Porównanie sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych w regionach FADN i NTS1 w 2009 roku Opracowa zespó w sk adzie: dr in. mgr mgr in. Stanis aw Ma ko Joanna Szmigiel Alicja Wituszy ska Warszawa 2011
Redakcja techniczna Joanna Szmigiel Projekt ok adki Joanna Szmigiel ISBN: 978-83-7658-208-5 Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej - Pa stwowy Instytut Badawczy Zak ad Rachunkowo ci Rolnej 00-950 Warszawa, ul. wi tokrzyska 20, skr. poczt. nr 984 Tel.: (0 22) 505 44 39 Tel./faks: (0 22) 826 93 22 E-mail: portal@fadn.pl Internet: www.fadn.pl; www.polskifadn.eu
Wst p.... 5 Mapa 1 Podzia Polski na regiony FADN...6 Mapa 1a. Podzia Polski na regiony NTS1...7 1. Zró nicowanie struktury gospodarstw w regionach FADN...8 Mapa 2. Struktura gospodarstw wed ug typów rolniczych w uj ciu regionalnym FADN...8 Mapa 2a. Struktura gospodarstw wed ug typów rolniczych w uj ciu regionalnym NTS1...9 Mapa 3. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci ekonomicznej w uj ciu regionalnym FADN... 10 Mapa 3a. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci ekonomicznej w uj ciu regionalnym NTS1... 11 Mapa 4. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci obszarowej w uj ciu regionalnym FADN... 12 Mapa 4a. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci obszarowej w uj ciu regionalnym NTS1... 13 2. Potencja ekonomiczny gospodarstw... 14 Mapa 5. Przeci tna powierzchnia u ytków rolnych w gospodarstwach w uj ciu regionalnym FADN... 14 Mapa 5a. Przeci tna powierzchnia u ytków rolnych w gospodarstwach w uj ciu regionalnym NTS1... 15 Mapa 6. Przeci tna wielko ekonomiczna gospodarstw w ESU w uj ciu regionalnym FADN... 16 Mapa 6a. Przeci tna wielko ekonomiczna gospodarstw w ESU w uj ciu regionalnym NTS1... 17 Mapa 7. Liczba pe nozatrudnionych w przeliczeniu na 100 ha UR w uj ciu regionalnym FADN... 18 Mapa 7a. Liczba pe nozatrudnionych w przeliczeniu na 100 ha UR w uj ciu regionalnym NTS1...19 Mapa 8. Warto aktywów ogó em w tys. z rednio na gospodarstwo w uj ciu regionalnym FADN... 20 Mapa 8a. Warto aktywów ogó em w tys. z rednio na gospodarstwo w uj ciu regionalnym NTS1... 21 Mapa 9. Warto aktywów ogó em na 1 ha u ytków rolnych w tys. z w uj ciu regionalnym FADN... 22 Mapa 9a. Warto aktywów ogó em na 1 ha u ytków rolnych w tys. z w uj ciu regionalnym NTS1... 23 Mapa 10. Kapita w asny gospodarstw rolnych w tys. z w uj ciu regionalnym FADN... 24 Mapa 10a. Kapita w asny gospodarstw rolnych w tys. z w uj ciu regionalnym NTS1... 25 Mapa 11. Zad u enie ogó em w tys. z na gospodarstwo w uj ciu regionalnym FADN... 26 Mapa 11a. Zad u enie ogó em w tys. z na gospodarstwo w uj ciu regionalnym NTS1... 27 Mapa 12. Zad u enie krótkoterminowe w tys. z na gospodarstwo w uj ciu regionalnym FADN... 28 Mapa 12a. Zad u enie krótkoterminowe w tys. z na gospodarstwo w uj ciu regionalnym NTS1... 29 3. Organizacja produkcji... 30 Mapa 13. Udzia zbó w strukturze u ytków rolnych w uj ciu regionalnym FADN... 30 Mapa 13a. Udzia zbó w strukturze u ytków rolnych w uj ciu regionalnym NTS1... 31 Mapa 14. Przeci tny stan pog owia zwierz t w gospodarstwie (LU) w uj ciu regionalnym FADN... 32 Mapa 14a. Przeci tny stan pog owia zwierz t w gospodarstwie (LU) w uj ciu regionalnym NTS1... 33 Mapa 15. Przeci tny stan pog owia krów mlecznych w gospodarstwie (LU) w uj ciu regionalnym FADN... 34 Mapa 15a. Przeci tny stan pog owia krów mlecznych w gospodarstwie (LU) w uj ciu regionalnym NTS1... 35 Mapa 16. Pog owie krów mlecznych w gospodarstwach specjalizuj cych si w chowie krów mlecznych w LU w uj ciu regionalnym FADN... 36 Mapa 16a. Pog owie krów mlecznych w gospodarstwach specjalizuj cych si w chowie krów mlecznych w LU w uj ciu regionalnym NTS1... 37 Mapa 17. Obsada krów mlecznych na 100 ha UR (LU) w uj ciu regionalnym FADN... 38 Mapa 17a. Obsada krów mlecznych na 100 ha UR (LU) w uj ciu regionalnym NTS1... 39 Mapa 18. Przeci tny stan pog owia trzody chlewnej w gospodarstwie (LU) w uj ciu regionalnym FADN... 40 Mapa 18a. Przeci tny stan pog owia trzody chlewnej w gospodarstwie (LU) w uj ciu regionalnym NTS1... 41 Mapa 19. Pog owie trzody chlewnej w gospodarstwach specjalizuj cych si w tej dzia alno ci w LU w uj ciu regionalnym FADN... 42 Mapa 19a. Pog owie trzody chlewnej w gospodarstwach specjalizuj cych si w tej dzia alno ci w LU w uj ciu regionalnym NTS1... 43 Mapa 20. Obsada trzody chlewnej w LU na 100 ha UR w uj ciu regionalnym FADN... 44 Mapa 20a. Obsada trzody chlewnej w LU na 100 ha UR w uj ciu regionalnym NTS1... 45 4. Koszty produkcji... 46 Mapa 21. Koszty ogó em w tys. z w przeliczeniu na gospodarstwo w uj ciu regionalnym FADN... 46 Mapa 21a. Koszty ogó em w tys. z w przeliczeniu na gospodarstwo w uj ciu regionalnym NTS1... 47 Mapa 22. Koszty nawo enia w z /ha UR w uj ciu regionalnym FADN... 48 Mapa 22a. Koszty nawo enia w z /ha UR w uj ciu regionalnym NTS1... 49 Mapa 23. Koszty rodków ochrony ro lin w z /ha w uj ciu regionalnym FADN... 50 Mapa 23a. Koszty rodków ochrony ro lin w z /ha w uj ciu regionalnym NTS1... 51 Mapa 24. Koszt wynagrodze w przeliczeniu na pe nozatrudnionego pracownika najemnego (tys. z /AWU) w uj ciu regionalnym FADN... 52 Mapa 24a. Koszt wynagrodze w przeliczeniu na pe nozatrudnionego pracownika najemnego (tys. z /AWU) w uj ciu regionalnym NTS1... 53 Mapa 25. Koszt wytworzenia 100 z produkcji w uj ciu regionalnym FADN... 54 Mapa 25a. Koszt wytworzenia 100 z produkcji w uj ciu regionalnym NTS1... 55 5. Wyniki produkcyjne... 56 Mapa 26. Warto produkcji ogó em w tys. z na gospodarstwo w uj ciu regionalnym FADN... 56
Mapa 26a. Warto produkcji ogó em w tys. z na gospodarstwo w uj ciu regionalnym NTS1... 57 Mapa 27. Warto produkcji ogó em w tys. z /ha UR w uj ciu regionalnym FADN... 58 Mapa 27a. Warto produkcji ogó em w tys. z /ha UR w uj ciu regionalnym NTS1... 59 Mapa 28. Warto produkcji ogó em na osob pe nozatrudnion w tys. z /AWU w uj ciu regionalnym FADN... 60 Mapa 28a. Warto produkcji ogó em na osob pe nozatrudnion w tys. z /AWU w uj ciu regionalnym NTS1... 61 Mapa 29. Udzia zbó w produkcji ogó em w procentach w uj ciu regionalnym FADN... 62 Mapa 29a. Udzia zbó w produkcji ogó em w procentach w uj ciu regionalnym NTS1... 63 Mapa 30. Udzia produkcji warzyw, kwiatów i owoców w produkcji ogó em w procentach rednio na gospodarstwo w uj ciu regionalnym FADN... 64 Mapa 30a. Udzia produkcji warzyw, kwiatów i owoców w produkcji ogó em w procentach rednio na gospodarstwo w uj ciu regionalnym NTS1... 65 Mapa 31. Udzia produkcji zwierz cej w produkcji ogó em w procentach w uj ciu regionalnym FADN... 66 Mapa 31a. Udzia produkcji zwierz cej w produkcji ogó em w procentach w uj ciu regionalnym NTS1... 67 Mapa 32. Udzia mleka krowiego w produkcji ogó em w procentach w uj ciu regionalnym FADN... 68 Mapa 32a. Udzia mleka krowiego w produkcji ogó em w procentach w uj ciu regionalnym NTS1...69 Mapa 33. Udzia ywca wieprzowego w produkcji ogó em w procentach rednio na gospodarstwo w uj ciu regionalnym FADN... 70 Mapa 33a. Udzia ywca wieprzowego w produkcji ogó em w procentach rednio na gospodarstwo w uj ciu regionalnym NTS1... 71 Mapa 34. Udzia produktów drobiarskich w produkcji ogó em w procentach w uj ciu regionalnym FADN... 72 Mapa 34a. Udzia produktów drobiarskich w produkcji ogó em w uj ciu regionalnym NTS1... 73 6. Wyniki finansowe... 74 Mapa 35. Warto dodana netto w tys. z na osob pe nozatrudnion w uj ciu regionalnym FADN... 74 Mapa 35a. Warto dodana netto w tys. z na osob pe nozatrudnion w uj ciu regionalnym NTS1...75 Mapa 36. Warto dodana netto w tys. z na 1 ha UR w uj ciu regionalnym FADN... 76 Mapa 36a. Warto dodana netto w tys. z na 1 ha UR w uj ciu regionalnym NTS1... 77 Mapa 37. Dochód z gospodarstwa rolnego w tys. z w przeliczeniu na pe nozatrudnionego cz onka rodziny rolnika w uj ciu regionalnym FADN... 78 Mapa 37a. Dochód z gospodarstwa rolnego w tys. z w przeliczeniu na pe nozatrudnionego cz onka rodziny rolnika w uj ciu regionalnym NTS1... 79 Mapa 38. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci dochodu w procentach w uj ciu regionalnym FADN... 80 Mapa 38a. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci dochodu w procentach w uj ciu regionalnym NTS1... 81 Mapa 39. Udzia dop at do dzia alno ci operacyjnej w dochodzie z gospodarstwa rolnego w procentach w uj ciu regionalnym FADN... 82 Mapa 39a. Udzia dop at do dzia alno ci operacyjnej w dochodzie z gospodarstwa rolnego w procentach w uj ciu regionalnym NTS1... 83 Mapa 40. Wska nik p ynno ci bie cej w uj ciu regionalnym FADN... 84 Mapa 40a. Wska nik p ynno ci bie cej w uj ciu regionalnym NTS1... 85 7. Podsumowanie... 86 8. Aneks tabelaryczny... 87 Tabela 1. Struktura gospodarstw wed ug typów rolniczych w uj ciu regionalnym FADN... 88 Tabela 1a. Struktura gospodarstw wed ug typów rolniczych w uj ciu regionalnym NTS1... 89 Tabela 2. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci ekonomicznej w uj ciu regionalnym FADN... 90 Tabela 2a. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci ekonomicznej w uj ciu regionalnym NTS1... 91 Tabela 3. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci obszarowej w uj ciu regionalnym FADN... 92 Tabela 3a. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci obszarowej w uj ciu regionalnym NTS1... 93 Tabela 4. Potencja ekonomiczny gospodarstw w uj ciu regionalnym FADN... 94 Tabela 4a. Potencja ekonomiczny gospodarstw w uj ciu regionalnym NTS1... 95 Tabela 5. Organizacja produkcji w uj ciu regionalnym FADN... 96 Tabela 5a. Organizacja produkcji w uj ciu regionalnym NTS1... 97 Tabela 6. Koszty produkcji w uj ciu regionalnym FADN... 98 Tabela 6a. Koszty produkcji w uj ciu regionalnym NTS1... 99 Tabela 7. Wyniki produkcyjne w uj ciu regionalnym FADN...100 Tabela 7a. Wyniki produkcyjne w uj ciu regionalnym NTS1...101 Tabela 8. Wyniki finansowe w uj ciu regionalnym FADN...102 Tabela 8a. Wyniki finansowe w uj ciu regionalnym NTS1...103 Tabela 9. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci dochodu w procentach w uj ciu regionalnym FADN...104 Tabela 9a. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci dochodu w procentach w uj ciu regionalnym NTS1...105
Wst p Po wst pieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. zaistnia obowi zek gromadzenia danych rachunkowych w ramach systemu FADN. Podstaw prawn systemu FADN w Polsce jest Ustawa z dn. 29 listopada 2009 r. o zbieraniu i wykorzystywaniu danych rachunkowych z gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 3 poz. 20 z 2001 r. z pó niejszymi zmianami). FADN to Europejski System Zbierania Danych Rachunkowych z Gospodarstw Rolnych (ang. Farm Accountancy Data Network). Dane gromadzone w ramach tego systemu wykorzystywane s przede wszystkim do: corocznego okre lania dochodów gospodarstw rolnych funkcjonuj cych na terenie Wspólnoty, analizy dzia alno ci gospodarstw rolnych oraz oceny skutków projektowanych zmian we Wspólnej Polityce Rolnej. Gospodarstwa rolne uczestnicz ce w FADN s klasyfikowane wed ug Wspólnotowej Typologii Gospodarstw Rolnych, której zasady zosta y okre lone w 1978 r. (Decyzja Komisji Europejskiej (EWG) 78/463/EEC), a potem sukcesywnie uaktualniane. Klasyfikacja gospodarstw jest przeprowadzana wed ug dwóch kryteriów: wielko ci ekonomicznej i typu rolniczego. Pole obserwacji FADN obejmuje tzw. gospodarstwa towarowe, tj. wytwarzaj ce oko o 90 % Standardowej Nadwy ki Bezpo redniej. W Polsce s to gospodarstwa o minimalnym progu wielko ci ekonomicznej równym 2 ESU. Dla potrzeb FADN obszar Polski podzielono na cztery regiony rolnicze. S to: Pomorze i Mazury (region 785), Wielkopolska i l sk (region 790), Mazowsze i Podlasie (region 795) oraz Ma opolska i Pogórze (region 800). W celu ich wy onienia pos u ono si kilkoma parametrami statystycznymi opisuj cymi czynniki wp ywaj ce na efekty produkcyjne gospodarstw rolnych zlokalizowanych na okre lonym terenie. 1 Opracowanie jest kontynuacj analizy z 2010 r., w której zaprezentowane zosta y dane z 2008 r. Obecnie przedstawiono dane z gospodarstw rolnych z 2009 r. przy podziale na cztery regiony FADN (Mapa 1) oraz przy zastosowaniu klasyfikacji Nomenklatury Jednostek Terytorialnych dla Celów Statystycznych NTS1 (Mapa 1a) podzia na sze regionów. Wed ug tej ostatniej s to: Region Po udniowy 47 obejmuj cy województwa l skie i ma opolskie; Region Wschodni 61 podlaskie, lubelskie, podkarpackie i wi tokrzyskie, Region Centralny 100 obejmuj cy województwa mazowieckie i ódzkie; Region Po udniowo- Zachodni 144 dolno l skie, opolskie; Region Pó nocno-zachodni 164 zachodniopomorskie, lubuskie, wielkopolskie; Region Pó nocny 210 pomorskie, warmi sko-mazurskie, kujawskopomorskie. Nale y jednak zaznaczy, e wagi u yte do obliczania wyników standardowych wed ug podzia u NTS 1 pochodz z podzia u na 4 regiony FADN. Opracowanie powsta o z inicjatywy dr. Lecha Goraja, kierownika Zak adu Rachunkowo ci Rolnej Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywno ciowej PIB w Warszawie, pe ni cego jednocze nie funkcj sta ego przedstawiciela Polski ds. FADN w Brukseli. Wykorzystano w nim Wyniki Standardowe Polskiego FADN 2009 roku dla grup gospodarstw rolnych wy onionych wed ug typów rolniczych i wielko ci ekonomicznej. G ównym celem opracowania jest zaprezentowanie ró nic w poszczególnych regionach FADN i NTS1, ocena zró nicowania sytuacji ekonomicznej gospodarstw oraz porównanie zró nicowania gospodarstw przy zastosowaniu obu systemów klasyfikacji. W celu pokazania zró nicowania regionów FADN i NTS1 pos u ono si zmiennymi, których warto ci w poszczególnych regionach znacznie ró ni si od siebie. Pomini to wiele 1 Goraj L., Malanowska B., Osuch D., Siera ski W. Opis realizacji planu wyboru próby gospodarstw rolnych dla Polskiego FADN w 2010 roku, IERiG -PIB, Warszawa 2009. 5
wa nych zmiennych charakteryzuj cych gospodarstwa rolne o niewielkim zró nicowaniu przestrzennym. Opracowanie zawiera analiz graficzn wraz z prostym komentarzem, dotycz cym analizowanych parametrów. Analiza graficzna to mapy, na które naniesione zosta y wykresy s upkowe, obrazuj ce wybrane zmienne, oraz ko owe przedstawiaj ce struktur gospodarstw 2. Opracowanie podzielono na nast puj ce rozdzia y: 1. Zró nicowanie struktury gospodarstw. 2. Potencja ekonomiczny gospodarstw. 3. Organizacja produkcji. 4. Koszty produkcji. 5. Wyniki produkcyjne. 6. Wyniki finansowe. 7. Podsumowanie. Mapa 1 Podzia Polski na regiony FADN ród o: Goraj L., Malanowska B., Osuch D., Siera ski W. Opis realizacji planu wyboru próby gospodarstw rolnych dla Polskiego FADN w 2010 roku, IERiG -PIB, Warszawa 2010. Zró nicowanie struktury gospodarstw obj tych obserwacj Polskiego FADN przedstawiono grupuj c gospodarstwa wed ug typów rolniczych, wielko ci ekonomicznej oraz wielko ci obszarowej. 2 Wszystkie wielko ci przedstawione w analizie charakteryzuj gospodarstwa znajduj ce si w polu obserwacji FADN. 6
Mapa 1a. Podzia Polski na regiony NTS1 ród o: Dane GUS http://www.stat.gov.pl/gus/5840_5955_plk_html.htm Potencja produkcyjny gospodarstw scharakteryzowano za pomoc wielko ci obszarowej, wielko ci ekonomicznej i zatrudnienia ogó em, warto ci aktywów, kapita u w asnego oraz warto ci zobowi za. Analizuj c organizacj produkcji uwzgl dniono udzia zbó w strukturze zasiewów oraz pog owia i obsady zwierz t ogó em, a tak e byd a i trzody chlewnej. W ród kosztów produkcji zwrócono szczególn uwag na koszty nawo enia i rodków ochrony ro lin oraz koszty pracy najemnej. Charakteryzuj c wyniki produkcyjne przedstawiono przeci tn warto produkcji w gospodarstwie oraz produktywno ziemi i pracy. Dodatkowo uwzgl dniono zró nicowanie udzia u niektórych produktów w produkcji ogó em. Przedstawiaj c wyniki finansowe, wykorzystano warto dodan brutto i netto oraz dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego. W analizie finansowej zwrócono te uwag na udzia dop at bezpo rednich w dochodzie z gospodarstwa oraz na statyczn p ynno finansow. 7
1. Zró nicowanie struktury gospodarstw w regionach FADN W ród gospodarstw znajduj cych si w polu obserwacji FADN we wszystkich regionach dominuj gospodarstwa typu mieszanego oraz gospodarstwa specjalizuj ce si w uprawach polowych. Najwi cej gospodarstw z uprawami polowymi wyst puje na Pomorzu i Mazurach 36% ogólnej liczby gospodarstw w tym regionie, natomiast gospodarstw typu mieszanego w Wielkopolsce i na l sku (36%). W chowie krów mlecznych i byd a rze nego przoduje Mazowsze i Podlasie (34%), natomiast w chowie zwierz t ziarno ernych - Wielkopolska i l sk (18%). W Ma opolsce i na Pogórzu najwi kszy udzia w uj ciu regionalnym maj gospodarstwa ogrodnicze (Mapa 2). Oko o 2/3 wszystkich gospodarstw z pola obserwacji FADN to gospodarstwa wyspecjalizowane w jednym z kierunków produkcji ro linnej lub zwierz cej. (Aneks tabelaryczny, tabela 1). Mapa 2. Struktura gospodarstw wed ug typów rolniczych w uj ciu regionalnym FADN 8
We wszystkich 6 regionach NTS 1 (Mapa 2a) najwi cej jest gospodarstw o profilu mieszanym oraz gospodarstw specjalizuj cych si w uprawach polowych powy ej 25 % z wyj tkiem Regionu Po udniowo-zachodniego tzn. w województwach dolno l skim i opolskim, gdzie gospodarstwa specjalizuj ce si w uprawach polowych stanowi a 53 % ogólnej liczby gospodarstw w tym regionie. W chowie krów mlecznych dominuje Region Centralny, chowie zwierz t ywionych systemem wypasowym Region Wschodni, w chowie zwierz t ziarno ernych Region Pó nocno-zachodni i Pó nocny. Najni szy udzia w ogólnej liczbie gospodarstw znajduj cych si w polu obserwacji FADN maj gospodarstwa specjalizuj ce si w uprawach ogrodniczych i trwa ych, szczególnie w regionach Po udniowo-zachodnim i Pó nocnym tylko 2,5 %. (Aneks tabelaryczny, tabela 1a). Mapa 2a. Struktura gospodarstw wed ug typów rolniczych w uj ciu regionalnym NTS1 9
Grupuj c gospodarstwa w regionach wed ug klas wielko ci ekonomicznej mo na zauwa y du e znaczenie gospodarstw rednio-du ych o wielko ci ekonomicznej od 16 do 40 ESU. Najwi kszy procentowy udzia tych gospodarstw wyst puje w regionach: Pomorze i Mazury, oraz Wielkopolska i l sk. Natomiast w regionie Ma opolska i Pogórze przewa aj gospodarstwa ma e od 4 do 8 ESU. W regionie Mazowsze i Podlasie wyst puje najwi cej gospodarstw rednio-ma ych od 8 do16 ESU (Mapa 3). (Aneks tabelaryczny, tabela 2). Mapa 3. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci ekonomicznej w uj ciu regionalnym FADN 10
Udzia procentowy gospodarstw w zale no ci od wielko ci ekonomicznej w poszczególnych regionach NTS1 (Mapa 3a) kszta tuje si podobnie jak przy podziale na cztery regiony FADN. Najwi cej gospodarstw ogó em w Polsce, obj tych obserwacj FADN znajduje si w przedziale od 4 16 ESU 47,3%, najmniej jest gospodarstw bardzo du ych, powy ej 100 ESU - tylko 2,8%. W pierwszym przypadku dominuj Region Centralny i Wschodni, natomiast w drugim Region Pó nocno-zachodni.(aneks tabelaryczny, tabela 2a). Mapa 3a. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci ekonomicznej w uj ciu regionalnym NTS1 11
Klasyfikacja gospodarstw wed ug wielko ci obszarowej wskazuje, e w Polsce wyst puje najwi cej gospodarstw rednio-ma ych o areale UR od 10 do 20 ha. Ponadto gospodarstwa te dominuj a w 3 regionach: Mazowsze i Podlasie, Ma opolska i Pogórze oraz Wielkopolska i l sk. W regionie Pomorze i Mazury najwi cej jest gospodarstw bardzo du ych powy ej 50 ha, najmniej takich gospodarstw wyst puje na Mazowszu i Podlasiu (Mapa 4). Ta struktura odbiega od struktury wszystkich gospodarstw w Polsce. W polu obserwacji FADN stosunkowo ma o jest gospodarstw zaliczonych do klas: bardzo ma e i ma e. (Aneks tabelaryczny, tabela 3). Mapa 4. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci obszarowej w uj ciu regionalnym FADN 12
Gospodarstwa rednio-ma e o areale od 10 do 20 ha stanowi znaczn cz ogólnej liczby gospodarstw obj tych obserwacj FADN we wszystkich regionach NTS1 w Polsce (Mapa 4a). Najwi cej takich gospodarstw znajduje si w Regionie Centralnym 1051 z ogólnej liczby gospodarstw FADN w tym regionie. Znaczna liczba gospodarstw bardzo du ych, powy ej 50 ha znajduje si w regionach: Po udniowo- i Pó nocno-zachodnim oraz Pó nocnym i stanowi odpowiednio 39,2%, 24,6% i 27,3 % ogólnej liczby gospodarstw w tych regionach. (Aneks tabelaryczny, tabela 3a). Mapa 4a. Struktura gospodarstw wed ug wielko ci obszarowej w uj ciu regionalnym NTS1 13
2. Potencja ekonomiczny gospodarstw Na Mapie 5 przedstawiono powierzchni u ytków rolnych w zestawieniu z powierzchni dodzier awionych u ytków rolnych (w ha/gospodarstwo). W skali kraju gospodarstwa znajduj ce si w polu obserwacji Polskiego FADN gospodaruj rednio na 17,8 ha u ytków rolnych. Najwi ksze obszarowo s gospodarstwa w regionie Pomorze i Mazury 34,7 ha., a najmniejsze w Ma opolsce i Pogórzu 10,5 ha. Wed ug danych FADN dodzier awione u ytki rolne wynosz rednio w Polsce 5,0 ha. Na Pomorzu i Mazurach gospodarstwa dzier awi prawie 1/3 u ytków rolnych rednio 11,7 ha. W najmniejszym stopniu z gruntów dodzier awionych korzystaj rolnicy z Mazowsza i Podlasia tylko 2,9 ha (mniej ni ¼ UR). (Aneks tabelaryczny, tabela 4, poz. 1,2). Mapa 5. Przeci tna powierzchnia u ytków rolnych w gospodarstwach w uj ciu regionalnym FADN 14
Warto zauwa y, e w Regionie Po udniowo-zachodnim, rednia powierzchnia u ytków rolnych w gospodarstwie w porównaniu z Regionem FADN Wielkopolska i l sk, wzros a z 23,4 ha na gospodarstwo do 31,2 ha. Jest to równie region o najwi kszym areale dodzier awionych UR rednio na gospodarstwo -12,9 ha (Mapa 5a). Najmniej u ytków rolnych przypada rednio na gospodarstwo w Regionie Po udniowym - 9,7 ha, natomiast najmniej dzier awi gospodarstwa w Regionie Centralnym - 2,5 ha/gospodarstwo. (Aneks tabelaryczny, tabela 4a, poz. 1,2). Mapa 5a. Przeci tna powierzchnia u ytków rolnych w gospodarstwach w uj ciu regionalnym NTS1 15
Europejska Jednostka Wielko ci (ESU) jest parametrem s u cym do okre lania wielko ci ekonomicznej gospodarstwa rolnego 3, ustalonej na podstawie standardowych nadwy ek bezpo rednich gospodarstwa (SGM). Jedno ESU odpowiada warto ci 1200 EUR. W uj ciu regionalnym najwi ksze pod wzgl dem ekonomicznym gospodarstwa znajduj si w regionie Wielkopolska i l sk 14,6 ESU. Drugie miejsce zajmuje region Pomorze i Mazury 13,7 ESU, a nast pne Mazowsze i Podlasie - 7,6 ESU oraz Ma opolska i Pogórze 5,6 ESU. Istniej wi c znaczne ró nice regionalne. rednio w Polsce wielko ta wynosi 9,6 ESU Mapa 6. (Aneks tabelaryczny, tabela 4, poz. 3). Mapa 6. Przeci tna wielko ekonomiczna gospodarstw w ESU w uj ciu regionalnym FADN 3 Wielko ekonomiczna gospodarstwa wyznacza mo liwo ci produkcyjne i dochodowe gospodarstw w znacznie wi kszym stopniu ni wielko obszarowa. 16
Wielko ekonomiczna gospodarstw z pola obserwacji FADN w uj ciu regionalnym NTS1 zawiera si w przedziale od 5,6 w Regionie Po udniowym do 14,4 ESU w Regionie Pó nocno-zachodnim i Pó nocnym (Mapa 6a). Wed ug wielko ci ekonomicznej gospodarstw mo na podzieli Polsk na 2 cz ci: wschodni, do której nale regiony: Centralny, Wschodni i Po udniowy, gdzie warto wielko ci ekonomicznej nie przekracza 8 ESU, oraz zachodni z gospodarstwami o lepszej kondycji ekonomicznej, gdzie wielko ta przekracza 14 ESU. (Aneks tabelaryczny, tabela 4a, poz. 3). Mapa 6a. Przeci tna wielko ekonomiczna gospodarstw w ESU w uj ciu regionalnym NTS1 17
Przeci tny poziom zatrudnienia w regionach FADN wynosi 10 osób pe nozatrudnionych w przeliczeniu na 100 ha u ytków rolnych (Mapa 7). Najwy szy poziom zatrudnienia wyst puje w regionie Ma opolska i Pogórze i wynosi 15,6 AWU/100 ha UR, a najni szy na Pomorzu i Mazurach - 5,3 AWU/100 ha UR. Liczba zatrudnionych w wi kszym stopniu zwi zana jest z liczb osób w rodzinie w wieku produkcyjnym, ni z wielko ci obszarow gospodarstw. (Aneks tabelaryczny, tabela 4, poz. 4). Mapa 7. Liczba pe nozatrudnionych w przeliczeniu na 100 ha UR w uj ciu regionalnym FADN 18
Liczba pe nozatrudnionych w przeliczeniu na 100 ha u ytków rolnych wg NTS1 (Mapa 7a) waha si w granicach od 5,7 AWU w Regionie Po udniowo-zachodnim do 16,7 AWU w Regionie Po udniowym. Potwierdza to, e najwy szy poziom zatrudnienia wyst puje w województwach ma opolskim i l skim. (Aneks tabelaryczny, tabela 4a, poz. 4). Mapa 7a. Liczba pe nozatrudnionych w przeliczeniu na 100 ha UR w uj ciu regionalnym NTS1 19
Kolejnym analizowanym parametrem, który charakteryzuje polskie rolnictwo w uj ciu regionalnym, jest wielko zaanga owanego maj tku trwa ego i obrotowego w gospodarstwie tj. aktywów ogó em. Najwy sz warto ci aktywów ogó em charakteryzuj si gospodarstwa z regionu Pomorza i Mazur (779,5 tys. z ), niewiele mniejsz warto ci maj tku dysponuj gospodarstwa Wielkopolski i l ska (750,8 tys. z ). Du a dysproporcja rysuje si w porównaniu z Mazowszem i Podlasiem (459,4 tys. z ) oraz Ma opolsk i Pogórzem (342,6 tys. z ). rednio w Polsce warto ta wynosi 543,5 tys. z na gospodarstwo. Jest to zwi zane z wielko ci ekonomiczn i obszarow gospodarstw Mapa 8. (Aneks tabelaryczny, tabela 4, poz. 5). Mapa 8. Warto aktywów ogó em w tys. z rednio na gospodarstwo w uj ciu regionalnym FADN 20
Nowy podzia regionalny NTS1 potwierdza wyra ny podzia Polski na cz wschodni, gdzie warto maj tku trwa ego i obrotowego nie przekracza 500 tys. z na gospodarstwo (Region Po udniowy, Region Wschodni i Centralny), oraz zachodni, tu warto aktywów przekracza nawet 800 tys. z - Region Pó nocny (Mapa 8a). (Aneks tabelaryczny, tabela 4a, poz. 5). Mapa 8a. Warto aktywów ogó em w tys. z rednio na gospodarstwo w uj ciu regionalnym NTS1 21
Je eli warto aktywów ogó em przeliczymy na 1 ha UR sytuacja zmienia si diametralnie. Najwy szym poziomem inwestowania charakteryzuj si gospodarstwa o najni szej przeci tnej powierzchni gospodarstw w regionie Ma opolska i Pogórze (32,6 tys. z ), a wi c znacznie wi cej ni na Pomorzu i Mazurach (22,5 tys. z ). rednio w Polsce warto aktywów na 1 ha u ytków rolnych wynosi 30,5 tys. z na hektar - Mapa 9. (Aneks tabelaryczny, tabela 4, poz. 6). Mapa 9. Warto aktywów ogó em na 1 ha u ytków rolnych w tys. z w uj ciu regionalnym FADN ród o: Obliczenia w asne na podstawie danych Polskiego FADN : Wyniki standardowe za 2009 r. 22
Najni szym poziomem aktywów ogó em na 1 ha UR w skali kraju charakteryzuj si gospodarstwa z województwa dolno l skiego i opolskiego (Mapa 9a) - Region Po udniowo -Zachodni (23,2 tys. z ). Wynika to z wysokiej przeci tnej powierzchni gospodarstw w tym regionie (patrz: Mapa 5a). W Regionie Po udniowym (województwa ma opolskie i l skie), gdzie s najmniejsze obszarowo gospodarstwa, przypada najwi cej aktywów na 1 ha UR tj. 36,2 tys. z na ha UR. (Aneks tabelaryczny, tabela 4a, poz. 6). Mapa 9a. Warto aktywów ogó em na 1 ha u ytków rolnych w tys. z w uj ciu regionalnym NTS1 23
Ró nice wyst puj równie w regionalnych zestawieniach redniej warto ci kapita u z gospodarstwa rolnego. Najni sza warto kapita u wyst puje w Ma opolsce i na Pogórzu 330,3 tys. z, a najwy sza w Wielkopolsce i l sku 705,5 tys. z. Niewiele mniejsza na Pomorzu i Mazurach 702,3 tys. z. W du ym stopniu wi e si to z wielko ci obszarow gospodarstw (porównaj Mapa 4). (Aneks tabelaryczny, tabela 4, poz. 7). Mapa 10. Kapita w asny gospodarstw rolnych w tys. z w uj ciu regionalnym FADN 24
Gospodarstwa obj te badaniami FADN w 2009 r. wymaga y zaanga owania kapita u w asnego o warto ci od ponad 300 tys. z w Regionie Po udniowym do 769 tys. z w Regionie Pó nocnym. Porównuj c z Map 10 nale y stwierdzi, e nowy podzia regionalny NTS1 nie wp yn znacz co na zró nicowanie warto ci kapita u w asnego pomi dzy regionami (Mapa 10a). (Aneks tabelaryczny, tabela 4a, poz. 7). Mapa 10a. Kapita w asny gospodarstw rolnych w tys. z w uj ciu regionalnym NTS1 25
Najwi ksze zobowi zania maj gospodarstwa z Pomorza i Mazur (77,2 tys. z ), nast pnie z Wielkopolski i l ska (45,4 tys. z ). Ponad dwa razy mniej zad u enia posiadaj gospodarstwa z Mazowsza i Podlasia (20,5 tys. z ). Najmniej zobowi za maj rolnicy z Ma opolski i Pogórza (12,2 tys. z ). Ró nice wielko ci zad u e ogó em mi dzy regionami s wi c wi ksze ni wynika oby to z wielko ci obszarowej gospodarstw. (Aneks tabelaryczny, tabela 4, poz. 8). Mapa 11. Zad u enie ogó em w tys. z na gospodarstwo w uj ciu regionalnym FADN 26
Poziom zad u enia ogó em jest stosunkowo wysoki w Regionie Pó nocnym (Mapa 11a), wynosi 64,1 tys. z i jest ok. 20% wy szy ni w Regionie Pó nocno-zachodnim (47,5 tys. z ) przy podobnym rednim areale u ytków rolnych, ok. 24-27 ha (patrz; Mapa 5a). Natomiast najni szym zad u eniem ogó em charakteryzuj si gospodarstwa w Regionie Po udniowym 13,5 tys. z. (Aneks tabelaryczny, tabela 4a, poz. 8). Mapa 11a. Zad u enie ogó em w tys. z na gospodarstwo w uj ciu regionalnym NTS1 27
redni poziom zad u enia gospodarstwa kredytami krótkoterminowymi osi gn najwy sz warto w regionie Pomorze i Mazury i wynosi 24,2 tys. z, natomiast najni sza warto tych zobowi za wyst pi a w regionie Ma opolska i Pogórze 4,2 tys. z. Kredyty krótkoterminowe s mniej korzystne dla gospodarstw, gdy mog wyst pi trudno ci z obs ug bie cych zobowi za ze wzgl du na krótkie terminy sp aty, do 1 roku. Zad u enie krótkoterminowe ogó u gospodarstw w Polsce, stanowi oko o 1/3 zad u enia ca kowitego. (Aneks tabelaryczny, tabela 4, poz. 9). Mapa 12. Zad u enie krótkoterminowe w tys. z na gospodarstwo w uj ciu regionalnym FADN 28
Przy podziale regionalnym NTS1, zad u enie krótkoterminowe najwy sz warto osi ga w Regionie Pó nocnym 20,4 tys. z i stanowi prawie 40% zad u enia ogó em, co mo e mie wp yw na p ynno finansow gospodarstwa. Najni sze zobowi zania krótkoterminowe maj gospodarstwa z Regionu Po udniowego (4,8 tys. z ), oraz Regionu Wschodniego 5,3 tys. z. (Aneks tabelaryczny, tabela 4a, poz. 9). Mapa 12a. Zad u enie krótkoterminowe w tys. z na gospodarstwo w uj ciu regionalnym NTS1 29
3. Organizacja produkcji W uj ciu regionalnym (Mapa13) najwi kszym udzia em zbó w strukturze u ytków rolnych charakteryzuj si gospodarstwa w Wielkopolsce i na l sku 63,0 %. Wysoki udzia zbó w tym regionie wynika mi dzy innymi z du ej liczby gospodarstw specjalizuj cych si w chowie zwierz t ziarno ernych, w których zbo a wykorzystywane s jako pasze (porównaj Mapa 2). Najmniej zbó uprawia si w Ma opolsce i na Pogórzu 55,4 %. rednio w Polsce wed ug danych FADN zbo a zajmuj ok. 60 % area u UR. (Aneks tabelaryczny, tabela 5, poz.1). Mapa 13. Udzia zbó w strukturze u ytków rolnych w uj ciu regionalnym FADN 30
Przy podziale obszaru kraju na 6 regionów NTS udzia area u zbó w strukturze u ytków rolnych we wszystkich regionach przekracza 50 %, wynika z tego, e zbo a stanowi wa ny czynnik struktury upraw ro linnych w ca ym kraju. Najwi kszy udzia zbó (65,5%) przypada na gospodarstwa z Regionu Po udniowo-zachodniego, najmniejszy z Regionu Wschodniego 56% (Mapa 13a). (Aneks tabelaryczny, tabela 5a, poz. 1). Mapa 13a. Udzia zbó w strukturze u ytków rolnych w uj ciu regionalnym NTS1 31
Jak wynika z Mapy 14 najwi cej zwierz t gospodarskich przypada na gospodarstwo w regionie Pomorze i Mazury 17,9 LU 4, oraz niewiele mniej w regionie Wielkopolska i l sk - 17,6 LU. Natomiast najmniejsz obsad zwierz t charakteryzuje si region Ma opolska i Pogórze tylko 7,4 LU, w którym gospodarstwa w du ym stopniu nastawione s na uprawy polowe, ogrodnicze i trwa e (porównaj Mapa 2). (Aneks tabelaryczny, tabela 5, poz.2). Mapa 14. Przeci tny stan pog owia zwierz t w gospodarstwie (LU) w uj ciu regionalnym FADN 4 Jednostka przeliczeniowa zwierz t (ang. Livestock Unit). 32
W uj ciu sze ciu regionów (Mapa 14a) wyra niej wida, e Region Pó nocny dominuje w chowie zwierz t (19,2 LU/gospodarstwo), natomiast w Regionie Po udniowym jest ich najmniej (7,4 LU). Interesuj co przedstawia si te w tym uk adzie Region Po udniowo-zachodni w obecnym podziale tylko 11,9 LU. (Aneks tabelaryczny, tabela 5a, poz. 2). Mapa 14a. Przeci tny stan pog owia zwierz t w gospodarstwie (LU) w uj ciu regionalnym NTS1 33
W analizowanych gospodarstwach przypada przeci tnie 3 sztuki krów mlecznych na gospodarstwo. Nieco wi ksze stada wyst puj w regionach Pomorze i Mazury oraz Mazowsze i Podlasie, odpowiednio 3,6 i 3,0 LU. Najni szy stan pog owia krów mlecznych jest w gospodarstwach regionu Ma opolska i Pogórze 1,9 LU (Mapa 15). (Aneks tabelaryczny, tabela 5, poz.3). Mapa 15. Przeci tny stan pog owia krów mlecznych w gospodarstwie (LU) w uj ciu regionalnym FADN 34
Stan pog owia krów mlecznych w gospodarstwach obj tych obserwacj FADN w rozbiciu na regiony NTS1 przedstawia si nast puj co: najwi cej krów mlecznych przypada na gospodarstwa w Regionie Pó nocnym (3,6 LU) i Centralnym (3,0 LU). Najmniej krów mlecznych na gospodarstwo obserwujemy w Regionie Po udniowym (1,8 LU) Mapa 15a. (Aneks tabelaryczny, tabela 5a, poz. 3). Mapa 15a. Przeci tny stan pog owia krów mlecznych w gospodarstwie (LU) w uj ciu regionalnym NTS1 35
Na Mapie 16 przedstawiono redni liczb krów mlecznych przypadaj c na gospodarstwo wyspecjalizowane w chowie krów mlecznych w uj ciu regionalnym. Na pierwsze miejsce wysun si region Pomorze i Mazury, gdzie na gospodarstwo przypada rednio 15,0 LU. Natomiast najmniejsze stada wyst puj w regionie Ma opolska i Pogórze 8,9 LU. rednia wielko stada krów mlecznych w gospodarstwach specjalizuj cych si w chowie tych zwierz t w kraju wynosi ok. 12 sztuk. (Aneks tabelaryczny, tabela 5, poz. 4). Mapa 16. Pog owie krów mlecznych w gospodarstwach specjalizuj cych si w chowie krów mlecznych w LU w uj ciu regionalnym FADN 36
Najwi cej gospodarstw specjalizuj cych si w chowie krów mlecznych usytuowanych jest w regionach: Pó nocnym, Wschodnim i Po udniowo-zachodnim (patrz: aneks tabelaryczny, tabela 1a). Przeci tna liczebno stada w gospodarstwach tych regionów wynosi ok. 12,2 LU. Region Po udniowy charakteryzuje si najni szym stanem pog owia krów mlecznych w gospodarstwach specjalizuj cych si w chowie krów mlecznych Mapa 16a. (Aneks tabelaryczny, tabela 5a, poz. 4). Mapa 16a. Pog owie krów mlecznych w gospodarstwach specjalizuj cych si w chowie krów mlecznych w LU w uj ciu regionalnym NTS1 37
Obsada krów mlecznych na 100 ha UR (Mapa 17) jest najwy sza w regionie Mazowsze i Podlasie, wynosi 21,7 LU i jest ponad dwukrotnie wy sza od obsady krów w regionie Pomorze i Mazury (10,5 LU/100 ha UR). Jest to zwi zane z liczb gospodarstw nastawionych na chów byd a mlecznego i zwierz t ywionych systemem wypasowym (porównaj Mapa 2). (Aneks tabelaryczny, tabela 5, poz.5). Mapa 17. Obsada krów mlecznych na 100 ha UR (LU) w uj ciu regionalnym FADN 38
Przeliczenie stanu pog owia krów mlecznych na 100 ha UR wykaza o, e Region Po udniowo-zachodni charakteryzuje si prawie o po ow ni sz warto ci LU (7,0 LU) od pozosta ych regionów NTS1 Mapa 17a. Przy poprzednim podziale, kiedy region ten stanowi cz regionu Wielkopolska i l sk warto ta by a wy sza i wynosi a 11,9 LU. Najwy sz obsad krów mlecznych na 100 ha posiadaj gospodarstwa w Regionie Centralnym (23,1 LU). (Aneks tabelaryczny, tabela 5a, poz. 5). Mapa 17a. Obsada krów mlecznych na 100 ha UR (LU) w uj ciu regionalnym NTS1 39
Pog owie trzody chlewnej przedstawione w jednostkach przeliczeniowych LU jest najwy sze w regionie Wielkopolska i l sk (Mapa 18) i wynosi 9,6 LU rednio w gospodarstwie, natomiast w regionie Ma opolska i Pogórze jest ponad 3-krotnie ni sze i wynosi rednio 2,8 LU. Udzia gospodarstw nastawionych na chów zwierz t ziarno ernych w regionie Wielkopolska i l sk jest ponad 2-krotnie wy szy (z wyj tkiem Pomorza i Mazur) ni w pozosta ych regionach (porównaj Mapa 2). (Aneks tabelaryczny, tabela 5, poz. 6). Mapa 18. Przeci tny stan pog owia trzody chlewnej w gospodarstwie (LU) w uj ciu regionalnym FADN 40
Wed ug regionów NTS1 (Mapa 18a), pod wzgl dem wielko ci stada trzody chlewnej dominuj gospodarstwa Regionu Pó nocnego 9,6 LU. Najni szy stan pog owia trzody wyst puje w Regionie Po udniowym, wynosi 2,9 LU. Relacje te uk ada y si podobnie przy podziale na 4 regiony FADN (porównaj: Mapa 18). (Aneks tabelaryczny, tabela 5a, poz. 6). Mapa 18a. Przeci tny stan pog owia trzody chlewnej w gospodarstwie (LU) w uj ciu regionalnym NTS1 41
W wielko ci redniego stada trzody chlewnej w gospodarstwie bezwzgl dnie przoduje region Pomorze i Mazury 67,5 LU - dwukrotnie przewy sza redni w kraju. Najmniej liczebne stada posiadaj gospodarstwa w regionie Ma opolska i Pogórze, tylko 23,9 LU. (Aneks tabelaryczny, tabela 5, poz. 7). Mapa 19. Pog owie trzody chlewnej w gospodarstwach specjalizuj cych si w tej dzia alno ci w LU w uj ciu regionalnym FADN 42
Gospodarstwa specjalizuj ce si w chowie trzody chlewnej posiadaj najliczniejsze stada w Regionie Pó nocnym 44,1 LU. Najmniejsz liczebno trzody chlewnej wykazuj gospodarstwa w Regionie Po udniowym 18,0 LU. (Aneks tabelaryczny, tabela 5a, poz. 7). Mapa 19a. Pog owie trzody chlewnej w gospodarstwach specjalizuj cych si w tej dzia alno ci w LU w uj ciu regionalnym NTS1 43
Obsada trzody chlewnej na 100 ha UR w regionie Wielkopolska i l sk jest prawie dwukrotnie wy sza w porównaniu z pozosta ymi regionami (Mapa 20) i wynosi 40,9 LU. Pomimo stosunkowo wysokiego pog owia trzody chlewnej w regionie Pomorze i Mazury (porównaj Mapa 19) wyst puje niska obsada (20,4 LU/100 ha). Wynika to z faktu, e w tym regionie wyst puj gospodarstwa najwi ksze obszarowo i stosunkowo ma o gospodarstw specjalizuje si w chowie trzody chlewnej. (Aneks tabelaryczny, tabela 5, poz.8). Mapa 20. Obsada trzody chlewnej w LU na 100 ha UR w uj ciu regionalnym FADN 44
W podziale regionalnym NTS 1 (Mapa 20a) Region Pó nocno-zachodni obejmuj cy województwa zachodniopomorskie, lubuskie i wielkopolskie posiada najwy sz obsad trzody chlewnej na 100 ha 38,1 LU. Natomiast Region Po udniowo-zachodni, po od czeniu województwa wielkopolskiego ma w tym uj ciu najni sz obsad tych zwierz t (18,7 LU), co oznacza, e decyduj cy wp yw na ten wynik ma Wielkopolska (patrz: Mapa 20). Warto zauwa y równie, e Region Pó nocny i Pó nocno-zachodni posiadaj zbli on obsad trzody chlewnej. (Aneks tabelaryczny, tabela 5a, poz.8). Mapa 20a. Obsada trzody chlewnej w LU na 100 ha UR w uj ciu regionalnym NTS1 45
4. Koszty produkcji W uj ciu regionalnym suma kosztów ogó em w przeliczeniu na gospodarstwo rolne, w du ym stopniu zwi zana jest z wielko ci ekonomiczn gospodarstw oraz wielko ci obszarow 5. Najwi ksze koszty ponosz gospodarstwa na Pomorzu i Mazurach 135,3 tys. z, oraz gospodarstwa w regionie Wielkopolski i l ska 120,9 tys. z. Na drugim biegunie znajduj si gospodarstwa z regionu Mazowsze i Podlasie (58,6 tys. z ), oraz Ma opolska i Pogórze (56,9 tys. z ) Mapa 21. (Aneks tabelaryczny, tabela 6, poz.1). Mapa 21. Koszty ogó em w tys. z w przeliczeniu na gospodarstwo w uj ciu regionalnym FADN 5 Przy czym wielko ponoszonych kosztów w wi kszym stopniu zwi zana jest z wielko ci obszarow ni z wielko ci ekonomiczn (porównaj: Mapa 4 i 5). 46
Analogicznie jak przy poprzednim podziale regionalnym, gospodarstwa na podobnym obszarze, tu w Regionie Pó nocno-zachodnim ponosz najwy sze koszty ogó em 126,6 tys. z (Mapa 21a). Przy czym województwa w Regionie Pó nocnym tj. pomorskie i warmi sko -mazurskie maj wyra nie ni sze koszty ni poprzednio (patrz: Mapa 21). Najni sze koszty ogó em na gospodarstwo wyst puj w Regionie Po udniowym 57,0 tys. z i s zbli one do warto ci przedstawionej na mapie 21. (Aneks tabelaryczny, tabela 6a, poz.1). Mapa 21a. Koszty ogó em w tys. z w przeliczeniu na gospodarstwo w uj ciu regionalnym NTS1 47
Najwy szy poziom nawo enia mineralnego stosuj gospodarstwa w Wielkopolsce i na l sku gdzie koszty nawo enia osi gaj warto 603 z /ha (Mapa 22). Ten region, wyró niaj cy si pod wzgl dem kosztów nawo enia od dawna uwa any jest za region o bardzo intensywnym rolnictwie Najni sze koszty nawo enia ponoszone s w regionie Mazowsze i Podlasie i wynosz 384 z /ha. (Aneks tabelaryczny, tabela 6, poz. 2). Mapa 22. Koszty nawo enia w z /ha UR w uj ciu regionalnym FADN 48
Najwy sze koszty nawo enia w przeliczeniu na hektar u ytków rolnych wyst puj w Regionie Po udniowo-zachodnim - 657 z (Mapa 22a), natomiast najni sze przypadaj na gospodarstwa w Regionie Wschodnim - 359 z. W pozosta ych regionach warto nawozów stosowanych w gospodarstwie na 1 ha u ytków rolnych waha si w granicach od 405 do nieco ponad 500 z. (Aneks tabelaryczny, tabela 6a, poz. 2). Mapa 22a. Koszty nawo enia w z /ha UR w uj ciu regionalnym NTS1 49
Zu ycie rodków ochrony ro lin (Mapa 23) kszta tuje si na poziomie redniej krajowej, a w trzech regionach i wynosi od ok. 200 do 260 z /ha. Jedynie w regionie Mazowsze i Podlasie koszt rodków ochrony ro lin osi ga ni sz warto i wynosi rednio 143 z na 1 ha u ytków rolnych. Stosunkowo niskie zu ycie rodków ochrony ro lin na Mazowszu i Podlasiu zwi zane jest z faktem, e w tym regionie znaczna liczba gospodarstw nastawiona jest na chów zwierz t ywionych paszami obj to ciowymi, przy uprawie których zu ywa si mniej rodków ochrony ro lin porównaj Mapa 2. (Aneks tabelaryczny, tabela 6, poz.3). Mapa 23. Koszty rodków ochrony ro lin w z /ha w uj ciu regionalnym FADN 50
Gospodarstwa w Regionach Centralnym i Wschodnim, obejmuj ce Mazowsze i Podlasie zu ywaj najmniej rodków ochrony ro lin (Mapa 23a). W pozosta ych zu ycie rodków ochrony ro lin zbli one jest do redniej krajowej (204 z ). Najwy szy koszt rodków ochrony ro lin wyst puje w regionie Po udniowo-zachodnim i wynosi 299 z /ha. (Aneks tabelaryczny, tabela 6a, poz. 3). Mapa 23a. Koszty rodków ochrony ro lin w z /ha w uj ciu regionalnym NTS1 51
Wa nym kosztem ró ni cym gospodarstwa w regionach FADN jest koszt wynagrodze pracowników najemnych. W Polsce pó nocno-zachodniej, czyli w regionach Pomorze i Mazury oraz Wielkopolska i l sk, pracownicy najemni s lepiej op acani 30,0 i 28,5 tys. z /AWU 6 ni w regionach: Mazowsze i Podlasie oraz Ma opolska i Pogórze, gdzie koszty wynagrodzenia s o ok. 30 % ni sze i wynosz 18-19 tys. z /AWU (Mapa 24). (Aneks tabelaryczny, tabela 6, poz. 4). Mapa 24. Koszt wynagrodze w przeliczeniu na pe nozatrudnionego pracownika najemnego (tys. z /AWU) w uj ciu regionalnym FADN 6 AWU jednostka przeliczeniowa pracy (ang. Annual Work Unit). 52
Przy podziale Polski na 6 regionów NTS1, koszt wynagrodze pracowników najemnych jest najwy szy w Regionie Po udniowo-zachodnim (33,4 tys. z /AWU), a wi c na Dolnym l sku. Nieco ni sze (28,5 tys. z /AWU) wyst puj w Regionie Pó nocno-zachodnim obejmuj cym województwa: zachodniopomorskie, lubuskie i wielkopolskie. Niskie wynagrodzenia otrzymuj pracownicy najemni w Regionie Centralnym (16,7 tys. z /AWU) Mapa 24a. (Aneks tabelaryczny, tabela 6a, poz. 4). Mapa 24a. Koszt wynagrodze w przeliczeniu na pe nozatrudnionego pracownika najemnego (tys. z /AWU) w uj ciu regionalnym NTS1 53
Koszt wytworzenia 100 z produkcji jest miar op acalno ci produkcji. Najwy szy koszt wynosz cy 98 z wyst pi w regionie Pomorze i Mazury, charakteryzuj cym si przeci tnie najwi kszymi obszarowo gospodarstwami (porównaj Mapa 5). Najni szy koszt wytworzenia 100 z produkcji odnotowano w regionie Ma opolska i Pogórze 87 z, co zwi zane jest ze znacznie wy szym zaanga owaniem nieop aconej pracy w tym regionie. rednio w kraju koszt wytworzenia 100 z produkcji wynosi 93 z (Mapa 25). (Aneks tabelaryczny, tabela 6, poz.5). Mapa 25. Koszt wytworzenia 100 z produkcji w uj ciu regionalnym FADN 54
Z Mapy 25a wynika, e wytworzenie produkcji o warto ci 100 z wymaga kosztów od 86 z w Regionie Po udniowym do 103 z w Regionie Po udniowo-zachodnim, co jest potwierdzeniem, e gospodarstwa charakteryzuj ce si przeci tnym wi kszym obszarem UR ponosz wy sze koszty wytworzenia 100 z produkcji. (Aneks tabelaryczny, tabela 6a, poz. 5). Mapa 25a. Koszt wytworzenia 100 z produkcji w uj ciu regionalnym NTS1 55
5. Wyniki produkcyjne Zró nicowanie warto ci produkcji jest odzwierciedleniem regionalnego zró nicowania wielko ci ekonomicznej i ponoszonych kosztów produkcji. Najwy sza warto produkcji w przeliczeniu na gospodarstwo jest w regionie Pomorze i Mazury 138,2 tys. z, na drugim miejscu plasuje si region Wielkopolska i l sk 129,1 tys. z, nast pnie region Ma opolska i Pogórze 65,2 tys. z. Najni sza warto produkcji wyst puje w regionie Mazowsze i Podlasie (62,9 tys. z ) - Mapa 26. (Aneks tabelaryczny, tabela 7, poz.1). Mapa 26. Warto produkcji ogó em w tys. z na gospodarstwo w uj ciu regionalnym FADN ród o: Obliczenia w asne na podstawie danych Polskiego FADN [w:] Wyniki standardowe za 2009 r. 56
Analizuj c warto produkcji ogó em w strukturze regionalnej NTS1 (Mapa 26a) widoczny jest wyra ny podzia na Polsk wschodni (Region Po udniowy, Region Wschodni, Region Centralny) z produkcj o warto ci nie wi kszej ni 67 tys. z rednio na gospodarstwo, oraz na Polsk zachodni, w regionach NTS1 pó nocnym, pó nocno-zachodnim i po udniowo-zachodnim, gdzie warto produkcji waha si w granicach 120,2 tys. z do 137,1 tys. z. (Aneks tabelaryczny, tabela 7a, poz. 1). Mapa 26a. Warto produkcji ogó em w tys. z na gospodarstwo w uj ciu regionalnym NTS1 57
Produkcja ogó em na 1 ha powierzchni u ytków rolnych (patrz: Mapa 27) okre lana mianem produktywno ci ziemi jest najwy sza w gospodarstwach regionu Ma opolska i Pogórze (6,2 tys. z /ha). Najni sz produktywno ci ziemi charakteryzowa y si gospodarstwa w regionie Pomorze i Mazury, co jest wynikiem tego, e w tym regionie na gospodarstwo przypada rednio 34,7 ha UR, gdy tymczasem w regionie Ma opolska i Pogórze tylko 10,5 ha (porównaj: Mapa 5). (Aneks tabelaryczny, tabela 7, poz. 2). Mapa 27. Warto produkcji ogó em w tys. z /ha UR w uj ciu regionalnym FADN 58
Przy podziale regionalnym NTS1 (Mapa 27a) Region Pó nocno-zachodni, który w poprzedniej 4-regionowej wersji posiada nisk produktywno, wchodz c w sk ad Regionu Pomorze i Mazury, tutaj charakteryzuje si wy sz produktywno ci 5,6 tys. z /ha (porównaj Mapa 27). Natomiast najwy sza warto produkcji ogó em przypadaj ca na 1 ha UR wyst puje w Regionie Po udniowym 6,8 tys. z /ha UR. (Aneks tabelaryczny, tabela 7a, poz. 2). Mapa 27a. Warto produkcji ogó em w tys. z /ha UR w uj ciu regionalnym NTS1 59
Wydajno pracy wyra ona warto ci produkcji przypadaj cej na osob pe nozatrudnion stanowi miar gospodarowania przedsi biorstwa. Najwy sz wydajno ci pracy w ród regionów FADN charakteryzuj si gospodarstwa na Pomorzu i Mazurach 75,2 tys. z, nast pnie Wielkopolska i l sk 72,1 tys. z /AWU. Dwa pozosta e regiony: Mazowsze i Podlasie oraz Ma opolska i Pogórze charakteryzuj si o blisko po ow ni sz wydajno ci pracy, która wynosi odpowiednio 38,1 tys. z i 40,1 tys. z /AWU. G ównie jest to skutek zró nicowania obszarowego i wielko ci ekonomicznej gospodarstw w tych regionach (Mapa 28). (Aneks tabelaryczny, tabela 7, poz. 3). Mapa 28. Warto produkcji ogó em na osob pe nozatrudnion w tys. z /AWU w uj ciu regionalnym FADN 60
W uj ciu regionalnym NTS1 wysok wydajno ci pracy charakteryzuj si gospodarstwa w regionach: Pó nocno-zachodnim i Pó nocnym. Warto produkcji przypadaj ca na 1 osob pe nozatrudnion wynosi ponad 70 tys. z. W pozosta ych regionach (z wyj tkiem Regionu Po udniowo-zachodniego) jest prawie o po ow ni sza od 38 do ok. 40 tys. z /AWU Mapa 28a. (Aneks tabelaryczny, tabela 7a, poz. 2). Mapa 28a. Warto produkcji ogó em na osob pe nozatrudnion w tys. z /AWU w uj ciu regionalnym NTS1 61
Udzia zbó w strukturze produkcji ogó em gospodarstwa rolnego wynosi przeci tnie 19,4 %. W regionach, gdzie rednia powierzchnia gospodarstwa jest wi ksza tj. Pomorze i Mazury oraz Wielkopolska i l sk udzia zbó jest wi kszy i wynosi odpowiednio ok. 25 i 22 %, natomiast w regionie Ma opolska i Pogórze gdzie wyst puje mniej gospodarstw specjalizuj cych si w uprawach polowych, ten udzia wynosi tylko 13,8 % (patrz Mapa 29). (Aneks tabelaryczny, tabela 7, poz. 4). Mapa 29. Udzia zbó w produkcji ogó em w procentach w uj ciu regionalnym FADN 62
Podzia NTS 1 wyodr bni Region Po udniowo-zachodni o stosunkowo wysokim udziale procentowym zbó w produkcji ogó em 32,5 %. W tym uj ciu regionalnym mo na wi c bardziej szczegó owo oceni sytuacj gospodarstw obj tych obserwacj FADN (Mapa 29a). (Aneks tabelaryczny, tabela 7a, poz. 4). Mapa 29a. Udzia zbó w produkcji ogó em w procentach w uj ciu regionalnym NTS1 63
Du ró nic mi dzy regionami wykazuje udzia produkcji warzyw, kwiatów i owoców w produkcji ogó em (Mapa 30). W regionie Ma opolski i Pogórza stanowi on ponad 24% produkcji ogólnej, podczas gdy w regionie Pomorze i Mazury udzia ten wynosi niewiele ponad 5%. W uj ciu ogólnym dla ca ej Polski udzia tych produktów to 14,5 %. (Aneks tabelaryczny, tabela 7, poz. 5). Mapa 30. Udzia produkcji warzyw, kwiatów i owoców w produkcji ogó em w procentach rednio na gospodarstwo w uj ciu regionalnym FADN 64
Przy podziale na sze regionów (Mapa 30a) wyró nia si Region Po udniowy, a wi c województwa l skie i ma opolskie, gdzie produkcja ogrodnicza stanowi 28,4 % ogólnej produkcji w tym regionie. Najni szy udzia produktów ogrodniczych w produkcji ogó em wyst puje w Regionie Po udniowo-zachodnim, w województwach dolno l skim i opolskim tylko 4,9 %. Warto zauwa y, e przy podziale na 4 regiony obliczono dla tych województw ponad 2-krotnie wy szy udzia. Na taki wynik niew tpliwie wp yn o województwo wielkopolskie, nale ce w podziale NTS1 do Regionu Pó nocno-zachodniego. (Aneks tabelaryczny, tabela 7a, poz. 5). Mapa 30a. Udzia produkcji warzyw, kwiatów i owoców w produkcji ogó em w procentach rednio na gospodarstwo w uj ciu regionalnym NTS1 65
Udzia produkcji zwierz cej w strukturze produkcji ogó em (Mapa 31) we wszystkich regionach waha si w granicach warto ci 47,0 51,5 %. Najni sz warto osi ga w regionie Ma opolska i Pogórze, a najwy sz na Mazowszu i Podlasiu, gdzie dominuj gospodarstwa specjalizuj ce si w chowie krów mlecznych i zwierz t ywionych w systemie wypasowym (porównaj Mapa 2). (Aneks tabelaryczny, tabela 7, poz. 6). Mapa 31. Udzia produkcji zwierz cej w produkcji ogó em w procentach w uj ciu regionalnym FADN 66
Struktura regionalna NTS1 (Mapa 31a) bardziej uwidacznia, które z regionów wyspecjalizowa y si w produkcji zwierz cej. Do nich nale : Region Pó nocno-zachodni 51,1 % oraz Region Wschodni 54,6 %. Natomiast Region Po udniowo-zachodni wyró nia si najni szym udzia em produkcji zwierz cej w produkcji ogó em 35,2 %. (Aneks tabelaryczny, tabela 7a, poz. 6). Mapa 31a. Udzia produkcji zwierz cej w produkcji ogó em w procentach w uj ciu regionalnym NTS1 67
Przeci tny udzia mleka krowiego w produkcji ogó em na gospodarstwo wynosi 13,0 %. Gospodarstwa na Mazowszu i Podlasiu przoduj w produkcji mleka krowiego i udzia ten wynosi 17,4%. Du o ni szy poziom produkcji mleka i do wyrównany wyst puje w pozosta ych regionach Polski ok. 10 % (Mapa 32). (Aneks tabelaryczny, tabela 7, poz. 7). Mapa 32. Udzia mleka krowiego w produkcji ogó em w procentach w uj ciu regionalnym FADN 68
W gospodarstwach w Regionie Wschodnim i Centralnym, w porównaniu z innymi regionami, produkcja mleka osi ga najwy sz warto odpowiednio 17,3 i 15,8 %. Najmniejszy udzia produkcji mleka w produkcji ogó em wyst puje w Regionie Po udniowo -Zachodnim i wynosi 8,3 %. (Aneks tabelaryczny, tabela 7a, poz. 7). Mapa 32a. Udzia mleka krowiego w produkcji ogó em w procentach w uj ciu regionalnym NTS1 69