Inwestycje zagraniczne w Małopolsce NAPŁYW INWESTYCJI Całkowita wielkość zainwestowanego w regionie kapitału w latach 1989 2013 przekroczyła 18 mld USD (5 374,6 USD na 1 mieszkańca województwa). W 2013 roku wartość BIZ w Małopolsce wyniosła 1,567 mld USD tym samym zaangażowanie inwestorów wróciło do najwyższego poziomu nakładów z lat 2006 2008, a więc sprzed kryzysu finansowego. Po dużym spadku wielkości nakładów w latach 2009 2010 widoczny był coroczny ich wzrost (rysunek 1). nakładów w 2013 roku była o 1/4 wyższa niż w 2012 roku i o blisko 2/5 w porównaniu do 2011 roku. Wysoka wartość w województwie małopolskim w 2013 roku odzwierciedlała ogólną poprawę koniunktury w Polsce i krajach będących głównymi źródłami kapitału, co wpłynęło na większą aktywność inwestycyjną. Rys. 1. (roczna i skumulowana) zagranicznych w Małopolsce do końca 2013 roku Źródło: Inwestorzy zagraniczni w Małopolsce w 2013 roku, Małopolskie Obserwatorium INWESTYCJE ZAGRANICZNE WEDŁUG SEKTORÓW W 2013 roku nieco ponad połowę (54%) nakładów przyciągnął sektor usługowy, najwięcej gałęzie usług związane z obsługą rynku nieruchomości, a następnie z handlem. W sektorze przemysłowym, na który przypada blisko 46% nakładów, przytłaczająca ich część dotyczyła przetwórstwa przemysłowego. O ile sektor usługowy koncentruje większość nakładów związanych z fuzjami i przejęciami, to sektor przemysłowy odpowiada za większość nakładów poniesionych na reinwestycje. Obydwa sektory gospodarcze są źródłem dużych greenfield. Rysunek 2 przedstawia napływ do województwa małopolskiego według sektorów gospodarki w kolejnych latach.
Rys. 2. Napływ do województwa małopolskiego według sektorów gospodarki do końca 2013 roku (mln USD) Źródło: Inwestorzy zagraniczni w Małopolsce w 2013 roku, Małopolskie Obserwatorium Największe nakłady w sektorze przemysłowym ponoszone są przez inwestorów zaangażowanych w przedsięwzięcia w przetwórstwie przemysłowym. Branża ta skupiła 90% kapitału w sektorze przemysłowym w 2013 roku, a w całym okresie 1989 2013 niewiele mniej 86%. Wysokie nakłady są lokowane corocznie w energetyce, znacznie mniejsze w budownictwie, natomiast rola pozostałych branż wliczanych do sektora przemysłowego: górnictwa i kopalnictwa, dostaw wody, gospodarowania ściekami i odpadami oraz działalności związanej z rekultywacją, jest marginalna. Udział przetwórstwa przemysłowego w 2013 roku odpowiadał dokładnie roli tej działalności w BIZ w całym okresie 1989 2013, przy czym różna była proporcja nakładów, jakie inwestowano w ostatnim roku w poszczególne gałęzie przemysłu. Ponad połowa przypadła bowiem na przemysł chemiczny, który w całym okresie 1989 2013 przyciągnął jedynie 4% nakładów (rysunek 3). Wielkością zaangażowanego kapitału zagranicznego wyróżniało się poza przemysłem chemicznym sześć gałęzi przemysłu: produkcja artykułów spożywczych, produkcja pojazdów samochodowych i ich części, produkcja wyrobów tytoniowych, produkcja urządzeń elektrycznych, a ponadto produkcja metali i produkcja napojów. Na wymienione siedem gałęzi przypadło blisko 90% nakładów firm z kapitałem zagranicznym w 2013 roku w przetwórstwie przemysłowym w Małopolsce. Rys. 3. Udział wybranych gałęzi w inwestycjach zagranicznych w przemyśle przetwórczym
Źródło: Inwestorzy zagraniczni w Małopolsce w 2013 roku, Małopolskie Obserwatorium Udział działalności handlowych w strukturze nakładów zagranicznych ogółem w Małopolsce pozostaje od lat na dosyć stabilnym poziomie 10%. Podobnie było w 2013 roku, w którym łączne nakłady w tej branży gospodarki osiągnęły 168 mln USD, czyli 10,7% łącznego napływu BIZ do Małopolski. W porównaniu do całego okresu 1989 2013, w ostatnim roku większe inwestycje zrealizowano w handlu detalicznym niż hurtowym. Najbardziej kapitałochłonnym przedsięwzięciem była oddana do użytku Galeria Bronowice w Krakowie, której inwestorem była Groupe Auchan. Galeria jest trzecim pod względem powierzchni sprzedaży obiektem tej kategorii w Krakowie (60 000 m 2 ), głównym najemcą jest hipermarket należący do francuskiego inwestora oraz duży sklep Saturn Planet, który należy do niemieckiego Metro. W jej sąsiedztwie należąca do niemieckiego koncernu Tengelmann sieć OBI otworzyła trzeci market budowlanoogrodniczy w Krakowie. Bardzo aktywna była portugalska firma Jerónimo Martins, rozbudowująca swoją sieć Biedronka. Oprócz ponad dwudziestu nowych sklepów inwestor oddał do użytku w Modlnicy (powiat krakowski) już drugą w Małopolsce halę dystrybucyjną tej sieci. Szybko wzrastała także liczba drogerii Rossmann (które należą do spółki niemieckochińskiej), a trzy nowe sklepy otworzył Lidl wchodzący w skład niemieckiej grupy Schwarz. W Chrzanowie powstał siódmy w Małopolsce obiekt wielkopowierzchniowy Kaufland, którego właścicielem jest również Schwarz Gruppe. Inwestycje w pojedyncze sklepy zrealizowali inni niemieccy inwestorzy: Aldi i Intersport, a ponadto duńskie Netto i brytyjskie Tesco. Rozwijała się sieć placówek Empik Media and Fashion, której głównym udziałowcem jest Eastbridge. W handlu hurtowym wielkością nakładów wyróżnił się niemiecki Kärcher (sprzedaż urządzeń czyszczących) oraz rosyjska firma Novatek zajmująca się handlem gazem płynnym. Znajdujące się m.in. w Krakowie i Nowym Sączu bezobsługowe stacje Neste przejął holendersko-brytyjski koncern Shell.
W 2013 roku wartość bezpośrednich zagranicznych w usługach (poza handlem) przekroczyła 700 mln USD i była o niemal 30% większa niż rok wcześniej. Niemal 9% zagranicznych nakładów inwestycyjnych poniesionych w latach 1989 2013 stanowiły te zrealizowane w 2013 roku jeśli wyłączyć lata, w których inwestorzy zagraniczni dokonywali zakupu i przejęcia banku BPH, to okazał się on rekordowy pod względem wolumenu zagranicznych w sektorze usług. NAJWIĘKSI INWESTORZY I KRAJE POCHODZENIA KAPITAŁU W 2013 roku zidentyfikowano 108 inwestorów, którzy ponieśli nakłady w wysokości co najmniej 1 mln USD. Wśród tej grupy 31 podmiotów zaangażowało co najmniej 10 mln USD, a dziesięciu 50 milionów i więcej. Nakłady inwestycyjne wykazywały się dużą koncentracją: połowa przypadła na trzynastu inwestorów, dwadzieścia trzy największe podmioty skupiły trzy czwarte nakładów. Największe sumy zaangażowano w przejęcie aktywów istniejących firm. Invesco Real Estate z USA zakupił za 122,4 mln USD krakowskie centrum handlowe, Galerię Kazimierz, co dało mu pierwsze miejsce na liście największych inwestorów w województwie małopolskim w 2013 roku. Firmą, w której aktywa zaangażowano najwięcej kapitału, były jednak Zakłady Azotowe w Tarnowie (obecnie Grupa Azoty). Grupa międzynarodowych inwestorów instytucjonalnych, z Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju (EBOiR) na czele, wydała 199,6 mln USD na kupno od Skarbu Państwa akcji tej firmy. Znaczny pakiet akcji Zakładów Azotowych w Tarnowie nabył rosyjski Acron (100,5 mln USD). Kolejna wielka transakcja dotyczyła krakowskiego centrum handlowego Zakopianka, które nabył brytyjski fundusz Tristan Capital Partners. Za około 75 mln USD właściciela zmieniło inne duże centrum handlowe w stolicy regionu Krokus. Nabywcą była amerykańska grupa Blackstone. Bardzo aktywny był brytyjski fundusz inwestycyjny Mid Europa Partners, który nabył dwie małopolskie firmy: Polskie Koleje Linowe i Kolej Gondolową Jaworzyna Krynicka (łącznie za 82 mln USD). Kolejne wielkie przejęcia również dotyczyły sektora usługowego. Francuski Algonquin został właścicielem nieruchomości z Hotelem Sheraton w Krakowie, zaś brytyjska Bupa kupiła grupę Lux Med, której istotna część działalności związana jest m.in. z rynkiem małopolskim. Z kolei Lone Star Funds z USA przejął aktywa Globe Trade Centre. W sumie na wymienione dziesięć podmiotów przypada aż połowa łącznych zagranicznych bezpośrednich w 2013 roku. Największe inwestycje greenfield w 2013 roku dotyczyły firm należących do zagranicznych sieci handlowych: francuskiej grupy Auchan oraz portugalskiej Jerónimo Martins. Wielkie nakłady Auchan związane były przy tym z jednym nowym obiektem w Krakowie Galerią Bronowice, zaś Jerónimo Martins prowadziło intensywną ekspansję sieci dyskontów Biedronka na terenie województwa. Łączne nakłady tych dwóch firm poniesione w 2013 roku na terenie Małopolski oszacowano na 132 mln USD. W sektorze przemysłowym największym przedsięwzięciem była budowana w Niepołomicach fabryka francuskiej korporacji Somfy oraz zakład skraplania gazu Air Products w Tarnowie. Na modernizację lub rozbudowę nowych fabryk, uruchomionych przez kapitał zagraniczny w latach wcześniejszych, zdecydowanie największe nakłady (38 mln USD) przeznaczyła francuska korporacja Valeo w swoje oddziały w Skawinie i Chrzanowie. W rozbudowę zakładu produkcyjnego w Niepołomicach znaczne środki zaangażował kolejny inwestor z Francji Royal Canin. Poza handlem i przemysłem
największą nową inwestycją zagraniczną w Małopolsce był krakowski kompleks biurowy Kapelanka 42, którego inwestorem była szwedzka firma Skanska. Nakłady inwestorów zagranicznych w Małopolsce w 2013 roku, które napłynęły z 23 krajów (rysunek 4), to 1 567 mln USD. Reprezentowane były w tej grupie wszystkie części świata z wyjątkiem Ameryki Południowej. Liczba krajów, z których napłynęły inwestycje w wysokości co najmniej 1 mln USD, była mniejsza niż rok wcześniej. Wśród części świata, z których napłynęły do Małopolski inwestycje bezpośrednie, prym wiedzie nadal Europa. Jej udział w globalnej kwocie BIZ w 2013 roku wyniósł 62,3%. Z Ameryki Północnej pochodziło 21,4% łącznych nakładów. W 2013 roku wyjątkowo wysokie na tle całego okresu 1989 2013 były nakłady kapitału międzynarodowego (12,8%), za pozostałą wartość (3,5%) odpowiadali niemal wyłącznie inwestorzy azjatyccy. Nakłady inwestycyjne według krajów cechują się dużą koncentracją. Kapitał, który napłynął z czterech kierunków (USA, Wielka Brytania, Francja i organizacje międzynarodowe), obejmuje 67,5% wszystkich nakładów poniesionych w 2013 roku. Inwestorzy z każdego z wymienionych źródeł zaangażowali 200 mln USD i więcej (USA 335 mln). Warto zauważyć, że w 2013 roku zdecydowanie mniejsza niż w ubiegłych latach i w całym okresie 1989 2013 była rola inwestorów niemieckich, którzy po raz pierwszy w ciągu ostatnich pięciu lat nie należeli do grupy pięciu głównych kierunków napływu kapitału do Małopolski. Rys. 4. zagranicznych według krajów pochodzenia kapitału w 2013 roku (w mln USD) Źródło: Inwestorzy zagraniczni w Małopolsce w 2013 roku, Małopolskie Obserwatorium ZATRUDNIENIE Inwestorzy zagraniczni odgrywają znaczącą rolę na małopolskim rynku pracy. Zauważalny jest wzrastający udział zatrudnienia w firmach z zagranicznym kapitałem.
Liczba pracujących w podmiotach z udziałem kapitału zagranicznego w 2013 roku w Małopolsce kształtowała się na poziomie 111,9 tys. osób, co stanowiło 15,5% ogółu pracujących poza rolnictwem. Liczba pracujących w firmach z większościowym udziałem kapitału zagranicznego osiągnęła wartość 102,2 tys. W porównaniu do roku poprzedniego nastąpił wzrost o ponad 6,5 tys. osób oraz o prawie 17% w porównaniu z 2010 rokiem. Warto podkreślić systematyczny wzrost liczby osób pracujących w przedsiębiorstwach z udziałem kapitału zagranicznego w ostatnich kilku latach. Najwięcej miejsc pracy generują inwestorzy europejscy, zwłaszcza z trzech krajów Francji, Wielkiej Brytanii oraz Niemiec. W firmach francuskich w 2013 roku pracowało łącznie 18,5 tys. osób, brytyjskich 16,0 tys., natomiast niemieckich 15,2 tys. osób. Jednak krajem, z którego pracodawcy generują największą liczbę miejsc pracy w regionie (23,3 tys.), są Stany Zjednoczone. ROZMIESZCZENIE INWESTYCJI Rozmieszczenie zagranicznych odzwierciedla poziom konkurencyjności i atrakcyjności inwestycyjnej poszczególnych jednostek terytorialnych (powiatów, miast i gmin). Jednocześnie atrakcyjność inwestycyjna determinowana jest przez szereg różnych czynników przestrzennych, gospodarczych i społecznych. Wśród najważniejszych czynników lokalizacji bezpośrednich zagranicznych zazwyczaj wymienia się: wielkość i chłonność rynków zbytu, dostępność transportową, kapitał ludzki (dostępność i kwalifikacje kadr), podaż terenów inwestycyjnych, obecność instytucji otoczenia biznesu oraz jednostek badawczych, warunki życia, jak również aktywność władz samorządowych względem inwestorów. Inwestycje zagraniczne (przede wszystkim zaś inwestycje greenfield) są istotnym czynnikiem rozwoju w skali lokalnej, ponieważ wywierają wpływ na strukturę lokalnej gospodarki, miejscowy rynek pracy oraz dochody budżetowe jednostek samorządu terytorialnego. W województwie małopolskim istnieje bardzo wyraźnie zróżnicowanie w zakresie rozmieszczenia bezpośrednich zagranicznych. W całym badanym okresie aż 92,6% ogółu zagranicznych ulokowano na obszarze 9 powiatów. Dominującą pozycję pod względem wartości zagranicznych zajmuje Kraków, gdzie w rozpatrywanym okresie skoncentrowano 60,7% ogółu nakładów inwestycyjnych poniesionych w regionie (tabela 1). Na drugim miejscu uplasował się powiat krakowski, na terenie którego w latach 1989 2013 ulokowano 8,6% łącznej wartości zagranicznych w województwie. Wyraźnie zaznacza się również udział Tarnowa (4,8%) oraz powiatów brzeskiego (4,5%) i wielickiego (4,0%). Wśród powiatów o najwyższej wartości bezpośrednich zagranicznych znalazły się ponadto Nowy Sącz (2,3%), a także 3 powiaty położone na obszarze subregionu Małopolski Zachodniej, tj.: oświęcimski (2,8%), chrzanowski (2,8%) i olkuski (2,1%). W całym okresie najniższymi nakładami inwestycyjnymi odznaczały się powiaty zlokalizowane w północnowschodniej i południowej części regionu, zwłaszcza zaś suski, proszowicki, miechowski, dąbrowski, limanowski i nowotarski. Tab. 1. w firmach z kapitałem zagranicznym w województwie małopolskim według powiatów w latach 1989 2013 i w 2013 roku
Lp. Powiat 1989 2013 w mln USD na 1 mieszkańca 1989 2013 w tys. USD greenfield 1989 2013, w mln USD w 2013 roku w mln USD greenfield w 2013 roku, w mln USD 1 Kraków 10 950,6 14 428,8 3 076,1 824,9 242,7 2 krakowski 1 551,2 5 839,0 738,5 90,5 75,3 3 Tarnów 869,1 7 726,5 174,5 319,7 14,6 4 brzeski 817,5 8 819,7 401,7 25,7 6,5 5 wielicki 714,7 6 076,9 703,5 59,3 59,3 6 oświęcimski 511,3 3 298,5 218,3 19,1 6,9 7 chrzanowski 496,2 3 896,7 295,0 76,0 32,2 8 Nowy Sącz 415,4 4 945,4 97,0 10,7 4,7 9 olkuski 376,7 3 299,1 196,1 7,0 5,7 10 myślenicki 313,4 2 535,3 230,7 12,5 12,5 11 bocheński 229,7 2 196,1 54,9 12,3 2,0 12 tarnowski 164,6 826,5 92,2 4,4 3,4 13 nowosądecki 131,1 623,0 19,3 18,7 2,9 14 wadowicki 109,1 687,0 42,9 2,0 1,3 15 tatrzański 102,8 1 515,1 12,9 67,8 1,7 16 gorlicki 101,6 930,2 47,2 4,5 1,0 17 nowotarski 68,4 361,3 30,0 4,0 4,0 18 limanowski 27,7 216,0 19,9 2,4 2,4 19 dąbrowski 25,1 421,5 14,2 0,7 0,7 20 miechowski 23,9 477,7 6,2 2,2 0,6 21 proszowicki 23,6 537,8 4,3 0,8 0,4 22 suski 17,6 209,8 10,4 2,0 2,0 Ogółem 18 041,3 5 374,6 6 485,8 1 567,0 482,5 Źródło: Inwestorzy zagraniczni w Małopolsce w 2013 roku, Małopolskie Obserwatorium Skumulowana wartość zagranicznych w Małopolsce w latach 1989 2013 w przeliczeniu na jednego mieszkańca regionu kształtowała się na poziomie 5,4 tys. USD (rysunek 5). Największą wartością zagranicznych per capita zrealizowanych w analizowanym okresie cechował się Kraków. W stolicy województwa na każdego mieszkańca przypadało przeciętnie 14,4 tys. USD nakładów inwestycyjnych podmiotów zagranicznych. Kolejne dwa miejsca zajęły powiat brzeski (8,8 tys. USD) i miasto Tarnów (7,7 tys. USD). Na tle pozostałych powiatów względnie dużą wartością zagranicznych per capita odznaczały się również powiaty wielicki (6,1 tys. USD) i krakowski (5,8 tys. USD) oraz Nowy Sącz (4,9 tys. USD). Zdecydowanie najniższą wartość zagranicznych na jednego mieszkańca (mniej niż 600 USD) zaobserwowano w przypadku powiatów z południowej i północno-wschodniej części województwa. Rys. 5. Wielkość zagranicznych w latach 1989 2013 w przeliczeniu na 1 mieszkańca
Źródło: Inwestorzy zagraniczni w Małopolsce w 2013 roku, Małopolskie Obserwatorium W 2013 roku na terenie województwa małopolskiego funkcjonowały 4 463 spółki z udziałem kapitału zagranicznego (5,7% tego rodzaju podmiotów w kraju). Województwo małopolskie charakteryzuje się przy tym wyraźnym zróżnicowaniem w zakresie rozmieszczenia firm z udziałem kapitału zagranicznego (rysunek 6). Obszarem o największym nagromadzeniu tego typu podmiotów jest Kraków. W 2013 roku na terenie stolicy regionu zarejestrowane były 3 263 spółki z udziałem kapitału zagranicznego, które stanowiły aż 73,1% rozpatrywanych firm w Małopolsce. Kolejne pozycje zajmowały powiaty: krakowski (227 spółek) i wielicki (105 spółek) oraz Tarnów (103 spółki). Z kolei powiaty spoza Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego i subregionu Małopolski Zachodniej w większości odgrywają marginalną rolę dla lokalizacji spółek z udziałem kapitału zagranicznego. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na systematycznie postępujący proces koncentracji firm z udziałem kapitału zagranicznego w Krakowie oraz jego strefie podmiejskiej. O ile w 1995 roku spółki z udziałem kapitału zagranicznego prowadzące działalność gospodarczą na obszarze Krakowa oraz powiatów krakowskiego i wielickiego stanowiły 73,0% ogółu tego typu podmiotów w regionie, to w 2013 roku ich udział wynosił już 80,6%. Rys. 6. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego w powiatach Małopolski w 2013 roku
Źródło: Inwestorzy zagraniczni w Małopolsce w 2013 roku, Małopolskie Obserwatorium RAPORT OPRACOWANO W RAMACH PROJEKTU MAŁOPOLSKIE OBSERWATORIUM GOSPODARKI www.mog.malopolska.pl