14 Zastosowanie preparatu łączonego amlodypiny i atorwastatyny w terapii nadciśnienia tętniczego, dyslipidemii i choroby niedokrwiennej serca Zastosowanie preparatu łączonego amlodypiny i atorwastatyny w terapii nadciśnienia tętniczego, dyslipidemii i choroby niedokrwiennej serca Amlodipine/atorvastatin fixed-dose combination in patients with hypertension, dyslipidaemia and coronary heart disease Lek. Marcin Wełnicki 1 Lek. Anna Adamska-Wełnicka 2 Dr hab. n. med. Artur Mamcarz, prof. nadzw. WUM 1 1 III Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii, II Wydział Lekarski, Warszawski Uniwersytet Medyczny Kierownik Kliniki: dr hab. n. med. Artur Mamcarz, prof. nadzw. WUM 2 Klinika Chorób Wewnętrznych, Nefrologii i Dializoterapii, Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie Kierownik Kliniki: dr hab. n. med. Stanisław Niemczyk, prof. nadzw. WIM WSTĘP Nadciśnienie tętnicze oraz choroba niedokrwienna serca to jedne z najpoważniejszych wyzwań obecnej medycyny. Ostatnie dekady przyniosły przełom w farmakoterapii obu tych schorzeń. Pomimo powszechnej dostępności zarówno leków hipotensyjnych, jak i leków stosowanych w terapii stabilnej choroby wieńcowej przewlekły charakter tych schorzeń wciąż utrudnia skuteczne leczenie. Istotnym z praktyczne- STRESZCZENIE Nadciśnienie tętnicze i dyslipidemia to jedne z najczęściej stwierdzanych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, przede wszystkim choroby niedokrwiennej serca oraz chorób naczyniowo-mózgowych. Pacjenci stosujący leki hipotensyjne często wymagają równoczesnego stosowania leków hipolipemizujących. Wśród leków hipotensyjnych bardzo często, zarówno w monoterapii, jak i w terapii skojarzonej, stosuje się antagonistów wapnia. W terapii dyslipidemii podstawą leczenia farmakologicznego są statyny. Preparat łączony zawierający amlodypinę i atorwastatynę stanowi nową opcję terapeutyczną dla pacjentów z nadciśnieniem i współistniejącą dyslipidemią lub chorobą niedokrwienną serca. Autorzy artykułu przedstawiają najnowsze dane dotyczące bezpieczeństwa i efektów stosowania takiego skojarzenia leków. SŁOWA KLUCZOWE nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia, choroba niedokrwienna serca, amlodypina, atorwastatyna Vol. 7/Nr 1(22)/2014
Zastosowanie preparatu łączonego amlodypiny i atorwastatyny w terapii nadciśnienia tętniczego, dyslipidemii i choroby niedokrwiennej serca 15 go punktu widzenia problemem są między innymi compliance i persistence czyli kwestia przestrzegania zaleceń lekarskich oraz wytrwałości terapeutycznej chorych. Wielu pacjentów z nadciśnieniem tętniczym wymaga dwóch lub trzech leków hipotensyjnych [1]. Badania wskazują, iż stosowanie dwóch leków hipotensyjnych jest skuteczniejsze niż monoterapia podwojoną dawką leku [2]. Aktualne wytyczne zachęcają do stosowania preparatów złożonych, zawierających dwie lub trzy substancje w jednej tabletce [1]. Taki schemat terapii skojarzonej jest prostszy i bardziej przyjazny pacjentowi, przez co chętniej stosuje się on do zaleceń. Stosowanie leków łączonych zawierających inhibitor konwertazy angiotensyny lub sartan oraz diuretyk tiazydowy i/lub antagonistę wapnia staje się coraz powszechniejszą praktyką. Warto zauważyć, iż antagoniści wapnia, jedna z pięciu podstawowych grup leków hipotensyjnych, mogą być łączeni z przedstawicielami w zasadzie każdej z pozostałych czterech grup [1]. Antagonista wapnia może również, według aktualnych wytycznych, stanowić podstawowy lek hipotensyjny u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i współistniejącą bezobjawową miażdżycą oraz chorobą niedokrwienną serca [1]. Z kolei w przypadku pacjentów ze stabilną chorobą wieńcową podstawą farmakoterapii są kwas acetylosalicylowy, statyna, inhibitor konwertazy angiotensyny oraz, w przypadku pacjentów po ostrym zespole wieńcowym, β-adrenolityk [3]. Uwzględniwszy aktualne wytyczne dotyczące docelowego stężenia LDL u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym oraz chorobą niedokrwienną serca, a także wytyczne dotyczące profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego oraz wytyczne dotyczące postępowania w udarach mózgu, należy podkreślić, iż wielu pacjentów wymaga stosowania silnych statyn [1, 3 6]. W licznych przypadkach z uwagi na bardzo wysokie całkowite ryzyko sercowo-naczyniowe należy dążyć do redukcji stężenia LDL poniżej 70 mg/dl [3 6]. Osiągnięcie założeń terapeutycznych dotyczących wartości ciśnienia tętniczego i stężenia poszczególnych frakcji lipidogramu jest jednak trudne, jeśli nie niemożliwe, kiedy pacjent nie stosuje się do zaleceń lekarskich zarówno tych dotyczących postępowania niefarmakologicznego, jak i farmakoterapii. Wśród nowych opcji farmakoterapii skojarzonej od kilku lat możliwe jest stosowanie preparatu zawierającego amlodypinę i atorwastatynę. Skuteczność obu tych leków w monoterapii odpowiednio nadciśnienia tętniczego i dyslipidemii została udowodniona w toku wielu badań klinicznych. Poniżej pokrótce opisujemy te, których wyniki w naszej opinii są dla obu cząsteczek kluczowe. AMLODYPINA W BADANIACH KLINICZNYCH Jednym z ważniejszych badań dotyczących amlodypiny w terapii nadciśnienia tętniczego było badanie ACCOMPLISH (Avoiding Cardiovascular events throught COM- ABSTRACT Arterial hypertension and dyslipidaemia are the more common cardiovascular risk factors, most of all risk factors of coronary arterial disease and cerebrovascular diseases. Many hypertension patients are also in need of dyslipidaemia treatment. As far as hypertension is concerned calcium blockers are one of the most often prescribed drugs. On the other hand, statins are the basis of dyslipidaemia treatment. Amlodipine/atorvastatin fixed-dose combination is new treatment option for patients with hypertension and coexistent dyslipidaemia or coronary artery disease. Authors of this article summarise date for safety and efficacy of amlodipine/atorvastatin one pill combination. KEY WORDS arterial hypertension, dyslipidaemia, amlodipine, coronary heart disease, atorvastatin
16 Zastosowanie preparatu łączonego amlodypiny i atorwastatyny w terapii nadciśnienia tętniczego, dyslipidemii i choroby niedokrwiennej serca bination therapy in Patients Living with Systolic Hypertension). W toku tego badania oceniano skuteczność leczenia pacjentów z nadciśnieniem tętniczym z wykorzystaniem terapii skojarzonej: amlodypina i inhibitor ACE vs hydrochlorotiazyd i inhibitor ACE [7]. Włączono do niego pacjentów wysokiego ryzyka, po przebytym incydencie sercowo-naczyniowym, z niewydolnością nerek, otyłością i cukrzycą [7]. Średni wpływ hipotensyjny zastosowanego leczenia był porównywalny w obu grupach. Wykazano jednak, że terapia skojarzona benazeprilem i amlodypiną odznacza się większą skutecznością w redukcji ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych [7]. Amlodypina cechowała się również dużą skutecznością kliniczną (w skojarzeniu z inhibitorem konwertazy angiotensyny) w badaniu ASCOT (Anglo-Scandinavian Cardiac Outcomes Trial) [8]. Włączono do niego prawie 20 tys. chorych z nadciśnieniem tętniczym i wysokim ryzykiem wystąpienia choroby niedokrwiennej serca. Leczenie hipotensyjne amlodypiną i perindoprilem w porównaniu z leczeniem opartym na atenololu przyczyniło się do redukcji ryzyka wystąpienia szeregu powikłań sercowo- -naczyniowych oraz zmniejszenia ryzyka wystąpienia cukrzycy (o 30%) [8]. Dodatkowo pacjenci ze stężeniem całkowitym cholesterolu poniżej 250 mg/dl losowo otrzymywali atorwastatynę lub placebo; w tej grupie badanie przerwano wcześniej z powodu osiągnięcia zakładanego efektu klinicznego (redukcja ryzyka wystąpienia zawałów mięśnia sercowego i wszystkich zgonów wieńcowych o 36%, udarów mózgu o 27%, bez wpływu na śmiertelność ogólną) [8]. Wreszcie w toku badania VALUE (Valsartan Antihypertensive Long-term Use Evaluation) porównywano skuteczność walsartanu i amlodypiny w leczeniu nadciśnienia tętniczego [9]. Zaobserwowano, że w badanej populacji amlodypina skuteczniej obniża ciśnienie tętnicze, walsartan zaś skuteczniej redukował liczbę zaostrzeń przewlekłej niewydolności serca zakończonej hospitalizacją. Skuteczność obu leków w redukcji ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych była porównywalna [9]. ATORWASTATYNA W BADANIACH KLINICZNYCH Jedną z najważniejszych dla atorwastatyny analiz było badanie PROVE-IT (Pravastatin or Atorvastatin Evaluation and Infection Therapy), dotyczące intensywnego leczenia statynami (prawastatyna 40 mg vs atorwastatyna 80 mg) po ostrym zespole wieńcowym [10]. W toku tego badania uzyskano istotną statystycznie redukcję (o 16%) ryzyka wystąpienia pierwszorzędowego punktu końcowego pod postacią zgonu, zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu, niestabilnej dławicy piersiowej wymagającej ponownej hospitalizacji i konieczności ponownej rewaskularyzacji w grupie leczonej atorwastatyną. Statyna ta miała również silniejsze działanie hipolipemizujące [10]. W badaniu PROVE-IT udowodniono, że u pacjentów po OZW należy jak najszybciej wdrażać intensywne leczenie statyną, gdyż takie postępowanie w większym stopniu niż terapia standardowa chroni przed powikłaniami sercowo-naczyniowymi [10]. Innym badaniem odnoszącym się do intensywnego leczenia hipolipemizującego u pacjentów ze stabilną chorobą wieńcową było TNT (Treating to New Targets) [11]. Oceniano w nim efekty leczenia atorwastatyną w dawkach 10 mg vs 80 mg u pacjentów z podwyższonym stężeniem LDL-C i TG oraz po przebytym w ciągu poprzedzających 5 lat incydencie wieńcowym [11]. Stosowanie atorwastatyny w dawce 80 mg oraz redukcja stężenia LDL poniżej 100 mg/dl wiązały się z redukcją o 22% ryzyka wystąpienia złożonego punktu końcowego zawału mięśnia sercowego niezakończonego zgonem, zgonu z powodu choroby wieńcowej, resuscytacji po nagłym zatrzymaniu krążenia, udaru mózgu zakończonego lub niezakończonego zgonem [11]. Korzyść ta wiązała się z większym ryzykiem podwyższenia aktywności aminotransferaz wątrobowych [11]. Wreszcie, w wieloośrodkowych badaniach o akronimie PLA- NET (I i II) (Prospective Evaluation of Proteinuria and Renal Function in Diabetic Patients With Progressive Renal Disease) oceniono wpływ stosowania atorwastatyny oraz rosuwastatyny na nasilenie wydalania białka z moczem u pacjentów z umiarkowaną proteinurią i hipercholesterolemią oraz z rozpoznaną cukrzycą typu 1 lub 2 (PLANET I) lub bez cukrzycy (PLA- NET II) [12]. Stwierdzono, że atorwastatyna istotnie zmniejsza białkomocz i albuminurię, natomiast dawka 80 mg tego leku nie wpływa na egfr, a ponadto ma przewagę nad rosuwastatyną pod względem działania nefroprotekcyjnego [12]. Na podstawie wyników tych badań wykazano, że atorwastatyna jest bezpieczniejsza od rosuwastatyny w terapii pacjentów z przewlekłą chorobą nerek o etiologii cukrzycowej bądź innej [12]. DANE DOTYCZĄCE SKUTECZNOŚCI PREPARATU ŁĄCZONEGO W ostatnich latach skuteczność i bezpieczeństwo jednoczesnego leczenia nadciśnienia tętniczego i dyslipidemii za pomocą preparatu zawierającego amlodypinę i atorwastatynę były przedmiotem wielu badań. Dorresteijn i wsp., analizując dane pochodzące z badania TNT (Treating to New Targets), wyodrębnili grupę pacjentów, u których stosowanie maksymalnych dawek atorwastatyny (80 mg/24 h) pozwala w porównaniu z dawką standardową dodatkowo zredukować ryzyko wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych i naczyniowo-mózgowych [13]. Cowie w pracy poświęconej jednoczesnemu leczeniu nadciśnienia tętniczego i dyslipidemii podkreśla, iż stosowanie preparatu złożonego zawierającego amlodypinę i atorwastatynę pozwala uzyskać skuteczną redukcję zarówno ciśnienia tętniczego, jak i stężenia LDL [14]. Lek ten może się więc okazać
Zastosowanie preparatu łączonego amlodypiny i atorwastatyny w terapii nadciśnienia tętniczego, dyslipidemii i choroby niedokrwiennej serca 17 bardzo pomocny w optymalizacji leczenia pacjentów z tymi schorzeniami [14]. Z kolei McKeage i Siddiqui dowodzą, iż biodostępność atorwastatyny i amlodypiny w postaci leku skojarzonego jest taka sama jak tych cząsteczek stosowanych osobno [15]. Tolerancja leku złożonego jest dobra i nie odbiega od tolerancji atorwastatyny i amlodypiny stosowanych osobno, podobnie porównywalne są efekty hipotensyjne i biochemiczne [15]. Powyższe spostrzeżenia znalazły potwierdzenie w wynikach badania JEWEL [16]. W jego trakcie oceniano skuteczność omawianego preparatu łączonego (rozpiętość dawek: od 5/10 do 10/80 mg, odpowiednio amlodypiny i atorwastatyny) stosowanego przez 16 tygodni u 2245 pacjentów. Docelowe wartości ciśnienia tętniczego oraz stężenia LDL uzyskano u ponad połowy pacjentów [16]. Farmakoterapia była dobrze tolerowana przez chorych, a wśród działań niepożądanych najczęściej wymieniano obrzęki obwodowe (11% leczonych), obrzęki w okolicy kostek (2,9%) oraz bóle głowy (2,9%) [16]. McKeage i Siddiqui podkreślają, iż stosowanie preparatu skojarzonego może istotnie poprawić compliance i pozwala na symultaniczne korygowanie dwóch istotnych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego wartości ciśnienia tętniczego oraz profilu lipidowego [15]. Na korzyści związane z poprawą compliance i adherence zwraca również uwagę Curran [17]. W pracy poświęconej aktualnemu zastosowaniu omawianego połączenia leków Curran podkreśla, że stosowanie preparatu amlodypiny z atorwastatyną u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym pozwala na uzyskanie docelowych wartości ciśnienia tętniczego oraz stężenia LDL [17]. Curran przypomina jednocześnie, że w badaniu ASCOT-LLA u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym oraz czynnikami ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego zastosowanie amlodypiny oraz atorwastatyny pozytywnie wpływało na rokowanie [17]. Delgado-Montero i Zamarano na podstawie analizy parametrów farmakokinetycznych i badań klinicznych przeprowadzonych z udziałem obu cząsteczek oraz ich połączenia również podkreślają znaczenie możliwości poprawy compliance. Oba leki są dobrze tolerowane, skuteczne, ponadto wykazano w stosunku do nich efektywność kosztową. Autorzy sugerują, iż korzyści ze stosowania preparatu złożonego należy się spodziewać przede wszystkim u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym [18]. Bashir i wsp. również zaobserwowali wysoką skuteczność omawianego połączenia w grupie trzydziestu pacjentów w wieku od 35 do 60 lat, których wyjściowo zdefiniowano jako chorych ze źle kontrolowanym nadciśnieniem tętniczym [19]. Wymiernych danych dotyczących kwestii compliance i persistence w przypadku omawianych leków dostarczają Simons i wsp. W latach 2005 2010 analizowali oni, jaki odsetek pacjentów stosujących atorwastatynę i amlodypinę osobno lub w preparacie łączonym zaprzestaje leczenia w ciągu pierwszego roku od rozpoczęcia przyjmowania leków [20]. Spośród 4146 pacjentów przyjmujących lek złożony 11% przerwało terapię po miesiącu, a 33% po roku. W przypadku 6204 pacjentów przyjmujących atorwastatynę i amlodypinę jednocześnie, ale w osobnych tabletkach, po pierwszym miesiącu terapię przerwało 23%, a po roku ponad 50% osób [20]. Wydaje się jednak, że poprawa compliance i adherence, poza znaną skutecznością atorwastatyny i amlodypiny, to niejedyne korzyści związane ze stosowaniem preparatu łączonego. Li i wsp. w badaniu dotyczącym 25 pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i współistniejącą stabilną chorobą niedokrwienną serca dowiedli, iż stosowanie omawianego preparatu łączonego pozwala również na poprawę funkcji komórek śródbłonka (ocenianej na podstawie FMD, brachial flow-mediated dilation) oraz wiąże się ze wzrostem stężenia adiponektyny (średnio 12,1 μg/ml; 95% CI: 10,7 13,7 vs 8,1 μg/ml; 95% CI: 6,5 10,0; p < 0,001) [21]. Obserwowane efekty uzyskano po 14 dniach farmakoterapii [21]. Koh i wsp. również obserwowali dodatkowe, poza hipotensyjnymi i hipolipemizującymi, efekty jednoczesnego stosowania atorwastatyny i amlodypiny [22]. Wykazano, iż równoczesne stosowanie obu tych leków w sposób istotny statystycznie zwiększa stężenie adiponektyny oraz zmniejsza insulinooporność [22]. PRAKTYCZNE ZASTOSOWANIE PREPARATU ŁĄCZONEGO Wziąwszy pod uwagę wyniki badań klinicznych dotyczących zastosowania amlodypiny i atorwastatyny oraz aktualne wytyczne dotyczące postępowania w nadciśnieniu tętniczym i stabilnej chorobie niedokrwiennej serca, zastosowanie preparatu łączonego zawierającego obie omawiane cząsteczki można rozważyć: w przypadku pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i współistniejącą dyslipidemią w przypadku pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i współistniejącą chorobą niedokrwienną serca (w tej sytuacji stosowanie silnej statyny ma najwyższą klasę zaleceń: I A, a antagonista wapnia jest jednym z preferowanych leków hipotensyjnych [1, 3]) w przypadku pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i konstelacją dodatkowych czynników ryzyka, upoważniających nas do stosowania statyny. PODSUMOWANIE Skuteczność i bezpieczeństwo amlodypiny w terapii nadciśnienia tętniczego oraz atorwastatyny w redukcji stężenia LDL i redukcji ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych u pacjentów z dyslipidemią, chorobą wieńcową czy po udarze mózgu
18 Zastosowanie preparatu łączonego amlodypiny i atorwastatyny w terapii nadciśnienia tętniczego, dyslipidemii i choroby niedokrwiennej serca lub TIA zostały udowodnione w toku wielu badań klinicznych. Współistnienie wielu czynników ryzyka sercowo-naczyniowego stwarza sytuację, w której pacjenci często muszą stosować polifarmakoterapię. Leki złożone umożliwiają uproszczenie schematu leczenia, przez co zwiększają szansę na przestrzeganie przez pacjentów zaleceń oraz osiągnięcie założeń terapeutycznych. Dotychczas zasada ta była stosowana przede wszystkim w terapii nadciśnienia tętniczego, a złożone preparaty hipotensyjne cieszą się coraz większym zaufaniem lekarzy. Nową możliwością farmakoterapii osób z nadciśnieniem tętniczym i współistniejącą dyslipidemią lub z innymi wskazaniami do stosowania inhibitorów reduktazy HMG-CoA jest preparat złożony zawierający amlodypinę i atorwastatynę. Wyniki przeprowadzonych dotychczas badań są zachęcające stosowanie tego połączenia poprawia compliance i persistence, jest zarazem bezpieczne i dobrze tolerowane przez pacjentów, pozwala na skuteczną redukcję ciśnienia tętniczego oraz stężenia LDL. Preparat umożliwia symultaniczne leczenie dwóch niezależnych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, co może się okazać szczególnie korzystne u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i współistniejącą stabilną chorobą niedokrwienną serca. W tej konkretnej sytuacji obie cząsteczki, amlodypina i atorwastatyna, cechowały się bardzo dużą skutecznością w zakresie redukcji całkowitego ryzyka sercowo-naczyniowego. Jednoczesne stosowanie obu leków w jednej tabletce może więc w znacznym stopniu uprościć schemat terapii, o której wiemy, że przyniesie pacjentowi wymierne korzyści. Adres do korespondencji dr hab. n. med. Artur Mamcarz, prof. nadzw. WUM Kierownik III Kliniki Chorób Wewnętrznych i Kardiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego 00-382 Warszawa, ul. Solec 93 e-mail: a.mamcarz@3med.pl Piśmiennictwo 1. 2013 ESH/ESC Guidelines for the management of arterial hypertension. The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension (ESH) and of the European Society of Cardiology (ESC). Eur. Heart J. 2013 [online: doi:10.1093/eurheartj/eht151]. 2. Wald D.S., Law M., Morris J.K. et al. Combination therapy versus monotherapy in reducing blood pressure: metaanalysis on 11.000 participants from 42 trials. Am. J. Med. 2009; 122: 290-300. 3. 2013 ESC guidelines on the management of stable coronary artery disease. The Task Force on the management of stable coronary artery disease of the European Society of Cardiology. Eur. Heart J. 2013 [online: doi:10.1093/eurheartj/eht296]. 4. ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias. The Task Force for the management of dyslipidaemias of the European Society of Cardiology (ESC) and the European Atherosclerosis Society (EAS). Developed with the special contribution of: European Association for Cardiovascular Prevention & Rehabilitation. Eur. Heart J. 2011; 32: 1769-1818. 5. European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice (version 2012). The Fifth Joint Task Force of the European Society of Cardiology and Other Societies on Cardiovascular Disease Prevention in Clinical Practice (constituted by representatives of nine societies and by invited experts). Developed with the special contribution of the European Association for Cardiovascular Prevention & Rehabilitation (EACPR). Eur. Heart J. 2012; 33: 1635-1701. 6. Wiszniewska M., Kobayashi A., Członkowska A.: Postępowanie w udarze mózgu. Skrót Wytycznych Grupy Ekspertów Sekcji Chorób Naczyniowych Polskiego Towarzystwa Neurologicznego z 2012 roku. Polski Przegląd Neurologiczny 2012; 4(8). 7. Bakris G.L., Sarafidis P.A., Weir M.R. et al.: Renal outcomes with different fixed-dose combination therapies in patients with hypertension at high risk for cardiovascular events (ACCOMPLISH): a prespecified secondary analysis of a randomized, controlled trial. Lancet 2010 [online: doi: 10.1016/S0140-6736(09)62100-0]. 8. Sever P.S., Dahlöf B., Poulter N.R. et al.: Prevention of coronary and stroke events with atorvastatin in hypertensive patients who have average or lower-than-average cholesterol concentrations, in the Anglo-Scandinavian Cardiac Outcomes Trial-Lipid Lowering Arm (ASCOT-LLA): a multicentre randomised controlled trial. The Lancet 2003; 361: 1149-1158. 9. Julius S., Kjeldsen S.E., Weber M. et al.; VALUE trial group: Outcomes in hypertensive patients at high cardiovascular risk treated with regimens based on valsartan or amlodipine: the VALUE randomised trial. Lancet 2004; 363: 2022-31.
Zastosowanie preparatu łączonego amlodypiny i atorwastatyny w terapii nadciśnienia tętniczego, dyslipidemii i choroby niedokrwiennej serca 19 10. Cannon C.P., Braunwald E., McCabe C.H. et al.; Pravastatin or Atorvastatin Evaluation and Infection Therapy-Thrombolysis in Myocardial Infarction 22 Investigators: Intensive versus moderate lipid lowering with statins after acute coronary syndromes. N. Engl. J. Med. 2004; 350(15): 1495-1504. 11. LaRosa J.C., Grundy S.M., Waters D.D. et al.; Treating to New Targets (TNT) Investigators: Intensive lipid lowering with atorvastatin in patients with stable coronary disease. N. Engl. J. Med. 2005; 352: 1425-1435. 12. de Zeeuw D.: Different renal protective effects of atorvastatin and rosuvastatin in diabetic and non-diabetic renal patients with proteinuria. Results of the PLANET trials. 2010 European Renal Association-European Dialysis and Transplant Association Congress; June 27, 2010; Munich, Germany. 13. Dorresteijn J.A., Boekholdt S.M., van der Graaf Y. et al.: High-dose statin therapy in patients with stable coronary artery disease: treating the right patients based on individualized prediction of treatment effect. Circulation 2013; 127(25): 2485-93. 14. Cowie M.R.: Simultaneous treatment of hypertension and dyslipidaemia may help to reduce overall cardiovascular risk: focus on amlodipine/ atorvastatin single-pill therapy. J. Clin. Pract. 2005; 59(7): 839-46. 15. McKeage K., Siddiqui M.A.: Amlodipine/atorvastatin fixed-dose combination: a review of its use in the prevention of cardiovascular disease and in the treatment of hypertension and dyslipidemia. Am. J. Cardiovasc. Drugs 2008; 8(1): 51-67. 16. Richard Hobbs F.D., Gensini G., John Mancini G.B. et al.: International open-label studies to assess the efficacy and safety of single-pill amlodipine/atorvastatin in attaining blood pressure and lipid targets recommended by country-specific guidelines: the JEWEL programme. Eur. J. Cardiovasc. Prev. Rehabil. 2009; 16(4): 472-80. 17. Curran M.P.: Amlodipine/Atorvastatin: a review of its use in the treatment of hypertension and dyslipidaemia and the preventionof cardiovascular disease. Drugs 2010; 70(2): 191-213. 18. Delgado-Montero A., Zamorano J.L.: Atorvastatin calcium plus amlodipine for the treatment of hypertension. Expert Opin. Pharmacother. 2012; 13(18): 2673-85. 19. Bashir S., Sherwani M.U., Shabbir I. et al.: Efficacy of fix dose combination (atorvastatin and amlodipine) in treatment of uncontrolled hypertension and dyslipidemia. J. Ayub. Med. Coll. Abbottabad 2011; 23(3): 97-100. 20. Simons L.A., Ortiz M., Calcino G.: Persistence with a single pill versus two pills of amlodipine and atorvastatin: the Australian experience, 2006-2010. Med. J. Aust. 2011; 195(3): 134-7. 21. Li M., Xu A., Lam K.S. et al.: Impact of combination therapy with amlodipine and atorvastatin on plasma adiponectin levels in hypertensive patients with coronary artery disease: combination therapy and adiponectin. Postgrad. Med. 2011; 123(6): 66-71. 22. Koh K.K., Quon M.J., Han S.H. et al.: Additive beneficial effects of atorvastatin combined with amlodipine in patients with mild-to-moderate hypertension. Int. J. Cardiol. 2011; 146(3): 319-25.