PROGRAM DZIAŁANOŚCI ŚRODOWISKOWEGO DOMU SAMOPOMOCY dla osób z upośledzeniem umysłowym PROWADZONEGO PRZEZ POLSKIE STOWARZYSZENIE NA RZECZ OSÓB Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM KOŁO W JAWORZNIE Środowiskowy Dom Samopomocy w Jaworznie jest ośrodkiem wsparcia dla osób z upośledzeniem umysłowym. Wsparcie takie można uznać za uwieńczone sukcesem, jeśli spowoduje samodzielne (na miarę możliwości uczestnika) funkcjonowanie osoby korzystającej ze wsparcia w jej naturalnym środowisku społecznym przy obustronnej akceptacji. Pobyt osoby z upośledzeniem umysłowym w Środowiskowym Domu Samopomocy powinien być ograniczony w czasie (jeśli to możliwe) i zakończony przystosowaniem do w miarę samodzielnego funkcjonowania w środowisku lub przejściem kolejno do Warsztatów Terapii Zajęciowej, Zakładu Aktywności Zawodowej, a nawet uzyskania zatrudnienia na rynku pracy. Ze względu na stopień upośledzenia, nie we wszystkich przypadkach uda się doprowadzić do pełnego sukcesu. Należy jednak dążyć do tego, by każdy uczestnik ŚDS mógł mieć poczucie akceptacji ze strony najbliższego otoczenia, a więc był w stanie uznać świat wokół siebie za przyjazny. Praca z uczestnikiem to także praca z najbliższymi mu osobami, w tym z rodziną, między innymi poprzez doprowadzenie do takiego stanu, że uczestnik nie jest postrzegany przez swoich najbliższych jako ciężar, przedmiot ciągłej opieki i przeszkoda życiowa, a jako pełnoprawny uczestnik życia codziennego rodziny i najbliższego środowiska społecznego. Innymi słowy, udzielane w ŚDS wsparcie nie powinno mieć charakteru izolacyjnego w relacjach uczestnik ŚDS a jego dotychczasowe otoczenie (rodzinne, sąsiedzkie), lecz skupić się na integracji i współpracy na linii ŚDS środowisko uczestnika. W sensie społecznym i psychologicznym podejście izolacyjne pogarsza sytuację uczestnika, skazując go albo na dożywotni pobyt w ŚDS albo na zupełne wyobcowanie z naturalnego środowiska społecznego. Koncentrowanie się ŚDS na działaniach umiejscowionych na terenie Domu, bez przykładania należytej uwagi do budowania właściwych relacji uczestnika z najbliższymi nie może więc być uznane za rzeczywiste wsparcie. Dlatego Program Działalności Środowiskowego Domu Samopomocy i Roczne Plany Działania winny zawierać jak najwięcej form wsparcia o charakterze integracyjno - aktywizującym. W realizację programu i planów należy włączać członków rodzin i inne osoby z otoczenia uczestników, począwszy od etapu tworzenia tych dokumentów, poprzez fazę wykonawczą, aż po ocenę efektów podejmowanych działań. Mając na uwadze przepisy regulujące sposób funkcjonowania Środowiskowych Domów Samopomocy oraz ogólne zasady konstruowania programów działań, plan działań ŚDS w Jaworznie przedstawia się następująco:
Plan Działań Środowiskowego Domu Samopomocy 1. Cel ogólny funkcjonowania Domu Celem ogólnym funkcjonowania Środowiskowego Domu Samopomocy w Jaworznie jest świadczenie dziennych usług w zakresie wsparcia terapeutycznego osób wykazujących inne przewlekłe zaburzenia czynności psychicznych. ŚDS w Jaworznie powstał jako odpowiedź środowiska lokalnego na potrzebę wsparcia osób wykazujących inne przewlekłe zaburzenia czynności psychicznych z terenu gminy Jaworzno. W rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997r. (tekst jednolity: Dz.U. 2010r. Nr 214, poz. 1407) niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych. Niepełnosprawność jest również rozumiana jako wynik barier społecznych, ekonomicznych oraz fizycznych, jakie osoba niepełnosprawna napotyka w środowisku zamieszkania. W związku z tym polityka społeczna powinna promować aktywne działania na wszystkich szczeblach życia społecznego oraz aktywnie wspierać wszelkie działania na rzecz równouprawnienia osób niepełnosprawnych, a także przeciwdziałać ich dyskryminacji i tworzyć mechanizmy wyrównujące szanse życiowe oraz warunki do korzystania z przysługujących im praw. 2. Cele szczegółowe działania ŚDS w Jaworznie priorytety: Uczenie i rozwijanie umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia, w tym zwłaszcza: kształtowanie umiejętności zaspakajania podstawowych potrzeb życiowych i umiejętności społecznego funkcjonowania, motywowanie do aktywności, leczenia i rehabilitacji, prowadzenia treningów umiejętności samoobsługi i umiejętności społecznych, a w szczególności takich jak: - dbałość o higienę i wygląd, - utrzymywanie kontaktów z domownikami oraz społecznością lokalną, - korzystanie z usług różnych instytucji, pomoc w życiu w rodzinie, w tym: - wsparcie psychologiczne, rozmowy terapeutyczne,
- ułatwienie dostępu do kultury, - kształtowanie pozytywnych relacji uczestników z osobami bliskimi, - współpraca z rodziną kształtowanie odpowiednich postaw wobec osoby niepełnosprawnej, Pielęgnacja jako wspieranie procesu leczenia, w tym: nadzór nad przyjmowaniem leków oraz obserwowanie ewentualnych skutków ubocznych ich stosowania, w szczególnie uzasadnionych przypadkach zmiana opatrunków, pomoc w użyciu środków pomocniczych i materiałów medycznych, przedmiotów ortopedycznych, a także w utrzymywaniu higieny, Rehabilitacja fizyczna oraz usprawnienie zaburzonych funkcji organizmu: zgodnie z zaleceniami lekarskimi lub specjalisty z zakresu rehabilitacji ruchowej lub fizjoterapii, współpraca ze specjalistami w zakresie wspierania psychologiczno -pedagogicznego, wspieranie edukacyjno-terapeutyczne zmierzające do wielostronnej aktywizacji osoby korzystającej ze specjalistycznych usług. 3.Formy działalności prowadzonej przez ŚDS w Jaworznie dla osiągnięcia wyznaczonych celów oraz możliwości realizacyjne poszczególnych form działania, ze wskazaniem posiadanych zasobów (ludzkich, materialnych i organizacyjnych). W Domu prowadzone są następujące pracownie: fizjoterapii, zaradności życiowej, gospodarstwa domowego, ogrodnicza, doświadczania świata, komputerowa, krawiecka, plastyczna, ceramiczna, introligatorska oraz dwie pracownie terapeutyczne przeznaczone dla osób z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym i głębokim. We wszystkich pracowniach realizowane są zajęcia według zatwierdzonych przez kierownika Domu planów rocznych i miesięcznych. Plany te przygotowywane są przez terapeutów obsługujących każdą z sal terapeutycznych. Plany te uwzględniają założenia Indywidualnych Programów Terapeutycznych tworzonych przez zespół wspierająco aktywizujący. Ponadto w domu prowadzone są: - treningi umiejętności samoobsługi, zaradności życiowej i funkcjonowania w codziennym życiu (prowadzone głównie przez wszystkich terapeutów ) - treningi umiejętności społecznych i interpersonalnych (prowadzone przez terapeutów i wspomagane przez psychologa, pedagoga oraz logopedę)
- treningi umiejętności spędzania wolnego czasu (prowadzone przez terapeutów, fizjoterapeutów oraz specjalistów: pedagoga i psychologa) - treningi budżetowe i komunikacyjne (prowadzone przez terapeutów i pedagoga). Zajęcia służące celom omówionym w poprzednich punktach Planu Działań prowadzone są w poszczególnych pracowniach. Poniżej przedstawiono zakres działań poszczególnych pracowni: a) Pracownia fizjoterapii. Pracownia fizjoterapii realizuje zajęcia indywidualne i grupowe z zakresu rehabilitacji, sportu, rekreacji ruchowej, turystyki, wychowania fizycznego oraz adaptowanej aktywności fizycznej. Odpowiednio dobrane ćwiczenia nakierowane są na konkretne problemy, potrzeby i możliwości podopiecznych. Są one stosowane przy wykorzystaniu aparatu do elektroterapii, stołu rehabilitacyjnego w połączeniu z kabiną UGUL i całym jej wyposażeniem oraz przyborów używanych do ćwiczeń sensomotorycznych, propriocepcyjnych, równoważnych, koordynacyjnych, rozciągających oraz wzmacniających. Doskonalenie kondycji i głównych cech motorycznych odbywa się m.in. przy użyciu ergometrów stacjonarnych, bieżni, ławeczki do ćwiczeń oraz atlasu treningowego. Ponadto na świeżym powietrzu rozwijanie wydolności fizycznej możliwe było dzięki spacerom W spędzaniu czasu wolnego, oprócz różnych gier i zabaw ruchowych, pomaga sprzęt sportowy do takich dyscyplin jak: piłka nożna, piłka siatkowa, piłka koszykowa, tenis stołowy, futbol stołowy, bocce. Wysiłki wkładane w wykonywane ćwiczenia niwelowane są przy pomocy ćwiczeń relaksacyjnych, ćwiczeń aktywnego rozluźniania, ćwiczeń oddechowych łączących elementy jogi i ćwiczeń świadomości ciała wykorzystujących materace, wałki rehabilitacyjne czy piłki fitness. b) Pracownia zaradności życiowej. Ma ona na celu usprawnienie uczestników do funkcjonowania w rodzinnym domu i wykonywania podstawowych czynności związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego. Można do tego zaliczyć wykonywanie prostych posiłków, dbałość o czystość, ład i estetykę wokół siebie oraz dbałość o własny wygląd i higienę. Zajęcia te także mają na celu zachęcenie do podjęcia aktywności w zakresie elementarnych czynności społecznych takich jak: zrobienie podstawowych zakupów czy korzystanie z instytucji publicznych. Do dyspozycji uczestników oddane są żelazko, suszarka do włosów, piec kuchenny, gofrownica i inne drobne urządzenia służące codziennym pracom domowym. c) Pracownia gospodarstwa domowego
Uczestnicy nabywają i doskonalą takie umiejętności jak: wykonywanie prostych elementów posiłku (sałatki, surówki, pasty), przygotowanie składników i planowanie wykonania ciepłego posiłku, obróbka wstępna warzyw i owoców. Podczas zajęć uczą się stosowania w praktyce prostych przepisów kulinarnych, zasad prawidłowej organizacji pracy, sposobów nakrywania do stołu oraz czynności porządkowych po posiłkach. W tej pracowni uczestnicy korzystają z wyposażenia nowoczesnej, profesjonalnej kuchni tj. kotłów, pieca, zmywarki, krajalnicy, mikserów, wilka itp. d) Pracownia ogrodnicza W okresie wiosenno-jesiennym uczestnicy wykonują prace ogrodowe, takie jak: nawożenie, plewienie, cięcie, sianie, podlewanie, przesadzanie i dzielenie roślin, wykopywanie i zabezpieczanie roślin wrażliwych na mróz. Dbają o porządek wokół budynku, a szczególnie o część wypoczynkową parku - pielęgnując trawnik i nasadzając rabaty. Zajęcia te prowadzą do obserwacji i poznania zjawisk zachodzących w przyrodzie. Ich celem jest zwiększenie wrażliwości na otaczającą nas przyrodę oraz dbałość o estetykę otoczenia i wizerunek placówki. W pracy uczestnicy korzystają z wielu narzędzi ogrodniczych takich jak: grabie, łopaty, sekatory, kopaczki. Ponadto do pielęgnacji trawników używane są kosiarki. e) Sala Doświadczania Świata W pracowni tej wykorzystuje się elementy terapii Snoelezen. Jest to doskonała terapia dla osób z mózgowym porażeniem dziecięcym, niewidomych, dla osób z cechami autystycznymi, zaburzeniami komunikacyjnymi, upośledzeniem umysłowym, Wielozmysłowe doświadczanie różnych pozytywnych bodźców wpływa zarówno na emocje, reakcje i zachowanie uczestników, uwrażliwia na różnorodne bodźce i informacje płynące z otoczenia, pomaga się wyciszyć i zrelaksować. Terapia Snoelezen daje możliwość stworzenia dla osoby niepełnosprawnej intelektualnie, psychicznie i fizycznie przyjemnego środowiska, gdzie zbiera doświadczenia zmysłowe odmienne od tych, których doświadcza na co dzień. To także nowa droga dotarcia do osób nie potrafiących nawiązywać prawidłowych relacji z otoczeniem, czyli osób z cechami autystycznymi, z głębszym upośledzeniem umysłowym lub z zaburzeniami psychicznymi. f) Pracownia komputerowa W pracowni tej pozostaje do dyspozycji uczestników pięć stanowisk komputerowych z dostępem do Internetu i wielu programów terapeutycznych. Uczestnicy uczą się korzystać z możliwości globalnej sieci oraz zdobywać niezbędne im informacje. Ma to na celu ułatwienie poruszania się w dzisiejszej rzeczywistości, poznawania jej i radzenia sobie z wyzwaniami jakie stawia przed każdym z nas współczesny świat. Ponadto w pracowni komputerowej dzięki oprogramowaniu edukacyjnemu prowadzi się zajęcia wspierające proces nauczania i terapii. g) Pracownia krawiecka
Pracownia ta ma na celu nauczenie uczestników radzenia sobie w codziennym życiu. Jedną podstawowych umiejętności jest szycie ręczne niezbędne do dokonania podstawowych reperacji garderoby. W ramach treningu dbałości o wygląd zewnętrzny uczestnicy wyrabiają w sobie również potrzebę prasowania ubrań. Ponadto w pracowni wyszywa sie haftem krzyżykowym: obrazki, tła do zegarów ściennych, elementy do kartek okolicznościowych, elementy ubioru aniołów z masy solnej, woreczki zapachowe. Na wyposażeniu pracowni znajdują się ponadto maszyny do szycia, owerlock, żelazka i In. h) Pracownia plastyczna Wykorzystuje najróżniejsze techniki plastyczne, często bardzo nowatorskie, jak np. batik. Zajęcia te mają na celu usprawnienie manualne uczestników, rozwijają ich kreatywność i uczą innego spojrzenia na świat. Podczas tworzenia swoich małych dzieł sztuki uczestnicy ukazują swoją wrażliwość oraz poznając swoje możliwości i nowe sposoby wyrażania siebie poprzez sztukę, pobudzają swoją aktywność. Dzięki temu powstają niepowtarzalne kartki okolicznościowe, wyroby z masy solnej, biżuteria i obrazy. i) Pracownia ceramiczna Uczestnicy tworzą z gliny donice różnej wielkości, ozdoby wiszące, figurki do szopek bożonarodzeniowych, domki zapachowe, świeczniki, skarbonki, piecykipodgrzewacze. W pracowni uczestnicy udoskonalą technikę wypalania prac w mleku oraz posługiwanie sie narzędziami - rylcem i dłutem. Uczą się malowania gotowych już wytworów z gliny oraz szkliwienia. Celem tych zająć jest usprawnienie manualne oraz nauczenie aktywnej postawy. j) Pracownia introligatorska Uczestnicy zajęć tej pracowni nabywają umiejętność dokładnego wykonywania pudełek, notesów, teczek, opraw do książek, segregatorów. Do wyrobu pudełek wykorzystuje sie elementy mozaiki, hafty krzyżykowe, obrazki malowane na szkle. Zajęcia te mają na celu podniesienie umiejętności manualnych. W pracy uczestnicy wykorzystują prasy, gilotyny oraz posługują się nożyczkami i nożykami. k) Pracownie terapeutyczne Przeznaczone są one dla osób z najgłębszymi deficytami intelektualnymi. Zajęcia dostosowane są do potrzeb każdego z uczestników, a tematy zajęć obejmują: kolorowanie, malowanie, rysowanie, malowanie po śladzie, wycinanie prostych kształtów i wzorów, wydzieranki z kolorowego papieru, wyszywanie bez igły, rozpoznawanie kolorów, cyfr, liter, poznawanie i nazywanie przedmiotów codziennego użytku, rozpoznawanie i nazywanie smaków oraz zabawy konstrukcyjne czy gry edukacyjne. Ponadto odbywają się ćwiczenia czynności samoobsługowych, terapeuci starają się wyrabiać u uczestników prawidłowe nawyki higieniczne jak
również utrwalają zwroty grzecznościowe. Ponadto w Domu prowadzone są zajęcia indywidualne i grupowe przez psychologa. Psycholog wspiera swoją wiedzą i umiejętnościami również rodziny uczestników, w celu zbudowania jak najlepszego zrozumienia i relacji między osobą niepełnosprawną, a jej rodziną. W Domu odbywają się również zajęcia wspólne całej społeczności są to: muzykoterapia biblioterapia oraz spotkania społeczności terapeutycznej. 4. Oczekiwane efekty działań terapeutycznych oraz treningów u uczestników: wzrost aktywności psychoruchowej oraz sprawności fizycznej wzrost umiejętności nawiązywania kontaktów interpersonalnych (nawiązywanie i podtrzymywanie rozmowy, umiejętność funkcjonowania w grupie, podejmowanie aktywnych działań, wywiązywanie się z obowiązków) zainteresowanie uczestnictwem w zajęciach zorganizowanych poprawa motoryki małej i wielkiej wzrost zainteresowania sposobami spędzania czasu wolnego zainteresowanie bieżącymi wydarzeniami w najbliższej okolicy i kraju poprawa samooceny poprawa relacji z rodziną i najbliższym środowiskiem 5. Metody, sposoby i kryteria (ilościowe i jakościowe) oceny efektów działalności Domu, w tym postępów uczestników. Każdy z uczestników ŚDS w Jaworznie podlega ocenie zespołu wspierająco aktywizującego. Wnioski z terapii oraz ścieżka postępowania z podopiecznym opisana w Indywidualnym Programie, który ustala się na czas niezbędny do jego realizacji. Dokument opracowywany jest przez wszystkich terapeutów oraz psychologa i pedagoga. Ponadto raz na pół roku następuje ewaluacja Indywidualnego Programu, a raz na kwartał zbiera się cały zespół wspierająco aktywizujący w celu dokonania okresowej oceny realizacji Indywidualnego Programu. Aby dokonać poprawnej i miarodajnej oceny uczestnika, każdy z terapeutów prowadzi dziennik terapii dla każdego uczestnika, w którym codziennie wpisuje zakres i formę prowadzonych zajęć oraz opisuje ich aktywność. Dane te są następnie wykorzystywane do sporządzania trzymiesięcznych ocen aktywizacji uczestników. Uczestnicy zapoznawani są z zakresem zajęć oraz treścią Indywidualnego Programu, co potwierdzają własnoręcznym podpisem lub w inny przewidziany prawem sposób. 6. Przyjęte kierunki dalszego rozwoju
Co miesiąc odbywają się szkolenia wewnętrzne pracowników, przeprowadzane przez samych pracowników. W miarę możliwości finansowych ŚDS w Jaworznie kieruje pracowników na szkolenia z zakresu terapii, kontaktów interpersonalnych czy doskonalących warsztat merytoryczny.