pod redakcją Grzegorza Moroza i Zbigniewa Orła Prowadzenie działalności leczniczej Zakłady opieki zdrowotnej, praktyki lekarskie i pielęgniarskie oraz inne podmioty w świetle ustawy o działalności leczniczej
Prowadzenie działalności leczniczej 1. wydanie Stan prawny: czerwiec 2012 r. Redakcja: Julia Augustynowicz Korekta: Katarzyna Rynkiewicz Wydawnictwo C.H. Beck 2012 Wszelkie prawa zastrzeżone. Opinie zawarte w niniejszej publikacji wyrażają osobisty punkt widzenia Autorów. Wydawnictwo C.H. Beck nie ponosi odpowiedzialności za zawarte w niej informacje. Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa tel. : 22 33 77 600 faks: 22 33 77 601 www.beckinfobiznes.pl Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk: Totem, Inowrocław ISBN 978-83-255-4272-6 ISBN e-book 978-83-255-4273-3
Spis treści Notki biograficzne... IX Wykaz skrótów... XI Wprowadzenie... XV Rozdział 1. Nowe zasady funkcjonowania podmiotów leczniczych... 1 1.1. Działalność lecznicza... 1 1.1.1. Definicja podmiotu leczniczego i podmiotu wykonującego działalność leczniczą... 1 1.1.2. Działalność lecznicza jako działalność gospodarcza... 5 1.1.3. Rejestracja działalności leczniczej... 6 1.1.4. Działalność inna niż lecznicza w podmiotach wykonujących działalność leczniczą... 8 1.2. Publiczne podmioty lecznicze... 9 1.2.1. Podmioty lecznicze niebędące przedsiębiorcami... 9 1.2.2. Osobowość prawna SPZOZ-u... 11 1.2.3. Nazwa (firma) SPZOZ-u... 13 1.2.4. SPZOZ jako forma recesywna... 13 1.2.5. Publiczny podmiot leczniczy w formie spółki kapitałowej... 14 1.3. Niepubliczne podmioty wykonujące działalność leczniczą... 16 1.3.1. Niepubliczne podmioty lecznicze... 16 1.3.2. Praktyki zawodowe... 16 1.3.3. Nazwa (firma) NZOZ-u... 17 1.4. Nadzór nad podmiotami wykonującymi działalność leczniczą... 19 1.4.1. Kontrola i nadzór podmiotu prowadzącego rejestr działalności leczniczej. 19 1.4.2. Kontrola ministra... 20 1.4.3. Nadzór i kontrola podmiotu tworzącego nad podmiotem leczniczym niebędącym przedsiębiorcą... 21 1.5. Zasady przekazywania środków publicznych podmiotom wykonującym działalność leczniczą... 22 1.5.1. Zakres przedmiotowy i podmiotowy dotacji... 22 1.5.2. Zasady przekazywania i rozliczania środków... 25 1.5.3. Praktyczne konsekwencje systemu przekazywania środków do podmiotów leczniczych... 27 Rozdział 2. Nowe formy działalności podmiotów po 1.7.2011 r.... 29 Rozdział 3. Konieczność zmian w świetle dotychczasowych uwarunkowań rynku świadczeń opieki zdrowotnej... 41 3.1. Reforma opieki zdrowotnej po 1999 r.... 41 3.1.1. Stan systemu opieki zdrowotnej w okresie transformacji ustrojowej. Dojrzewanie do reform... 41 III
Spis treści 3.1.2. Kierunek reform ochrony zdrowia. Początek realizacji idei powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego kasy chorych... 42 3.1.3. Powszechne ubezpieczenie w NFZ... 45 3.1.4. Świadczenia opieki zdrowotnej finansowane ze środków publicznych... 46 3.2. Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej... 49 3.2.1. Założenia ustawy... 49 3.2.2. Zarys organizacji ZOZ-ów, finansowania i udzielania świadczeń zdrowotnych... 50 3.2.2. Podsumowanie... 54 3.3. Zadłużenie SPZOZ-u i jego następstwa... 55 3.3.1. Przyczyny zadłużenia SPZOZ-u... 55 3.3.2. Skala zadłużenia SPZOZ-u... 64 3.3.3. Restrukturyzacja zobowiązań... 67 3.3.4. Zobowiązania SPZOZ-u w ustawie o działalności leczniczej... 68 3.3.5. Podsumowanie... 70 3.4. Praktyczne aspekty związane z koniecznością obsługi zadłużenia przekształconego SPZOZ-u przez samorząd... 71 3.4.1. Prawne ograniczenia związane z zaciąganiem długu z jakiego instrumentu dłużnego mają korzystać samorządy w procesie restrukturyzacji długu szpitala... 77 Rozdział 4. Narzędzia restrukturyzacji zobowiązań SPZOZ-u (w tym obrót długami SPZOZ-u)... 81 4.1. Restrukturyzacja poprzez prywatyzację... 83 4.2. Restrukturyzacja zobowiązań cywilnoprawnych... 83 4.3. Restrukturyzacja zobowiązań publiczno-prawnych... 84 Rozdział 5. Czynności niezbędne do zrealizowania w związku z wejściem w życie ustawy o działalności leczniczej. Obowiązki kierownika i właściciela... 89 5.1. Dostosowanie SPZOZ-u do nowych przepisów... 89 5.1.1. Przepisy dotyczące SPZOZ-u... 90 5.1.2. Najważniejsze zmiany prawne dotyczące SPZOZ-u... 91 5.1.3. Zasady dostosowania SPZOZ-u do nowych przepisów... 95 5.2. NZOZ-y... 97 5.3. Praktyki lekarskie, pielęgniarskie i położnych dostosowanie do nowych przepisów... 98 5.3.1. Przepisy dotyczące praktyk... 98 5.3.2. Najważniejsze zmiany dotyczące praktyk zawodowych w nowych przepisach... 99 5.3.3. Zasady dostosowania praktyk zawodowych do zmienionych przepisów.. 103 Rozdział 6. Rachunkowość w procesie przekształcenia SPZOZ-u w spółkę prawa handlowego... 105 6.1. Rachunkowość jako źródło informacji ekonomiczno-finansowych o działalności podmiotów leczniczych... 105 6.2. Normy prawne funkcjonowania rachunkowości w podmiotach leczniczych... 111 6.3. Zasady przekształcania SPZOZ-u w spółkę kapitałową... 115 6.4. Organizacja procesu przekształcania SPZOZ-u w spółkę kapitałową... 120 6.5. Rola SPZOZ-u w procesie przekształcania w spółkę kapitałową... 121 6.6. Procedury przekształcania SPZOZ-u w spółkę kapitałową realizowane przez organ tworzący... 128 6.7. Zamknięcie ksiąg rachunkowych w SPZOZ-ie i sporządzenie bilansu zamknięcia... 131 IV
Spis treści 6.8. Organizacja rachunkowości w spółce kapitałowej nowym podmiocie leczniczym... 134 Rozdział 7. Strategia spółki prowadzącej działalność leczniczą... 141 7.1. Spółka prowadząca działalność leczniczą... 141 7.2. Strategia a ustawa o działalności leczniczej... 142 7.3. Dostosowanie do wymagań formalnych program dostosowawczy uwarunkowania prawne, finansowe i rynkowe... 143 7.3.1. Podstawy prawne... 143 7.3.2. Potencjalne skutki dla podmiotów wykonujących działalność leczniczą i organów tworzących... 145 7.4. Analiza potrzeb zdrowotnych na rynku usług zdrowotnych... 146 7.5. Pozycja konkurencyjnej na rynku świadczeń opieki zdrowotnej w poszczególnych rodzajach i zakresach... 148 7.6. Ocena ekonomiczna funkcjonowania poszczególnych komórek organizacyjnych... 149 7.7. Przydatność systemu rozliczeń według jednorodnych grup pacjentów do oceny dostosowania struktury organizacyjnej do rynku... 152 7.8. Działania poprzedzające przekształcenie SPZOZ-u w spółkę kapitałową... 155 7.9. Decyzje inwestycyjne w SPZOZ-ie i w spółce prowadzącej działalność leczniczą... 156 7.10. Potencjalne obszary outsourcingu działalności w podmiocie leczniczym... 159 7.11. Działalność lecznicza a forma organizacyjno-prawna podmiotu leczniczego... 161 Rozdział 8. Fuzja ZOZ-ów szczególny sposób budowania przewagi konkurencyjnej... 163 8.1. Zagadnienia wstępne... 163 8.2. Specyfika rynku usług medycznych... 164 8.3. Fuzja ZOZ-ów aspekty prawne i rynkowe... 166 8.4. Czynniki warunkujące pozycję konkurencyjną... 168 8.5. Podstawowe analizy i narzędzia mające zastosowanie w procesie decyzyjnym w przypadku fuzji... 170 8.6. Organizacja procesu połączenia... 186 8.7. Przykładowa symulacja korzyści wynikających z fuzji... 189 Rozdział 9. Majątek SPZOZ-u w procesie przekształcenia w spółkę prawa handlowego... 197 Rozdział 10. Kapitał niepubliczny w procesie przekształceń SPZOZ-u... 205 Rozdział 11. Rejestr podmiotów prowadzących działalność leczniczą... 213 11.1. Zagadnienia wstępne... 213 11.2. Organy prowadzące rejestr... 214 11.3. Opłata za wpis do rejestru... 215 11.4. Dane wpisywane do rejestru... 216 11.5. Odmowa wpisu do rejestru lub wykreślenie z rejestru... 217 11.6. Obowiązek aktualizowania danych w rejestrze w razie ich zmiany... 219 11.7. Zgłoszenie rejestrowi faktu zawarcia obowiązkowego ubezpieczenia... 220 Rozdział 12. Sytuacja pracowników w podmiotach prowadzących działalność leczniczą... 221 12.1. Zagadnienia wstępne... 221 12.2. Formy zatrudnienia w podmiotach leczniczych... 222 12.3. Czas pracy pracowników podmiotu leczniczego... 222 12.3.1. Likwidacja skróconego czasu pracy niektórych grup pracowników... 222 12.3.2. Podstawowy czas pracy pracowników podmiotu leczniczego... 224 12.3.3. Czas pracy pracowników niewidomych... 224 12.4. Zasady zatrudnienia dyrektorów (kierowników) w podmiotach leczniczych... 225 V
Spis treści 12.5. Zasady zatrudnienia nauczycieli akademickich... 226 12.6. Zatrudnienie pracowników instytutów badawczych... 227 12.7. Równoważny system czasu pracy... 227 12.8. Dyżur medyczny... 228 12.8.1. Pojęcie dyżuru medycznego... 228 12.8.2. Dyżur medyczny a czas pracy... 229 12.8.3. Dyżur medyczny a godziny nadliczbowe... 229 12.8.4. Dyżur pod telefonem... 230 12.9. Klauzula opt-out... 231 12.10. Prawo do nieprzerwanego odpoczynku... 232 12.11. Dodatek za pracę zmianową... 233 Rozdział 13. Nowe zasady prowadzenia dokumentacji medycznej... 235 13.1. Ogólne uwagi dotyczące dokumentacji medycznej... 235 13.1.1. Podstawowe dane zawarte w dokumentacji medycznej... 235 13.1.2. Zasady udostępniania dokumentacji medycznej... 236 13.1.3. Sposób udostępniania dokumentacji medycznej i pobierane za to opłaty... 238 13.1.4. Okresy przechowywania dokumentacji medycznej... 239 13.2. Prowadzenie dokumentacji medycznej w różnych podmiotach... 240 13.3. Szczegółowe zasady prowadzenia dokumentacji medycznej... 244 13.3.1. Historia choroby i karta noworodka... 249 13.3.2. Pozostała dokumentacja prowadzona najczęściej w szpitalu... 252 13.3.3. Historia zdrowia i choroby prowadzona w ZOZ-ie udzielającym świadczeń w warunkach ambulatoryjnych... 252 13.3.4. Pozostała dokumentacja prowadzona w ZOZ-ie udzielającym świadczeń w warunkach ambulatoryjnych... 253 13.3.5. Dokumentacja prowadzona przez lekarza w ramach praktyki lekarskiej... 255 13.3.6. Dokumentacja prowadzona przez pielęgniarkę i położną w ramach praktyki pielęgniarki lub położnej... 255 13.3.7. Dokumentacja prowadzona w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych uczniom... 256 13.4. Szczegółowe informacje dotyczące przechowywania dokumentacji w postaci dokumentu papierowego... 256 13.5. Podsumowanie... 257 Rozdział 14. Systemy informatyczne w opiece zdrowotnej... 259 14.1. Zagadnienia wstępne... 259 14.2. Zalety stosowania systemów informatycznych w ochronie zdrowia... 259 14.3. Czym jest system informatyczny i dlaczego nie należy go mylić z systemem informacyjnym... 260 14.4. Przygotowanie systemu informacyjnego przed wdrożeniem systemu informatycznego... 262 14.5. Cechy dobrego systemu informatycznego dla podmiotu leczniczego... 264 14.6. Typy systemów informatycznych... 266 14.6.1. Szpitalny system informacyjny... 267 14.6.2. Systemy obsługi diagnostyki obrazowej (RIS/PACS)... 267 14.6.3. Usługi on-line... 267 14.6.4. Elektroniczny Rekord Medyczny i Elektroniczny Rekord Pacjenta... 269 14.6.5. System nadzoru właścicielskiego... 269 14.7. Ustawa o systemie informacji w ochronie zdrowia... 270 VI
Spis treści Rozdział 15. System refundacji cen leków... 275 15.1. Podstawy prawne zmian... 275 15.2. Dostępność refundacyjna... 276 15.3. Ustalanie poziomów odpłatności... 277 15.4. Apteki... 277 15.5. Osoby uprawnione do wystawiania recept na leki refundowane... 279 15.6. Wystawianie recept... 280 15.7. Prowadzenie dokumentacji medycznej a ordynacja leków... 284 Rozdział 16. Zasady zatrudniania dyrektorów szpitali konkursy na stanowisko dyrektorów... 287 16.1. Status kierownika podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą... 287 16.2. Konkurs na stanowisko kierownika podmiotu leczniczego... 290 Rozdział 17. Praktyki zawodowe w świetle ustawy o działalności leczniczej... 295 17.1. Zagadnienia wstępne... 295 17.2. Rodzaje praktyk... 296 17.2.1. Indywidualna praktyka lekarska... 297 17.2.2. Indywidualna praktyka lekarska wyłącznie w miejscu wezwania... 297 17.3. Procedura rejestracji praktyki... 300 17.4. Opłata za rejestrację praktyki... 302 17.5. Zakaz reklamy... 302 17.6. Regulamin organizacyjny... 303 17.7. Ubezpieczenie OC praktyki zawodowej... 304 17.8. Przyczyny wykreślenia praktyki zawodowej z rejestru... 306 Rozdział 18. Benchmarking metoda oceny efektywności działalności szpitala... 309 18.1. Zagadnienia wstępne... 309 18.2. Podmioty dokonujące oceny szpitala... 310 18.3. Ocena efektywności pracy szpitala przez płatnika... 312 18.3.1. Kontraktowanie świadczeń a ocena świadczeniodawców... 313 18.3.2. Rozliczanie umów... 314 18.4. Samoocena efektywności pracy szpitala... 316 18.5. Budżetowanie wewnętrzne rozwój związany z systemem jednorodnych grup pacjentów... 319 18.6. Benchmarking szpitali... 333 Rozdział 19. Zakłady opiekuńczo-lecznicze jako niezbędne uzupełnienie rynku świadczeń szpitalnych... 335 19.1. Opis obecnej struktury rynku świadczeń... 335 19.2. Czas hospitalizacji marker efektywności działalności oddziału szpitalnego. 338 19.3. Efektywność rozwiązywania problemów zdrowotnych... 339 19.4. Opieka długoterminowa produkty NFZ... 341 19.5. Zakład opiekuńczo-leczniczy analiza rentowności produktu... 342 19.6. Analiza rynku na przykładzie województwa lubelskiego... 347 19.7. Rola zakładu opiekuńczo-leczniczego w procesie restrukturyzacji szpitala... 351 19.8. Rozwój zakładów opiekuńczo-leczniczych... 353 Rozdział 20. Zarządzanie jakością w ochronie zdrowia pomiar i analiza jakości... 355 20.1. Zagadnienia wstępne... 355 20.2. Zasady, metody i narzędzia zarządzania jakością... 358 20.3. Analiza jakości przykład... 362 VII
Spis treści Rozdział 21. Poprawa efektywności gospodarowania lekiem w szpitalu publicznym... 383 21.1. Zagadnienia wstępne... 383 21.2. Obszary zarządzania kosztami leków w szpitalu... 386 21.3. Receptariusz szpitalny... 388 21.4. Standardowe procedury operacyjne... 390 21.5. Komitet terapeutyczny... 391 21.6. Inspektor ds. gospodarki lekiem... 392 21.7. Gospodarka lekiem w oddziale szpitalnym... 394 21.8. Zakupy leków... 395 21.9. Leki w szpitalu a leki w aptekach otwartych... 396 21.10. Benchmarking kosztów leków... 403 21.11. Import równoległy... 408 21.12. Kształcenie personelu szpitalnego... 408 Rozdział 22. Marketing w medycynie... 411 22.1. Zagadnienia wstępne... 411 22.2. Pojęcie i cele marketingu... 413 22.3. Rodzaje marketingu... 415 Rozdział 23. Perspektywy i ograniczenia marketingu w medycynie... 425 23.1. Zagadnienia wstępne... 425 23.2. Ograniczenia stosowania marketingu... 426 23.3. Zastosowanie marketingu w opiece zdrowotnej... 427 23.4. Budowanie programu marketingowego ZOZ-u... 433 23.5. Kolejne etapy realizacji programu marketingowego... 434 VIII
Notki biograficzne Marzena Kowalczyk absolwentka Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Obecnie pracuje w Oddziale Przekształceń Departamentu Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie. Autorka publikacji z zakresu zarządzania jakością. Posiada doświadczenie zawodowe z zakresu pielęgniarstwa, rehabilitacji, zarządzania jakością i audytowania zintegrowanych systemów zarządzania w placówkach medycznych. Michał Kozik radca prawny zrzeszony w Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Katowicach. Zawód wykonuje w Kancelarii Radców Prawnych Niczpan, Trefon, Prasałek w Katowicach. Od wielu lat specjalizuje się w obsłudze prawnej jednostek służby zdrowia, w tym szpitali i przychodni oraz praktyk zawodowych, a także jednostek samorządu zawodowego lekarzy. Posiada doświadczenie w obsłudze prawnej jednostek sektora finansów publicznych. Prowadzi szkolenia z zakresu prawa medycznego dla lekarzy stażystów oraz wykłady dla specjalistycznych towarzystw naukowych i ratowników medycznych. Grzegorz Moroz lekarz medycyny, absolwent Akademii Medycznej w Lublinie, specjalista II stopnia z medycyny ogólnej i II stopnia z organizacji ochrony zdrowia. Ukończył szkolenie Kadry Menedżerskie dla Ochrony Zdrowia w Polsce oraz inne szkolenia z zakresu zarządzania w opiece zdrowotnej. Pracę zawodową rozpoczął w ośrodku zdrowia pod Lublinem, następnie pracował w Dziale Pomocy Doraźnej SPZOZ-u. Od 1999 r. pracownik Kasy Chorych. Obecnie zatrudniony w oddziale wojewódzkim NFZ na stanowisku głównego specjalisty. Wykładowca z zakresu zarządzania podmiotami leczniczymi i zdrowia publicznego na Uniwersytecie im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Autor wielu artykułów i opracowań dla zarządzających w opiece zdrowotnej. Marcin Najda magister inżynier informatyki, absolwent Wydziału Elektroniki Politechniki Wrocławskiej. Pracownik administracji publicznej w Departamencie Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie. Zajmuje się systemami komputerowymi w ochronie zdrowia oraz wspomaganiem procesów zarządczych w podmiotach leczniczych przy pomocy analizy benchmarkingowej. Tomasz Nowosad prawnik, zatrudniony w Urzędzie Marszałkowskim w Lublinie, od 8 lat w Departamencie Zdrowia. Zajmuje się m.in. problematyką dotyczącą zatrudniania IX
Notki biograficzne dyrektorów SPZOZ-ów, wynagrodzeń, nagród, konkursów i innych kwestii związanych z ich statusem. Zbigniew Orzeł lekarz medycyny, MBA. Dyrektor szpitali publicznych, obecnie Dyrektor Departamentu Zdrowia i Polityki Społecznej w Urzędzie Marszałkowskim w Lublinie. W czasie powstawania systemu JPG pracownik NFZ, członek zespołu akceptacyjnego ds. wdrożenia systemu rozliczeń świadczeń szpitalnych wg jednorodnych grup pacjentów, odpowiedzialny za wdrożenie JPG na terenie województwa lubelskiego. Sebastian Słoboda absolwent Wydziału Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Ukończył studia menadżerskie o kierunku zarządzanie zakładami opieki zdrowotnej i administracja zdrowiem publicznym w Wyższej Szkole Ekonomii i Innowacji w Lublinie. Od 2003 r. urzędnik samorządowy. Obecnie inspektor ds. Analiz w Oddziale Przekształceń Departamentu Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie. Praktyk z zakresu organizacji i funkcjonowania regionalnego systemu ochrony zdrowia. Karol Tarkowski magister Ekonomiki i Organizacji Przemysłu, absolwent Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Wykładowca w Wyższej Szkole Ekonomii i Innowacji w Lublinie. Prezes Zarządu Księgarni Uniwersyteckiej sp. z o.o. w Lublinie. Kierownik Funduszu Pożyczkowego Fundacji OIC Poland. Współpracownik firm konsultingowych i wielu przedsiębiorstw. Autor kilkudziesięciu projektów doradczych z zakresu finansów (restrukturyzacji, studiów wykonalności, planowania i analizy finansowej) oraz kilkunastu artykułów dotyczących tematyki wspierania rozwoju przedsiębiorstw. Marcin Wielgolaski prawnik, aplikant radcowski Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie, absolwent Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie i University of Cambridge and Continuing Education (Diploma In an Introduction to English Law and the Law of the European Union). Autor publikacji z zakresu organizacji ochrony zdrowia. Pracownik administracji samorządowej w Departamencie Zdrowia i Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie. Marek Wojtowicz lekarz-menedżer, wieloletni prezes Stowarzyszenia Menedżerów Opieki Zdrowotnej, były dyrektor i dyrektor medyczny szpitali powiatowych/specjalistycznych oraz Lubuskiego Oddziału Wojewódzkiego i Małopolskiego Oddziału Wojewódzkiego NFZ, dziennikarz czasopism Służba Zdrowia, Warszawa i Ogólnopolski Przegląd Medyczny, konsultant Fundacji Inicjatyw Menedżerskich w Lublinie. Dariusz Woźniak absolwent Wydziału Ekonomicznego Uniwersytetu Gdańskiego. Skarbnik Powiatu Świeckiego. Przewodniczący Zespołu Skarbników przy Konwencie Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Autor licznych artykułów na temat finansów publicznych. Jako Przewodniczący Rady Społecznej SPZOZ-u w Świeciu skutecznie uczestniczył w udanej restrukturyzacji zadłużenia szpitala i w powołaniu spółki. Aktywny uczestnik zespołu ds. finansów publicznych przy Związku Powiatów Polskich. X
Wykaz skrótów Akty prawne DziałLeczU... ustawa z 15.4.2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. Nr 112, poz. 654 ze zm.) FinPublU... ustawa z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240 ze zm.) GospNierU... ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) KC... ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KonkursKierPodLeczR... rozporządzenie Ministra Zdrowia z 6.2.2012 r. w sprawie sposobu przeprowadzania konkursu na niektóre stanowiska kierownicze w podmiocie leczniczym niebędącym przedsiębiorcą (Dz.U., poz. 182) KP... ustawa z 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1999 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KSH... ustawa z 15.9.2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) PożPublU... ustawa z 24.4.2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 ze zm.) RachunkU... ustawa z 29.9.1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm.) RefLekU... ustawa z 12.5.2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz.U. Nr 122, poz. 696 ze zm.) sfinpublu... ustawa z 30.6.2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 1204 ze zm.) XI
Wykaz skrótów SystemInfoOchrU....ustawa z 28.4.2011 r. o systemie informacji o ochronie zdrowia (Dz.U. Nr 113, poz. 657) ŚwiadZdrowU....ustawa z 27.8.2004 r. o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.) SwobodaDziałGospU....ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.) VATU....ustawa z 11.3.2004 r. o podatkach od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 ze zm.) ZOZU....ustawa z 30.8.1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.) Pozostałe skróty art.... artykuł ATM... Agencja ds. Technologii Medycznej BEP.....próg rentowności BIP... Biuletyn Informacji Publicznej CEIDG... Centrala Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej FUZ... Fundusz Ubezpieczeń Zdrowotnych IT... Technologie Informatyczne JST... jednostka samorządu terytorialnego KRS... Krajowy Rejestr Sądowy KRUS... Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Zdrowotnego NSA... Naczelny Sąd Administracyjny NZOZ... niepubliczny zakład opieki zdrowotnej OC... odpowiedzialność cywilna RUM... Rejestr Usług Medycznych SIM... System Informacji Medycznych SN... Sąd Najwyższy SOP... standardowe procedury operacyjne SPZOZ... samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej t.j.... tekst jednolity XII
Wykaz skrótów ust.... ustęp ww.... wyżej wymienione ze zm.... ze zmianami ZOZ... zakład opieki zdrowotnej ZUS... zakład ubezpieczeń społecznych XIII
Wprowadzenie Od wielu lat toczy się dyskusja na temat kształtu opieki zdrowotnej. Reformy służby zdrowia miały być receptą uzdrawiającą system, który funkcjonował przed przekształceniami ustrojowymi i niedostosowany był do rzeczywistości, jaka przyszła po 1989 r. Zmiany nie do końca spełniły pokładane w nich nadzieje i dlatego po raz kolejny wprowadzano nowe rozwiązania, często na fali protestów środowisk medycznych lub pod wpływem koniunktury politycznej. Dokonująca się ewolucja systemu społeczno-gospodarczego w Polsce zmieniła, choć w różnym stopniu, wiele dziedzin życia. Nie ominęło to także służby zdrowia, której wyznaczono w poprzednim okresie rolę jednego z kluczowych argumentów przemawiających za wyższością ustroju i gospodarki planowej. Taka postawa i brak podstawowych mechanizmów rynkowych w polityce zdrowotnej tamtego okresu spowodowały narastające dysproporcje pomiędzy możliwościami państwa, a potrzebami Polaków, przyzwyczajonych do nieograniczonego dostępu do świadczeń. Rosnące zadłużenie państwowych, a potem samorządowych placówek służby zdrowia z dość niskim poziomem jakości świadczeń, głównie z powodu braku dostępu do nowoczesnego sprzętu i technologii medycznych, wskazało, że obrany i kontynuowany wówczas kierunek nie był właściwy. Ciągłe zadłużanie się placówek służby zdrowia, a przede wszystkim szpitali, groziło dalszym, drastycznym obniżeniem jakości i dostępności do świadczeń zdrowotnych. Jedynym wyjściem była reforma systemu. Początkowo niezbyt daleko idące zmiany, potem coraz odważniejsze i kilkakrotnie poprawiane, oprócz pozytywnych skutków, spowodowały niezadowolenie związane z powszechnym poczuciem zmniejszenia dostępności do świadczeń i coraz większej komercjalizacji usług. Podstawowe pojęcia, można powiedzieć dogmaty, zostały podważone i przedefiniowane. Służbę zdrowia powszechnie używane określenie jeszcze kilkanaście lat temu zastąpiły takie pojęcia, jak rynek zdrowotny, kontrakty, prywatna opieka i leczenie. Ochrona zdrowia, rozumiana jako wielokierunkowa działalność zmierzająca do zapewnienia jak najlepszych warunków zdrowotnych poprzez ich rozpoznanie i działanie na rzecz zdrowia ludności, a szczególnie opieka zdrowotna, rozumiana jako działania profilaktyczno-lecznicze, stały się w odczuciu wielu Polaków coraz mniej powszechnie dostępne. XV
Wprowadzenie Entuzjazm reformatorski końca lat dziewięćdziesiątych skutecznie został zahamowany doświadczeniem funkcjonowania systemu u schyłku działalności kas chorych i początkiem działalności Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ). Kolejne 8 lat upłynęło na ulepszeniach, pomysłach, planach i kontrplanach, co nie zmieniło faktu, że świadczenia zdrowotne były udzielane bez względu na problemy systemowe. Okres ten cechował się permanentnym oczekiwaniem wszystkich zaangażowanych środowisk na zmiany systemowe. Nie jest pewne, czy oczekiwania te były wyrazem troski, świadomości konieczności kontynuacji reform lub dokonania zmian, czy też stanowiły alibi dla braku zdolności do podejmowania decyzji, zwłaszcza w sektorze publicznym w opiece zdrowotnej, kiedy wiadomo było, że powszechna dostępność każdego do dobrych świadczeń przy dobrej kondycji świadczeniodawców nie jest możliwa do osiągnięcia bez wyrzeczeń. W tym czasie względnie wysoki poziom wzrostu gospodarczego i związany z nim wzrost nakładów na świadczenia zdrowotne finansowane ze środków publicznych doprowadził w wielu miejscach do ograniczenia umiejętności prowadzenia podmiotów opieki zdrowotnej, nadzorowania ich oraz dostosowania do zmieniających się potrzeb i rosnących kosztów działalności świadczeniodawców. W efekcie pojawiło się niekontrolowane zjawisko zadłużenia wielu samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej (SPZOZ-ów), którego nie udało się skutecznie zlikwidować, mimo podjętych działań restrukturyzacyjnych wspartych przez państwo. Konfrontacja coraz silniejszego sektora niepublicznego i wielu efektywnie zarządzanych SPZOZ-ów doprowadziła do postawienia tez, które legły u podstaw wprowadzonej w życie ustawy o działalności leczniczej. Kolejna próba, tym razem bardziej głęboka, reformy systemu zbliża nas do rynkowego modelu opieki zdrowotnej i uświadomienia sobie odpowiedzialności za działania na tym polu. Zapisane w ustawie o działalności leczniczej mechanizmy wyznaczyły nowe warunki prowadzenia działalności leczniczej, zmuszając podmioty tworzące, które ustawa nazywa dotychczasowymi organami założycielskimi, do podejmowania decyzji, i wskazuje jednocześnie czas na przeprowadzenie zmian. Ustawa stała się silnym bodźcem dla kontynuacji reformy sektora ochrony zdrowia po stronie świadczeniodawców, pozostawiając system po stronie płatnika w dotychczasowym kształcie. Brak zmian legislacji tej części niewątpliwie ogranicza, a może nawet zniweczyć przewidywane korzyści z wprowadzenia ustawy. Zapowiedzi zmian w obszarze systemu ubezpieczeniowego oraz podatkowego nie znalazły jak dotąd odzwierciedlenia w postaci regulacji prawnych. Nie zmienia to faktu, że podmioty lecznicze i ich podmioty tworzące stanęły wobec strategicznej zmiany funkcjonowania. Umiejętność poradzenia sobie w nowej sytuacji wyznaczy miejsce tych podmiotów na mapie świadczeń opieki zdrowotnej, wystawi ocenę podmiotom tworzącym publicznym i niepublicznym oraz zdecyduje o przyszłym XVI
Wprowadzenie kształcie systemu ochrony zdrowia w Polsce. Ma to szczególne znaczenie wobec otwarcia granic UE na swobodny przepływ osób uprawnionych do korzystania ze świadczeń zdrowotnych, co w konsekwencji osłabi dotychczasowe ograniczenia systemu ochrony zdrowia, ale też wprowadzi silne impulsy konkurencyjności. Książka ta w przystępny sposób analizuje dotychczasowe wysiłki reformatorskie w dziedzinie opieki zdrowotnej w Polsce. Wskazuje jak w praktyce dokonać przekształcenia SPZOZ-u, niepublicznego zakładu opieki zdrowotnej lub dostosować inne formy działalności leczniczej do nowej rzeczywistości. W swojej treści skupia się na praktycznych elementach popartych doświadczeniem autorów oraz zarządzających podmiotami sektora ochrony zdrowia, wskazując narzędzia do tego przekształcenia. W książce wyjaśniono pojęcia stosowane w ustawie o działalności leczniczej, uwzględniając nowe zasady funkcjonowania podmiotów leczniczych. Wskazano i omówiono nowe formy działalności leczniczej, a co najważniejsze podjęto próbę odpowiedzi na pytania: w jaki sposób dokonać przekształceń, jakimi narzędziami zarządczymi posługiwać się, aby dobrze zaplanować i przeprowadzić zmiany, jak rozpoznać otoczenie i określić możliwą do spełnienia w nim rolę świadczeniodawców. Zawiera praktyczne wskazówki dotyczące restrukturyzacji zobowiązań, przede wszystkim najbardziej zadłużonych SPZOZ-ów, i wskazuje zarówno możliwości i korzyści, jak i niebezpieczeństwa z tym związane. Wskazano różne, możliwe do prowadzenia formy działalności, poddając analizie korzyści i niebezpieczeństwa udzielania świadczeń różnego rodzaju. W książce poruszono także temat strategii spółki prowadzącej działalność leczniczą, omówiono zasady rachunkowości w procesie przekształcenia SPZOZ-u w spółkę prawa handlowego, a także praktyczne aspekty prowadzenia działalności, w tym dotyczące spraw pracowniczych, perspektyw informatyzacji, zagadnienia benchmarkingu, zasady prowadzenia dokumentacji medycznej pod kątem wymogów płatnika oraz podstawy nowoczesnego marketingu usług zdrowotnych. Omówiono również model fuzji różnych SPZOZ-ów, jako jednej z metod poprawy funkcjonowania SPZOZ-ów. Książka wskazuje narzędzia niezbędne do wykorzystania przy przekształceniach, które pozwalają zoptymalizować ich kierunek i zminimalizować niebezpieczeństwa porażki. Uwzględnia zmiany wprowadzone ustawą z 14.6.2012 r. o zmianie ustawy o działalności leczniczej, która obowiązuje od 30.6.2012 r. Jesteśmy przekonani, że spełni ona oczekiwania menedżerów opieki zdrowotnej, menedżerów podmiotów leczniczych, którzy będą przeprowadzać swoje zakłady i przedsiębiorstwa przez ten trudny okres przekształceń. Zespół autorów XVII
Rozdział 1. Nowe zasady funkcjonowania podmiotów leczniczych Marcin Wielgolaski 1.1. Działalność lecznicza 1.1.1. Definicja podmiotu leczniczego i podmiotu wykonującego działalność leczniczą Ustawa o działalności leczniczej porządkuje katalog podmiotów ochrony zdrowia wokół pojęcia działalności leczniczej. Działalnością leczniczą jest udzielanie świadczeń zdrowotnych (w rodzaju stacjonarne i całodobowe oraz ambulatoryjne) art. 8 ustawy z 15.4.2011 r. o działalności leczniczej (Dz.U. Nr 112, poz. 654 ze zm.) dalej DziałLeczU, promocja zdrowia oraz działalność dydaktyczna i badawcza prowadzona w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych (art. 3 DziałLeczU). Podmiotem leczniczym jest więc podmiot wykonujący działalność leczniczą. Obok podmiotów leczniczych funkcjonują również inne podmioty wykonujące działalność leczniczą, chodzi tu w szczególności o lekarzy i pielęgniarki działające w ramach praktyk zawodowych. Na tle definicji podmiotu leczniczego mogą pojawić się pewne wątpliwości, np. czy organizacja społeczna (np. w formie stowarzyszenia/fundacji) zajmująca się tylko promocją zdrowia będzie podmiotem leczniczym? W przypadku działalności dydaktyczno-badawczej DziałLeczU wprost stwierdza, że musi być ona powiązana z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, natomiast przy promocji zdrowia nie udziela już takiej wskazówki. Odpowiedź oparta na dosłownym rozumieniu art. 3 DziałLeczU musiałaby być twierdząca i prowadziłaby do zastosowania do tych podmiotów obowiązków zawartych w DziałLeczU (dotyczy to chociażby obowiązku wpisu do rejestru podmiotów leczni- 1