nr 3 2013 ISSN 2299/6206 kpmg.pl

nr 3 2013 ISSN 2299/6206 kpmg.pl

2 KPMG Forum Adres redakcji: KPMG Sp. z o.o. ul. Chłodna 51 00-867 Warszawa tel. +48 22 528 11 00 fax +48 22 528 10 09 kpmg.pl Redaktor naczelny: Magdalena Maruszczak Redaktor prowadzący: Anna Gajewska-Płomińska Studio graficzne: KPMG Sp. z o.o.

KPMG Forum 3 SPIS TREŚCI Zwiększenie wartości raportu biegłego Agnieszka Müller-Grządka... 6 Wytyczne EIOPA Witold Florczak, Marta Zielińska... 9 Kurs akcji spółek notowanych a ich wartość godziwa Tomasz Regulski...13 Budownictwo w Polsce Steven Baxted... 18 System premiowy w siłach sprzedaży Andrzej Musiał, Jan Karasek, Agnieszka Emerling... 22 Nowe podejście do aktywizacji osób bezrobotnych Mirosław Proppé, Paweł Darski... 25

4 KPMG Forum Biura KPMG w Polsce Warszawa ul. Chłodna 51 00-867 Warszawa T: +48 22 528 11 00 F: +48 22 528 10 09 E: kpmg@kpmg.pl Kraków al. Armii Krajowej 18 30-150 Kraków T: +48 12 424 94 00 F: +48 12 424 94 01 E: krakow@kpmg.pl Poznań ul. Roosevelta 18 60-829 Poznań T: +48 61 845 46 00 F: +48 61 845 46 01 E: poznan@kpmg.pl kpmg.pl Wrocław ul. Bema 2 50-265 Wrocław T: +48 71 370 49 00 F: +48 71 370 49 01 E: wroclaw@kpmg.pl Gdańsk al. Zwycięstwa 13a 80-219 Gdańsk T: +48 58 77 295 00 F: +48 58 77 295 01 E: gdansk@kpmg.pl Katowice ul. Francuska 34 40-028 Katowice T: +48 32 778 88 00 F: +48 32 778 88 10 E: katowice@kpmg.pl Łódź al. Piłsudskiego 22 90-051, Łódź T: +48 422 32 77 00 F: +48 422 32 77 01 E: lodz@kpmg.pl stowarzyszonych z KPMG International Cooperative ( KPMG International ), podmiotem prawa szwajcarskiego. Wszelkie prawa zastrzeżone. Nazwa i logo KPMG są zastrzeżonymi znakami towarowymi KPMG International Cooperative ( KPMG International ), podmiotu prawa szwajcarskiego. Informacje zawarte w niniejszej publikacji mają charakter ogólny i nie odnoszą się do sytuacji konkretnej firmy. Ze względu na szybkość zmian zachodzących w polskim prawodawstwie i gospodarce prosimy o upewnienie się w dniu zapoznania się z niniejszą publikacją, czy informacje w niej zawarte są wciąż aktualne. Przed podjęciem konkretnych decyzji proponujemy skonsultowanie ich z naszymi doradcami. Poglądy i opinie wyrażone w powyższym tekście prezentują zapatrywania autorów i mogą nie być zbieżne z poglądami i opiniami KPMG Sp. z o.o. Wydrukowano na papierze ekologicznym Cyclus Print

KPMG Forum 5 Eksperci wydania 3/2013 Agnieszka Müller- Grządka Marta Zielińska Witold Florczak Tomasz Regulski Steven Baxted Agnieszka Emerling Andrzej Musiał Jan Karasek Mirosław Proppé Paweł Darski kpmg.pl youtube.com/kpmgpoland twitter.com/kpmgpoland facebook.com/kpmgpoland

6 KPMG Forum Audit Zwiększenie wartości raportu biegłego Nie ma wątpliwości, że opinia i raport biegłego rewidenta to najważniejszy dokument procesu badania sprawozdania finansowego. Najważniejszy, ponieważ stanowi podstawowe źródło komunikacji biegłego rewidenta z otoczeniem spółki. Wagę opinii biegłego rewidenta docenia także Komisja Nadzoru Finansowego (KNF), traktując jej treść jako jedno z głównych kryteriów branych pod uwagę przy wyborze sprawozdań finansowych emitentów do okresowych analiz w zakresie ich zgodności z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej a samego biegłego rewidenta - jako pierwszą zewnętrzną linię obrony przed nieprawidłowościami w sprawozdaniu finansowym (raport KNF z 26 lutego 2013 r.). Pojawiają się jednak również głosy, iż opinia i raport biegłego rewidenta stanowią najnudniejszą część raportu rocznego spółki. Dla wszystkich podzielających powyższy pogląd mamy dobrą wiadomość: udoskonalenie opinii z badania sprawozdania finansowego to obecnie kluczowy punkt programu działania Rady Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej i Usług Atestacyjnych ( IAASB, Rada ). Dyskusje o zwiększeniu wartości opinii biegłego rewidenta dla użytkowników zainicjowane zostały już w 2006 r., kiedy to Rada zleciła pierwsze badania akademickie w tym zakresie. Działania te przybrały następnie bardziej konkretną formę 2 dokumentów konsultacyjnych wydanych przez IAASB, z których ostatni został opublikowany w połowie 2012 r. W dyskusję na temat znaczenia i zawartości opinii biegłego rewidenta wpisują się także działania Komisji Europejskiej w ramach wydanej pod koniec 2010 r. Zielonej Księgi na temat roli audytora i struktury rynku audytorskiego ( Polityka badania sprawozdań finansowych: lekcje wyciągnięte z kryzysu ), działania Amerykańskiej Rady ds. Nadzoru nad Rachunkowością Spółek Publicznych PCAOB (dokument koncepcyjny wydany w połowie 2011 r.) a także działania Międzynarodowej Organizacji Komisji Papierów Wartościowych (IOSCO), która w wydanym w 2009 r. dokumencie Auditor Communications postulowała ulepszenie opinii z badania w celu ograniczenia rozbieżności pomiędzy oczekiwaniami użytkowników a rzeczywistością i dokonanie ponownej analizy jej binarnego charakteru. Zmniejszenie rozbieżności w oczekiwaniach (tzw. expectation gap) jak również rozbieżności w zakresie informacji, którą otrzymuje użytkownik w formie zbadanego sprawozdania finansowego a informacją, która w jego ocenie jest potrzebna do podejmowania przez decyzji (tzw. information gap) nie dokona się li tylko poprzez zmianę opinii biegłego rewidenta. Wielu komentatorów podkreśla, że zmiany potrzebne są także na poziomie poszczególnych jednostek (poprzez wzmocnienie ładu korporacyjnego i polepszenie jakości raportowania finansowego), jak również na poziomie standardów sprawozdawczości finansowej, według których sporządzane są sprawozdania finansowe emitentów. Dlatego też wszelkie inicjatywy mające na celu poprawę jakości raportowania biegłego rewidenta powinny iść w parze z inicjatywami w zakresie poprawy jasności i czytelności sprawozdania finansowego. Wróćmy jednak do ostatnich propozycji Rady. Obejmują one między innymi takie postulaty jak: Umieszczenie w opinii biegłego rewidenta dodatkowych komentarzy, które w ocenie biegłego rewidenta mają znaczenie dla zrozumienia badanego sprawozdania finansowego i zrozumienia badania przez użytkownika. Umieszczenie w opinii wyraźnego stwierdzenia biegłego rewidenta, co do zasadności przyjętego przez kierownika jednostki założenia kontynuacji działalności oraz wyraźnego stwierdzenia czy biegły rewident zidentyfikował okoliczności wskazujące na istnienie znacznej niepewności, co do możliwości kontynuowania przez nią działalności. Nadanie bardziej prominentnego miejsca paragrafowi z opinią biegłego rewidenta poprzez umieszczenie go na samym początku dokumentu. O ile ostatni postulat (przesunięcie paragrafu z opinią na pierwsze miejsce) wydaje się nie wzbudzać większych

Audit KPMG Forum 7 kontrowersji, o tyle dwa pierwsze wywołują komentarze ze strony spółek, inwestorów jak i biegłych rewidentów. W dalszej części artykułu przedstawię w skrócie ich główne założenia. Więcej na temat sprawozdania finansowego i badania Według propozycji Rady umieszczenie dodatkowych komentarzy byłoby obowiązkową częścią opinii z badania sprawozdań finansowych jednostek zainteresowania publicznego, a w szczególności jednostek notowanych na giełdzie. W przypadku pozostałych jednostek, dodatkowy komentarz miałby charakter fakultatywny. Potencjalny zakres kwestii, które miałyby być poruszane przez biegłego rewidenta jest bardzo szeroki, począwszy od oceny przez audytora obszarów związanych ze stosowaniem przez Zarząd znaczących osądów (takich jak wybór lub zmiany zasad rachunkowości, dokonane szacunki czy też ujawnienia w sprawozdaniu finansowym) poprzez nietypowe i istotne transakcje (np. ze stronami powiązanymi), a skończywszy na istotnych kwestiach wymagających zastosowania profesjonalnego osądu biegłego rewidenta i procedurach badania wykonanych w konkretnych obszarach sprawozdania finansowego. Nie chodzi tutaj oczywiście o powtarzanie informacji, które Zarząd umieścił już w sprawozdaniu finansowym jednostki, lecz jedynie o wskazanie obszarów, które zdaniem biegłego rewidenta użytkownicy tego sprawozdania uznają za najistotniejsze. W praktyce dokonanie wyboru w zakresie umieszczanych komentarzy może przedstawiać nie lada wyzwanie dla biegłego rewidenta ze względu na fakt, iż potrzeby różnych użytkowników są z zasady różne: jedni potrzebują pomocy w przechodzeniu przez coraz bardziej skomplikowaną informację finansową, jaką jest sprawozdanie finansowe; drudzy oczekują od biegłego rewidenta, iż podzieli się on spostrzeżeniami na temat spółki; jeszcze inni będą oczekiwać wskazówek, co do kwestii, które powinni bezpośrednio omówić z jej kierownictwem. Do tego dochodzą ewentualne kwestie prawne wynikające z ujawniania informacji dotyczących spółki, które nie zostały przez nią samą ujawnione w sprawozdaniu finansowym i związane z tym obawy ze strony inwestorów i osób przygotowujących sprawozdania, iż audytor nie powinien być głównym źródłem informacji na temat badanych jednostek. W takiej sytuacji najlepiej byłoby, aby w zakresie kwestii rachunkowych biegły rewident zwracał uwagę tylko na te sprawy, które zostały już opisane w sprawozdaniu finansowym. Co się zaś tyczy dodatkowego komentarza biegłego rewidenta na temat samego procesu badania ta propozycja Rady zasadniczo przypadła użytkownikom, a zwłaszcza inwestorom do gustu. Inwestorzy chcą wiedzieć, które obszary wzbudzały najwięcej wątpliwości po stronie audytora, które wymagały od niego zastosowania znaczących osądów bądź szczególnych nakładów pracy. Ze względu na cząstkowy charakter takiej informacji nasuwa się jednak szereg pytań: czy użytkownik będzie wiedział jak PRZYKŁADOWA OBECNA OPINIA Opinia o sprawozdaniu finansowym Wprowadzenie Odpowiedzialność Zarządu Odpowiedzialność Biegłego Rewidenta Uzasadnienie Opinii Opinia Uzupełniające objaśnienia Inne kwestie Szczególne objaśnienia na temat innych wymogów prawa i regulacji Sprawozdanie z działalności Spółki interpretować informację o wykonanych przez biegłego rewidenta procedurach, nie znając całej metodyki badania? Czy to, co przeczyta spowoduje wzrost jego zaufania do opinii na temat sprawozdania, jako całości, czy też potraktuje to jako swego rodzaju ostrzeżenie? A może wzbudzi to jego wątpliwości czy rzeczywiście audytor wykonał wszystkie procedury, które powinien był wykonać w danym obszarze. Pułapek może być wiele. Dlatego też przed Radą stoi trudne zadanie określenia odpowiednich i przejrzystych kryteriów umieszczania przez biegłych rewidentów dodatkowych komentarzy w opinii z badania. Kryteriów, które zapewnią spójność, będą elastyczne i do zastosowania w każdej jurysdykcji, no i oczywiście takich, które będą przeciwdziałać nadmiernemu wydłużeniu opinii biegłego rewidenta na przykład do kilkunastu stron. Bardziej wyraźnie na temat kontynuacji działalności Obecny kryzys finansowy doprowadził do wzrostu oczekiwań użytkowników sprawozdań finansowych wobec biegłych rewidentów w zakresie wczesnego ostrzegania o zbliżających PRZYKŁADOWA PROPONOWANA OPINIA Opinia o sprawozdaniu finansowym Opinia Podstawa wydania opinii Założenie kontynuacji działalności Dodatkowe komentarze Inne informacje (np. Sprawozdanie z działalności Spółki) Odpowiedzialność Zarządu, w tym odpowiedzialność za przyjęte założenie kontynuacji działalności Odpowiedzialność Biegłego Rewidenta Szczególne objaśnienia na temat innych wymogów prawa i regulacji

8 KPMG Forum Audit się problemach związanych z płynnością badanej jednostki czy też o występującej niepewności, jeśli chodzi o możliwość kontynuowania przez nią działalności. Pojawiła się też wyraźna potrzeba przypomnienia na czym polegają obowiązki audytora a na czym jednostki w tym zakresie. Zgodnie z Międzynarodowym Standardem Rachunkowości 1 Prezentacja sprawozdań finansowych, Zarząd spółki ponosi wyłączną odpowiedzialność za ocenę możliwości kontynuacji przez nią działalności w dającej się przewidzieć przyszłości (okres nie krótszy niż 12 miesięcy od dnia bilansowego) a wszelkie istotne zagrożenia powinny zostać ujawnione w sprawozdaniu finansowym. Zgodnie z Międzynarodowymi i Krajowymi Standardami Rewizji Finansowej biegły rewident ma obowiązek zweryfikowania przyjętego przez Zarząd założenia i, w oparciu o przeprowadzone procedury, które obejmują także analizę ujawnień w sprawozdaniu finansowym, sformułowania właściwej opinii o sprawozdaniu finansowym. Propozycja IAASB nie zwiększa zatem ani odpowiedzialności biegłego rewidenta ani zakresu wykonywanych przez niego procedur. Jednakże umieszczenie wyraźnego stwierdzenia w opinii biegłego rewidenta rodzi ryzyko, że użytkownicy sprawozdania finansowego widzieć będą w nim większą wartość niż w rzeczywistości będzie ono przedstawiać. Wydaje się też, iż wymogowi wypowiedzenia się przez biegłego rewidenta explicite na temat zasadności założenia kontynuacji działalności przez badaną jednostkę, powinno towarzyszyć dodanie obowiązków po stronie samej jednostki w zakresie ujawniania informacji wybiegających w przyszłość, na przykład poprzez wskazanie istotnych ryzyk biznesowych i operacyjnych wraz z określeniem ich wpływu na jej zdolność do kontynuowania działalności. Co dalej? Agnieszka Müller-Grządka Dyrektor w DPP KPMG w Polsce od 1994 do 2007 w dziale Audytu gdzie zajmowała się badaniem sprawozdań finansowych wielu spółek z różnych branż; Od 2007 w DPP; Od 2007 r. członek komisji KRBR ds opiniowania aktów prawnych Inwestorzy chcą wiedzieć, które obszary wzbudzały najwięcej wątpliwości po stronie audytora, które wymagały od niego zastosowania znaczących osądów bądź szczególnych nakładów pracy. Ze względu na cząstkowy charakter takiej informacji nasuwa się jednak szereg pytań: czy użytkownik będzie wiedział jak interpretować informację o wykonanych przez biegłego rewidenta procedurach, nie znając całej metodyki badania? Obecnie trwają prace mające na celu wdrożenie Międzynarodowych Standarów Rewizji Finansowej w Polsce. Tak więc zarówno biegli rewidenci jak i użytkownicy sprawozdań finansowych powinni być żywotnie zainteresowani kształtem standardu w zakresie raportowania, który zostanie ostatecznie przyjęty przez Radę. Wszyscy, którzy będą chcieli się na ten temat jeszcze wypowiedzieć, będą mogli to zrobić jak tylko IAASB opublikuje projekt standardu w ciągu najbliższych kilku miesięcy.

Audit KPMG Forum 9 Wytyczne EIOPA Wprowadzenie Od 27 marca 2013 r. trwa proces konsultacyjny wydanego przez EIOPA projektu Wytycznych dotyczących przygotowania do Solvency II (Wytyczne). Wytyczne są konsekwencją opublikowanej 20 grudnia 2012 r. opinii EIOPA nt. środków przejściowych dotyczących Solvency II. EIOPA istnieje stosunkowo krótko (od stycznia 2011 r.) i obecny proces wydawania Wytycznych dotyczących przygotowania do Solvency II jest dopiero drugim tego typu procesem w historii tej instytucji. Pierwszy odnosił się do Wytycznych w sprawie rozpatrywania skarg przez zakłady ubezpieczeń, których ostateczna wersja została opublikowana w 2012 roku. Natomiast obszar obecnych konsultacji jest znacznie bardziej złożony i w wielu aspektach zapewne będziemy mieć do czynienia z przecieraniem ścieżek. Kalendarz przygotowań do Solvency II Uwagi do projektu ww. Wytycznych można zgłaszać do 19 czerwca 2013 r. w odniesieniu do czterech dokumentów, obejmujących poszczególne obszary, do których odnosi się projekt Wytycznych, czyli system zarządzania, prospektywna ocena własnych ryzyk, raportowanie do organu nadzoru oraz proces przedaplikacyjny dotyczący modeli wewnętrznych. Niestety bezpośredniemu komentowaniu nie podlega pismo przewodnie do ww. czterech dokumentów tzw. Cover Note, choć wyjściem z tej sytuacji może być skorzystanie z sekcji Komentarze ogólne umieszczonej w formularzach do komentowania poszczególnych dokumentów. Podobnie teksty objaśniające do ww. czterech dokumentów ( Explanatory text ) nie są przedmiotem publicznych konsultacji, jednak wiele istotnych informacji zawartych jest właśnie tam i można się spodziewać, że część uwag może się odwoływać również do tego tekstu. Wydanie ostatecznej wersji Wytycznych planowane jest na jesień 2013 r. Następnie krajowe organy nadzoru w ciągu 2 miesięcy mają obowiązek poinformować EIOPA, czy i w jakim zakresie zamierzają Wytyczne stosować (comply or explain rule). Informacja o stanowisku Komisji Nadzoru Finansowego będzie niezmiernie istotna dla polskich zakładów ubezpieczeń, choć w tej chwili nie jest pewne, jak szybko będą miały do niej dostęp (najpóźniej po opublikowaniu stanowiska KNF na stronie EIOPA, jak miało to miejsce w przypadku Wytycznych w sprawie rozpatrywania skarg przez zakłady ubezpieczeń). Obecnie EIOPA zakłada, że Wytyczne będą obowiązywać od początku 2014 r., a ostateczna implementacja Dyrektywy Solvency II nastąpi 1 stycznia 2016 r. Jednak niektóre daty podane w Wytycznych mogą ulec przesunięciu, w zależności od wyniku negocjacji w sprawie Dyrektywy Omnibus II. Zakłady ubezpieczeń muszą bowiem wiedzieć, według jakich zasad dokonywać kalkulacji SCR czy rezerw techniczno-ubezpieczeniowych na potrzeby wymagane Wytycznymi (np. raportowania do organu nadzoru), a później Solvency II. Implikacje wprowadzenia Wytycznych dla rynku ubezpieczeniowego Chociaż Wytyczne mają zacząć obowiązywać już 1 stycznia 2014 r., nie oznacza to, że już w tym momencie zakłady ubezpieczeń powinny w 100% spełniać wszystkie opisane w nich wymogi. Wytyczne wprowadzają bowiem pojęcie ciągłego wdrażania (phasing-in). Oznacza to, że wymagania względem stopnia przygotowania do Solvency II będą rosły w czasie, aż do osiągnięcia przez ubezpieczycieli całkowitej gotowości do wdrożenia tej Dyrektywy w trakcie 2015 roku (według obecnych założeń). Pozostaje pytanie, jak do tematu podejdą krajowe organy nadzoru. Zgodnie z Wytycznymi nie mają one obowiązku podejmowania działań nadzorczych, jeśli w okresie przejściowym zakład ubezpieczeń nie spełnia wymogów Wytycznych przy czym szczególnie podkreśla się tę zasadę w sytuacji niespełniania wymogów ilościowych. Z drugiej strony jednak trudno się spodziewać braku reakcji ze strony organów nadzoru (które do końca lutego każdego roku będą musiały raportować do EIOPA postępy w przygotowaniach danego rynku do Solvency II) na opieszałość

10 KPMG Forum Audit ubezpieczycieli, szczególnie w odniesieniu do wymogów jakościowych oraz raportowych. O ile prace nad Filarem I (obejmującym wymogi ilościowe) toczą się już od kilku lat (w tym w ramach badań ilościowych i procesów przedaplikacyjnych) i również w obszarze Filara II (obejmującego wymogi dotyczące zarządzania) wiele zostało już zrobione, wydaje się, że obecnie największym wyzwaniem dla zakładów ubezpieczeń są wymogi w obszarze Filara III (obejmującego sprawozdawczość na potrzeby organu nadzoru i ujawnienia publiczne). Raportowanie do organu nadzoru W szczególności projekt Wytycznych wprowadza konkretne daty raportowania do organu nadzoru według zasad Solvency II. Będzie wymagane: jedno raportowanie roczne rok przed wprowadzeniem Solvency II (czyli przy obecnych założeniach na 31.12.2014, w terminie 20 tygodni od tej daty dla zakładów ubezpieczeń oraz 26 tygodni dla Grup), dwa raportowania kwartalne za 2 kwartały poprzedzające wprowadzenie Solvency II (czyli przy obecnych założeniach na 30.09.2015 i 31.12.2015, w terminie 8 tygodni od każdej z tych dat dla zakładów Dużym wyzwaniem dla zakładów ubezpieczeń mogą być wymagania w obszarze outsourcingu, bowiem w odniesieniu do kluczowych funkcji muszą stosować się do Wytycznych niezależnie od tego, czy są one realizowane za pomocą własnych pracowników, czy firm zewnętrznych. ubezpieczeń oraz 14 tygodni dla Grup). Co prawda nie w pełnym zakresie zdefiniowanym w dokumencie EIOPA z lipca 2012 r. (nie wszystkie elementy QRT oraz raportowania opisowego składającego się na raport RSR) i nie dla wszystkich ubezpieczycieli (w okresie przejściowym mają obowiązywać poziomy istotności zwalniające najmniejszych ubezpieczycieli z obowiązków raportowych). Niemniej pojawiające się na rynku komentarze wskazują, że oczekiwany byłby znacznie mniej szczegółowy zakres tym bardziej, że jednocześnie w dalszym ciągu trzeba będzie raportować do organu nadzoru zgodnie obecnie obowiązującymi wymogami. Poza tym podział na raportowanie kwartalne i roczne jest dość umowny, gdyż przy raportowaniu rocznym obowiązują również wybrane QRT kwartalne (np. dotyczące rezerw techniczno-ubezpieczeniowych). Trudno również powiedzieć, w jaki sposób Komisja Nadzoru Finansowego wykorzysta swoje prawo do rozszerzenia obowiązków raportowych na najmniejsze zakłady ubezpieczeń i czy zwiększy zakres raportowania o wybrane dodatkowe raporty specyficzne dla Polski (national specifities). System zarządzania Wytyczne dotyczące systemu zarządzania są podzielone na kilka rozdziałów obejmujących kwestie ogólne, wymagania dotyczące kompetencji i reputacji, zarządzanie ryzykiem, zasadę ostrożnego inwestora, środki własne, funkcję audytu wewnętrznego, funkcję aktuarialną, outsourcing oraz wymagania specyficzne dla grup. Mocno podkreślona została rola Zarządu i Rady Nadzorczej (bo to te organy na gruncie polskim należy rozumieć pod nazwą the administrative management or

Audit KPMG Forum 11 supervisory body, w skrócie AMSB ). Zwrócono m.in. uwagę na konieczność posiadania przez członków tych organów odpowiedniej wiedzy i doświadczenia, efektywnej komunikacji (obustronnej) z komitetami i osobami kluczowymi z punktu widzenia zarządzania ryzykiem, jak również odpowiedniego dokumentowania decyzji podejmowanych na poziomie Zarządu i Rady Nadzorczej (w tym odzwierciedlenia w decyzjach informacji uzyskanych z systemu zarządzania ryzykiem). Podobnie, choć może nie tak przekrojowo, zdefiniowane są wymagania względem kluczowych funkcji (aktuarialnej, zarządzania ryzykiem, compliance, audytu wewnętrznego) w zakładzie ubezpieczeń. Wytyczne wprowadzają szereg konkretnych wymagań dokumentacyjnych, w szczególności dotyczących polityk i procedur, jakie zakład ubezpieczeń jest zobowiązany posiadać. Wskazane są obszary, które powinny zostać uwzględnione w takich dokumentach (np. underwriting, działalność lokacyjna, dopasowanie aktywów i zobowiązań, ryzyko operacyjne, techniki ograniczania ryzyka czy zarządzanie kapitałem), ogólne cechy tych dokumentów, a także elementy składowe, które (co najmniej) powinna zawierać każda polityka. Osobny rozdział poświęcony jest działalności lokacyjnej w kontekście zasady ostrożnego inwestora, w tym konieczności zdefiniowania odpowiednich wskaźników ryzyka (key risk indicators) i ostrożnego podejścia do inwestycji o nietypowym charakterze, jak również szczególnym aspektom dotyczącym konkretnych grup lokat (np. inwestycji związanych z kontraktami typu unit-linked czy indexed-linked, instrumentów niedopuszczonych do obrotu publicznego czy instrumentów pochodnych). Dużym wyzwaniem dla zakładów ubezpieczeń mogą być wymagania w obszarze outsourcingu, bowiem w odniesieniu do kluczowych funkcji muszą stosować się do Wytycznych niezależnie od tego, czy są one realizowane za pomocą własnych pracowników, czy firm zewnętrznych. Aspekty dotyczące zarządzania ryzykiem na poziomie Grup zostały poruszone nie tylko w ostatnim rozdziale Wytycznych, poświęconym w całości temu obszarowi, ale również pojawiają się jako część Wytycznych w wielu wcześniejszych rozdziałach (np. w odniesieniu do zadań AMSB, struktury organizacyjno-operacyjnej czy wewnętrznych przeglądów adekwatności systemu zarządzania ryzykiem). Prospektywna ocena własnych ryzyk Jak podkreśla Cover Note, Wytyczne są spójne z opublikowanym przez EIOPA w lipcu 2012 r. końcowym raportem dotyczącym wytycznych w sprawie ORSA. Wprowadzone wymagania dotyczą oceny 3 podstawowych aspektów: 1. ogólnych potrzeb w zakresie wypłacalności, 2. ciągłej zgodności z wymogami kapitałowymi wynikającymi z Solvency II oraz wymogami odnoszącymi się do rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, 3. stopnia dopasowania założeń leżących u podstaw kalkulacji kapitałowego wymogu wypłacalności do profilu ryzyka zakładu ubezpieczeń. Również w obszarze prospektywnej oceny własnych ryzyk wprowadzone zostały podobne poziomy istotności co w obszarze raportowania do organu nadzoru, jednak tylko w odniesieniu do części wytycznych (punkty 2. i 3. powyżej). Poza tym udział w procesie przedaplikacyjnym może dać ubezpieczycielowi korzyści w postaci możliwości wykorzystania modelu wewnętrznego na potrzeby wypełnienia obowiązku dokonywania oceny w zakresie punktu 3. powyżej. Prospektywna ocena własnych ryzyk powinna być przeprowadzana przynajmniej raz w roku, a w ciągu 2 tygodni po jej zakończeniu zakład ubezpieczeń musi dostarczyć organowi nadzoru raport końcowy. Procesy przedaplikacyjne dotyczące modeli wewnętrznych Już w marcu 2010 roku CEIOPS opublikował wytyczne dotyczące procesów przedaplikacyjnych dotyczących modeli wewnętrznych. Procesy takie w niektórych, większych, zakładach ubezpieczeń toczą się od kilku lat. Nowe Wytyczne EIOPA mają zapewnić ujednolicenie praktyk nadzorczych w zakresie stosowania wytycznych z marca 2010 roku. W toku procesu przedaplikacyjnego organy nadzoru powinny ocenić, na ile zakład ubezpieczeń jest przygotowany do rzeczywistego wykorzystania modelu wewnętrznego w procesie zarządzania ryzykiem oraz podejmowania decyzji, jak również czy jest przygotowany na sytuację nieuzyskania akceptacji dla stosowania modelu wewnętrznego oraz możliwe tego skutki dla planowania kapitałowego. Wytyczne adresują takie obszary jak zmiany modeli, test użyteczności, decyzje eksperckie, spójność metodologii, prognozy rozkładów prawdopodobieństwa, przypisywanie zysków i strat, kalibrację, walidację, dokumentację, wykorzystanie modeli i danych zewnętrznych oraz funkcjonowanie kolegiów nadzorczych. Podsumowanie Jak podkreśla EIOPA w piśmie przewodnim do projektu Wytycznych,

12 KPMG Forum Audit ważną rolą Wytycznych jest zmotywowanie zakładów ubezpieczeń do systematycznej kontynuacji prac nad wdrożeniem Solvency II, aby nie zmarnować tego, co zostało dotąd zrobione (bo przecież środki już zainwestowane w ten obszar są bardzo znaczące). Wraz z kolejnym przesunięciem w bardziej odległą przyszłość daty obowiązywania Solvency II istnieje bowiem ryzyko, że przygotowania w tym zakresie zejdą na dalszy plan. Zakłady ubezpieczeń powinny więc dokonać przeglądu swoich dotychczasowych planów implementacji Dyrektywy Solvency II, dostosowując je do Wytycznych, zwłaszcza w obszarze Filarów II i III. Szczególnie dużego obciążenia dla ubezpieczycieli można się spodziewać w pierwszej połowie 2015 roku, na kiedy przypada (przy obecnych założeniach) pierwsze raportowanie według Wytycznych, a jednocześnie kontynuowane będzie raportowanie według obecnych zasad. Poza tym również w innych obszarach objętych Wytycznymi po roku od ich wejścia w życie oczekiwania organu nadzoru co do stopnia przygotowania do Solvency II z pewnością wzrosną. dr Witold Florczak Dyrektor, Dział Usług Aktuarialnych, KPMG w Polsce Do KPMG dołączył na początku 2012 roku Specjalizuje się w projektach związanych z wycenami aktuarialnymi, Solvency II i zarządzaniem ryzykiem w firmach ubezpieczeniowych Ma 16-letnie doświadczenie w sektorze ubezpieczeń, jego doświadczenie obejmuje praktykę aktuarialną i zarządzanie ryzykiem w tym: Solvency II, obliczenia MCEV i EC dla towarzystw ubezpieczeń na życie oraz PTE, wycenę produktów, projekcje finansowe, raportowanie statutowe i grupowe, projekty M&A oraz ubezpieczeniowe green fields. W swoich poprzednich rolach budował nowe funkcjonalności w firmach ubezpieczeniowych. Ma doświadczenie zarówno w dostarczaniu specjalistycznych rozwiązań jak również kierowaniu projektami oraz różnymi obszarami w firmach ubezpieczeniowych. Marta Zielińska Supervisor, Dział Usług Aktuarialnych KPMG w Polsce Do KPMG dołączyła w 2004 roku. Posiada uprawnienia aktuariusza oraz biegłego rewidenta. Jest specjalistką w zakresie wykonywania badań i przeglądów aktuarialnych sprawozdań finansowych zakładów ubezpieczeń sporządzonych według polskich oraz międzynarodowych zasad rachunkowości. Przeprowadza również badania MCEV zakładów ubezpieczeń na życie. Brała udział w licznych projektach doradczych w zakresie procesów i wycen aktuarialnych (w tym pod kątem zgodności z Solvency II), a także projektach typu due diligence na rzecz zakładów ubezpieczeń. Posiada również doświadczenie w zagadnieniach związanych z wyceną rezerw na świadczenia pracownicze. Wykonuje kalkulacje dla klientów oraz wspiera audyty spółek z różnych branż, oceniając metodologię wyliczeń wykonywanych dla tych spółek przez niezależnych aktuariuszy Jest członkiem Polskiego Stowarzyszenia Aktuariuszy, brytyjskiego Instytutu Aktuariuszy oraz grupy roboczej Solvency II w Polskiej Izbie Ubezpieczeń. Autor publikacji w prasie branżowej

Corporate Finance KPMG Forum 13 Kurs akcji spółek notowanych a ich wartość godziwa Kurs akcji a wartość godziwa? Czy kurs akcji spółki notowanej na giełdzie papierów wartościowych odzwierciedla jej wartość godziwą? Aby odpowiedzieć na to pytanie należy przede wszystkim zastanowić się czym jest wartość godziwa. Istnieje kilka definicji wartości godziwej, wśród których najczęściej wykorzystywaną jest ta zawarta w ustawie o rachunkowości (art. 28 ust. 6 Ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości), gdzie wartość godziwa zdefiniowana jest jako: kwota za jaką dany składnik aktywów mógłby być wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Różne poziomy wartości czyli jak porównywać jabłka z jabłkami Przed odpowiedzią na pytanie czy kurs akcji notowanych na giełdzie odpowiada ich wartości godziwej warto zwrócić uwagę na kwestię dotyczącą istnienia różnych poziomów wartości. Który z poziomów przedstawionych na rys. 1 należy więc analizować z punktu widzenia akcjonariuszy spółek notowanych na giełdach papierów wartościowych? Biorąc pod uwagę fakt, iż przedmiot obrotu stanowią zwykle pakiety mniejszościowe, a głównymi uczestnikami rynku są inwestorzy detaliczni lub mniejszościowi inwestorzy instytucjonalni kurs akcji powinien Rys.1 Podstawowe poziomy wartości odzwierciedlać wartość godziwą płynnego pakietu mniejszościowego (poziom 3). Podejście takie wydaje się być dodatkowo uzasadnione analizą premii płaconych przez inwestorów podczas ogłaszanych przez nich wezwań do sprzedaży akcji, w ramach których planowane jest nabycie pakietu kontrolnego (rys. 2). Źródło: analiza KPMG

14 KPMG Forum Corporate Finance Rys. 2 Analiza wezwań do sprzedaży akcji spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie w okresie 1 stycznia 2009r. 15 stycznia 2013r. Premie takie odzwierciedlają różnicę pomiędzy poziomem płynnego pakietu mniejszościowego a poziomem pakietu kontrolnego (poziom 2) lub, w niektórych przypadkach, poziomem uwzględniającym korzyści wynikające z synergii (możliwych do osiągnięcia przez inwestora na przykład po przejęciu kontroli) (poziom 1) czy też wartość irracjonalną (uwzględniającą na przykład sentyment inwestora). Kiedy kurs akcji jest równy ich wartości godziwej Wiedząc więc czym jest wartość godziwa oraz jaki poziom wartości z założenia powinien być reprezentowany przez kurs akcji można w końcu postawić pytanie czy oraz kiedy kurs akcji może być równy ich wartości godziwej (z punktu widzenia akcjonariuszy mniejszościowych). Aby udzielić odpowiedzi na to pytanie należy przyjrzeć się podstawowym elementom definicji wartości godziwej przedstawionej powyżej oraz innym kluczowym kwestiom mogącym mieć wpływ na odzwierciedlenie wartości godziwej w kursie akcji. Transakcje pomiędzy dobrze poinformowanymi stronami Zgodnie z ideą rynku kapitałowego wszyscy jego uczestnicy powinni mieć równy dostęp do informacji. W praktyce, inwestorów można podzielić na trzy podstawowe grupy: a) osoby mające dostęp do kluczowych, cenotwórczych informacji dotyczących spółki i jej otoczenia zwykle jest to zarząd spółki, czy też jej kluczowi pracownicy, które są jednocześnie akcjonariuszami spółki, Źródło: analiza KPMG b) inwestorzy instytucjonalni, szczególnie posiadający znaczne pakiety akcji, którzy mają ułatwiony dostęp do zarządów spółek, c) inwestorzy indywidualni, mający dostęp tylko do informacji publicznych. W teorii, żadna z powyższych grup nie powinna być uprzywilejowana w dostępie do informacji. W szczególności różnice takie nie powinny występować pomiędzy grupami inwestorów indywidualnych oraz inwestorów instytucjonalnych, których transakcje stanowią zwykle podstawę obrotu giełdowego. Zdarza się jednak, iż zarządy spółek chętniej współpracują i udzielają informacji inwestorom finansowym, postrzegając ich jako inwestorów długoterminowych, których obecność w strukturze akcjonariatu może zwiększyć zainteresowanie

Corporate Finance KPMG Forum 15 pozostałych inwestorów. W efekcie inwestorzy indywidualni mogą uzyskiwać informacje z opóźnieniem lub w ograniczonym zakresie, co w konsekwencji może powodować dysproporcję pomiędzy dostępem do informacji. Powyższa sytuacja może mieć miejsce szczególnie w przypadku mniejszych spółek, których dział relacji inwestorskich jest słabo rozwinięty oraz rynków kapitałowych ze słabo rozwiniętymi regulacjami zapewniającymi wszystkim inwestorom równy dostęp do informacji. Transakcje pomiędzy niepowiązanymi stronami Sposób i natura transakcji realizowanych za pośrednictwem giełdy papierów wartościowych znacznie ogranicza możliwość realizacji transakcji pomiędzy stronami powiązanymi (na warunkach nierynkowych). Poza wyjątkowymi sytuacjami można więc przyjąć, iż transakcje zawierane są pomiędzy niepowiązanymi ze sobą stronami (a jeśli strony są powiązane, to zachowany jest warunek rynkowości danej transakcji), a więc warunek ten jest spełniony. Transakcje pomiędzy zainteresowanymi stronami Warunek dotyczący zawierania transakcji pomiędzy zainteresowanymi stronami co do zasady wydaje się być spełniony w każdym przypadku. W celu zawarcia transakcji, istnieje konieczność złożenia zlecenia kupna lub sprzedaży co w zasadzie wyklucza możliwość braku zainteresowania zawarciem transakcji. Naturalnie zdarzają się przypadki błędnych zleceń, jednak stanowią one wartość marginalną zawieranych transakcji. Dobrowolność zawieranych transakcji Poza elementami wymienianymi w definicji wartości godziwej, istnieje jeszcze kilka innych kwestii, które mogą mieć znaczący wpływ na kurs akcji oraz jego odzwierciedlenie w wartości godziwej spółki. Jedną z nich jest dobrowolność zawieranych transakcji. Podobnie jak w przypadku powyższej cechy charakteryzującej wartość godziwą, również w przypadku dobrowolności można założyć, iż większość transakcji realizowanych na giełdzie papierów wartościowych może nosić znamiona tej cechy. Niemniej jednak istnieje kilka sytuacji, w których zasada dobrowolności może być dyskusyjna. Przykładem może być sytuacja, w której fundusz inwestycyjny, na skutek masowego umarzania jednostek uczestnictwa przez swoich uczestników, zmuszony jest do sprzedaży posiadanych przez siebie akcji. Sytuacja taka może występować szczególnie intensywnie w okresie kryzysu finansowego lub spowolnienia gospodarczego, kiedy inwestorzy indywidualni chcąc zminimalizować ryzyko związane z inwestycjami w akcje, masowo umarzają posiadane jednostki uczestnictwa. Skala zjawiska powoduje, że fundusze zmuszone są wyprzedawać akcje spółek, których w innej sytuacji być może nie byliby skłonni się pozbyć. Wpływ takiego działania na kurs akcji jest tym większy, im mniej płynne pakiety sprzedawane są przez fundusze. Płynność akcji Kolejną kluczową kwestią jest płynność notowanych pakietów akcji, przy czym płynność w tym wypadku rozumiana jest jako procentowa ilość akcji spółki będąca w posiadaniu akcjonariuszy mniejszościowych (czyli w tzw. wolnym obrocie ang. free float) oraz nominalna wartość takich pakietów, jak również wartość przeciętnego dziennego obrotu akcjami danej spółki. W tym przypadku zasada wydaje się być stosunkowo prosta im większa część akcji (o większej wartości) pozostaje w rękach akcjonariuszy mniejszościowych oraz im większy jest dzienny obrót takimi akcjami, Biorąc pod uwagę fakt, iż przedmiot obrotu stanowią zwykle pakiety mniejszościowe, a głównymi uczestnikami rynku są inwestorzy detaliczni lub mniejszościowi inwestorzy instytucjonalni kurs akcji powinien odzwierciedlać wartość godziwą płynnego pakietu mniejszościowego.

16 KPMG Forum Corporate Finance tym większe prawdopodobieństwo, iż kurs akcji odzwierciedla ich wartość godziwą. Oczywiście wynika to z faktu, iż w przypadku dużych pakietów pozostających w wolnym obrocie, bardzo trudno jest wpłynąć pojedynczym akcjonariuszom na kurs akcji poprzez ich skup lub sprzedaż, co w przypadku niewielkich pakietów nie jest zbyt trudnym zadaniem dla inwestorów posiadających nawet stosunkowo niewielkie środki finansowe. Bardzo dobrym przykładem mogą być tutaj spółki notowane na rynku New Connect, których kurs potrafi w ciągu kilku dni urosnąć o kilkadziesiąt lub nawet kilkaset procent, by następnie spaść w równie szybkim tempie do poziomu wyjściowego. W przypadku niepłynnych spółek może również okazać się, iż inwestor posiadający pakiet akcji takiej spółki, który zgodnie z aktualnym kursem jej akcji wart jest określoną kwotę, w rzeczywistości może być wart znacznie mniej, gdyż sprzedaż takiego pakietu po aktualnym kursie może okazać się niemożliwa. W takiej sytuacji wartość godziwa takich pakietów akcji powinna być analizowana z perspektywy niepłynnego pakietu mniejszościowego a więc dodatkowym dyskontem w stosunku do pakietów płynnych (zgodnie z rys. 1 powyżej). Sentyment rynkowy Jeszcze jednym istotnym elementem, który może mieć wpływ na odzwierciedlenie wartości godziwej w kursie akcji notowanej spółki, może być sentyment inwestorów dotyczący danego sektora, w którym działa spółka lub też sentyment dotyczący inwestycji w akcje w ogóle. W takim przypadku może dojść do sytuacji, gdy inwestorzy rozważając zakup lub sprzedaż akcji danej spółki sugerują się sytuacją sektora, w którym ona działa, lub ogólną sytuacją na rynkach kapitałowych, nie uwzględniając w wystarczającym stopniu specyfiki działalności danej spółki, która może być znacząco inna od większości podmiotów działających w danym sektorze lub od ogólnej sytuacji rynkowej. Działanie takie może znacząco zawyżać lub zaniżać wartość godziwą poszczególnych spółek. Przykładem takiej sytuacji może być tzw. bańka internetowa z przełomu XX oraz XXI wieku, kiedy inwestorzy nie przeprowadzając bardziej szczegółowych analiz kupowali akcje spółek technologicznych, które często oferowały swoim potencjalnym akcjonariuszom niewiele więcej ponad wspaniałe wizje oraz pomysły. Działanie takie spowodowało wzrost kursów akcji tych spółek znacznie powyżej ich wartości godziwej. Czy więc kurs akcji = wartość godziwa? Jednym z istotnych zadań i założeń giełd papierów wartościowych jest wycena pakietów akcji spółek notowanych na takich giełdach. Czy taka wycena, a więc kurs akcji rzeczywiście odpowiada wartości godziwej tych spółek? Jak wynika z powyższych rozważań: to zależy. Aby taka sytuacja miała miejsce, musi zaistnieć jednocześnie kilka czynników rynek, na którym notowane są spółki musi posiadać odpowiednie regulacje umożliwiające m.in. równy dostęp do informacji czy też kontrolę transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi. Same spółki powinny równorzędnie traktować swoich akcjonariuszy, a pakiety akcji będące w wolnym obrocie powinny być odpowiednio płynne. Należy również ostrożnie podchodzić do oceny kursu akcji spółek w skrajnych etapach cyklu koniunkturalnego, gdyż w takich momentach kapitalizacja spółek może okazać się przeszacowana lub niedoszacowana. Zawsze jednak warto zachować zdrowy rozsądek i poświęcić chwilę na bardziej szczegółową analizę planowanej inwestycji.

Corporate Finance KPMG Forum 17 A rynek giełdowy w Polsce? Biorąc pod uwagę powyższe analizy, wydaje się, iż w przypadku największych spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, kurs akcji powinien odzwierciedlać ich wartość godziwą. Mogą to potwierdzać analizy KPMG dotyczące różnic pomiędzy: (a) kursem akcji zawartym w rekomendacjach analityków giełdowych dotyczących poszczególnych spółek (spółki z indeksów WIG20 oraz mwig40) oraz (b) kursem akcji w przeddzień publikacji poszczególnych raportów 1. Wynika z nich, iż różnice pomiędzy kursem bieżącym a rekomendowanym wynoszą średnio do 15%, przy czym oczywiście zdarzają się różnice rzędu nawet kilkudziesięciu procent. Zakładając, iż: (i) wyceny sporządzane przez analityków odzwierciedlają wartość godziwą poszczególnych spółek oraz (ii) sporządzane są z punku widzenia wartości pakietu kontrolnego (rys. 1) lub przedziału pomiędzy pakietem kontrolnym, a płynnym pakietem mniejszościowym (w przypadku, gdy rekomendowana cena liczona jest jako średnia z metody dochodowej i rynkowej), różnice w kursach odzwierciedlają głównie różnice pomiędzy poszczególnymi poziomami wartości i są zbieżne z analizą przedstawioną na rys. 2. Tak więc w przypadku największych spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie, istnieje duże prawdopodobieństwo, że kurs ich akcji odzwierciedla ich wartość godziwą. Niestety, w przypadku mniejszych spółek ilość wydawanych rekomendacji nie pozwala na przeprowadzenie podobnej analizy. 1 Analiza 233 rekomendacji lub raportów analitycznych wydawanych przez biura maklerskie w okresie styczeń 2012 styczeń 2013, dotyczących 41 spółek wchodzących w skład indeksów WIG20 oraz mwig40 Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie Tomasz Regulski Menedżer, Grupa Corporate Finance KPMG w Polsce Magister nauk ekonomicznych, Prywatna Wyższa Szkoła Businessu i Administracji w Warszawie, kierunek: Ekonomia. Tomasz Regulski pracuje w KPMG od 2011 roku. Posiada wieloletnie doświadczenie w zarządzaniu projektami, fuzjach i przejęciach, transakcjach na rynkach kapitałowych oraz wycenach przedsiębiorstw. Poprzednio pracował w zespole Corporate Finance KBC Securities N.V., a także w Kredyt Bank S.A. Specjalizuje się w sporządzaniu wycen przedsiębiorstw oraz tworzeniu i przeglądach modeli finansowych. Tomasz jest członkiem specjalistycznego Zespołu Wycen i Modelowania w ramach Grupy Corporate Finance zajmującego się wycenami sporządzanymi dla celów transakcyjnych, księgowych (zgodnie z wymogami sprawozdawczości finansowej), prawnych, podatkowych i innych. Zespół ten dokonuje także alokacji cen nabycia przedsiębiorstw, przeglądów wycen i studiów wykonalności sporządzonych przez zewnętrzne podmioty, jak również buduje i przegląda modele finansowe.

18 KPMG Forum Audit Budownictwo w Polsce Sektor budownictwa zmaga sie z licznymi wyzwaniami w szczególności problemy finansowe przedsiębiorstw a nawet przypadki bankructw nie są rzadkością. Celem lepszego zrozumienia specyfiki i charakteru tego zjawiska KPMG w Polsce we współpracy z CEEC Research oraz Norstat Polska, przeprowadziło badanie wśród dyrektorów zarządzających oraz członków zarządów 143 dużych, średnich i małych przedsiębiorstw budownictwa ogólnego oraz inżynieryjnego. Badanie przeprowadzono w marcu i kwietniu 2013 roku. Analogiczne badania przeprowadzone zostały także w innych krajach Grupy Wyszehradzkiej; w lutym 2013 w Czechach, w marcu 2013 na Słowacji oraz w czerwcu 2012 na Węgrzech. Prognozy dla rynku Niestety większość respondentów prognozuje dalszy spadek produkcji sektora budowlanego w Polsce w 2013 roku. Przewidywany spadek może sięgnąć 11%, co oznacza wzrost pesymizmu w porównaniu z rokiem ubiegłym, kiedy to przedsiębiorstwa budowlane przewidywały na spadek o 4,3% w roku 2013. Ponadto spadek w sektorze budowlanym, w roku 2013, jest prognozowany przez 80% zarządzających, podczas gdy w poprzednim roku odsetek ten był zdecydowanie niższy i wyniósł 55%. Prognozy zarządzających, Przewidywany rozwój sektora budowlanego w Czechach, na Słowacji i Węgrzech nie były aż taż pesymistyczne i wyniosły one odpowiednio 4,4%, 4,6 oraz 2,2% dla roku 2013. Zarządzający nie spodziewają się powrotu do wzrostu w sektorze budowlanym również w 2014 roku dla którego prognozowany jest dalszy spadek o 1%. Oczekiwany udział przedsiębiorstw w rynku Respondentów zapytano także czy w tych trudnych czasach oczekują wzrostu udziałów rynkowych ich firm. W 2013 roku, lepsze wyniki niż konkurencja, przewiduje 38% zarządzających, w porównaniu do 33% w roku ubiegłym. Niezależnie od tego, obecny poziom optymizmu jest najniższy wśród krajów Grupy Wyszehradzkiej gdzie 59% przedsiębiorstw w Czechach, 46% na Słowacji oraz 51% na Węgrzech prognozuje osiągnięcie lepszych wyników od ich konkurentów. Prognoza na 2014

Audit KPMG Forum 19 Prognozowana zmiana udziałów rynkowych w 2013 roku Poziom wykorzystania mocy produkcyjnych (%) rok wskazuje na możliwość umiarkowanej poprawy, ponad połowa zarządzających (54%) jest przekonana, że zwiększy udział w rynku w 2014 roku. Wykorzystanie mocy produkcyjnych Przeprowadzone badanie pokazuje, że średnie wykorzystanie mocy produkcyjnych w przedsiębiorstwach budowlanych spadło o 6 punktów procentowych w porównaniu z badaniem z marca 2012 roku i wynosi 60%. Jest to trzecie badanie z rzędu, w którym odnotowano spadki w tym obszarze. Prawdopodobnie wpływ mogła mieć przy tym znacząco gorsza pogoda w momencie przeprowadzania badania. Biorąc pod uwagę segmenty w branży większy spadek poziomu wykorzystania mocy produkcyjnych jest widoczny w przedsiębiorstwach budownictwa inżynieryjnego, gdzie wskaźnik ten wynosi 52% (w porównaniu do 62% w poprzednim roku) podczas gdy budownictwo ogólne wskazuje wykorzystanie mocy produkcyjnych na poziomie 65% (w porównaniu do 71% w 2012 roku). W pozostałych badanych krajach tendencję są podobne - w Czechach, na Słowacji i na Węgrzech wykorzystanie mocy produkcyjnych wyniosło odpowiednio 56%, 63% oraz 59%. W tym roku, po raz kolejny, najskuteczniejszym sposobem pozyskiwania nowych zamówień w ocenie zarządzających przedsiębiorstwami budowlanymi są przetargi.

20 KPMG Forum Audit Metody wykorzystywane do pozyskiwania nowych kontraktów Kluczowe problemy firm budowlanych Backlog zakontraktowanych prac Zarządzający zostali zapytani także o ich backlog tj. liczbę miesięcy spośród zakontraktowanych pozostałą do zakończenia prac. Backlog skrócił się w porównaniu do badania przeprowadzonego w marcu 2012 roku dla przedsiębiorstw do okresu 6,7 miesiąca w porównaniu do 7,7 miesięcy w poprzednim roku. W innych krajach sytuacja jest zróżnicowana, w Czechach, na Słowacji i na Węgrzech okres zakontraktowanych prac wynosi odpowiednio 6,9 miesiąca, 6,2 miesiąca i 2,7 miesiąca. Najdłuższy średni okres w Polsce, na który firmy mają zapewnioną umowami pracę, odnotowano w segmencie dużych przedsiębiorstw, jednak spadek w tym segmencie był znaczny (obecnie średnio 8,1 miesięcy w porównaniu do 11 miesięcy w 2012). Odpowiednio liczba przedsiębiorstw, które mają więcej podpisanych umów niż rok wcześniej zdecydowanie spadła Tylko 15% polskich przedsiębiorstw budowlanych ma obecnie więcej zawartych kontraktów niż przed rokiem (19% w roku ubiegłym). Udział respondentów z mniejszą liczbą kontraktów gwałtownie wzrósł z 37% w 2012 do obecnych 53% w 2013 roku. Pozyskiwanie nowych kontraktów W tym roku, po raz kolejny, najskuteczniejszym sposobem pozyskiwania nowych zamówień w ocenie zarządzających przedsiębiorstwami budowlanymi są przetargi. Skuteczność tej metody w pozyskiwaniu nowych zleceń została oceniona na 7,4 pkt. (gdzie 0 oznacza minimalną a 10 maksymalną skuteczność). Z drugiej strony, kontakty osobiste wykorzystywane do zdobywania nowych zleceń w 2012 roku trochę spadły na znaczeniu (6,0 pkt. W 2013 roku w prównaniu do 7,8 pkt w 2012 roku). W związku z małą liczbą potencjalnych kontraktów dostępnych na rynku, jedna trzecia firm (32%) jest obecnie gotowa zgodzić się na nowe zlecenia przy zerowej lub nawet ujemnej marży. To nieco mniej (o 2 punkty procentowe) niż w 2012 roku. Odsetek firm, które przyznają, że zdarzyło się im naruszyć swoją politykę zarządzania ryzykiem, aby zyskać nowe umowy, tak jak w roku 2012 osiągnął 58%.