kana Ûw transmisyjnych: Artur Binczewski, Krzysztof Stanecki Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego UW ñ transmisja do Internetu: Wojciech Sylwestrzak, Rafa Maszkowski, Wies aw KopeÊ Akademia Muzyczna im. Fryderyka Chopina w Warszawie: Rektor, Prof. Ryszard Zimak ñ dyrygent i kierownik artystyczny, Prof. Stanis aw Moryto ñ kompozytor, Tadeusz Fidecki ñ projekt i technologia düwiíkowa, Ma gorzata Szymanek-Borkowska ñ impresario koncertu Studio Eksperymentalne Polskiego Radia w Warszawie: Barbara OkoÒ-Makowska ñ reøyser düwiíku, Ewa Guzio ek-tubelewicz ñ reøyser düwiíku Agencja Widowisk TVP S.A.: Krystyna Rudowska ñ producent telewizyjny Urzπd Miasta Krakowa: Prezydent Krakowa ñ Prof. Andrzej Go aú, Piotr Malcharek Akademia GÛrniczo Hutnicza: Prof. Jan Adamczyk, Prof. Krzysztof ZieliÒski Akademickie Centrum Komputerowe CYFRONET AGH: Prof. Marian Noga, Krzysztof Gawe, Jerzy Pawlus Amadeus Classical Music Production: Tomasz Lida ñ reøyser düwiíku, Renata Ciaputa ñ operator Oddzia Agencji Widowisk TVP S.A. w Krakowie Politechnika GdaÒska: Prof. Andrzej Czyøewski, Artur Kornacki ñ reøyser düwiíku TASK ñ TrÛjmiejska Akademicka SieÊ Komputerowa: Múcis aw Nakonieczny, S awomir Po omski Radio GdaÒsk Oddzia Agencji Widowisk TVP S.A. w GdaÒsku 13
Komputer jako tworzywo Komputer jako tworzywo zapiski kuratora wystawy W úredniowieczu rysowano srebrem. Tak tworzyli Micha Anio i Leonardo da Vinci. W XIX wieku pojawi sií o Ûwek. Rysowali nim wielcy impresjoniúci. Na prze omie XX i XXI wieku mamy nowe narzídzia, jakimi sπ komputery i programy graficzne. Czy dziíki nim powstanie nowa estetyka, rûwnie nieprzemijalna i podziwiana, jak dzie a dawnych mistrzûw? Nowa sztuka rodzi sií na naszych oczach. Skorzystajmy z okazji i przyjrzyjmy sií, jak tworzπ wybitni polscy artyúci. Prof. Stanis aw Wieczorek Dziekan Wydzia u Grafiki ASP Komputer jako narzídzie pracy jest znane prawie kaødemu uczestnikowi wspû czesnoúci. Pomaga nam zarûwno wysy aê rakiety w kosmos, jak i przygotowywaê listí zakupûw. W aúnie dziíki owej niewyobraøalnie duøej skali zastosowaò, komputer sta sií narzídziem populizmu, rûwnieø w sztuce. Wydaje sií oczywiste, øe dziíki niemu kaødy moøe teoretycznie wszystko, kaødy moøe z pomocπ specjalnych programûw tworzyê i byê artystπ. Paweł Miszewski ASP Miliony ludzi na ca ej planecie tworzy swoje wizytûwki, strony WWW, pocztûwki dla znajomych. Tworzenie obrazûw na podstawie gotowych schematûw sta o sií rûwnie proste jak odbieranie poczty elektronicznej. Tysiπce dostípnych darmo krojûw pisma, miliony gotowych symboli graficznych, z ktûrych miliardy mogπ stworzyê biliony kombinacji kolaøu. Kolaøu takiego, jak ca a nasza eklektyczno-postmodernistyczna rzeczywistoúê: powielana, nieprzewidywalna, bez wyraünych kryteriûw estetycznych. Wszak gdy kaødy moøe wszystko, kaødy, jakby powiedzia Andrzej Bursa, moøe ÑrobiÊ sztukíî, tak jak moøe pomalowaê úciany, nakleiê tapetí, wywierciê otwûr w úcianie. Sztuka w pojíciu populistycznym dawno straci a swojπ odwiecznπ elitarnπ pozycjí; sta a sií kolejnym elementem komfortowego øycia, pe nym bodücûw gotowych na kaøde zawo anie zaspokoiê nasze estetyczne potrzeby, nasz wspû czesny freudowski Ñsen o lataniuî. WúrÛd zawodowych, artystûw obeznanych z wspû czesnymi technikami, panuje przekonanie, øe komputer jest kolejnym narzídziem pracy, jak pídzel czy glina, z tπ jednak waønπ rûønicπ, øe odpowiedzialnoúê kaødego ruchu jest duøo mniejsza; nie niszczymy przecieø materia u. W kaødej chwili moøemy sií cofnπê do poprzedniego ruchu, przywrûciê poczπtkowy etap dzie a, dokonujπc poprawek opartych na wnioskach, do ktûrych doszliúmy metodπ prûb i b ÍdÛw. Jest to wiíc swoista zabawa, gra ze sztukπ. Czy nie przestaje ona byê jednak sztukπ przez duøe ÑSî? MyúlÍ, øe odpowiedü tkwi mimo wszystko w pochodzeniu dzie a, wczeúniejszych dokonaniach autora, w szlachetnej proweniencji doúwiadczeò d oni rysujπcej na zwyk ym kawa ku papieru. Tak jak egzystencjalistπ nie moøe byê pijak spod sklepu, bowiem nie posiada on wiedzy o egzystencjalizmie, tak i artystπ Ñkomputerowymî nie moøe byê po prostu technik bezmyúlnie naúladujπcy úwiadome ruchy artysty. Ca e grono doskona ych polskich typografûw i liternikûw wyros o z owych doúwiadczeò d oni trzymajπcej miídzy palcami metalowπ czcionkí, czujπcej jej wielkoúê i ciíøar. S ynna na ca ym úwiecie Ñpolska szko a plakatuî nigdy nie by aby tak znaczπca, gdyby nie musia a sií zmierzyê z brakami materia owymi i technicznymi przynaleønymi czasom PRL-u. SztukÍ zawsze atwiej tworzyê z nostalgii, smutku, braku czegoú. To wywo uje reakcjí wyobraøeniowπ organizmu, zapídza szare komûrki do pracy, ktûra osiπgnπê moøe kantowski "imperatyw wznios oúci". Freud utwierdzi w nas przekonanie, øe psychika ludzka sk ada sií z trzech podstawowych osobowoúci: ego, alter ego i super ego. By tworzyê sztukí, czy to z uøyciem pídzla, gliny czy komputera nie moøe zabraknπê ani jednego z tych sk adnikûw øycia, bycia i tworzenia. Inaczej sztuka nie jest sztukπ, a tylko rzemieúlniczπ kalkπ reprodukowanπ w mieszkaniu miídzy kanapπ a sto em, jak produkty masowej konsumpcji z MTV czy IKEA. Czterech znakomitych polskich artystûw podda o sií swoistej prûbie odegrania na øywo misterium tworzenia z pomocπ komputera. Artyúci ñ pedagodzy warszawskiej Akademii Sztuk PiÍknych, kaødy o odríbnych korzeniach i doúwiadczeniach artystycznych, 14 wrzeúnia 2001 r. byli zarazem twûrcami jak i obserwatorami tworzenia. 14
L. Ho danowicz W. åwierzy ñ plakat jazzowy Profesor Tadeusz Dominik, wyros y z polskiego koloryzmu, z rûwnπ atwoúciπ pos uguje sií tradycyjnπ paletπ malarskπ jak i wirtualnπ paletπ komputerowπ. Ca e swoje doúwiadczenie artystyczne wykorzystuje w pracy przy monitorze. Jest doskonale úwiadomy celu jak i úrodkûw s uøπcych uzyskaniu efektu, bídπcego b yskawicznym odpowiednikiem pracy na p Ûtnie. Profesor Leszek Ho danowicz jest przedstawicielem projektowej sztuki graficznej: purystycznej, chirurgicznej precyzji linii, kolorûw i znaczeò. W jego przypadku komputer to super-dok adna linijka, dziíki ktûrej jest w stanie precyzyjnie oznaczyê punkty, po ktûrych z maestriπ reøysera poprowadzi widza. Profesor Waldemar åwierzy ñ artysta plakatu, jeden z najbardziej i najlepiej rozpoznawanych grafikûw w Polsce i na úwiecie. Tworzy Ñspointylizowany" úwiat wyrazistych kolorûw i zamazanych kszta tûw. Niedopowiedzenia, ukryte jakby za mgie kπ tajemnicy przedstawianego obiektu lub postaci, zawsze adaptujπ sií doskonale z kontekstem pracy, tworzπc niezwyk e plateau rozedrgane entuzjazmem niczym Brooklyn Boogie Mondriana. Leszek Zbijowski to artysta g Íboko zakorzeniony w szlachetnym úwiecie grafiki warsztatowej; artysta ktûry z rûwnπ atwoúciπ wydziera z metalu metaforyczne kszta ty, jak i pogrπøa sií z uøyciem komputera w zagadkowym i drapieønym úwiecie szkieletûw miast i wieøowcûw, gdzie wyobcowanie graniczy z tísknotπ za porzπdkiem i spokojem. A technika? By a, jest i bídzie, podlegajπca ciπg ym ewolucjom, tak jak ewoluuje od wiekûw kultura, rozchwiana pomiídzy romantyzmem i scjentyzmem, pomiídzy úwiatem dla wszystkich i dla tych wybranych. Tego nie zmieni rûwnieø komputer. L. Zbijowski ñ Wieøa Babel T. Dominik 15
NET.ART NET.ART z perspektywy 10-lecia Internetu w Polsce Internet pojawi sií nagle, ale nie przyszed znikπd. Ma on swojπ historií Ñtechnicznπî i o wiele d uøszπ ñ w sferze úwiadomoúci. Przez wieki wizjonerzy únili o medium, ktûre mog oby prze amaê barierí odleg oúci, umoøliwiajπc konwersacjí bez fizycznego kontaktu z ludümi Ñspoza horyzontu". Errki Huhtamo, University of Los Angeles Marta van der Haagen, Urszula Śniegowska CWS Zamek Ujazdowski NET.ART to dzia anie w obríbie sieci, zbiûr stron, ktûre moøna zwiedzaê, wybierajπc w asne tempo i drogí nawigacji. JÍzyk HTML jest poddawany przez artystûw modyfikacjom, czísto na granicy poprawnoúci jego dzia ania. W aúciwπ formπ prezentacji NET.ART-u jest ekran komputera pod πczonego do sieci. To warunek niezbídny, gdyø w jego naturze leøy moøliwoúê interakcji z innymi stronami poprzez linki, przedostawanie sií poza obríb danej realizacji, choêby w sferí zupe nie nieartystycznπ, a takøe kontaktowania sií z innymi uøytkownikami. Dzie o sztuki Internetu istnieje tylko i wy πcznie na serwerze w interakcji z publicznoúciπ przez sieê. Bywa, øe przybiera ono formy niezamierzone przez twûrcí. DziÍki temu wzrasta niepomiernie rola odbiorcy, od ktûrego teraz zaleøy, jak bardzo odkryje dzie o, jakie nada mu sensy. Z biernego widza staje sií on wspû twûrcπ dzie a. Cechy sztuki sieci w duøym stopniu determinuje charakterystyka samego Internetu. NET.ART jest wiíc: niematerialny i efemeryczny, interaktywny, decentralistyczny i nieograniczony. NET.ART jest ñ podobnie jak sieê ñ intymny, tak jak sieê bywa nieczytelny ñ akceptuje chaos i w πcza go w swûj obríb. Alexiej Shulgin, jeden z pierwszych i zarazem najbardziej interesujπcych artystûw dzia ajπcych w Internecie, okreúla NET.ART jako Ñtermin s uøπcy do opisu sztuki i komunikacji w obríbie Internetu", a wiíc traktuje go bardzo szeroko. RozrÛønia teø jego wielorakie postacie: dzia alnoúê wywrotowa (zbliøona do hackerstwa), interakcja, Urszula åniegowska i Marta van der Haagen streaming, wspû praca na odleg oúê, narracja, pliki ASCII, Browser art (zwiπzana z funkcjonowaniem przeglπdarek), dekonstrukcja interfejsu, tworzenie fa szywych toøsamoúci. Internet ma juø swojπ archeologií. Potrzeba tworzenia sieci siíga daleko poza jego istnienie. Wywodzi sií z naszej potrzeby komunikacji i interakcji, bierze poczπtek z innych mediûw, odwiecznego marzenia o przenoszeniu sií w czasie i przestrzeni, chíci wyjúcia poza cia o czy w asnπ osobowoúê. We wrzeúniu 2001 r. na otwarciu cyklu wyk adûw przygotowanych przez NASK i Centrum Sztuki WspÛ czesnej w ramach obchodûw 10-lecia Internetu w Polsce, historyk mediûw, profesor Erkki Huhtamo, porûwnywa podczas swojego wystπpienia rewolucjí globalnej sieci z nieodwracalnymi zmianami, jakie nastπpi y dziíki wynalazkowi druku czy radia. Okazuje sií, øe aby w pe ni zrozumieê futurystyczny prze om jaki dokona sií za sprawπ Internetu, warto czasami odbyê podrûø w czasie, cofajπc sií nawet o kilka stuleci ñ powiedzia. Technologicznie ñ ale i socjologicznie ñ Internet wywodzi sií z telegrafu, telefonu, radia, pism i kolorowych maga- 16
zynûw; πczy w sobie rûøne dyscypliny ñ øeby wspomnieê tylko projektowanie graficzne, mail art, animacjí, film, sztukí düwiíku i muzykí. Wielki Ñboomî internetowy nastπpi w drugiej po owie lat 90., lecz juø wczeúniej, na prze omie lat 1980/90, jeszcze w czasach legendarnej przeglπdarki Mozaic (przed Netscapem) powsta y pierwsze projekty takich artystûw (znanych nie tylko z dzie wirtualnych, ale takøe w Ñrealnymî úwiecie sztuki), jak Lynn Hershman czy Antonio Muntandas. Na poczπtku lat 90. powsta o wiele niezaleønych URL-i, takich jak np. nowojorski The Thing (http://bbs.thing.net), RE-Lab na otwie (http://www.relab.net/), projekty JODI ingerujπce w komputery publicznoúci (http://jodi.org), Irational.org prowadzony przez Heatha Buntinga (http://www.irational.org/) oraz WWWArt Centre i Easylife ñ inicjatywy rosyjskiego artysty Alexeja Shulgina, znanego rûwnieø z konkursu 'form art / sztuka formularza', prezentowanego na festiwalu Ars Electronica w Linzu. W Ñheroicznychî czasach sieci ñ po- owie lat 90. ñ czíúê artystûw zafascynowana multimedialnymi moøliwoúciami tego nowego medium i czísto porzucajπca dla Internetu tradycyjne úrodki wyrazu, takie jak malarstwo, fotografií czy film, uzna a, iø jest to szansa na bezpoúredni kontakt z publicznoúciπ, z moøliwoúciπ ominiícia ca ej zastanej struktury galerii, muzeûw, kuratorûw, krytykûw, prasy, transportu dzie sztuki etc. Brian Eno, úwiatowej s awy muzyk eksperymentujπcy z nowymi mediami, powiedzia kiedyú, øe przysz o nam øyê w ÑCyfrowym åredniowieczuî (Digital Dark Ages), gdyø wiíkszoúê dokonaò naszej wspû czesnej kultury bídzie niedostípna dla przysz ych pokoleò. Wydaje sií to byê szczegûlnie celnπ uwagπ w odniesieniu do sztuki w Internecie ñ wciπø znikajπcych stron domowych, ciπgle modyfikowanych portali, upadajπcych serwerûw, nie op acanych na czas domen internetowych, ca ej ruchomej struktury Internetu. Na szczíúcie pojawi y sií inicjatywy starajπce sií zachowaê Ñoryginalneî fragmenty naszej historii (http:// web.archive.org czy bardziej lokalna http://darta.art.pl). Dlatego teø niezwykle waøne sπ inicjatywy wspierajπce i propagujπce artystyczne dzia ania w sieci. Jednπ z ciekawszych alternatyw mia a staê sií prûba wypracowania modelu kupna i posiadania NET.ART-u, czyli Ñpierwsza prawdziwa galeria sztuki internetowejî Art.Teleportacia, za oøona przez rosyjskπ artystkí i kuratorkí OliÍ LialinÍ w 1998 r. (http://art.teleportacia.org/). Jednak czas pokaza, øe sztuka internetowa w wielu wypadkach nie moøe obyê sií bez miejsca na serwerze, pomocy technicznej i w konsekwencji ñ finansowania. A poniewaø jest trudna czy prawie niemoøliwa do sprzedania, artyúci nierzadko wracajπ do zastanych form instytucji, ktûre czísto zresztπ majπ zas ugi w rozwoju NET.ART-u ñ jak np. Walker Center ze znanπ stronπ internetowπ AdaWeb, kolekcjonujπce sieciowe projekty artystyczne m.in. JODI, Group Z z Belgii, slo-gany Jenny Holzer (http://adaweb. walkerart.org/), Zenturm f r Kunst und Medientechnologie (http://www.zkm.de/) czy Dia Center for Arts (http://www. diacenter.org/ ñ m.in. ÑNajbardziej i najmniej poøπdaneî rosyjskich artystûw Komara i Melamida; Tony Oursler, Constance DeJong, Stephen Vitiello, Fantastic Prayers). NET.ART jest od kilku lat prezentowany w kontekúcie úwiatowych wydarzeò artystycznych, jak Ars Electronica, Documenta w Kassel 17
NET.ART oraz na tegorocznym Biennale w Wenecji, na ktûrym pawilon s oweòski zosta Ñzagospodarowanyî przez znanego net.artystí Vuka Cosica, pokazujπcego m.in. projekt grupy www.010010111010101.org z W och. W tí tradycjí wpisuje sií teø Centrum Sztuki WspÛ czesnej Zamek Ujazdowski. We wrzeúniu 2001 r. we wspû pracy z Naukowπ i Akademickπ Sieciπ Komputerowπ mia- yúmy przyjemnoúê zorganizowaê cykl spotkaò, wyk adûw net.artystûw i teoretykûw kultury Internetu. By y one poúwiícone najwaøniejszym zjawiskom w dzisiejszej sztuce sieci, polskiej i zagranicznej (http://csw.art.pl/10lat/). W Polsce waønym wydarzeniem, oprûcz wczeúniejszych inicjatyw, jak warsztaty internetowe dla artystûw organizowane przez CSW Zamek Ujazdowski (1996, 1997) czy Cyfrowa Galeria Donajskich, by o utworzenie domeny art.pl. Powsta a ona w lutym 1997 r. i jest przyznawana bezp atnie przez ICM UW projektom, ktûre spe niajπ odpowiednie za oøenia ñ przede wszystkim warunek dzia alnoúci zwiπzanej ze sztukπ i niekomercyjnej. Obecnie w domenie art.pl jest zarejestrowanych ponad 1300 adresûw i moøna powiedzieê, iø w duøym stopniu stymuluje ona rozwûj polskiego NET.ART-u. ZnaleüÊ tam moøna rûønorodne projekty WWW, poczπwszy od witryn instytucji kulturalnych, teatrûw, festiwali, pism, galerii internetowych po prezentacje artystûw znanych i ustabilizowanych na rynku, wykorzystujπcych Internet do prezentacji swoich prac on-line (Magdalena Abakanowicz), aø po projekty, ktûre oscylujπc pomiídzy inteligentnπ zabawπ, grafikπ i sztukπ spe niajπ podstawowπ definicjí NET.ART-u, przywo anπ na poczπtku tego tekstu, a wiíc nie mogπ istnieê bez serwera, skryptûw i klikajπcej publicznoúci. Przyk ady to m.in.: Neurobot, Piotr Wyrzykowski/CUKT, Zuzanna Janin (Memory); Dominik ÑEnenekî Zacharski (NNK), Belle; Agata RaczyÒska; Rafa Szczepaniak, Tomek Kaczkowski (Tryk); Tomasz Dubielewicz i Lech RychliÒski (W3Crew). Na szczegûlnπ uwagí zas uguje Piotr Wyrzykowski, jedyny chyba artysta polski (obok Barbary Konopki), ktûry w pe ni wykorzystuje moøliwoúci oferowane przez sieê WWW. W swoim ostatnim projekcie, przygotowanym wraz z grupπ Centralny Urzπd Kultury Technicznej, w charakterystyczny dla siebie sposûb reagujπc na sytuacjí politycznπ w kraju w danym momencie historycznym, stworzy wirtualnego kandydata na prezydenta, WiktoriÍ Cukt, ktûra za poúrednictwem Internetu mia a budowaê swûj program polityczny z pragnieò widzûw-uøytkownikûw, stajπc sií jedynym w pe ni demokratycznym prezydentem. To samo mia o zapewniê jej oczywiúcie wygranπ w wyborach (http://cukt.art.pl/wiktoria/). Tak dla uøytkownikûw, jak i twûrcûw istotne wydaje sií zetkniície z artystami z innych úrodowisk, ale i prezentacja szerszej perspektywy úwiatowej myúli o Internecie i dzia aniach artystycznych w jego obríbie. W tym kontekúcie bardzo ciekawe úwiat o rzuci a Machiko Kusahara, profesor nowych mediûw z Kobe, przedstawiajπc w ramach programu seminariûw NET.ART w CSW perspektywí japoòskπ. Tak wiíc, w Kraju Kwitnπcej Wiúni dzia ania artystyczne w sieci sπ niezwykle úciúle zwiπzane z ogûlnym ogromnym rozpowszechnieniem wszelakich narzídzi komunikacyjnych, takich jak telefony komûrkowe. KoniecznoúÊ konkurencyjnego dzia ania w celu dotarcia do odbiorcy zmusza artystûw do úcis ej wspû pracy z firmami komercyjnymi, czego skutkiem ich dzie a bardziej przypominajπ gry komputerowe, ale jednoczeúnie daje nieograniczone prawie moøliwoúci techniczne. Rodzi to oczywiste pytania o definicje sztuki. G osem polemicznym w tej sprawie by a wypowiedü Alexieja Shulgina, przywo ywanego juø na poczπtku tego tekstu artysty i kuratora, ktûry prezentujπc swoje ñ klasyczne nieraz ñ prace, zwraca uwagí na zjawisko wykorzystywania przez firmy komercyjne strategii artystycznych pojawiajπcych sií w sieci w celach marketingowych. Bardzo trudne w takiej sytuacji staje sií oddzielenie projektu powsta ego jako dzia anie promocyjne korporacji od indywidualnej interaktywnej pracy artystycznej. Do zatarcia owych granic zresztπ dπøyli sami net.artyúci, nie spodziewali sií byê moøe jednak, øe tak szybko ich strategie mogπ zostaê uøyte przeciwko nim samym. RÛwnieø ostatni projekt Ziny Kaye i Mr Snowa (http:// www.observatine.au), artystûw australijskich, wykorzystujπcy samolot szpiegowski do celûw czystego doúwiadczenia przestrzeni i lotu samolotem sterowanym na odleg oúê, posiadajπc wszystkie cechy dzie a internetowego, zbliøa sií jednoczeúnie do pomys u uøytkowego. W rzeczy samej projekt przypomina symulator lotu. Takie balansowanie, gra z widzem i zaskakiwanie go, jest przecieø immanentnπ cechπ sztuki w aúciwej sieci. Mamy nadziejí, øe dziíki naszym wrzeúniowym spotkaniom, ktûre chcia ybyúmy uzupe niê na wiosní cyklem warsztatûw, polska publicznoúê z wiíkszπ atwoúciπ bídzie mog a odpowiedzieê pozytywnie na pytania stawiane przez artystûw internetowych, pytania o miejsce i definicjí sztuki. 18
Internet i nowe technologie epolska Internet i nowe technologie w rozwoju społeczeństwa informacyjnego W 1994 r. powsta s ynny Raport Bangemanna ÑEurope and the global information society: Recommendations to the European Councilî ñ dokument wyraøajπcy zaangaøowanie Europy w tworzenie spo eczeòstwa informacyjnego na tle dzia aò podjítych wczeúniej przez administracjí USA. Juø wtedy Raport Bangemanna wskazywa, øe kraje, ktûre najwczeúniej wkroczπ na drogí budowania spo eczeòstwa korzystajπcego z nowych technologii dostípu do informacji, uzyskajπ przewagπ ekonomicznπ nad krajami-maruderami. Obecnie moøemy stwierdziê ponad wszelkπ wπtpliwoúê, øe przewidywania Raportu sprawdzajπ sií: nie ma odwrotu od Internetu, elektronicznej wymiany dokumentûw, handlu elektronicznego czy rûønych form wspû pracy i us ug úwiadczonych za poúrednictwem sieci teleinformatycznych. Produkt zimnej wojny Prototypem Internetu by a sieê ARPANET ñ w za oøeniu odporna na atak atomowy ñ wykorzystywana przez Departament Obrony USA oraz amerykaòskie uczelnie. W poczπtkach lat 70. opracowano w ARPANET pierwsze us ugi sieciowe: e-mail, telnet, ftp. W 1974 r. powsta a pierwsza specyfikacja protoko u TCP (Transmission Control Program), ktûry w pûüniejszych latach przekszta ci sií w TCP/IP ñ pakietowy system przesy ania informacji, bídπcy do dziú podstawπ dzia ania Internetu. DziÍki pakietowej filozofii Internet jest doúê odporny na awarie poszczegûlnych linii transmisyjnych. Jeúli gdzieú nastípuje awaria, pakiety informacji znajdujπ sobie automatycznie innπ drogí do celu. Ciekawe, øe dopiero w 1982 r. sieê ARPANET/Internet przesz a ca kowicie na TCP/IP. Wtedy dzia a y juø podstawowe us ugi sieci, takie jak grupy dyskusyjne (Usenet). Jednπ z najpopularniejszych grup dyskusyjnych w owym czasie stanowili mi oúnicy science fiction (SF-Lovers). Krzysztof Silicki Dyrektor Techniczny NASK Krzysztof Silicki Do roku 1984 Internet pos ugiwa sií trudnymi do zapamiítania adresami numerycznymi typu: 193.56.16.30. Prawdziwπ rewolucjπ by o powstanie systemu DNS (Domain Name System). Pojawi y sií nazwy typu: alpha.mit.edu ñ oznaczajπce komputer dzia ajπcy w sieci (w tym czasie liczba komputerûw w Internecie przekroczy a juø 1000 sztuk!). System DNS umoøliwi stworzenie kolejnej us ugi ñ dziú podstawowej w sieci ñ WWW (World Wide Web). Obecnie nazwy i adresy typu: http://www.nask.pl/ czy contact@nask.pl sπ waønπ czíúciπ danych teleadresowych firm. Wczeúniej, w 1989 r. Internet przeøy pierwszy powaøny kryzys zwiπzany z bezpieczeòstwem sieci. Przyczynπ by tzw. Internet Worm (http://world.std.com/~franl/worm.html), ktûry obnaøy luki bezpieczeòstwa Internetu i zablokowa na wiele godzin dzia anie sieci w wielu krajach. Pojawienie sií Ñinternetowego robakaî wskaza o na potrzebí zajícia sií tematykπ ochrony sieci. Tak powsta zespû CERT (Computer Emergency Response Team) (http://www.cert.org/), zajmujπcy sií do dziú sprawami bezpieczeòstwa Internetu. W 1995 r. amerykaòskie serwisy informacyjne, takie jak Compuserve czy America Online uruchomi y dla swych uøytkownikûw dostíp do Internetu za pomocπ modemu. 19
Internet i nowe technologie Rozpoczπ sií okres wype niania Internetu treúciπ, co zaowocowa o powstaniem portali internetowych ñ rozbudowanych witryn WWW z bogatymi serwisami informacyjnymi, programami do wyszukiwania potrzebnych informacji (wyszukiwarki) oraz przekierowaniami (linki) do innych stron WWW. Podstawπ dobrego portalu jest wyszukiwarka czyli mechanizm pozwalajπcy uøytkownikowi zadaê pytanie o interesujπce go s owo kluczowe i uzyskaê wiele adresûw internetowych z nim skojarzonych. Portale takie jak Yahoo, a w Polsce Onet.pl czy Wirtualna Polska stanowiπ swoiste bramy do úwiata internetowej informacji. W roku 1998 technologie portalowe wraz z technologiami e-commerce (handlu elektronicznego) zosta y okrzykniíte technologiami roku. ZaczÍ y teø powstawaê pierwsze banki internetowe. W r. 2000 liczba stron WWW w Internecie przekroczy a miliard i by to rok burzliwego powstawania firm internetowych (dot.com). Firmy te z atwoúciπ uzyskiwa y finansowanie w postaci kredytûw bankowych czy funduszy private equity, a swoje plany biznesowe opiera y nie o rzeczywisty zysk, lecz o liczbí klientûw odwiedzajπcych ich strony internetowe. Tak powstawa a potíga sklepûw internetowych takich jak Amazon.com, internetowych domûw aukcyjnych takich jak E-bay.com czy darmowej sk adnicy muzycznej Napster. Firmy Ñnowej ekonomiiî szybko przedostawa y sií na gie dí, a ich kapitalizacja przechodzi a najúmielsze oczekiwania. W tym samym czasie wielcy operatorzy telekomunikacyjni (w Europie: British Telecom, France Telecom, Deutche Telekom, Telia, GTS, Colt) poczynili znaczne inwestycje w infrastrukturí úwiat owodowπ, mogπcπ sprostaê potrzebom rosnπcego ruchu internetowego. Internetowy boom skoòczy sií na poczπtku 2001 r. Na placu boju pozosta y firmy posiadajπce rzeczywistπ, a nie tylko spodziewanπ w przysz oúci wartoúê. Internet nadal sií rozwija, juø nie tak burzliwie lecz systematycznie i ogarnia coraz wiíksze obszary globalnej gospodarki. A w Polsce... W Polsce pierwszπ sieciπ, ktûra uzyska a (w 1990 r.) po πczenie ze úwiatem by a akademicka sieê EARN/Bitnet. Wiπza o sií to z prze amaniem barier COCOM (eksport technologii teleinformatycznych by podûwczas traktowany przez administracjí amerykaòskπ na rûwni z eksportem broni). Rok pûüniej w úrodowiskach akademickich (UJ, CAMK, UW) zosta a zrealizowana koncepcja budowy polskiego Internetu (POLIP) i do πczenia do Internetu úwiatowego. Za historycznπ datí uznano 17 sierpnia 1991 r. ñ dzieò pierwszego po πczenia pomiídzy Polskπ a Daniπ. Rok pûüniej powsta a pakietowa sieê TP S.A. POLPAK (jeszcze nie Internet). W tym samym roku KBN rozpoczπ finansowanie úwiat owodowych miejskich sieci komputerowych MAN w Warszawie, Krakowie i Poznaniu. Trzy lata pûüniej mieliúmy juø w Warszawie WARMAN-a ñ pierwszπ w Europie sieê úwiat owodowπ w technologii ATM (Asynchronous Transfer Mode), mogπcπ przesy aê z prídkoúciami 155 Mb/s dane, düwiík i obraz w jednym úwiat owodzie. W 1996 r. TP S.A. jako pierwszy operator w Europie otworzy a anonimowy, bezp atny (poza kosztem impulsûw telefonicznych) dostíp do Internetu przez modem. W tym roku powsta takøe pierwszy polski zespû CERT reagujπcy na zdarzenia naruszajπce bezpieczeòstwo w Internecie. SwÛj øywot rozpoczí y polskie portale internetowe (Wirtualna Polska by a pierwsza), ktûre swûj dynamiczny rozwûj mia y przeøyê dopiero w 1999 i 2000 r. Has a nowej ekonomii dotar y w roku 2000 takøe do Polski. Rok ten przyniûs wiele og aszanych przez operatorûw telekomunikacyjnych, a takøe przedsiíbiorstwa spoza branøy, tzw. strategii internetowych. Projekty internetowe, podobnie jak za oceanem, zyskiwa y inwestorûw finansowych i branøowych. Wiele z tych projektûw nie wysz o jednak poza fazí rozruchu. W naszym kraju powsta o kilka tzw. inkubatorûw (np. http://www.e-inkubator.pl/), gdzie poczπtkujπce spû ki internetowe po zaprezentowaniu pomys u na e-biznes otrzymywa y potrzebny sprzít i finansowanie. Podobnie jak na úwiecie i w Polsce sπ firmy, ktûre prowadzπ zdrowπ ekonomicznie dzia alnoúê przy pomocy Internetu i nie przeinwestowa y w infrastrukturí (zakupy sprzítu, oprogramowania, inwestycje telekomunikacyjne). Obecnie daje sií zauwaøyê etap konsolidacji spû ek internetowych zarûwno w kraju, jak i w Europie. Nowe technologie i rozwój Internet dostarczy juø spo eczeòstwu i gospodarce wiele us ug, bez ktûrych nie wyobraøamy juø sobie naszego codziennego øycia. Wyliczmy najpopularniejsze: 20