Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. jest spółką akcyjną, w której większościowy kapitał posiada samorząd województwa kujawsko-pomorskiego. Została powołana w 1995 r. do realizacji zadań związanych z rozwojem regionu, zwłaszcza działań podejmowanych na rzecz rozwoju przedsiębiorczości i gospodarki regionu. Jednym z najważniejszych celów funkcjonowania Agencji jest zachęcanie przedsiębiorców do stosowania nowoczesnych technologii i rozwiązań w swoich firmach. Agencja realizuje ten cel poprzez udzielanie przedsiębiorstwom wsparcia szkoleniowego i doradczego. W Agencji działa ośrodek sieci Enterprise Europe Network, który oferuje przedsiębiorcom wsparcie w zakresie internacjonalizacji oraz transgranicznego transferu technologii i wiedzy. Agencja jako członek Krajowego Systemu Usług dla MSP prowadzi Punkt Konsultacyjny udzielający informacji i porad na temat zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej. Agencja wykonuje usługi dla przedsiębiorstw w ramach Krajowej Sieci Innowacji. Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. pełni funkcję Regionalnej Instytucji Finansującej obsługującej programy pomocowe Unii Europejskiej przeznaczone dla przedsiębiorstw z województwa kujawsko-pomorskiego. W perspektywie finansowej 2007-2013 Agencja jest odpowiedzialna za przyjmowanie i ocenę wniosków o dofinansowanie projektów w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Udziela dofinansowania na nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym, projekty celowe oraz wdrożenia wyników prac B+R, działalność gospodarczą w dziedzinie gospodarki elektronicznej oraz wdrażanie elektronicznego biznesu typu B2B. Współpraca na rzecz budowania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw w regionie kujawsko-pomorskim Badanie przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu Badanie zostało przeprowadzone w ramach projektu Współpraca na rzecz budowania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim realizowanego przez Toruńską Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. w partnerstwie z holenderską organizacją Syntens Innovation Centre. Celem projektu jest zwiększenie zaangażowania instytucji otoczenia biznesu w kształtowanie warunków sprzyjających rozwijaniu współpracy i podniesienie świadomości innowacyjnej wśród przedsiębiorstw sektora MŚP w województwie kujawsko- -pomorskim. Efektem projektu będzie utworzenie modelu współpracy instytucji otoczenia biznesu i przedsiębiorstw, stymulującego innowacyjność. Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. ul. Kopernika 4, 87-100 Toruń tel.: 56 622 53 62, 621 05 68, 622 45 01 fax: 56 622 28 99 e-mail: sekretariat@tarr.org.pl www.tarr.org.pl Publikacja bezpłatna Człowiek - najlepsza inwestycja! Badanie przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu Współpraca na rzecz budowania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw w regionie kujawsko-pomorskim Człowiek - najlepsza inwestycja! Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Badanie przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu w ramach projektu Współpraca na rzecz budowania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw w regionie kujawsko-pomorskim Toruń, grudzień 2012
Zespół badawczy: Piotr Barański Robert Chlastawa Błażej Czajkowski Piotr Gadzinowski Bartłomiej Kazubski Magdalena Kosewska-Kwaśny Łukasz Kościjańczuk Artur Kotliński Wojciech Kwiatkowski Przemysław Loranc Katarzyna Pilarczyk-Mańko Grzegorz Rebkowiec Żaneta Rosiak Jarosław Sawicki Paweł Timler Arleta Wojno Anna Zaleska Wykonawca: Konsorcjum firm: Accreo Business Consulting Sp. z o.o. Ul. Grzybowska 5a, 01-132 Warszawa oraz Instytut Badawczy IPC Agnieszka Kotlińska ul. Aleksandra Ostrowskiego 30, 53-238 Wrocław Redakcja: Piotr Barański Areta Wojno Koordynator projektu TARR SA: Iwona Pietruszewska-Cetkowska
Spis treści 1 Streszczenie...7 2 Wprowadzenie...9 2.1 Opis przedmiotu badania...9 2.2 Cele i założenia badania...9 2.3 Kontekst społeczno-gospodarczy badania...10 2.3.1 Populacja województwa kujawsko-pomorskiego...11 2.3.2 Podmioty gospodarcze w województwie kujawsko-pomorskim...11 2.3.3 Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim...12 2.3.4 Działalność innowacyjna oraz B+R...14 2.4 Spis tabel...16 2.5 Spis wykresów...16 3 Opis zastosowanej metodologii...17 3.1 Opis technik badawczych i narzędzi...17 3.1.1 Analiza danych zastanych (desk research)...17 3.1.2 Wywiady telefoniczne CATI (computer assisted telephone interview)...17 3.1.3 Indywidualne wywiady pogłębione IDI (individual in-depth interview)...18 3.1.4 Zogniskowane wywiady grupowe FGI (focus group interview)...19 3.1.5 Panel ekspertów...20 3.1.6 Studium przypadków (case study)...20 Część I Raport z badania przedsiębiorców 1 Nota metodologiczna...23 2 Badanie IDI z przedsiębiorcami...24 2.1 Charakterystyka respondentów...24 2.2 Innowacyjność w województwie kujawsko-pomorskim...24 2.2.1 Innowacyjność przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim...24 2.2.2 Przejawy innowacyjności...27 2.2.3 Branże innowacyjne...28 2.2.4 Zmiany w innowacyjności...29 2.2.5 Opinie o własnej firmie...32 2.2.6 Szacunkowy roczny budżet na zwiększenie innowacyjności...34 2.3 Identyfikacja barier a współpraca z firmami i innymi IOB...37 2.3.1 Współpraca z przedsiębiorstwami...37 2.3.2 Współpraca z IOB...39 2.3.3 Bariery w nawiązywaniu współpracy między firmami...42 2.3.4 Bariery w nawiązywaniu współpracy między firmami a instytucjami otoczenia biznesu w obszarze działalności innowacyjnej...44 2.3.5 Czynniki sprzyjające nawiązywaniu współpracy z przedsiębiorstwami...47 2.3.6 Czynniki wpływające na korzystanie bądź rezygnację z oferty regionalnych IOB...49 2.3.7 Dopasowanie działań i instrumentów proponowanych przez IOB do potrzeb i oczekiwań przedsiębiorców...52 2.3.8 Mechanizmy, które należy wypracować, by zwiększyć podejmowanie i rozwijanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a instytucjami otoczenia biznesu...53 2.3.9 Warunki, jakie powinny stworzyć regionalne IOB przedsiębiorstwom w celu ułatwienia nawiązywania współpracy z innymi przedsiębiorstwami w zakresie działalności innowacyjnej...56 3
Badanie przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu 2.4 Rola IOB w wspieraniu przedsiębiorczości...60 2.4.1 Potrzeba wspierania postaw innowacyjnych...60 2.4.2 Działania promocyjne...62 2.4.3 Sposoby, jakimi IOB powinny oddziaływać na wdrażanie kolejnych innowacji...65 2.4.4 Osoby, do których adresować działania...68 2.4.5 Rola IOB w promowaniu postaw innowacyjnych...70 2.5 Podsumowanie...73 2.5.1 Bariery w nawiązywaniu współpracy przez przedsiębiorstwa w zakresie działalności innowacyjnej...73 2.5.2 Określenie wewnętrznych czynników wpływających na podejmowanie działalności innowacyjnej...75 2.5.3 Praktyka działania IOB...76 3 Badanie FGI z przedsiębiorcami...78 3.1 Innowacyjność przedsiębiorstw w regionie kujawsko-pomorskim...78 3.2 Sieci współpracy firm innowacyjnych...80 3.3. Model działania IOB skierowany na budowę współpracy pomiędzy firmami w celu zwiększania innowacyjności...83 3.4 Podsumowanie...84 4 Badanie CATI z przedsiębiorcami...86 4.1 Charakterystyka grupy badanej...86 4.2 Współpraca przedsiębiorstw...90 4.3 Współpraca z instytucjami otoczenia biznesu...104 4.4 Zarządzanie przedsiębiorstwem i innowacyjność...119 4.5 Podsumowanie...126 5 Aneksy...129 5.1 Scenariusz IDI kadra zarządzająca...129 5.2 Scenariusz FGI z przedsiębiorcami...130 5.3 Kwestionariusz CATI...131 5.4 Spis tabel...141 5.5 Spis wykresów...141 Część II Raport z badania instytucji otoczenia biznesu 1 Nota metodologiczna...145 1.1 Badanie IDI z przedstawicielami IOB...145 1.2 Badanie FGI z przedstawicielami IOB...146 1.3 Badanie FGI z przedstawicielami organizacji zrzeszających przedsiębiorców...146 2 Wyniki badania IDI z przedstawicielami IOB...148 2.1 Innowacyjność w województwie kujawsko-pomorskim...148 2.1.1 Innowacyjność przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim...148 2.1.2 Przejawy innowacyjności...150 2.1.3 Branże innowacyjne...151 2.1.4 Zmiany w innowacyjności...153 2.1.5 Działania podejmowane przez instytucję w celu zwiększenia innowacyjności przedsiębiorstw z województwa kujawsko-pomorskiego...156 2.1.6 Szacunkowy roczny budżet na zwiększenie innowacyjności...159 4
Spis treści 2.2 Identyfikacja barier a współpraca z firmami i innymi IOB...160 2.2.1 Współpraca z przedsiębiorstwami...160 2.2.2 Współpraca z innymi IOB...163 2.2.3 Bariery w nawiązywaniu współpracy między firmami...166 2.2.4 Bariery w nawiązywaniu współpracy między firmami a instytucjami otoczenia biznesu w obszarze działalności innowacyjnej...169 2.2.5 Czynniki sprzyjające nawiązywaniu współpracy z przedsiębiorstwami...172 2.2.6 Czynniki wpływające na wzrost współpracy pomiędzy IOB działającymi na terenie województwa kujawsko-pomorskiego...175 2.2.7 Dopasowanie działań i instrumentów proponowanych przez IOB do potrzeb i oczekiwań przedsiębiorców...177 2.2.8 Propozycje innych działań i instrumentów...180 2.2.9 Mechanizmy, które należy wypracować, by zwiększyć podejmowanie i rozwijanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a instytucjami otoczenia biznesu...184 2.2.10 Warunki, jakie powinny stworzyć regionalne IOB przedsiębiorstwom w celu ułatwienia nawiązywania współpracy z innymi przedsiębiorstwami w zakresie działalności innowacyjnej...187 2.2.11 Przykłady dobrych praktyk związanych z pobudzaniem innowacyjności przedsiębiorstw stosowanych w innych krajach europejskich...191 2.3 Rola IOB we wspieraniu przedsiębiorczości...192 2.3.1 Potrzeba wspierania postaw innowacyjnych...192 2.3.2 Działania promocyjne...195 2.3.3 Sposoby, jakimi IOB powinny oddziaływać na wdrażanie kolejnych innowacji...199 2.3.4 Osoby, do których adresować działania...202 2.3.5 Rola IOB w promowaniu postaw innowacyjnych...203 2.4 Podsumowanie i wnioski z badania IDI z przedstawicielami IOB...206 2.4.1 Bariery w nawiązywaniu współpracy przez przedsiębiorstwa w zakresie działalności innowacyjnej...206 2.4.2 Określenie wewnętrznych czynników wpływających na podejmowanie działalności innowacyjnej...209 2.4.3 Praktyka działania IOB...210 2.4.4 Wypracowanie mechanizmów stymulujących współpracę...212 3 Wyniki badania FGI z przedstawicielami IOB...213 3.1 Innowacyjność przedsiębiorstw...213 3.2 Identyfikacja barier vs. współpraca z firmami i IOB...214 3.3 Zapotrzebowanie na model działania IOB skierowany na budowanie współpracy pomiędzy firmami w celu zwiększenia innowacyjności...217 3.4 Podsumowanie i wnioski z badania FGI z przedstawicielami IOB...218 4 Wyniki badanie FGI z przedstawicielami organizacji zrzeszających przedsiębiorców...220 4.1 Innowacyjność przedsiębiorstw w regionie kujawsko-pomorskim...220 4.2 Sieci współpracy firm innowacyjnych...224 4.3 Model działania IOB skierowany na budowę współpracy pomiędzy firmami w celu zwiększania innowacyjności...228 4.4 Podsumowanie i wnioski z badania FGI z przedstawicielami organizacji zrzeszających przedsiębiorców...229 5 Aneksy...230 5.1 Scenariusz IDI IOB...230 5.2 Scenariusz FGI firmy i IOB...231 5.3 Scenariusz FGI organizacje pracodawców...232 5
Badanie przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu Część III Raport końcowy 1 Bariery w nawiązywaniu współpracy przez przedsiębiorstwa w zakresie działalności innowacyjnej...237 1.1 Bariery w nawiązywaniu współpracy między przedsiębiorcami...237 1.2 Czynniki sprzyjające nawiązywaniu współpracy przedsiębiorstw z innymi przedsiębiorstwami...238 1.3 Czynniki wpływające na korzystanie bądź rezygnację z oferty regionalnych IOB...239 1.4 Dopasowanie instrumentów i działań prowadzonych przez IOB do potrzeb i oczekiwań przedsiębiorców...242 1.5 Mechanizmy, jakie należy wprowadzić, aby zwiększyć podejmowanie i rozwijanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami i IOB...244 1.6 Warunki, jakie powinny stworzyć regionalne IOB przedsiębiorcom w celu ułatwienia nawiązywania współpracy z innymi przedsiębiorcami...245 2 Określenie wewnętrznych czynników wpływających na podejmowanie działalności innowacyjnej...248 2.1 Cechy kadry kierowniczej przedsiębiorstw wpływające na podejmowanie współpracy w zakresie działalności innowacyjnej...248 2.2 Identyfikacja związku pomiędzy cechami kadry kierowniczej a stopniem innowacyjności przedsiębiorstwa...248 2.3 Studia przypadków przedsiębiorstw, które podjęły działania innowacyjne, oraz tych, które takich działań nie podjęły...249 3 Praktyka działania IOB w województwie kujawsko-pomorskim...254 3.1 Rzeczywista skala korzystania przedsiębiorstw z proinnowacyjnych usług oferowanych przez IOB w stosunku do możliwości ich wykonywania...256 3.2 Realizacja przez IOB usług wspierających przedsiębiorców w nawiązywaniu proinnowacyjnych kontaktów...257 3.3 Sposób zachęcania przedsiębiorców przez IOB do korzystania z oferowanych usług...257 3.4 Stopień współpracy IOB z innymi IOB w zakresie usług proinnowacyjnych...258 3.5 Działania podejmowane przez IOB w celu pozyskania nowych klientów...258 3.6 Bariery, jakie napotykają IOB w pozyskiwaniu nowych klientów...258 4 Podsumowanie sytuacji w zakresie współpracy przedsiębiorców i IOB w województwie kujawsko-pomorskim...259 5 Rekomendacje dla IOB z województwa kujawsko-pomorskiego...261 5.1 Rekomendacje dotyczące zwiększenia poziomu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami...261 5.2 Rekomendacje dotyczące zwiększenia poziomu współpracy między przedsiębiorstwami a instytucjami otoczenia biznesu...262 6 Wypracowanie mechanizmów stymulujących współpracę...265 6.1 Sposób, w jaki europejskie IOB wpływają na pobudzanie innowacyjności przedsiębiorstw...267 6.2 Narzędzia wspierające wzajemne kontakty przedsiębiorstw w celu prowadzenia wspólnej działalności innowacyjnej stosowane przez europejskie IOB...274 6.3 Narzędzia docierania do nowych klientów usług proinnowacyjnych stosowane przez europejskie IOB...283 7 Działania, jakie należy podjąć, aby dopasować ofertę regionalnych IOB do standardów europejskich rekomendacje.290 Załącznik 1 europejskie instytucje otoczenia biznesu...293 Załącznik 2 spis źródeł informacji...303 Spis tabel...304 Spis wykresów...304 6
Streszczenie 1 Streszczenie W wyniku zdiagnozowanego przez Toruńską Agencję Rozwoju Regionalnego SA (TARR) niskiego poziomu współpracy w zakresie działań innowacyjnych pomiędzy przedsiębiorstwami, przedsiębiorstwami a instytucjami otoczenia biznesu (IOB) skutkującego niskim poziomem innowacyjności w regionie zostało przeprowadzone badanie przedsiębiorstw i IOB w celu określenia poziomu, barier oraz czynników sprzyjających nawiązywaniu współpracy tych podmiotów. Celem badania było określenie potrzeb przedsiębiorców i IOB w zakresie wzmacniania wzajemnych kontaktów przedsiębiorstw prowadzących do działalności innowacyjnej. W ramach projektu badaniu zostali poddani przedsiębiorcy oraz IOB z województwa kujawsko-pomorskiego. W celu uzyskania pełnego obrazu współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami oraz przedsiębiorstwami a IOB użyto badań ilościowych (wywiady telefoniczne wspomagane komputerowo CATI) i badań jakościowych (indywidualne wywiady pogłębione IDI, zogniskowane wywiady grupowe FGI). Respondenci wywiadów zostali poproszeni o zidentyfikowanie barier oraz czynników sprzyjających nawiązywaniu kontaktów skutkujących wzrostem innowacyjności w regionie. Zarówno przedstawiciele przedsiębiorstw, jak i IOB zidentyfikowali te same elementy. Najczęściej wskazywanymi barierami w kreowaniu współpracy, zarówno pomiędzy przedsiębiorcami, jak i przedsiębiorców z IOB, był brak takiej potrzeby ze strony przedstawicieli firm. Przedsiębiorcy nie prowadzą także wspólnych działań z innymi przedsiębiorstwami oraz IOB ze względu na brak poczucia osiągnięcia szybkich i wymiernych korzyści. Przedstawiciele biznesu bardzo często nie ufają współkooperantom i nie nawiązują kontaktów ze względu na obawę przed utratą technologii, klientów oraz pozycji rynkowej. Poza barierami natury mentalnej przedsiębiorców dosięgają również wewnętrzne problemy, niepozwalające lub ograniczające możliwość kooperacji. Są to przede wszystkim trudności finansowe ograniczające zdolność do podejmowania i inwestowania w innowacyjne przedsięwzięcia. Zdaniem respondentów w regionie brakuje animatorów współpracy, których zadaniem byłaby pomoc w budowaniu relacji pomiędzy przedsiębiorcami. Nawiązywaniu kontaktu i współdziałaniu przeszkadzają też zbyt sformalizowane struktury wewnątrz przedsiębiorstw oraz nadmierna biurokracja IOB. Respondenci wskazywali także na niewystarczający poziom działań informacyjno-promocyjnych prowadzonych przez IOB w zakresie ich działalności, jak również prezentacji tzw. dobrych praktyk, dotyczących zarówno współpracy z IOB, jak i z innymi przedsiębiorstwami. Według badanych czynnikami zniechęcającymi do podjęcia współpracy z instytucjami są również brak profesjonalizmu osób tam pracujących, duże rozproszenie IOB oraz brak kompleksowej oferty. Przy dość długiej liście barier w nawiązywaniu kontaktów respondenci wskazali również elementy, jakie warunkują współpracę pomiędzy przedsiębiorstwami oraz przedsiębiorstwami a IOB. Czynnikiem determinującym podejmowanie wspólnych działań przez przedsiębiorców jest możliwość ekspansji na nowe rynki oraz poprawa jakości produktów i usług. Według badanych środowiskiem sprzyjającym wzajemnemu poznaniu, a później prowadzeniu wspólnych przedsięwzięć są wszelkiego rodzaju spotkania biznesowe. Przedstawiciele biznesu wskazali funkcjonowanie bazy o innowacyjnych firmach z regionu jako warunek ułatwiający nawiązywanie kontaktów. Dodatkowo, zdaniem badanych, rola IOB w animowaniu współpracy między przedsiębiorcami jest niezwykle istotna, jednak na chwilę obecną jest ona niewystarczająca i powinna ulec poprawie. W niniejszym raporcie poza diagnozą sytuacji w województwie kujawsko-pomorskim w zakresie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami oraz przedsiębiorstwami a IOB zostały przedstawione mechanizmy, jakie funkcjonują w europejskich IOB w zakresie wspierania powiązań kooperacyjnych obu grup. Zaprezentowane wyniki badania oraz zidentyfikowane narzędzia, jakimi posługują się europejskie IOB w kreowaniu współpracy ze strefą biznesu, zaowocowały propozycją działań, jakie powinny podjąć IOB w województwie kujawsko-pomorskim w celu poprawy i zintensyfikowania kontaktów z i pomiędzy przedsiębiorstwami w zakresie działań innowacyjnych. W kwestii równości szans, badani nie pokazują żadnych różnic między kobietami, a mężczyznami w zakresie wdrażania innowacji. Udział kobiet w przedsiębiorstwach o charakterze innowacyjnym nie jest zbyt wysoki. Najważniejsze stanowiska o charakterze decyzyjnym zajmują głównie mężczyźni. Kobiety, mimo promowanej polityki równościowej, w większości przypadków nie podejmują strategicznych decyzji w firmach w województwie kujawsko-pomorskim, w tym także w obszarze związanym z wdrażaniem innowacyjnych rozwiązań. 7
Wprowadzenie 2 Wprowadzenie 2.1 Opis przedmiotu badania Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA (TARR) realizuje projekt innowacyjny pn. Współpraca na rzecz budowania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw w regionie kujawsko-pomorskim w ramach Poddziałania 8.1.1 Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Celem projektu jest zwiększenie udziału instytucji otoczenia biznesu (IOB) w kształtowaniu warunków przyjaznych rozwijaniu proinnowacyjnej współpracy. Produktem finalnym projektu będzie model działania IOB sprzyjający budowaniu współpracy między firmami w celu zwiększenia innowacyjności w województwie kujawsko-pomorskim. Podjęcie się tego projektu to efekt obserwacji, z której wynika, iż obecnie innowacje rzadko powstają w izolacji. Firmy nawiązują różnego rodzaju współpracę z wieloma partnerami zewnętrznymi, by stworzyć bądź udoskonalać swoje produkty i usługi. Niski poziom współpracy między firmami, a także między firmami a IOB skutkuje niskim poziomem innowacyjności firm. W celu opracowania i wdrożenia modelu konieczna jest kompleksowa analiza praktyki nawiązywania współpracy między firmami oraz firmami i IOB w aspekcie działalności innowacyjnej. Zasadniczym odbiorcą niniejszego badania jest Toruńska Agencja Rozwoju Regionalnego SA. Wyniki badania pozwolą ocenić zapotrzebowanie firm i IOB na projektowany model współpracy i zostaną wykorzystane przy opracowywaniu modelu w ramach projektu, a także pomogą w ustaleniu właściwych adresatów usług wypracowanych w ramach tego modelu. Staną się one też cennym źródłem informacji dla: pozostałych IOB w regionie, przedsiębiorców, jednostek samorządu terytorialnego, jednostek naukowych B+R, organizacji pozarządowych, środowiska akademicko-naukowego. Jak również pozwolą wyżej wymienionym podmiotom zidentyfikować sposoby nawiązywania współpracy międzyinstytucjonalnej oraz zwiększyć jej intensywność. Wpłynie to także na zwiększenie świadomości w zakresie korzyści płynących ze współpracy, co z kolei przyczyni się do wzrostu innowacyjności oraz rozwoju przedsiębiorstw w województwie kujawsko-pomorskim. 2.2 Cele i założenia badania Głównym celem badania jest identyfikacja potrzeb przedsiębiorców i IOB w zakresie wzmacniania kontaktów między przedsiębiorstwami prowadzących do działalności innowacyjnej. Szczegółowe cele badania to: Identyfikacja barier w nawiązywaniu współpracy przez firmy z innymi firmami i IOB w obszarze działalności innowacyjnej oraz określenie czynników stymulujących nawiązywanie współpracy przez firmy w zakresie działalności innowacyjnej. Określenie wewnętrznych czynników wpływających na podejmowanie działalności innowacyjnej. Uzyskanie wiedzy na temat praktyki działania w zakresie pobudzania innowacyjności przez IOB i identyfikacja barier w nawiązywaniu współpracy IOB z nowymi klientami. Wypracowanie mechanizmów stymulujących współpracę przedsiębiorców z innymi przedsiębiorcami. W celu realizacji celów badania zadano pytania badawcze dotyczące poniższych zagadnień. Bariery w nawiązywaniu współpracy przez przedsiębiorstwa w zakresie działalności innowacyjnej Jakie bariery przeszkadzają przedsiębiorstwom w nawiązywaniu współpracy z innymi przedsiębiorstwami? Jakie czynniki sprzyjają nawiązywaniu współpracy z innymi przedsiębiorstwami? Jakie czynniki wpływają na korzystanie bądź rezygnację z oferty regionalnych IOB? Czy działania i instrumenty proponowane przez IOB są dopasowane do potrzeb i oczekiwań przedsiębiorców? Jakie mechanizmy należy wypracować by zwiększyć podejmowanie i rozwijanie współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami a IOB? Jakie warunki powinny stworzyć regionalne IOB przedsiębiorstwom w celu ułatwienia nawiązywania współpracy z innymi przedsiębiorstwami? 9
Badanie przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu Określenie wewnętrznych czynników wpływających na podejmowanie działalności innowacyjnej Jakie cechy kadry kierowniczej przedsiębiorstw wpływają na podejmowanie współpracy w zakresie działalności innowacyjnej? Czy istnieje związek pomiędzy cechami kadry kierowniczej a stopniem innowacyjności przedsiębiorstwa? Praktyka działania IOB Jaka jest rzeczywista skala korzystania przedsiębiorców z proinnowacyjnych usług oferowanych przez IOB w stosunku do możliwości ich wykonywania? Czy IOB realizują usługi wspierające przedsiębiorców w nawiązywaniu proinnowacyjnych kontaktów? W jaki sposób IOB zachęcają przedsiębiorców do korzystania ze swoich usług? Jaki jest stopień współpracy IOB z innymi IOB w zakresie usług proinnowacyjnych? Jakie działania podejmują IOB w celu pozyskiwania nowych klientów? Na jakie bariery napotykają IOB w pozyskiwaniu nowych klientów? Wypracowanie mechanizmów stymulujących współpracę W jaki sposób europejskie IOB wpływają na pobudzanie innowacyjności przedsiębiorstw? Jakie narzędzia wspierające wzajemne kontakty przedsiębiorstw w celu prowadzenia wspólnej działalności innowacyjnej stosują europejskie IOB? Jakie narzędzia docierania do nowych klientów usług proinnowacyjnych stosują europejskie IOB? Jakie działania należy podjąć, aby dopasować ofertę regionalnych IOB do standardów europejskich? Odpowiedzi na postawione wyżej pytania opracowano na podstawie wyników analiz danych zastanych oraz informacji pozyskanych w trakcie prowadzenia badania. Szczegółowe wyniki przeprowadzonych badań znajdują się w raporcie z badania przedsiębiorstwo oraz raporcie z badania IOB. 2.3 Kontekst społeczno-gospodarczy badania Województwo kujawsko-pomorskie podzielone jest na trzy podregiony: bydgosko-toruński, grudziądzki oraz włocławski. Zgodnie z badaniem przeprowadzonym w 2012 roku, przez IBnGR (Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową) podregion bydgosko-toruński pod względem atrakcyjności inwestycyjnej dla działalności przemysłowej zajął 8 miejsce wśród 54 badanych podregionów Polski, natomiast pod względem atrakcyjności inwestycyjnej dla działalności usługowej 5 miejsce oraz dla działalności zaawansowanej technologicznie 7 miejsce. Pozostałe podregiony uzyskały w wyniku oceny niższe miejsca w rankingu niż podregion bydgosko-toruński. Tabela 1. Atrakcyjność inwestycyjna podregionów województwa kujawsko-pomorskiego Podregion Działalność przemysłowa Działalność usługowa Działalność zaawansowana technologicznie bydgosko-toruński Bardzo wysoko (5) Bardzo wysoko (5) Bardzo wysoko (5) grudziądzki Nisko (2) Wysoko (4) Nisko (1) włocławski Wysoko (4) Przeciętnie (3) Nisko (1) Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2012, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2012. Zidentyfikowanymi mocnymi stronami podregionu bydgosko-toruńskiego są: duże zasoby wykwalifikowanej pracowników oraz bezrobotnych, duża podaż absolwentów i studentów; korzystna struktura gospodarki; wysoka aktywność gospodarcza; ponadprzeciętna siła nabywcza przedsiębiorstw i gospodarstw domowych; bliskość dużego portu morskiego oraz ponadprzeciętnie rozwinięty sektor transportu i logistyki; funkcjonowanie portu lotniczego oferującego połączenia międzynarodowe, dobra dostępność transportowa; ponadprzeciętnie rozwinięta infrastruktura kultury, ponadprzeciętne nakłady na lokalną infrastrukturę publiczną; 10
Wprowadzenie Słabe strony tego obszaru to: niewielka powierzchnia wolnych obszarów inwestycyjnych w specjalnych strefach ekonomicznych; wysoki poziom przestępczości oraz niski poziom wykrywalności przestępstw. 2.3.1 Populacja województwa kujawsko-pomorskiego Liczba ludności w województwie kujawsko-pomorskim w 2011 roku wyniosła 2 098 370, z czego ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 19,0%, w wieku produkcyjnym 64,4%, natomiast w wieku poprodukcyjnym 16,4%. Liczba mężczyzn w wieku przedprodukcyjnym oraz w wieku produkcyjnym 1 jest większa niż liczba kobiet, jednak te różnice nie są zbyt istotne. Natomiast kobiety w wieku poprodukcyjnym stanowią ok. 70% wszystkich osób w tym wieku. Wykres 1. Liczba ludności w województwie kujawsko-pomorskim z podziałem na wiek w latach 2009-2011 800 000 700 000 600 000 500 000 400 000 300 000 200 000 100 000 0 208 049 198 348 691 879 646 548 98 040 226 219 208 157 198 585 709 546 647 396 99 512 235 515 204 784 194 808 708 333 643 126 103 976 243 343 2009 2010 2011 Mężczyźni w wieku przedprodukcyjnym Mężczyźni w wieku produkcyjnym Mężczyźni w wieku poprodukcyjnym Kobiety w wieku przedprodukcyjnym Kobiety w wieku produkcyjnym Kobiety w wieku poprodukcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wskaźnik obciążenia demograficznego w 2011 roku w województwie kujawsko-pomorskim wynosił 55,3 osoby w wielu nieprodukcyjnym przypadające na 100 osób w wieku produkcyjnym. Wartość ta jest zbliżona do wartości wskaźnika dla Polski, który wyniósł 55,8, najniższa wartość charakteryzuje województwo opolskie (52,8), natomiast najwyższa województwo lubelskie (58,3). 2.3.2 Podmioty gospodarcze w województwie kujawsko-pomorskim W 2011 roku w województwie kujawsko-pomorskim liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych wynosiła 184 365, z czego podmioty zarejestrowane na terenie miast: Bydgoszcz, Toruń, Włocławek stanowiły 42,7%, co świadczy o dużym skupieniu przedsiębiorstw wokół największych miast w regionie. Przedsiębiorstwa z sektora usługowego stanowiły 76% wszystkich, natomiast firmy z sektora przemysłowego 21%. Wśród wszystkich przedsiębiorstw, największy odsetek firm stanowią mikro przedsiębiorstwa zatrudniające od 0 do 9 osób (w 2011 roku 94,7%), natomiast najmniejszy odsetek stanowią przedsiębiorstwa duże zatrudniające powyżej 250 pracowników (0,1%). 1 Wiek produkcyjny wiek zdolności do pracy, obejmuje mężczyzn w wieku 18-64 lata i kobiety w wieku 18-59 lat. 11
Badanie przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu Wykres 2. Liczba podmiotów zarejestrowanych w województwie kujawsko-pomorskim wpisanych do rejestru REGON w podziale na wielkość przedsiębiorstwa w latach 2009-2011 190 000 185 000 180 000 175 000 244 1 625 7 924 239 1 611 7 947 233 1 586 7 966 170 000 165 000 172 238 176 210 174 580 2009 2010 2011 0-9 10-49 50-249 pow. 250 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Biorąc pod uwagę liczbę podmiotów zarejestrowanych na 10 tys. mieszkańców potwierdza się teza, że większość przedsiębiorstw zlokalizowanych jest wokół największego podregionu z dwoma silnie dominującymi ośrodkami, tj. z Bydgoszczą i Toruniem. Przy średniej wysokości wskaźnika dla całego województwa wynoszącej 880 podmiotów na 10 tys. mieszkańców, w podregionie bydgosko-toruńskim przypada 1 100 podmiotów na 10 tys. mieszkańców. Wykres 3. Liczba podmiotów zarejestrowanych do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców w latach 2009-2011 1200 1100 1000 900 800 700 600 1 086 981 1 111 1 109 1015 1004 880 886 879 790 782 768 716 715 708 2009 2010 2011 Polska Podregion bydgosko-toruński Podregion włocławski Województwo kujawsko-pomorskie Podregion grudziądzki Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 2.3.3 Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim Sytuacja na rynku pracy w regionie w kontekście zjawiska bezrobocia kształtuje się na niezadowalającym poziomie. Stopa bezrobocia w województwie kujawsko-pomorskim wynosi ok. 17% i jest ona jedną z wyższych w kraju, przy średniej dla Polski wynoszącej 12,5% W większości regionów województwa stopa bezrobocia oscyluje wokół 20%. Podregionem, w którym sytuacja jest najgorsza pod względem liczby osób bezrobotnych jest podregion włocławski z 22% bezrobociem (w powiecie lipnowskim sięga ono 28%). Podregion bydgosko-toruński jest natomiast tym, w którym osób bez pracy jest najmniej, tj. ok. 8%. 12
Wprowadzenie Wykres 4. Stopa bezrobocia w latach 2009-2011 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 21,0% 22,4% 22,6% 19,8% 21,1% 20,8% 16,2% 17,0% 17,0% 12,1% 12,4% 12,5% 9,4% 9,6% 9,5% 2009 2010 2011 Polska Podregion bydgosko-toruński Podregion włocławski Województwo kujawsko-pomorskie Podregion grudziądzki Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wysoką stopę bezrobocia potwierdza niski na tle całego kraju wskaźnik zatrudnienia ludności w wieku produkcyjnym, który wynosi ok. 63%, co plasuje region na 12 miejscu spośród wszystkich województw. Średni wskaźnik zatrudnienia dla Polski wynosi 65,3%, natomiast województwo posiadające najwyższy wskaźnik to mazowieckie (70,6%). Dla wszystkich regionów kraju wskaźnik zatrudnienia jest wyższy dla mężczyzn, niż dla kobiet. Wykres 5. Wskaźnik zatrudnienia w wieku produkcyjnym w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2009-2011 70,0% 69,0% 67,9% 68,9% 65,0% 60,0% 62,6% 62,5% 63,2% 55,0% 55,8% 56,7% 57,0% 50,0% 2009 2010 2011 Ogółem w wieku produkcyjnym Kobiety w wieku produkcyjnym Mężczyźni w wieku produkcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wysoka stopa bezrobocia oraz niski wskaźnik zatrudnienia w województwie w porównaniu do pozostałych regionów kraju wskazują na niekorzystną sytuację osób w wieku produkcyjnym na rynku pracy. Dodatkowo przeciętne miesięczne wynagrodzenie w porównaniu do średniej krajowej kształtuje się na poziomie 84%, co plasuje kujawsko-pomorskie na 13 miejscu w kraju. Warto zwrócić uwagę, że przykładowo w województwie mazowieckim wskaźnik przeciętnego wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej wynosi 124%. Podobnie jak w przypadku wcześniej omawianych wskaźników relacja wynagrodzenia w podregionie bydgosko-toruńskim jest wyższa, niż w całym województwie, najsłabiej wypada ponownie podregion grudziądzki. 13
Badanie przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu Wykres 6. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w województwie kujawsko-pomorskim w relacji do średniej krajowej w latach 2009-2011 95,0% 90,0% 91,0% 90,3% 90,5% 85,0% 80,0% 75,0% 84,8% 84,7% 84,5% 79,5% 79,8% 79,0% 77,7% 78,6% 78,1% 2009 2010 2011 Województwo kujawsko-pomorskie Podregion grudziądzki Podregion bydgosko-toruński Podregion włocławski Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 2.3.4 Działalność innowacyjna oraz B+R Działalność B+R w województwie kujawsko-pomorskim prowadzona była w 2010 roku przez 76 jednostek, z czego 64 były to jednostki z sektora przedsiębiorstw. Nakłady na działalność B+R w 2010 roku wyniosły 98,7 PLN na jednego mieszkańca, przy średniej krajowej wynoszącej 272,8 PLN. Najwyższe nakłady są ponoszone na terenie województwa mazowieckiego i wynoszą niemal 10 razy więcej niż w kujawsko-pomorskim, tj. 812,0 PLN w 2010 roku. Taka duża różnica pomiędzy wysokością nakładów w kujawsko-pomorskim oraz wiodących województwach, a także 12 miejsce pod względem wielkości nakładów w kraju, świadczą o niskiej aktywności B+R przedsiębiorstw w województwie. Wykres 7. Przeciętne wydatki na działalność B+R na 1 mieszkańca w latach 2008-2010 300,0 272,8 250,0 200,0 202,2 237,7 167,6 [PLN] 150,0 100,0 62,6 98,7 50,0 0,0 2008 2009 2010 Polska Województwo kujawsko-pomorskie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Odsetek przedsiębiorstw ponoszących nakłady na działalność B+R w 2010 roku wyniósł 19% przy średniej dla Polski wynoszącej 24%. Województwo kujawsko-pomorskie pod względem liczby przedsiębiorstw ponoszących nakłady na działalność B+R plasowało się w 2010 roku na 10 miejscu. Najwyższy odsetek przedsiębiorstw ponoszących nakłady na B+R jest w województwach podkarpackim oraz pomorskim i wynosi odpowiednio 48% oraz 46,9%. 14
Wprowadzenie Wykres 8. Udział podmiotów gospodarczych ponoszących nakłady na działalność B+R w ogólnej liczbie podmiotów w latach 2008-2010 35% 30% 25% 20% 15% 32% 27% 27% 14% 24% 19% 10% 2008 2009 2010 Polska Województwo kujawsko-pomorskie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Poziom zatrudnienia w zakresie działalności B+R w ludności aktywnej zawodowo w regionie wynosi 0,47%, przy średniej krajowej wynoszącej ponad 0,7%. Województwa, w których ten wskaźnik jest najwyższy to mazowieckie (1,45%) oraz małopolskie (1,01%). Niski poziom zatrudnienia w regionie w zakresie działalności B+R jest konsekwencją niskiej liczby podmiotów prowadzących tego typu działalność w porównaniu do wiodących województw w kraju. Wykres 9. Udział zatrudnionych w zakresie działalności B + R w ludności aktywnej zawodowo w latach 2008-2010 0,75% 0,70% 0,65% 0,60% 0,70% 0,70% 0,73% 0,55% 0,50% 0,45% 0,48% 0,45% 0,47% 0,40% 2008 2009 2010 Polska Województwo kujawsko-pomorskie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. W 20120 roku w województwie kujawsko-pomorskim przedsiębiorstwa z sektora usług poniosły na działalność innowacyjną wydatki w wysokości 54416 tys. PLN. Stanowi to 0,5% wszystkich wydatków w Polsce (10 miejsce wśród wszystkich województw w kraju). Największy odsetek wydatków ponoszony jest przez przedsiębiorstwa usługowe z województwa mazowieckiego (77% wszystkich wydatków), kolejne przez przedsiębiorstwa z województwa śląskiego (5% wszystkich wydatków krajowych). W przypadku przedsiębiorstw przemysłowych nie istnieje taka duża dysproporcja pomiędzy poszczególnymi województwami, jak dla przedsiębiorstw usługowych. Przedsiębiorstwa z województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 roku poniosły 4% wszystkich nakładów na innowacje w kraju, tj. 1075279 tys. PLN. Największy odsetek nakładów został poniesiony w województwie mazowieckim, tj. 26%. Natomiast w 2011 roku przedsiębiorstwa z regionu w innowacje zainwestowały 2,8%, przy czym największe nakłady poniesiono województwie śląskim (19,3%). Największy odsetek nakładów na innowacje, bez względu na branże, przeznaczany jest na inwestycje w środki trwałe, natomiast najmniejszy na szkolenia personelu oraz marketing związany z wprowadzaniem nowych czy istotnie ulepszonych produktów. Przedsiębiorstwa z województwa kujawsko-pomorskiego ponoszą wyższe nakłady na innowacje związane z inwestycją w środki trwałe w relacji do pozostałych działań innowacyjnych, niż średnie przedsiębiorstwo w kraju. Widać również istotną różnicę pomiędzy średnimi nakładami na działalność B+R ponoszonymi przez przeciętne przedsiębiorstwo 15
Badanie przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu z Polski oraz przedsiębiorstwo z kujawsko-pomorskiego. W przypadku przedsiębiorstw usługowych jest to czterokrotna różnica, natomiast w przypadku przedsiębiorstw przemysłowych trzykrotna. Wykres 10. Wydatki w podziale na rodzaje działalności innowacyjnej w 2010 roku 100,0% 90,0% 4,5% 3,2% 1,9% 0,5% 0,8% 0,7% 0,4% 0,3% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 54,9% 79,9% 75,3% 90,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 16,3% 7,6% 12,5% Polska 9,4% 0,2% 3,1% Województwo kujawsko-pomorskie Przedsiębiorstwa z sektora usług 2,1% 3,9% 14,1% Polska 1,0% 5,5% 1,5% Województwo kujawsko-pomorskie Przedsiębiorstwa przemysłowe działalność badawczo rozwojowa (B+R) zakup wiedzy ze źródeł zewnętrznych zakup oprogramowania nakłady inwestycyjne na środki trwałe ogółem szkolenia personelu związane bezpośrednio z wprowadzaniem innowacji produktowych lub procesowych marke ng związany z wprowadzeniem nowych lub istotnie ulepszonych produktów Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 2.4 Spis tabel Tabela 1. Atrakcyjność inwestycyjna podregionów województwa kujawsko-pomorskiego... 10 2.5 Spis wykresów Wykres 1. Liczba ludności w województwie kujawsko-pomorskim z podziałem na wiek w latach 2009-2011... 11 Wykres 2. Liczba podmiotów zarejestrowanych w województwie kujawsko-pomorskim wpisanych do rejestru REGON w podziale na wielkość przedsiębiorstwa w latach 2009-2011... 12 Wykres 3. Liczba podmiotów zarejestrowanych do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców w latach 2009-2011... 12 Wykres 4. Stopa bezrobocia w latach 2009-2011... 13 Wykres 5. Wskaźnik zatrudnienia w wieku produkcyjnym w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2009-2011... 13 Wykres 6. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w województwie kujawsko-pomorskim w relacji do średniej krajowej w latach 2009-2011... 14 Wykres 7. Przeciętne wydatki na działalność B+R na 1 mieszkańca w latach 2008-2010... 14 Wykres 8. Udział podmiotów gospodarczych ponoszących nakłady na działalność B+R w ogólnej liczbie podmiotów w latach 2008-2010... 15 Wykres 9. Udział zatrudnionych w zakresie działalności B + R w ludności aktywnej zawodowo w latach 2008-2010... 15 Wykres 10. Wydatki w podziale na rodzaje działalności innowacyjnej w 2010 roku... 16 16
Wprowadzenie 3 Opis zastosowanej metodologii 3.1 Opis technik badawczych i narzędzi 3.1.1 Analiza danych zastanych (desk research) Analiza danych zastanych opiera się na zebraniu i analizie danych istniejących. W ramach analizy danych zastanych przedstawione zostały kluczowe zestawy zmiennych charakteryzujących działania IOB na rzecz wspierania innowacyjności przedsiębiorstw zarówno w Polsce, jak i zagranicą. Analiza desk research opiera się na: oficjalnych stronach internetowych IOB, broszurach informacyjnych oraz opracowaniach dotyczących przedmiotu i celu badania. Celem analizy jest zebranie najlepszych praktyk w zakresie wspierania innowacyjności przedsiębiorstw przez IOB. 3.1.2 Wywiady telefoniczne CATI (computer assisted telephone interview) Podczas wywiadu telefonicznego(cati) ankieter przeprowadza rozmowę z respondentem, nie spotykając się z nim osobiście, tylko pośrednio (kontakt telefoniczny). Wywiady telefoniczne są wspomagane komputerowo. Ankieterzy rozmawiając przez telefon, zadają wyświetlone na ekranie pytania kwestionariusza wywiadu i zapisują na klawiaturze (i/lub nagrywają) odpowiedzi respondentów, które automatycznie trafiają do pamięci komputera. W ten sposób na bieżąco kontroluje się postępy badania oraz sprawdza pracę teleankieterów. Wyniki są dostępne niemal natychmiast po zakończeniu badania. Taka procedura likwiduje proces przepisywania i kodowania, zmniejsza liczbę błędów ankieterskich, oszczędza czas i dostarcza wszystkich niezbędnych danych statystycznych. Wywiady telefoniczne gwarantują wysoką jakość badania oraz szybkie zakończenie pracy terenowej. Powinny być one jednak krótkie, a pytania niezbyt osobiste. Badanie metodą CATI jest najskuteczniejsze, gdy zachodzi konieczność zebrania odpowiednio dużej liczby wywiadów w określonym przez zamawiającego czasie oraz konieczność zminimalizowania kosztów badania. Dodatkowe zalety badań telefonicznych to: wysoki procent realizacji próby zapewniający reprezentatywność; ciągła kontrola nad przebiegiem i jakością zbierania danych; możliwość wkomponowania elementów badań jakościowych, czyli pytań otwartych i półotwartych, co pozwoli na uzyskanie dodatkowych informacji. W przedmiotowym badaniu wykorzystanie metody wywiadu telefonicznego jest zasadne ze względu na możliwość objęcia badaniem dużej grupy różnych typów respondentów. Celem tego badania było określenie barier oraz czynników stymulujących współpracę w zakresie działalności innowacyjnej z innymi podmiotami, w tym IOB w regionie kujawsko-pomorskim. W wywiadach udział wzięło łącznie 1038 respondentów osób decyzyjnych w przedsiębiorstwach funkcjonujących w tym regionie. Losowy dobór jednostek badanych w warstwach wyznaczonych z uwzględnieniem kryterium geograficznego zapewnił reprezentatywność badania dla całej populacji, z błędem nieprzekraczającym 3% przy zachowaniu 95-procentowego przedziału ufności. Badanie zrealizowano z wykorzystaniem standaryzowanego narzędzia kwestionariusza wywiadu. Zawierał on 26 pytań merytorycznych; 24 z nich to pytania zamknięte i półotwarte, z predefiniowaną kafeterią odpowiedzi, zaś 2 to pytania w pełni otwarte, pozwalające badanemu na swobodną poszerzoną wypowiedź. By umożliwić analizę wyników w dekompozycji na cechy istotnie charakteryzujące badane przedsiębiorstwa, kwestionariusz wywiadu uzupełniony został o 7 pytań metryczkowych. Tabela 1. Struktura próby Rodzaj przedsiębiorstw Przedsiębiorstwa przemysłowe Przedsiębiorstwa z sektora usług Sekcja PKD B 12 C 268 D 10 E 12 G 352 H 65 J 82 K 143 M 94 Źródło: Opracowanie własne. Wielkość przedsiębiorstwa Sektor własności Mikro Małe Średnie Duże Publiczny Prywatny 205 33 48 16 14 288 496 145 73 22 17 719 17
Badanie przedsiębiorstw oraz instytucji otoczenia biznesu 3.1.3 Indywidualne wywiady pogłębione IDI (individual in-depth interview) Indywidualny wywiad pogłębiony (IDI) to jedna z bardziej popularnych metod badań jakościowych, polegająca na szczegółowej, wnikliwej rozmowie z informatorem/respondentem, której celem jest dotarcie do precyzyjnych informacji, poszerzenie wiedzy związanej z tematem badania. W trakcie wywiadu indywidualnego podejmowane są pytania badawcze o charakterze eksploracyjnym, próby wyjaśniania/zrozumienia zjawisk, motywacji, postaw, zachowań. Wywiady pogłębione prowadzone są przez wyspecjalizowanych badaczy o predyspozycjach psychologicznych, którzy umiejętnie wprowadzają kolejne tematy rozmowy, odpowiednio ukierunkowują wypowiedź respondenta, pomagają w ujawnianiu przekonań, opinii, postaw. Przebieg indywidualnego wywiadu pogłębionego jest zazwyczaj rejestrowany za pomocą dyktafonu lub kamery, a podstawą interpretacji wyników staje się pogłębiona analiza informacji uzyskanych w całej serii niezależnych wywiadów. Wywiady indywidualne prowadzone są zwykle w przypadkach trudnej dostępności określonego rodzaju respondentów bądź w sytuacjach, gdy podejmowane zagadnienia mają charakter drażliwy, kontrowersyjny, intymny. Techniką wywiadu indywidualnego zbadano dwie grupy: przedstawicieli kadry zarządzającej przedsiębiorstw oraz przedstawicieli IOB. W gronie 30reprezentantów przedsiębiorstw znalazły się osoby pełniące różne funkcje, najczęściej byli to właściciele firm, dyrektorzy (m.in. dyrektor zarządzający, dyrektor działu rozwoju, dyrektor ds. produkcji), prezesi i wiceprezesi bądź członkowie zarządu, ale także kierownicy, menedżerowie i koordynatorzy projektów. Niektórzy z respondentów pełnili w swoich przedsiębiorstwach więcej niż jedną funkcję. Objęcie w ramach badania wywiadem indywidualnym osób dysponujących wiedzą niezbędną do sprawowania określonych funkcji pozwoliło na uzyskanie pogłębionych informacji dotyczących badanej problematyki. W ramach badania wzięło udział 15 firm z Torunia, 11 firm z Bydgoszczy oraz cztery z innych miejscowości (2 z Włocławka i po jednej z Zielonki i Łysomic). 15 firm reprezentowało przetwórstwo przemysłowe, 5 branżę informatyczną, 3 doradztwo, pozostałe m.in. usługi, transport oraz edukację. Wśród 30 przedstawicieli IOB znajdowało się 15 kobiet i 15 mężczyzn. Reprezentowali instytucje z takich miast województwa kujawsko-pomorskiego, jak: 18 Bydgoszcz (13 wywiadów), Toruń (5 wywiadów), Włocławek (3 wywiady), Grudziądz (2 wywiady), Solec Kujawski (2 wywiady), Świecie (2 wywiady), Inowrocław (1 wywiad), Tuchola (1 wywiad), Płużnica (1 wywiad). Uczestnicy badania to pracownicy licznych, różnorodnych IOB z terenu województwa kujawsko-pomorskiego, którymi są: 1. Loża Bydgoska Business Centre Club EGB INVESTMENTS SA, 2. Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości przy Polskim Towarzystwie Ekonomicznym Inowrocław, 3. Włocławski Inkubator Innowacji i Przedsiębiorczości, 4. Izba Gospodarcza w Grudziądzu, 5. Regionalne Centrum Innowacyjności przy UTP w Bydgoszczy, 6. Park Przemysłowo-Technologiczny Włocławek, 7. Kujawsko-Pomorski Związek Pracodawców i Przedsiębiorców w Bydgoszczy, 8. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości UMK w Toruniu, 9. Kujawsko-Pomorska Izba Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Bydgoszczy, 10. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości WSG w Bydgoszczy, 11. Grudziądzki Park Przemysłowy, 12. Vistula Park Świecie, 13. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości UTP w Bydgoszczy, 14. Bydgoski Park Przemysłowy, 15. Związek Narzędziowców Regionu Bydgoszcz, 16. Centrum Rozwoju Progres w Tucholi, 17. Kujawsko-Pomorska Organizacja Pracodawców Lewiatan w Toruniu, 18. Izba Przemysłowo-Handlowa w Toruniu, 19. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości WSHE we Włocławku, 20. Towarzystwo Rozwoju Gminy Płużnica,
Wprowadzenie 21. Inkubator Przedsiębiorczości w Solcu Kujawskim, 22. Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości WSB w Toruniu, 23. Park Przemysłowy w Solcu Kujawskim, 24. Izba Przemysłowo-Handlowa w Bydgoszczy, 25. Stowarzyszenie Bydgoski Klaster Przemysłowy, 26. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Bydgoszczy, 27. Toruński Park Technologiczny, 28. Inkubator Przedsiębiorczości w Świeciu, 29. Kujawsko-Pomorskie Zrzeszenie Handlu i Usług w Bydgoszczy, 30. Pomorsko-Kujawska Izba Budownictwa w Bydgoszczy. Zgodnie z założeniem respondenci zajmowali stanowiska decyzyjne w swoich firmach i instytucjach. W wyniku takiego doboru uczestników badania możliwe było zebranie informacji od osób posiadających praktyczną wiedzę w zakresie analizowanych problemów. Badani pełnili następujące funkcje: prezes (9 osób), dyrektor (11 osób), wicedyrektor/zastępca dyrektora (3 osoby), kierownik (2 osoby), koordynator ds. projektów (1 osoba), koordynator ds. promocji i PR (1 osoba), podinspektor (1 osoba). Nieliczni respondenci wskazali na pełnienie kilku funkcji jednocześnie. 3.1.4 Zogniskowane wywiady grupowe FGI (focus group interview) Badania realizowane metodą wywiadu zogniskowanego mają przede wszystkim charakter eksploracyjny poszukiwane informacje to zazwyczaj odpowiedzi na pytania problemowe: jak? dlaczego? Nie jest to metoda mówiąca o natężeniu danej cechy, ale o powodach takiej a nie innej oceny. Wyników badań jakościowych nie generalizujemy na populację. Metoda interpretacji jest więc bardziej swobodna, subiektywna, daje odpowiedzi na pytania, które w przypadku badań ilościowych w ogóle nie są poruszane. FGI mają służyć zrozumieniu rzeczywistości, a nie jej pomiarowi. Badanie fokusowe przypomina swobodną rozmowę grupy znajomych bez sztywnego trzymania się pytań z ankiety, moderator jedynie przy pomocy scenariusza stopniowo pogłębia te obszary, które są najważniejsze z punktu widzenia celu badania. W ramach niniejszego badania wywiady grupowe zostały przeprowadzone z przedstawicielami IOB, przedstawicielami organizacji zrzeszających przedsiębiorców w województwie kujawsko-pomorskim oraz z przedstawicielami firm. Wśród przedstawicieli IOB biorących udział w wywiadzie znalazły się następujące osoby: przedstawiciel Włocławskiego Inkubatora Przedsiębiorczości i Innowacji, przedstawiciel Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości WSB z Torunia, przedstawiciel Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości WSG z Bydgoszczy, przedstawiciel Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości UTP z Bydgoszczy, przedstawiciel Ośrodka Wspierania Przedsiębiorczości przy Polskim Towarzystwie Ekonomicznym Inowrocław, przedstawiciel Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości WSHE z Włocławka oraz Stowarzyszenia Kujawskiej Inicjatywy Gospodarczej, dyrektor biura Izby Przemysłowo-Handlowej w Toruniu. Organizacje zrzeszające przedsiębiorców podczas badania reprezentowali: dyrektor biura Izby Przemysłowo-Handlowej w Toruniu, prezes Stowarzyszenia Bydgoski Klaster Przemysłowy, przedstawiciel Kujawsko-Pomorskiej Izby Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Bydgoszczy, kierownik projektu Voucher badawczy Kujawsko-Pomorskiego Związku Pracodawców i Przedsiębiorców, wiceprezes Kujawsko-Pomorskiego Związku Pracodawców i Przedsiębiorców, prezes Kujawsko-Pomorskiej Organizacji Pracodawców Lewiatan. Wśród przedstawicieli przedsiębiorstw znalazły się następujące osoby: właścicielka firmy cateringowej i restauracji, właścicielka firmy konsultingowo-doradczej w zakresie analiz finansowych i zarządzania finansami, pracownik odpowiedzialny za utrzymanie ruchu i wdrażanie modernizacji i innowacji w firmie produkującej części metalowe, koordynator projektów w firmie zajmującej się montażem systemów wentylacyjnych, projektant-konstruktor w firmie zajmującej się automatyką. 19