Koło Naukowe Ekonomistów SGGW Sytuacja studentów Wydziału Nauk Ekonomicznych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego na rynku pracy dotkniętym kryzysem. Szanse i zagrożenia a perspektywy znalezienia pracy po ukończeniu edukacji. Kamila Lewczuk Wydział Nauk Ekonomicznych Koło Naukowe Ekonomistów
Sytuacja studentów Wydziału Nauk Ekonomicznych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego na rynku pracy dotkniętym kryzysem. Szanse i zagrożenia a perspektywy znalezienia pracy po ukończeniu edukacji. WSTĘP Wydział Nauk Ekonomicznych jest obecnie największym wydziałem Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Wydział powstał w 1953 roku jako Wydział Ekonomiczno Rolniczy. Dostosowując się do potrzeb rynku wciąż kształtuje swój profil dydaktyczny i naukowy. Początkowo kształcił jedynie specjalistów z zakresu ekonomiki rolnictwa, obecnie jednostka prowadzi zajęcia na 4 kierunkach: ekonomii, finansach i rachunkowości, zarządzaniu i logistyce. Wraz ze zmianami gospodarczymi, jakie obserwowaliśmy w ostatnich latach w Polsce zmieniał się także charakter rynku pracy. Zmieniają się wymagania i oczekiwania pracodawców. Coraz częściej samo ukończenie renomowanej uczelni z oceną bardzo dobrą na dyplomie to zbyt mało, by po ukończeniu edukacji dostać wymarzoną pracę. Pracodawcy od kandydatów coraz częściej wymagają biegłej znajomości języków obcych, doświadczenia zawodowego, czy ukończenia wielu szkoleń, kursów i warsztatów. Z drugiej strony coraz częściej mówi się o tym, iż polskie uczelnie wyższe kształcą przyszłych bezrobotnych. Dodatkowo w chwili obecnej Polska boryka się z kryzysem gospodarczym, któremu towarzyszy spadek zatrudnienia w gospodarce, spadek przeciętnego wynagrodzenia oraz wzrost bezrobocia. Jaka jest, zatem obecna sytuacja studentów Wydziału Nauk Ekonomicznych na rynku pracy oraz jak swoją sytuację i perspektywy na przyszłość oceniają sami studenci? Odpowiedzią na te, oraz inne pytania mogą być poniższe wyniki przeprowadzonego wśród losowo wybranych studentów badania z wykorzystaniem ankiety jako narzędzia badawczego. CELE BADANIA: Celem tego badania było uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania: jak duży jest stopień proaktywnego szukania przez studentów Wydziału Nauk Ekonomicznych SGGW swojego miejsca na rynku pracy; jakie czynniki decydują o podejmowaniu pracy bądź nie; jakie szanse i zagrożenia na rynku pracy daje wykształcenie o profilu ekonomicznym uzyskane na Wydziale Nauk Ekonomicznych SGGW; w jaki sposób studenci poszukują pracy; jakie są ich oczekiwania finansowe; jakie zmiany zaobserwowali w porównaniu do sytuacji w roku ubiegłym; CZAS PRZEPROWADZONEGO BADANIA: październik 2009 RESPONDENCI Badanie zostało przeprowadzone w październiku 2009 roku na losowo wybranej próbie 65 studentów Wydziału Nauk Ekonomicznych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Przy doborze studentów do badań kierowano się tym, aby próba w miarę możliwości odzwierciedlała strukturę naszego wydziału. Wśród badanych studentów znalazły się osoby studiujące na kierunkach: ekonomia, finanse i rachunkowość, zarządzanie oraz logistyka, ze wszystkich lat, zarówno stacjonarni jak i niestacjonarni. W badaniu wzięło udział 49 kobiet i 16 mężczyzn, 63% ankietowanych pochodziło z miast, zaś 37% stanowiły 2
osoby zamieszkałe na wsi. Wśród respondentów najwięcej osób kształciło się na kierunku ekonomia (43%). Wykres 1: Struktura respondentów według kierunków studiów 5% 25% 41% Ekonomia Zarządzanie 29% Finanse i rachunkowość Logistyka Wśród badanych osób zdecydowana większość studiuje w trybie stacjonarnym (78%), zarówno wśród stacjonarnych i niestacjonarnych przewagę stanowią studenci studiów uzupełniających magisterskich (łącznie 62% wszystkich badanych). Wykres 2: Struktura respondentów pod względem etapów nauki 14% 12% 26% 2 rok studia licencjackie 3 rok studia licencjackie 1 rok studia uzupełniające mgr. 2 rok studia uzupełniające mgr. 48% WYNIKI BADAŃ 1.ZATRUDNIENIE WŚRÓD STUDENTÓW 3
Około połowa ankietowanych (52%) jest obecnie zatrudniona, 76% wszystkich zatrudnionych studentów stanowią kobiety. Wśród studentów zaocznych zatrudnionych jest 86%, zaś wśród dziennych 36%. Na pytanie, czy pracodawcy chętnie zatrudniają studentów 54% ankietowanych odpowiedziało pozytywnie. Wśród najczęściej podawanych uzasadnień znajdują się stwierdzenia, iż studenci są tanią siłą roboczą, bo pracują za niższe stawki oraz fakt, iż pracodawcy nie muszą płacić za osobę uczącą się składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Negatywnie odpowiedziało 46% ankietowanych, wśród najczęściej podawanych uzasadnień znalazły się: brak doświadczenia zawodowego studentów, niedyspozycyjność oraz niedogodny plan zajęć, przez co trudno jest połączyć pracę z zajęciami. Zdecydowana większość (80% ) badanych osób które podjęły pracę uważa, iż praca nie koliduje ze zdobywaniem wykształcenia. 2. FORMA ZATRUDNIENIA Najwięcej studentów zatrudnionych jest na umowę zlecenie, aż 67% ankietowanych dostało od swego pracodawcy tego typu umowę. Co czwarty student jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, wśród pracujących studentów niestacjonarnych jest to około 58%, zaś wśród dziennych zaledwie 9%. Biorąc pod uwagę studentów dziennych, zdecydowana większość, aż 86% pracujących zatrudniona jest na umowę zlecenie. Wykres 3: Struktura studentów według form zatrudnienia 3% 6% 24% 67% Umowa zlecenie Umowa o pracę Umowa o dzieło Bez umowy W pełnym wymiarze godzin zatrudnionych jest zaledwie 28% pracujących studentów, aczkolwiek statystykę zawyżają studenci niestacjonarni, wśród których 75 % pracuje na cały etat. Jeśli chodzi o studentów stacjonarnych tylko 5% ankietowanych osób pracuje w pełnym wymiarze godzin (są to studenci ostatnich lat studiów). Studenci stacjonarni pracują przeważnie na część etatu (50% badanych), oraz w 45% mają nienormowany czas pracy bądź pracują tylko w weekendy. 4
Wykres 4: Struktura studentów według wymiaru czasu pracy 6% 24% 28% cały etat 3/4 etatu 1/2 etatu 1/4 etatu 6% 21% 15% elastyczny tylko w weekendy 3. ZWIĄZEK KIERUNKU STUDIÓW Z PIASTOWANYM OBECNIE STANOWISKIEM Połowa ankietowanych odpowiedziała, iż obecnie wykonywana praca nie jest związana z ich kierunkiem studiów. Zaledwie 32% ankietowanych już na studiach pracuje w branży związanej z ich kierunkiem studiów. Wykres 5: Struktura odpowiedzi na pytanie Czy obecnie wykonywana praca wiąże się z kierunkiem studiów 18% 32% Wiąże się Nie wiąże się Częsciowo się wiąże 50% 5
Największa liczba pracujących studentów (34%) Wydziału Nauk Ekonomicznych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego zatrudniona jest w handlu. Co czwarty student znalazł zatrudnienie w branżach takich jak księgowość, finanse, czy ubezpieczenia. Znaczna liczba studentów WNE (19%) znalazła zatrudnienie w gastronomii. Wykres 6: Struktura studentów według branż, w jakich są zatrudnieni ankietowani handel 25% 3% 34% usługi administracja publiczna bankowość 8% 11% 19% księgowość/finanse/ubezpieczen ia farmacja 4. AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA STUDENTÓW Zaledwie 8% respondentów nigdy nie szukało pracy, są to w 100% studenci stacjonarni. Pozostałe 92% ma za sobą pierwsze doświadczenia odnośnie szukania pracy, wśród tych osób 50% uważa, że należy wysłać od 100 do 200 aplikacji, by znaleźć pracę zaś 20 % osób twierdzi, że to zbyt mało i należy wysłać ponad 200 aplikacji. 6
Wykres 7: Liczba aplikacji, jakie zdaniem studentów należy wysłać, by otrzymać wymarzoną pracę 20% 7% 23% od 1 do 2 od 10 do 20 od 100 do 200 więcej niż 200 50% Wśród metod poszukiwania pracy, najczęściej stosowane to czytanie ogłoszeń zamieszczonych w Internecie (53% badanych znalazło pracę za pomocą drogi elektronicznej), natomiast druga najczęściej wykorzystywana metoda to polecenie osoby znajomej (41% badanych). Zaledwie 6 % badanych znalazło pracę poprzez złożenie CV do wybranej firmy i oczekiwanie na odpowiedź. Uczelniana instytucja promująca studentów i zajmująca się pomocą w znajdowaniu zatrudnienia nie cieszyła się dotychczas dużym powodzeniem wśród respondentów, 26% ankietowanych nigdy nie słyszało o tej instytucji, a zaledwie 11% skorzystało z jej pomocy. 5 OCENA DOSTOSOWANIA KSZTAŁCENIA DO POTRZEB RYNKU Niespełna 50% badanych na pytanie dotyczące dostosowania programów nauczania do potrzeb rynku odpowiedziało negatywnie. Najczęściej podawane powody to zbyt dużo czysto teoretycznej wiedzy, zbyt mały nacisk na naukę praktycznych umiejętności, niski poziom nauki języka angielskiego, możliwość nauki tylko jednego języka obcego, zbyt duża liczba niepotrzebnych zdaniem studentów przedmiotów oraz zbyt mało nauki zagadnień typowo ekonomicznych w stosunku do zagadnień z zakresu rolnictwa. Spośród ankietowanych 37% odpowiedziało twierdząco. Najczęściej podawane uzasadnienie to obowiązkowo odbyta praktyka zawodowa, szeroki zakres wiedzy oraz duży wybór przedmiotów, na jakie może uczęszczać student. 7
Wykres 8: Dostosowanie kształcenia do potrzeb rynku 14% 37% Dostosowane Niedostosowane Brak zdania 49% 6. PERSPEKTYWY NA PRZYSZŁOŚĆ Znalezienie pracy według 31% badanych zależy tylko i wyłącznie od szczęścia, 21% badanych uważa, iż w znalezieniu pracy pomogą im znajomości. Około 22% stawia na wiedzę i umiejętności zdobyte na studiach, zaś zaledwie 9 % uważa, iż w znalezieniu pracy pomoże im dyplom renomowanej uczelni. Wykres 9 : Co najbardziej zdaniem studentów pomaga w znalezieniu pracy? 26% 9% 22% Wiedza i umiejętności Renoma uczelni Szczęście 12% Znajomości Wcześniejsze doświadczenie 31% Biorąc pod uwagę przyszłe oczekiwania finansowe, to na dzień dzisiejszy 78% badanych gotowych jest podjąć pracę za stawkę z przedziału od 1500 do 3000 zł netto. Około 3% 8
badanych jest gotowa podjąć pracę nawet za 1000 zł, zaś 2 % badanych nie zamierza pracować za mniej niż 6000zł. Wykres 10: Minimalna stawka netto, za jaką gotowy jestem podjąć pracę po ukończeniu edukacji 17% 2% 3% od 1000 do 1500 od 1500 do 3000 od 3000 do 5000 więcej niż 5000 78% Wśród badanych osób 82% nie zamierza wyjeżdżać poza granice naszego kraju. Osoby, które deklarują chęć wyjazdu za granicę wymieniają najczęściej takie kraje jak: Australia, Stany Zjednoczone Ameryki, Niemcy, Wielka Brytania, Dania czy Hiszpania. Dla 3% badanych nie ma znaczenia kierunek emigracji, pod warunkiem, że znajdą tam pracę. Na podstawie badań powstała krótka analiza SWOT Wydziału Nauk Ekonomicznych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Tabela 1. Analiza SWOT Wydziału Nauk Ekonomicznych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Mocne strony 1. Obowiązek odbycia praktyki zawodowej; studenci Wydziału Nauk Ekonomicznych są zobowiązani do odbycia praktyki, która umożliwia zdobycie pierwszego doświadczenia w zawodzie, skonfrontowania wiedzy zdobytej na uczelni z jej praktycznym wykorzystaniem; Słabe strony 1. Brak dobrej znajomości języka angielskiego; studenci WNE SGGW mają możliwość nauki języka angielskiego tylko przez 2 pierwsze semestry studiów, nie mają możliwości zdobycia jakiegokolwiek certyfikatu językowego na uczelni; 2. Brak znajomości innych niż angielski 9
2. Poziom kształcenia; możliwość zdobycia wiedzy zarówno z zakresu ekonomii, jak i rolnictwa; 3. Nauka obsługi komputera; duża liczba przedmiotów prowadzonych w pracowniach komputerowych (takich jak Informatyka, Statystyka, Ekonometria, Prognozowanie, Analiza rynku oraz wiele innych) Szanse 1. Renoma uczelni o wieloletniej tradycji, jaką jest Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie; 2. Bardzo dobra współpraca międzynarodowa zarówno wydziału jak i całej uczelni; Możliwość skorzystania z szeregu programów edukacyjnych i badawczych typu Erasmus, Leonardo Da Vinci, Comenius, Cepus, Tempus, czy Eureka, Możliwość podnoszenie kwalifikacji poprzez wyjazdy zagraniczne, typu biegła znajomość języka obcego; możliwość znalezienia pracy za granicą po odbyciu zagranicznej praktyki; 3. Dobra współpraca uczelni z pracodawcami 4. Zapotrzebowanie na ekonomistów posiadających specjalistyczną wiedzę z zakresu ekonomiki rolnictwa; absolwenci WNE SGGW oprócz sektora finansowego są cenieni i poszukiwani przez instytucje takie jak: Ministerstwo Rolnictwa, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Ośrodki Doradztwa Rolniczego itp. Wzrost miejsc pracy w tym sektorze w związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej Źródło: Badania własne. języków obcych; możliwość nauki tylko jednego języka obcego w całym cyklu kształcenia; 3. Brak znajomości specjalistycznych programów komputerowych, takich jak np. różnego rodzaju pakiety statystyczne, czy programy księgowe; 4. Specjalizacje niedostosowane do potrzeb rynku pracy; zbyt mało sprecyzowane, zbyt ogólne Zagrożenia 1. Duża liczba uczelni o profilu ekonomicznym na rynku, co powoduje ogromną konkurencję wśród absolwentów o wykształceniu ekonomicznym; zbyt mało miejsc pracy dla osób z wykształceniem ekonomicznym w stosunku do absolwentów; 2. Program nauczania WNE nie jest dostosowany do wymagań rynku; w programie kształcenia znajduje się wiele przedmiotów czysto teoretycznych, oraz zupełnie niepotrzebnych, które nie mają zastosowania w rzeczywistości; brak praktycznych umiejętności 3. Brak promocji absolwentów; absolwenci innych szkół, często o niższej pozycji w rankingu są lepiej wypromowani, przez co mają dużo lepszy start na rynku pracy; Najczęściej wymienianą przez studentów słabą stroną naszego wydziału jest brak dobrej znajomości języków obcych, zwłaszcza dobrej znajomości języka angielskiego. Obecnie studenci Wydziału Nauk Ekonomicznych mają możliwość nauki tylko jednego języka obcego, a czas trwania nauki skrócono do zaledwie dwóch semestrów. W dodatku zarówno Wydział, jak i cala uczelnia nie daje możliwości wyrobienia jakiegokolwiek certyfikatu potwierdzającego znajomość języka obcego. 10
Brak znajomości specjalistycznych programów komputerowych, których znajomości wymagają pracodawcy. Z kolei obowiązek odbywania praktyki zawodowej przez studentów to najczęściej wymieniana mocna strona Wydziału Nauk Ekonomicznych. Obecnie pomiędzy drugim, a trzecim rokiem nauki studenci są zobowiązani do odbycia praktyki w wybranej przez siebie instytucji. Jest to ogromna szansa na zdobycie pierwszego w życiu doświadczenia zawodowego, które może ułatwić znalezienie pracy w przyszłości. Znalezienie praktyki to również dla wielu studentów pierwsze starcie z rynkiem pracy, pierwsze w życiu profesjonalnie napisane CV, list motywujący czy podanie o przyjęcie na praktykę. Podstawowe zagrożenie związane ze studiowaniem na Wydziale Nauk Ekonomicznych Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie studenci widzą w ogromnej liczbie szkól wyższych o profilu ekonomicznym. Duża liczba szkół o podobnym profilu oznacza dużą liczbę absolwentów o tych samych kwalifikacjach, co w konsekwencji zmniejsza szansę na znalezienie pracy z powodu ogromnej konkurencji. Pracodawcy z kolei mając do wyboru ogromna liczbę kandydatów mogą sztucznie zawyżać wymagania odnośnie kandydatów, oczekując od nich coraz lepszej znajomości języków obcych, doświadczenia zawodowego, znajomości różnorodnych, specjalistycznych programów komputerowych czy innych dodatkowych umiejętności. Renoma i rozpoznawalność całej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie to dla wielu studentów największa szansa na odnalezienie swojego miejsca na rynku pracy. Uczelnia wykształciła wielu znakomitych specjalistów, szanowanych polityków, dobrze prosperujących przedsiębiorców, którzy swoim wizerunkiem kreują znakomity wizerunek naszej uczelni. Natomiast pewnym zagrożeniem staje się fakt, iż Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego kojarzona jest najczęściej z kierunkami z zakresu nauk przyrodniczych typu rolnictwo, ogrodnictwo czy technologia żywności. Sam Wydział Nauk Ekonomicznych wydaje się niewystarczająco rozpoznawalny. WNIOSKI Optymistycznym wnioskiem płynącym z badań jest to, że zdecydowana większość studentów (92%) skłonna jest już na studiach podjąć pracę, o czym świadczy fakt, iż przynajmniej raz w życiu osoby te poszukiwały pracy. Tylko 8% studentów nigdy nie szukało pracy, są to w wyłącznie studenci stacjonarni. Czynniki, które w największym stopniu skłaniają do podjęcia decyzji o podjęciu pracy na studiach to przede wszystkim sytuacja materialna (dla 69% najważniejszy czynnik) oraz zdobycie doświadczenia zawodowego (najważniejszy dla 24% ankietowanych). Ogólnie rzecz biorąc, ranking czynników decydujących o podejmowaniu pracy przez studentów przedstawia się następująco: 1. Sytuacja materialna 2. Zdobycie doświadczenia zawodowego 3. Zdobycie nowych umiejętności 4. Rozsądne zagospodarowanie czasu wolnego 5. Nuda 6. Poszerzenie grona znajomych Jak wynika z badań, najlepszym źródłem poszukiwania pracy jest Internet, za pomocą którego pracę znalazło 53% badanych. Istotnym źródłem wiedzy o możliwości zatrudnienia są informacje przekazane przez osoby znajome, które są już zatrudnione w danym przedsiębiorstwie. Ponad 40% badanych studentów znalazło w ten sposób zatrudnienie. Badania pokazują, iż ogłoszenia prasowe lub umieszczane na tablicach ogłoszeń nie cieszą się 11
zbytnią popularnością wśród studentów, bądź jest to przestarzały i nieefektywny środek przekazu informacji. Nikt spośród badanych osób nie znalazł zatrudnienia w ten sposób. Widać natomiast, iż studenci WNE SGGW wykazują się pomysłowością i upartym dążeniem do celu, gdyż wśród badanych osób znalazły się takie, które znalazły pracę poprzez np. złożenie CV do wybranej firmy, która w danym momencie nie poszukiwała pracownika. O zdeterminowaniu studentów świadczy również podawana liczba aplikacji, jaką ich zdaniem należy wysłać by otrzymać wymarzone stanowisko pracy. Wśród osób, które kiedykolwiek szukały pracy 70% uważa, że należy wysłać ponad 100 aplikacji, by poszukiwanie pracy zakończyć sukcesem. Zaskakującym stwierdzeniem płynącym z badań jest to, że studenci praktycznie nie korzystają z Agrokadry, która zajmuje się promocją studentów i absolwentów SGGW. Zaledwie 11% badanych skorzystało z pomocy tej instytucji. Wśród osób, które nigdy nie korzystały z Agrokadry większość, 62% zna tą instytucję, co oznacza, że nie cieszy się ona popularnością. Mimo, iż zdecydowana większość studentów deklaruje chęć podjęcia pracy w trakcie studiów, zaledwie 52% z nich pracuje. Wyraźny wpływ, na podejmowanie pracy ma tryb studiów, ponieważ wśród studentów niestacjonarnych zatrudnionych jest 86%, zaś w wśród dziennych zaledwie 36%. Niemalże oczywistym jest również fakt, iż tryb studiów wpływa na formę i wymiar czasu pracy, gdyż 75% studentów niestacjonarnych pracuje w pełnym wymiarze godzin i jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Jeśli chodzi zaś o studentów stacjonarnych, to zaledwie 5% z nich jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Kolejnym optymistycznym wnioskiem płynącym z badań jest fakt, iż pracodawcy chętnie zatrudniają osoby uczące się. Około 54% badanych odpowiedziało twierdząco na to pytanie. Niezbyt optymistyczne natomiast są już same uzasadnienia. Przedsiębiorcy chętnie zatrudniają studentów, ponieważ skłonni są pracować za dużo niższe stawki oraz nie muszą opłacać za nich składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Niedyspozycyjność oraz brak doświadczenia zawodowego to natomiast powody, dla których część pracodawców niechętnie zatrudniają studentów. Z badania wynika, iż praca, jaką podejmują studenci w czasie trwania nauki najczęściej nie jest związana z tym, czego uczą się na studiach. Zaledwie, co trzeci student zdobywa jednocześnie wiedzę teoretyczną i doświadczenie zawodowe w tej samej branży. Jest to nieco niepokojące zjawisko, gdyż doświadczenie zawodowe zdobyte w trakcie studiów morze rzutować w na rodzaj wykonywanej pracy w przyszłości. Osobie, która zdobyła doświadczenie w pewnej branży już na studiach łatwiej jest podjąć pracę na podobnym stanowisku w przyszłości. Obserwujemy tu zjawisko kosztów utopionych, czyli czasu poświeconego na naukę zawodu, w którym dana osoba być może nigdy nie będzie pracowała. Być może jest to związane z pewnym niedostosowaniem profilu absolwenta uczelni do potrzeb i obecnych wymogów rynku. Zjawisko to zaobserwowały badane osoby, wśród których zaledwie 37% odpowiedziało, iż studia na WNE SGGW są dostosowane do potrzeb rynku. Najczęściej podawane uzasadnienie to zbyt dużo czysto teoretycznej wiedzy. 12
. 13