Wszyscy zawodnicy, zarówno amatorzy, jak i profesjonaliœci, mog¹ otrzymywaæ stypendia sportowe.

66 Prawo sportowe Wszyscy zawodnicy, zarówno amatorzy, jak i profesjonaliœci, mog¹ otrzymywaæ stypendia sportowe. Jacek Foks Stypendia sportowe zagadnienia publicznoprawne W artykule omówiono treœæ przepisów prawnych, dotycz¹cych stypendiów sportowych, które po ostatnich nowelizacjach ustawy o kulturze fizycznej oraz wejœciu w ycie ustawy o Polskiej Konfederacji Sportu zmieni³y zasady przyznawania, wstrzymywania i cofania stypendiów sportowych. S OWA KLUCZOWE: prawo sportowe œwiadczenia materialne dla sportowców stypendium sportowe. Zarówno przepisy Ustawy z 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej 1 (dalej ukf), jak i rozporz¹dzeñ wykonawczych do ukf nie zawieraj¹ definicji stypendium sportowego. Chocia w literaturze istnieje kilka opracowañ poœwiêconych temu zagadnieniu 2, trudno okreœliæ 1 Dz. U. Nr 25, poz. 113 z póÿn. zm. 2 Instytucja stypendium sportowego zosta³a omówiona w kilku pracach A. Kijowskiego m.in.: Prawna problematyka stypendiów sportowych. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1981, z. 3; Sytuacja prawna sportowca wyczynowego. Warszawa-Poznañ 1984, PWN, jednoznacznie zakres tego pojêcia. Na podstawie postanowieñ ukf oraz aktów wykonawczych za stypendium sportowe nale y uznaæ œwiadczenie materialne (przede wszystkim pieniê ne) na rzecz sportowca, dokonywane jednorazowo lub okresowo przez okre- s. 65-93; Stosunki prawne sportowców z klubami sportowymi [w:] Status prawny sportowców, Sport i Prawo nr 8, Poznañ 2001. Wydawnictwo Poznañskie, s. 57-61; Status prawny sportowca profesjonalnego [w:] Prawne problemy sportu zawodowego, Sport i Prawo nr 3, Poznañ 1995, Wydawnictwo Poznañskie, s. 32-33. Sport Wyczynowy 2002, nr 11-12/455-456

Stypendia sportowe zagadnienia publicznoprawne 67 œlony podmiot (m.in. organ administracji rz¹dowej lub samorz¹dowej, zwi¹zek czy klub sportowy) z tytu³u dzia³alnoœci zwi¹zanej ze sportem (np. cz³onkostwa w kadrze narodowej lub klubie sportowym czy osi¹gania wysokich wyników sportowych). Instytucja stypendium sportowego zosta³a uregulowana przepisami art. 22 ust. 2-6 ukf oraz aktów wykonawczych, wydanych na podstawie art. 22 ust. 5 i 6 tej Ustawy : 1. Rozporz¹dzenia Ministra Edukacji Narodowej z 4 stycznia 2001 r. w sprawie zasad i trybu przyznawania, wstrzymywania i cofania oraz wysokoœci stypendiów sportowych dla cz³onków kadry narodowej i olimpijskiej 3 (dalej Rozp. Styp.); 2. Rozporz¹dzenia Ministra Edukacji Narodowej z 20 grudnia 2001 r. w sprawie zasad i trybu zaliczania okresów pobierania stypendiów sportowych do okresu zatrudnienia, od którego zale- ¹ uprawnienia pracownicze wynikaj¹ce ze stosunku pracy. 4 Zgodnie z 1 Rozp. Styp. jego przepisy stosuje siê do stypendiów sportowych przyznawanych dla cz³onków kadry narodowej i olimpijskiej, w tym kadry paraolimpijskiej, finansowanych ze œrodków bud etu pañstwa, bêd¹cych w dyspozycji Prezesa Polskiej Konfederacji Sportu (wczeœniej Prezesa UKFiS). Stanowi to uszczegó³owienie ogólnej normy, zawartej w art. 22 ust. 4 ukf, mówi¹cej, e: stypendia sportowe dla cz³onków kadry narodowej 3 Dz. U. Nr 5, poz. 48. 4 Dz. U. z 2002 r., Nr 1, poz. 8. i olimpijskiej, a tak e kadry paraolimpijskiej, finansowane s¹ ze œrodków bud etu pañstwa. Postanowienia art. 22 ust. 3 ukf oraz drugiego z rozporz¹dzeñ stosuje siê do wszystkich stypendiów sportowych, natomiast art. 22 ust. 4a ukf do stypendiów finansowanych ze œrodków bud etu jednostek samorz¹du terytorialnego. Stypendia sportowe mog¹ otrzymywaæ wszyscy zawodnicy, zarówno amatorzy, jak i profesjonaliœci. Przed nowelizacj¹ ukf z 20 lipca 2001 5 wiele w¹tpliwoœci budzi³ jej art. 22 ust. 3 (zd. 1), zgodnie z którym: zawodnicy posiadaj¹cy status amatora mog¹ otrzymywaæ wy³¹cznie stypendium sportowe. By³o to sprzeczne ze stanem faktycznym, gdy znaczna czêœæ zawodników-amatorów, objêta systemem stypendialnym, otrzymywa³a równie inne œwiadczenia w klubach lub zwi¹zkach sportowych. 6 Po nowelizacji, kiedy wykreœlono z tego przepisu wyraz wy³¹cznie, wydaje siê on zbêdny. Na mocy art. 22 ust. 4 b ukf stypendia dla cz³onków kadry narodowej i olimpijskiej, a tak e paraolimpijskiej, finansowane ze œrodków bud etu pañstwa, przyznaje, wstrzymuje lub cofa Prezes PKS, a w przypadku sportowców niepe³nosprawnych minister w³a- 5 Ustawa z 20 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o kulturze fizycznej oraz ustawy Prawo dzia³alnoœci gospodarczej (Dz. U. Nr 102, poz. 1115). 6 Zob. A. Wach, Stosunki prawne sportowców ze zwi¹zkami i federacjami sportowymi [w:] Status prawny sportowców, Sport i Prawo nr 8, Wydawnictwo Poznañskie, Poznañ 2001, s. 88.

68 7 Dz. U. Nr 93, poz. 820. Jacek Foks œciwy do spraw kultury fizycznej i sportu. Finansowanie stypendiów sportowych dla cz³onków kadry narodowej i olimpijskiej jest jednym z ustawowych zadañ PKS, okreœlonym w przepisie art. 4 ust. 1 pkt 3 Ustawy z 7 czerwca 2002 r. o Polskiej Konfederacji Sportu 7 (dalej upks). Na finansowanie tych zadañ PKS otrzymuje dotacje podmiotowe z bud etu pañstwa (zob. art. 13 ust. 3 upks). Zgodnie z postanowieniami 2 ust. 1 Rozp. Styp. zawodnik mo e otrzymaæ stypendium sportowe, je eli: 1) zosta³ powo³any do kadry narodowej, 2) zaj¹³ pierwsze, drugie lub trzecie miejsce w mistrzostwach œwiata lub Europy w kategorii seniorów, bezpoœrednio poprzedzaj¹cych przyznanie stypendium sportowego, w których bra³o udzia³: a) 8 zawodników w danej konkurencji sportowej, b) 6 dru yn, osad lub za³óg, 3) zobowi¹za³ siê do realizacji programu przygotowañ do mistrzostw œwiata lub Europy, opracowanego przez w³aœciwy polski zwi¹zek sportowy, i do udzia³u w tych zawodach. Zawodnik, któremu ma zostaæ przyznane stypendium sportowe, powinien spe³niaæ wszystkie powy sze warunki. Przepisy Roz. Styp. przewiduj¹ dwa wyj¹tki od tych wymogów. Na mocy 2 ust. 1 Roz. Styp. przepisu 2 ust. 2 lit. a) Roz. Styp. nie stosuje siê, gdy wystêpuje naturalna ni sza frekwencja w najl ejszych i najciê szych kategoriach wagowych. Dotyczy to zawodników uprawiaj¹cych dyscypliny sportowe podzielone na konkurencje ze wzglêdu na dopuszczaln¹ wagê sportowców (np. boks, zapasy, podnoszenie ciê arów). Przez u yte zwroty najl ejszych oraz najciê szych nale y rozumieæ wy- ³¹cznie dwie skrajne kategorie wagowe (np. w boks amatorskim do 48 kg oraz +91 kg ). Natomiast na podstawie 2 ust. 3 Roz. Styp. przepisu 2 ust. 2 lit. a) i b) Roz. Styp. nie stosuje siê tak e w przypadku, gdy regulamin zawodów (mistrzostw œwiata lub Europy J.F.) ogranicza minimaln¹ liczbê zawodników, dru yn, osad lub za³óg. Zawodnik kadry olimpijskiej mo e otrzymaæ stypendium sportowe, je eli ( 3 Rozp. Styp.): 1) zosta³ powo³any do sk³adu kadry olimpijskiej, 2) zobowi¹za³ siê do realizacji programu przygotowañ olimpijskich, opracowanego przez w³aœciwy polski zwi¹zek sportowy, oraz do udzia³u w igrzyskach olimpijskich. Wymogi, stawiane przed sportowcami, uprawiaj¹cymi dyscypliny olimpijskie (powo³anymi do kadry olimpijskiej), s¹ zdecydowanie ³agodniejsze ni w przypadku uprawiaj¹cych dyscypliny nieolimpijskie (mog¹ zostaæ powo³ani wy³¹cznie do kadry narodowej). Przyznanie stypendium dla cz³onka kadry olimpijskiej nie jest uzale nione od osi¹gniêcia okreœlonych wyników, natomiast cz³onkowie kadry narodowej otrzymuj¹ stypendia sportowe, je eli s¹ medalistami mistrzostw œwiata lub Europy. Ró nice miêdzy zawodnikami kadry narodowej i kadry olimpijskiej,

Stypendia sportowe zagadnienia publicznoprawne 69 zawieraj¹ równie postanowienia 9 ust. 2 Rozp. Styp, okreœlaj¹cego maksymaln¹ wysokoœæ stypendium sportowego, która dla cz³onka kadry olimpijskiej wynosi trzykrotnoœæ przeciêtnego wynagrodzenia 8, natomiast dla cz³onków kadry narodowej lub paraolimpijskiej nie wiêcej ni wysokoœæ przeciêtnego wynagrodzenia. Nale y stan¹æ na stanowisku, i zawodnicy, bêd¹cy jednoczeœnie cz³onkami kadry narodowej i kadry olimpijskiej, powinni otrzymywaæ stypendium sportowe tylko z jednego tytu- ³u, co nie zosta³o wyraÿnie okreœlone przepisami Roz. Styp. Prezes PKS przyznaje, wstrzymuje i cofa stypendia sportowe (zarówno dla cz³onków kadry narodowej, jak i olimpijskiej) na uzasadniony wniosek polskiego zwi¹zku sportowego lub z w³asnej inicjatywy (zob. 4 ust. 1 Rozp. Styp.). Zawodnikowi nie przys³uguje prawo wyst¹pienia z wnioskiem do Prezesa PKS o przyznanie mu stypendium sportowego. Zgodnie z przepisem 4 ust. 2 wszystkie dokumenty, stanowi¹ce podstawê przyznania, wstrzymania lub cofniêcia stypendium sportowego, przechowuje w³aœciwy polski zwi¹zek sportowy. Postanowienia Rozp. Styp. nie reguluj¹ tego expresis verbis, ale 8 Zob. 9 ust. 1 Rozp. Styp.: Podstawê ustalenia wysokoœci stypendium sportowego stanowi og³aszane przez Prezesa G³ównego Urzêdu Statystycznego w Dzienniku Urzêdowym Rzeczypospolitej Polskiej «Monitor Polski» przeciêtne wynagrodzenie miesiêczne w gospodarce narodowej w okresie trzech kwarta³ów roku poprzedzaj¹cego rok przyznania stypendium sportowego, zwane dalej przeciêtnym wynagrodzeniem. wydaje siê, i Prezes PKS powinien za³atwiaæ sprawy, zwi¹zane z przyznawaniem, wstrzymywaniem lub cofaniem stypendiów sportowych w drodze decyzji administracyjnej o charakterze uznaniowym. 9 Stypendia sportowe przyznawane s¹ na okresy szczegó³owo okreœlone w 5 Rozp. Styp. 10 Prezes PKS wstrzymuje stypendium sportowe, je eli ( 6 ust. 1): 1) stwierdzi, e zawodnik zaniedbuje realizacjê programu przygotowañ, o którym mowa w 2 ust. 1 pkt 3 lub 3 pkt 2. 2) zawodnik zosta³ zawieszony w swych prawach przez organ statutowy w³aœciwego polskiego zwi¹zku sportowego, zgodnie z regulaminem sportowym. Je eli Prezes PKS stwierdzi, e zawodnik rozpocz¹³ prawid³ow¹ realizacjê programu przygotowañ lub zostan¹ mu przywrócone prawa zawodnicze, wstrzymane stypendium wyp³aca siê ( 6 ust. 2 Rozp. Stypp.) od pierwszego dnia miesi¹ca nastêpuj¹cego po mie- 19 Zob. szerzej M. Szubiakowski, M. Wierzbowski (red.), A. Wiktorowska, Postêpowanie administracyjne-ogólne, podatkowe i egzekucyjne, 5 wydanie. Warszawa 2001, C. H. BECK, s. 40-41. 10 5 Rozp. Styp.: 1. Stypendium sportowe przyznaje siê na okres realizacji programów przygotowañ oraz na okres udzia³u w zawodach, o których mowa w 2 ust. 1 pkt 3 i w 3 pkt 2, z zastrze eniem ust. 2. 2. Je eli program przygotowañ obejmuje okres d³u szy ni rok kalendarzowy, stypendium sportowe przyznaje siê na okres do koñca danego roku kalendarzowego z mo liwoœci¹ przed³u enia okresu pobierania stypendium sportowego na nastêpny okres.

70 si¹cu, w którym usta³y przyczyny jego wstrzymania ( 6 ust. 3). Stypendium mo e byæ wyp³acone za ca³y okres wstrzymania, je eli Prezes PKS stwierdzi, e to wstrzymanie nast¹pi³o z przyczyn niezawinionych przez zawodnika (zob. 6 ust. 4). Przepis 7 Rozp. Styp. wymienia przyczyny cofniêcia zawodnikowi stypendium sportowego: 1) nierealizowanie programu przygotowañ, 2) utratê praw zawodniczych na okres przygotowañ, 3) utratê zdolnoœci do uprawiania sportu, stwierdzon¹ orzeczeniem wydanym przez lekarza Centralnego Oœrodka Medycyny Sportowej w Warszawie (w tym przypadku, zgodnie z przepisem 8 ust. 2 zawodnikowi wyp³aca siê stypendium sportowe przez okres 3 miesiêcy od dnia utraty zdolnoœci do uprawiania sportu) 11, 4) odmowê udzia³u w mistrzostwach œwiata lub Europy przez cz³onka kadry narodowej lub w igrzyskach olimpijskich przez cz³onka kadry olimpijskiej. Na mocy art. 22 ust. 4a ukf stypendia sportowe dla zawodników, osi¹gaj¹cych wysokie wyniki sportowe we wspó³zawodnictwie miêdzynarodowym lub krajowym mog¹ byæ finansowane ze œrodków bud etu jednostki samorz¹du 11 Zgodnie z przepisem 8 ust. 2 w przypadku czasowej niezdolnoœci do uprawiania sportu, stwierdzonej orzeczeniem wydanym przez lekarza COMS, stypendium mo e byæ wyp³acane przez okres tej niezdolnoœci, nie d³u ej jednak ni 3 miesi¹ce. Jacek Foks terytorialnego. Przepis ten, wprowadzony nowel¹ do ukf z 20 lipca 2001 r., usankcjonowa³ praktykê istniej¹c¹ w tym zakresie. Zgodnie z przepisem art. 22 ust. 3 (zd. 2) ukf okres pobierania stypendium zalicza siê do okresu zatrudnienia w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu oraz przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym. Szczegó³owe zasady i tryb zaliczania okresów pobierania stypendiów sportowych do okresów zatrudnienia, od którego zale ¹ uprawnienia pracownicze, wynikaj¹ce ze stosunku pracy, okreœla wy ej wspomniane Rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej wydane na podstawie art. 22 ust. 5 ukf. Zdaniem A. Kijowskiego zaliczanie okresów pobierania stypendium do okresów zatrudnienia, od którego zale ¹ uprawnienia pracownicze, budzi powa ne zastrze enia w zmienionych po 1989 r. warunkach ustrojowych oraz w œwietle obowi¹zuj¹cych przepisów prawa pracy. 12 Instytucja stypendium sportowego wprowadzona zosta³a do naszego systemu prawnego na pocz¹tku lat 80-tych XX wieku 13, a jej g³ównym celem by³o uregulowanie zasad wynagradzania sportowców, w sposób nie naruszaj¹cy przepisów Miêdzynarodowego Komi- 12 A. Kijowski, Status prawny sportowca profesjonalnego [w:] Prawne problemy sportu zawodowego, Sport i Prawo nr 3, Poznañ 1995, Wydawnictwo Poznañskie, s. 59-60. 13 Zarz¹dzenie Przewodnicz¹cego G³ównego Komitetu Kultury Fizycznej i Sportu z 30 stycznia 1981 r. w sprawie szczegó³owych zasad i trybu przyznawania i cofania stypendiów sportowych oraz wysokoœci stypendium sportowego dla poszczególnych grup zawodników (M. P. Nr 4, poz. 16).

Stypendia sportowe zagadnienia publicznoprawne 71 tetu Olimpijskiego, dotycz¹cych statusu prawnego sportowców-amatorów. W obecnym stanie prawnym stypendium sportowe (finansowane ze œrodków bud etu pañstwa) pe³ni rolê œwiadczenia zapewniaj¹cego œrodki utrzymania dla najlepszych sportowców oraz jest form¹ nagrody za osi¹gane wyniki sportowe. Odrêbnym zagadnieniem, nie bêd¹cym przedmiotem niniejszego opracowania, s¹ kwestie zwi¹zane ze stypendiami wyp³acanymi przez kluby, zwi¹zki sportowe, jednostki samorz¹du terytorialnego i inne podmioty. Bez œrodków, pochodz¹cych z bud etu pañstwa w formie stypendiów sportowych, bardzo trudne by³oby prowadzenie przygotowañ olimpijskich w wielu mniej popularnych dyscyplinach sportu. W œwietle postanowieñ Konstytucji RP oraz niedalekiej perspektywy przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej nale y siê zastanowiæ nad potrzeb¹ utrzymywania podzia³u zasad przyznawania stypendiów sportowcom, uprawiaj¹cym dyscypliny olimpijskie oraz dyscypliny nieolimpijskie.