Temat: System ochrony pracy w Polsce System ochrony pracy przejawia si w ró nych formach organizacyjnych pa stwa. W zale no ci od zamo no ci pa stwa mo e by bardziej lub mniej rozwini ty. Mówi c o systemie ochrony pracy w Polsce, nale y rozró ni system prawny i system organizacyjny. Pierwszy z nich - prawny, stanowi integraln cz prawa, jak jest prawo pracy, mówi o normach prawnych i ich usytuowaniu w hierarchii dotycz cych bezpiecze stwa i ochrony zdrowia. Drugi za - instytucjonalny, to system organizacji ochrony pracy na szczeblu pa stwa, zak adu oraz organów uczestnicz cych w tworzeniu, a tak e kontrolowaniu bezpiecze stwa i higieny pracy w Polsce. System ten opiera si na ród ach prawa wskazanych w Konstytucji RP i art. 9 Kodeksu pracy. Podstawowym aktem prawnym, mówi cym o prawie do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, jest Konstytucja RP, która w art. 66 gwarantuje takie prawo ka demu. Sposób realizacji tego prawa okre la ustawa. Ustaw okre laj c prawa i obowi zki obywateli w tym zakresie jest Kodeks pracy. Podstawowe uregulowania kodeksowe znaj duj si w dziale X kodeksu dotycz cym bhp, w dziale VII Idotycz cym ochrony pracy kobiet i w dziale IX dotycz cym ochrony pracy m odocianych. Natomiast art. 9 Kodeksu pracy wskazuje na inne ród a prawa pracy, szczególnie za porozumienia normatywne zawierane mi dzy partnerami socjalnymi, tj. uk ady zbiorowe i inne porozumienia zbiorowe, np. akty wewn trzzak adowe stanowione w formie regulaminów i statutów. W ród róde prawa dotycz cych bezpiecze stwa i higieny pracy mo na wi c wyró ni akty prawne powszechnie obowi zuj ce, stanowione przez upowa nione do tego organy oraz porozumienia zawierane pomi dzy partnerami spo ecznymi, obowi zuj ce grupy, które takie porozumienia zawar y. Dodatkowo, jako ród o praw i obowi zków w zakre sie bezpiecze stwa i higieny pracy, zosta y wprowadzone zasady bhp. Przepisy powszechnie obowi zuj ce, poza wymienionym ju Kodeksem pracy, s to akty wykonawcze bezporednio rozwijaj ce postanowienia dzia u X Kodeksu pracy oraz przepisy ogólne, mi dzybran owe i resortowe wydane na pod stawie delegacji zawartej w art.23715 k.p. Do przepisów powszechnie obowi zuj cych nale równie przepisy zaliczane do przepisów prawa pracy, takie jak ustawy ustanawiaj ce nadzór i kontrol nad warunkami pracy, a tak e przepisy dotycz ce innych dziedzin prawa, regu luj ce sprawy z zakresu bhp. Do takich przepisów nale y prawo budowlane, prawo górnicze i geologiczne czy te prawo atomowe. poz. 1386, powszechnie woduje powszech - - - kach zbiorowych pracy., co otwiera drog do regulowania tych spraw w uk adach 12
3. SYSTEM ORGANIZACYJNY OCHRONY PRACY W POLSCE 13
1
Pa stwowa Inspekcja Pracy Pa stwowa Inspekcja Pracy jest organem powo anym do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególno ci przepisów i zasad bezpiecze stwa i higieny pracy. Podlega Sejmowi. Nadzór nad Pa stwow Inspekcj Pracy w zakresie ustalonym ustaw, sprawuje Rada Ochrony Pracy (ustawa z dnia 13 kwietnia 2007r.,. Dz.U. z 2007 r. nr 89, poz. 589). Do zakresu dzia ania Pa stwowej Inspekcji Pracy nale y.- nadzó, oraz technologii, uczestnictwo w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych obiektów budowlanych opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy, dem pracy, w sprawach o ustalenie stosunku pracy, pracy i zatrudnienia, pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych poj cia dzia a - jest to decyzja administracyjna, skierowanie wniosków pokontrolnych do pracodawcy lub jednostki nadrz dnej, karanie mandatem i kierowanie wniosku o ukaranie do s du grodzkiego, który mo e ukara grzywn, powiadomienie prokuratury o pope nieniu przest pstwa. 15
Pa stwowa Inspekcja Sanitarna Pa stwowa Inspekcja Sanitarna podlega ministrowi zdrowia, a kieruje ni G ówny Inspektor Sanitarny (ustawa z dnia 14 marca 1985 r., tekst jednolity DzU. z 2006 r. nr 122, poz. 851 ze zm.). Zadania i uprawnienia Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej Pa stwowa Inspekcja Sanitarna zosta a powo ana w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed wp ywem czynników szkodliwych lub uci liwych oraz w celu zapobiegania powstawaniu chorób zaka nych i zawodowych oraz do nadzoru, mi dzy innymi, nad warunkami: higieny rodowiska, higieny pracy w zak adzie pracy, higieny nauczania, wychowania, wypoczynku, rekreacji, zdrowotnymi ywno ci, ywienia i przedmiotów u ytkowych. Do zakresu nadzoru sanitarnego nale tak e.- uzgadnianie projektów zagospodarowania przestrzennego, uczestnictwo w dopuszczaniu do u ytkowania obiektów budowlanych, rodków komunikacji wodnej, l dowej, powietrznej, utrzymanie nale ytego stanu higienicznego zak adów pracy, warunków zdrowotnych produkcji, dba o o warunki zdrowotne rodowiska pracy. Pa stwowy Inspektor Sanitarny w zwi zku z wykonywan kontrol ma prawo wst pu o ka dej porze dnia i nocy do zak adów pracy, obiektów u yteczno ci publicznej i obiektów handlowych. Ma prawo nak ada grzywny w drodze man datu karnego lub kierowa wnioski o ukaranie do s du grodzkiego. Urz d Dozoru Technicznego Dzia alno Urz du Dozoru Technicznego (UDT) jest prowadzona na podstawie ustawy z dnia 21.12.2000 r. o dozorze technicznym (Dz.U. nr 122, poz. 1321) i polega na sprawowaniu dozoru technicznego nad urz dzeniami technicznymi stwarzaj cymi zagro enie dla ycia lub zdrowia oraz mienia i rodowiska. UDT podlega ministrowi w a ci wemu do spraw gospodarki. Zwi zki zawodowe Zwi zki zawodowe maj prawo dokonywania oceny warunków pracy, sprawowania kontroli nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy, a w szczególno ci przepisów i zasad bhp oraz kierowania dzia alno ci spo ecznej inspekcji pracy i wspó dzia ania w tym zakresie z Pa stwow Inspekcj Pracy. W razie uzasadnionego podejrzenia, e w zak adzie pracy wyst puj zagro enia dla ycia lub zdrowia pracowników, zak adowa organizacja zwi zkowa mo e wyst pi do pracodawcy z wnioskiem o przeprowadzenie odpowiednich bada. W okre lonych sytuacjach organizacja zwi zkowa mo e zleci przeprowadzenie pomiarów lub bada na koszt pracodawcy. Spo eczna Inspekcja Pracy Spo eczna Inspekcja Pracy (SIP) jest s u b spo eczn pe nion przez samych pracowników. Ma na celu zapewnie nie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochron uprawnie pracowniczych, okre lonych w przepisach prawa pracy. Struktura SIP przewiduje powo anie zak adowego spo ecznego inspektora pracy, oddzia owego i grupowego. Zak adowe organizacje zwi zkowe maj prawo dostosowania organizacji SIP do istniej cej struktury zak adu pracy. Spo eczni inspektorzy pracy, których uprawnienia przybli one s do uprawnie inspekcji zawodowej, maj prawo: kontrolowa stan budynków, maszyn, urz dze technicznych i sanitarnych z punktu widzenia bhp, kontrolowa przestrzeganie przepisów prawa pracy, uczestniczy w ustalaniu okoliczno ci i przyczyn wypadków przy pracy jako cz onkowie zespo ów powypadkowych. 16
Zak adowy spo eczny inspektor pracy mo e kierowa do pracodawcy na pi mie uwagi lub zalecenia, celem wyko nania okre lonych dzia a lub usuni cia zagro e - za niewykonanie prawomocnego zalecenia grozi kara. Pracodawca mo e z o y sprzeciw od wydanego zalecenia do pa stwowego inspektora pracy, który utrzymuje lub uchyla zalecenie. Zasady funkcjonowania s u by bhp okre la rozporz dzenie Rady Ministrów z dnia 2.09.1997 r. ze zm. w sprawie s u by bhp. Pracodawca zatrudniaj cy ponad 100 pracowników ma obowi zek utworzenia zak adowej s u by bhp. Gdy pracodawca zatrudnia do 100 pracowników, zadania s u by bhp mog by zlecone specjalistom spoza zak adu pracy lub pracownikowi wykonuj cemu inn prac. Pracownikami s u by bhp mog by osoby spe niaj lone w 4 rozporz dzenia. Ponadto pracownicy s u S u ba bhp nie jest organem nadzoru - jest wyspecjalizowan komórk fachow, pomaga pracodawcy w wype nianiu obowi zków dotycz cych zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Do zakresu dzia ania s u by bhp nale 1 przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bhp, 2 bie ce informowanie pracodawcy o stwierdzonych zagro eniach zawodowych, wraz z wnioskami zmierzaj cymi do usuwania tych zagro e, 3 sporz dzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej raz w roku, okresowych analiz stanu bezpiecze stwa i higieny pracy zawieraj cych propozycje przedsi wzi technicznych i organizacyjnych maj cych na celu zapobieganie zagro eniom ycia i zdrowia pracowników oraz popraw warunków pracy, 4 udzia w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zak adu pracy oraz przedstawianie propozycji dotycz cych uwzgl dnienia w tych planach rozwi za techniczno-organizacyjnych zapewniaj cych popraw stanu bhp, 5 udzia w ocenie za o e i dokumentacji dotycz cych modernizacji zak adu pracy albo jego cz ci, a tak e nowych inwestycji, oraz zg aszanie wniosków dotycz cych uwzgl dnienia wymaga bezpiecze stwa i higieny pracy w tych za o eniach i dokumentacji, 6 udzia w przekazywaniu do u ytkowania nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich cz ci, w których przewiduje si pomieszczenia pracy, urz dze produkcyjnych oraz innych urz dze maj cych wp yw na warunki pracy i bezpiecze stwo pracowników, 7 zg aszanie wniosków dotycz cych wymaga bhp w stosowanych oraz nowo wprowadzanych procesach produkcyjnych, 8 przedstawianie pracodawcy wniosków dotycz cych zachowania wymaga ergonomii na stanowiskach pracy, 9 udzia w opracowywaniu zak adowych uk adów zbiorowych pracy, wewn trznych zarz dze, regulaminów i instrukcji ogólnych dotycz cych bhp oraz w ustalaniu zada osób kieruj cych pracownikami w zakresie bezpiecze stwa i higieny pracy, 10 opiniowanie szczegó owych instrukcji dotycz cych bezpiecze stwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy, 11 udzia w ustalaniu okoliczno ci i przyczyn wypadków przy pracy oraz w opracowywaniu wniosków wynikaj cych z badania przyczyn i okoliczno ci tych wypadków oraz zachorowa na choroby zawodowe, a tak e kontrola realizacji tych wniosków, 12 prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumentów dotycz cych wypadków przy pracy, stwierdzonych chorób zawodowych i podejrze o takie choroby, a tak e przechowywanie wyników bada i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy, 13 doradztwo w zakresie przepisów oraz zasad bezpiecze stwa i higieny pracy, 14 udzia w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wi e si z wykonywan prac, 15 doradztwo w zakresie organizacji i metod pracy na stanowiskach pracy, na których wyst puj czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia lub warunki uci liwe, oraz doboru najw a ciwszych rodków ochrony zbiorowej i indywidualnej, 17
16. wspó praca z w a ciwymi komórkami organizacyjnymi lub osobami, w szczególno ci w zakresie organizowania i zapewnienia odpowiedniego poziomu szkole w dziedzinie bhp oraz zapewnienia w a ciwej adaptacji zawodowej nowo zatrudnionych pracowników, 17. wspó praca z laboratoriami upowa nionymi, zgodnie z odr bnymi przepisami, do dokonywania bada i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uci liwych, wyst puj cych w rodowisku pracy, w zakresie organizowania tych bada i pomiarów oraz sposobów ochrony pracowników przed tymi czynnikami lub warunkami, 18. wspó praca z laboratoriami i innymi jednostkami zajmuj cymi si pomiarami stanu rodowiska naturalnego, dzia aj cymi w systemie pa stwowego monitoringu rodowiska, okre lonego w odr bnych przepisach, 19. wspó dzia anie z lekarzem sprawuj opiek zdrowotn nad pracownikami, a w szczególno ci przy organizowaniu okresowych bada lekarskich pracowników, 20. wspó dzia anie ze spo eczn inspekcj pracy oraz z zak adowymi organizacjami zwi zkowymi przy: a) podejmowaniu przez nie dzia a maj cych na celu przestrzeganie przepisów oraz zasad bhp, w trybie i w zakresie ustalonym w odr bnych przepisach, b) podejmowanych przez pracodawc przedsi wzi ciach maj cych na celu popraw warunków pracy, 21. uczestniczenie w pracach, powo anej przez pracodawc, komisji bezpiecze stwa i higieny pracy oraz w innych zak adowych komisjach zajmuj cych si problematyk bhp, w tym zapobieganiem chorobom zawodowym i wypadkom przy pracy, 22. inicjowanie i rozwijanie na terenie zak adu pracy ró nych form popularyzacji problematyki bezpiecze stwa i higieny pracy oraz ergonomii. Powo anie s u by bhp nie zwalnia pracodawcy, ani kierowników komórek organizacyjnych od wype niania obowi zków w zakresie bhp. Pracodawca zatrudniaj cy powy ej 250 pracowników powo uje komisj swój organ doradczy i opiniodawczy. bezpiecze stwa i higieny pracy jako W sk ad komisji wchodz : pracodawca, pracownicy s u by bhp, lekarz sprawuj cy opiek nad pracownikami, zak adowy spo eczny inspektor pracy, przedstawiciele pracowników - wybrani przez zak adow organizacj zwi zkow, a gdy nie dzia a organizacja zwi zkowa - przez pracowników w trybie przyj tym u pracodawcy. Przewodnicz cym komisji jest pracodawca lub osoba przez niego upowa niona, wiceprzewodnicz cym spo eczny inspektor pracy. Zadaniem komisji jest dokonywanie przegl du warunków pracy, okresowej oceny stanu bezpiecze stwa i higieny pracy, opiniowanie podejmowanych przez pracodawc rodków zapobiegaj cych wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, formu owanie wniosków dotycz cych poprawy warunków pracy oraz wspó dzia anie z pracodawc w reali zacji jego obowi zków w zakresie bhp. LITERATURA: 1. Kodeks pracy (stan prawny na dzie 1. lipca 2007 roku). 2. Bezpiecze stwo i ochrona cz owieka w rodowisku pracy. Prawna ochrona pracy. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 2005. 1. Jakie s g ówne ród a prawa ochrony pracy? 2. Wymie pa stwowe organy nadzoru nad warunkami pracy. 3. Jakie s zadania Pa stwowej Inspekcji Pracy? 4. Jakie s zadania i uprawnienia Pa stwowej Inspekcji Sanitarnej? 5. Kiedy pracodawca jest obowi zany powo a s u b bhp? 18