Diagramy obiegu dokumentów a UML w modelowaniu procesów biznesowych Stanisław Niepostyn, Ilona Bluemke Instytut Informatyki, Politechnika Warszawska
Wprowadzenie Modelowanie biznesowe jest stykiem między informatykami zajmującymi się budową systemu informatycznego, a klientem Zamawiającym. Modelowanie procesów biznesowych pozwala Wykonawcy i Zamawiającemu uzgodnić wspólną wizję działającego systemu informacyjnego. Przedstawiona będzie metoda DOD (Diagram Obiegu Dokumentów). Służy ona do przedstawienia wymagań dla systemu informacyjnego, którego zasadniczym elementem jest obieg pism, bądź prowadzenie spraw. 2
Historia DOD Metoda DOD powstała na podstawie metody analizy obiegu dokumentów opracowanej wspólnie przez Niepostyna wraz z Roszkowskim oraz Zaborowskim w trakcie prac nad Zintegrowanym Systemem Informatycznym (ZSI) dla Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na zlecenie firmy ABG S.A. w latach 1999-2000. W następnych latach, między innymi w trakcie prac nad ZSZiK na zlecenie firmy Computerland, Niepostyn zmodyfikował metodę analizy obiegu dokumentów doprowadzając ją do postaci metodyki DOD. 3
Plan prezentacji Modelowanie biznesowe Diagramy obiegu dokumentów (DOD) Porównywanie modeli biznesowych Przykład Porównanie DOD i UML Podsumowanie 4
Proces biznesowy -definicja Wg. www.wikipedia.pl : oznacza powiązane ze sobą czynności, które wykonywane są przez określone zasoby. Czynności te wykorzystują informacje i dane (obiekty) jako wejście, natomiast na wyjściu otrzymuje się pewne rezultaty związane z celami biznesowymi. Proces biznesowy może być traktowany jako czynności biznesowe realizowane w danej organizacji, w wyniku działania tego procesu dana organizacja osiąga pewne cele biznesowe zdefiniowane w analizie strategicznej tej organizacji. 5
Kroki modelowania biznesowego 1. Przedstawienie kontekstu funkcjonowania systemu informacyjnego. Kontekst przedstawia się poprzez zidentyfikowanie aktorów (inne systemy, osoby). 2. Określenie zakresu informacyjnego projektowanego systemu. Opisywane są pewne byty, które powinny być przechowywane trwale w systemie (obiekty). 3. Modelowanie podstawowych obszarów działania systemu. Wyróżnione procesy biznesowe mają służyć wskazaniu kontekstu działania projektowanego systemu informatycznego. Wyróżnia się też dokumenty, które mają być obsługiwane (właściwe modelowanie biznesowe systemu informacyjnego). 6
Specyfikacja obiegu dokumentów Jest to zbiór opisów przebiegu realizacji procesów biznesowych, którą zajmuje się dana organizacja. Polega na wydzieleniu elementarnych operacji (czynności) biznesowych wykonywanych przez pracowników i nazwaniu ich. Nie wnika w szczegóły realizacji tych operacji. Stara się uchwycić strukturę powiązań między nimi wynikającą z: wzajemnej zależności biznesowych operacji i dokumentów, podziału kompetencji między różne komórki organizacyjne biorące udział w procesie realizacji zadań, wymaganej kolejności realizacji poszczególnych elementarnych operacji biznesowych, współdzielenia danych, w tym korzystania z baz danych i systemów informatycznych. 7
Diagram Obiegu Dokumentów - DOD Diagram Obiegu Dokumentów składa się z: macierzy DOD opisującej graficznie operacje biznesowe przeprowadzane na konkretnych dokumentach przez danego aktora, tabeli operacji - opisującej poszczególne operacje biznesowe, tabeli dokumentów - spisu dokumentów, na których wykonywane są poszczególne operacje biznesowe. 8
Macierz DOD -przykład Nazwa Procesu Nazwa Dokumentu Nr Dane System Informatyczny Archiwum Dokumenty (nazwa i numer) Aktor1 Podmioty zewnętrzne 02 K Aktor2 Firma 04 Podmioty zewnętrzne Aktorzy (podmioty, zespoły, sekcje, stanowiska pracy) 9
Wybrane oznaczenia symboli DOD 04 kontrola dokumentu (sprawdzenie dokumentu) archiwum dokumentów rozgałęzienie przepływu sterowania K utworzenie dokumentu System informatyczny Koniec funkcji biznesowej podpisanie dokumentu, akceptacja, zatwierdzenie pobranie dokumentu z systemu informatycznego 10
Tabela operacji DOD uzupełnia opis poprzez uporządkowanie operacji oraz pogrupowanie ich w funkcje biznesowe Operacje biznesowe opisywane są hierarchicznie. Symbol operacji oznacza jednocześnie określony poziom w hierarchii. 11
Przykład tabeli operacji 1 2 3 4 Symbol Operacji Symbole instrukcji warunkowych i skoku 1 Realizacja zleceń Nazwa operacji Symbole dokumentów 10 Obsługa zamówienia handlowego dla produkcji 1001 Utworzenie zamówienia 10............ Obszar biznesowy Funkcja biznesowa Operacja biznesowa 12
Tabela dokumentów są opisane wszystkie dokumenty uczestniczące w procesach biznesowych. Każdy z opisywanych dokumentów ma unikalną nazwę i symbol. W niektórych przypadkach konieczny jest dodatkowy opis zawartości dokumentu. Dla dokumentu można określić jego format. 13
Modele biznesowe Istnieje kilka typów notacji używanych w modelowaniu biznesowym np.: strukturalne, obiektowa UML specjalizowana notacja BPMN. Dla skuteczności modelowania biznesowego bardzo istotna jest czytelność i łatwość interpretacji. Na czytelność notacji ma wpływ wiele cech, z których najważniejsze, zdaniem autorów, podzielone na 4 grupy wymieniono poniżej. 14
Porównanie cech notacji - 1 A. Dotyczące przepływów sterowania, danych, informacji określanie przepływów sterowania (1) i informacji (2), przebiegów podstawowych i alternatywnych w procesie (4) oraz kolejności ich wykonania (5) odróżnianie sterowania od przepływu danych (3) B. Dotyczące czynności (operacji) określanie czynności (6), ich rodzajów (7), kolejności (8) 15
Porównanie cech notacji - 2 C. Dotyczące aktorów (systemów) określanie aktorów biorących udział w procesie (9), systemów informatycznych (10) D. Dotyczące obiektów określanie obiektów biznesowych (11) i cyklu ich życia (12), określanie celów biznesowych procesu (13). 16
Porównanie notacji Dla uproszczenia porównań przypisano w arbitralny sposób określoną wartość liczbową dla poziomu danej cechy: brak cechy 0, niska 2, średnia 5, wysoka 10. Przyjęto, że wagi poszczególnych cech są takie same. Maksymalna wartość, która może być przydzielona notacji wynosi 130. 17
Przykład porównanie DOD i UML Ten sam proces biznesowy pochodzący ze zrealizowanego dla przemysłu systemu zamodelowano w UML i DOD. Oba diagramy porównano ze sobą wykorzystując pokazaną technikę wartościowania cech. Sam proces biznesowy planowania produkcji można pokrótce opisać w trzech zasadniczych etapach: 1. analizowane jest zlecenie handlowe, 2. faza wstępnej rezerwacji zasobów (z ewentualną modyfikacją receptury) 3. zatwierdzane jest zlecenie produkcyjne. 18
<<outcome>> ad Planowanie produkcji Dział Planowania Produkcji Pojawienie się nowego zlecenia handlowego [pobranie] 01. Analiza zlecenia Zlecenie produkcyjne [Zmodyfikowane] A2.4 Modyfikacja receptury [zapis] «datastore» Rejestr zleceń [akceptacja] [zmiana] modyfikacja [etap] [krok] [zapis] 2. Zatwierdzenie zlecenia [odrzucenie] A1.2 Odrzucenie zlecenia «datastore» Rejestr receptur A2.2 Modyfikacja etapu A3.2 Modyfikacja kroku Zlecenie produkcyjne [Zatwierdzone] Zlecenie produkcyjne [Odrzucone] «datastore» Magazyn do realizacji odmowa realizacji A2.3 Rezerwacja surowców dla etapu A3.3 Rezerwacja surowców dla kroku Koniec Koniec1 Proces planowania produkcji model UML 19
Rejestr Zleceń 23 Zlecenie produkcyjne 15 Rejestr Receptur 22 Receptura 13 Etap techn. 34 Magazyn 30 Rezerwacja Materiałów 32 Krok techn. 35 Zasoby 31 Harmonogr. wykorzyst. zasobów 33 Klient Dział handlowy Planowanie produkcji Kontrola jakości magazyn Realizacja produkcji P 01 08,52 13 20 01,02,06, 50 N 04 54 T 15 2. O b s ł u g a u m o T 12 w y p r 28 20 N 28 N 20,22, 26 24 T 30,3 4 N T 38 42 32 44 42 40,4 6 32 N 36 T o d 1. R u e k a c li ji z a c Diagram DOD j procesu planowania produkcji w systemie Produkcja a N T 48 44 20
Rezultat porównania Model UML - 67 punktów na 130 możliwych. Wartość niska: cecha 3 - suma 2, Wartość średnia: cecha 1, 2, 5, 8, 9, 10, 13 suma 35, Wartość wysoka: cecha 6, 11, 12 suma 30 Model DOD - 100 punktów Wartość średnia: cecha 3, 8, 9, 10, suma 20, Wartość wysoka: cecha 1, 2, 4,5, 6, 7,11, 12 suma 80. 21
Podsumowanie - 1 Przedstawiono diagramy DOD do modelowania procesów biznesowych. DOD wykorzystał Niepostyn w 3 zrealizowanych systemach przemysłowych. Zaleta DOD zrozumiałość (krótki opis poszczególnych elementów i zasad tworzenia diagramów DOD wystarczał do właściwej interpretacji zamodelowanych procesów biznesowych. Zaprezentowano metodę porównania notacji do modelowania 22
Podsumowanie - 2 Wykonano porównanie DOD i UML dla komercyjnego systemu : DOD uzyskał 100 punktów UML 67 punktów. DOD bardzo dobrze nadaje się do modelowania biznesowego systemów informatycznych dedykowanych do obsługi dokumentów. UML wymaga utworzenia kilku diagramów by zademonstrować podobny poziom informacyjny jaki prezentuje jeden diagram DOD. UML jest złożony, wymaga szkoleń, DOD bardzo prosty i czytelny. 23
Pytania? 24
Meta-model DOD class Domain Model Diagram - nazwa: char - opis: char Aktor - nazwa: char - opis: char Obiekt - nazwa: char - opis: char Przeplyw - etykieta: char - opis: char - numer: int posiada Wezel - etykieta: char Egzemplarz posiada Przeplyw sterowania Przeplyw dokumentu Poczatek Koniec Decyzja - numer: int - opis: char {exclude} Operacja - numer: int - opis: char Podsystem - nazwa: char Archiwum - nazwa: char Utworzenie Skopiowanie Kontrola Akceptacja Archiwacja Inna 25