ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH 11 z. 561: 147-158 WPŁYW NAWOŻENIA ORGANICZNEGO I ŚCIÓŁKOWANIA EKTOPRÓCHNICĄ NA WZROST DWULETNICH SIEWEK SOSNY ZWYCZAJNEJ {Pinus sylvestris L.) I AKTYWNOŚĆ BIOLOGICZNĄ GLEB W WARUNKACH MIKRODESZCZOWANIA Stanisła Rolbiecki', Andrzej Klimek, Roman Rolbiecki', Dorota Hilszczańska * 1 Katedra Melioracji i Agrometeorologii, Uniersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. J. i J. Śniadeckich Bydgoszc/.y Zakład Agroturystyki i Kształtoania Krajobrazu, Uniersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. J. i J. Śniadeckich Bydgoszczy Zakład Fitopatologii Leśnej, Instytut Badaczy Leśnicta Sękocinie Starym Wstęp Popraę biologicznego stanu gleb można uzyskać zbogacaj.-ic szkółki materię organiczną - naożąc je kompostami oraz zaszczepiając edafonem pochodzącym z gleby leśnej (ściółkoanie). Zabiegi tego typu, chodzące zakres szeroko rozumianych melioracji, określane są mianem zoomelioracji [SZUJECKI 199]. Poinny one pozytynie oddziałyać na różnorodność biologiczną gleb i iększą efektyność mikoryzacji. Wiadomo boiem, że zbogacanie gleb szkółek leśną ściółką płya na zrost mikoryzacji sieek dochodzący naet do 8% [SZOŁTYK ]. Materia organiczna jest składnikiem gleb decydującym o ich przydatności pod produkcję szkółkarską [NISKI 199]. Warunkiem zachoania ysokiej produkcyjności gleb szkółkach jest m.in. dostarczanie naozó organicznych, np. postaci kompostó. W niniejszym dośiadczeniu zastosoano kompost yprodukoany na bazie osadó ściekoych. Przyrodnicze użytkoanie osadó ściekoych jest zasadne z ekologicznego punktu idzenia [SIUTA, WASIAK 1). Wcześniejsze dośiadczenia, przeproadzone przez autoró latach -5, uzględniały arianty odne (naodnienioe): kontrolny (bez naadniania), naadnianie kroploe, mikrozraszanie oraz naożenie organiczne (higienizoane osady ściekoe z dodatkiem torfu ysokiego) [ROLBIECKI i in. 5a, c, 7]. Uzyskane yniki odnoszono też innej pracy [ROLBIECKI i in. 5b] do rezultató otrzymanych bez stosoania naożenia organicznego i ściółkoania, arunkach deszczoania. Stan biologiczny gleb oceniono za pomocą metody bioindykacyjnej. Organizmami skaźnikoymi były pospolite i bardzo liczne glebach leśnych roztocze (Acari), a szczególnie saprofagiczne mechoce (Oribatida). Dotychczas roz-
148 S. Rolbiecki i inni toczę te okazały się m.in. dobrymi bioindykatorami stopnia rozkładu i biologicznych łaściości próchnic leśnych [SENICZAK 1979] oraz ielu oddziałyań antropogenicznych [AxELSSON i in. 197; KLIMEK ]. Z literatury iadomo, że mechoce żerują na niektórych grzybach zaliczanych do ektomikoryzoych [SCHNEIDER i in. 4, 5] i mogą przyczyniać się do ich rozprzestrzeniania [SETALA 1995]. Zierzęta gleboe żerując na tych grzybach stymulują ich zrost [HANLON, ANDERSON 1979, 198], mogą też zaszczepiać glebę zarodnikami grzybó przez defekację i przenoszenie ich na noe substraty [LUSSENHOP 199]. Introdukcja do gleb szkółek fauny gleboej, m.in. saprofagicznych roztoczy, poza ziększeniem różnorodności biologicznej (przez to rónoagi podsystemu gleboego), poinna płyać na jakość produkcji szkółkarskiej. Celem niniejszych badań było określenie płyu ściółkoania i naożenia organicznego (higienizoane osady ściekoe z dodatkiem kory bądź trocin) na cechy siły zrostu duletnich sieek sosny zyczajnej oraz stopień ich mikoryzacji. Materiał i metody Badania przeproadzono latach 5-7 szkółce leśnej Białe Błota (Nadleśnicto Bydgoszcz) na glebie rdzaej łaściej. Przeproadzono da dośiadczenia: piersze - latach 5-6, a drugie - latach 6-7. Oba dośiadczenia założono duczynnikoym układzie zależnym split-plot, czterech potórzeniach. Pierszym czynnikiem było naożenie organiczne zastosoane dóch ariantach: N t -higienizoane osady ściekoe (/)+kora (1/), N - higienizoane osady ściekoe (/)+trociny (1/). Drugim czynnikiem było ściółkoanie stosoane rónież dóch ariantach: S - ściółkoanie próchnicą nadkładoą z boru śieżego, C - bez ściółkoania (kontrola). Poierzchnia pojedynczego poletka ynosiła m. Łączna liczba poletek każdym dośiadczeniu ynosiła 16 ( badane czynniki x arianty każdym z czynnikó x 4 replikacje). Naóz organiczny yprodukoano na bazie higienizoanyeh osadó ściekoych (/) i kory sosnoej (1/) bądź trocin (1/). Zastosoano go dace 1 Mg-ha -1 iosną i ymieszano z ierzchnią arstą gleby do głębokości 1 cm przed ysieem nasion sosny. Ściółkoanie przy użyciu ektopróchnicy pozyskanej z siedliska boru śieżego przeproadzono po schodach sosny. Zastosoano dakę 1 m -ha _1. Naadnianie przeproadzano na całej poierzchni dośiadczalnej, ykorzystując mikrozraszacze Nelson". Terminy naodnień i daki naodnienioe ustalano zgodnie z zaleceniami opracoanymi dla szkółek leśnych na poierzchniach otartych [PIERZGALSKI i in. ]. Sumaryczne daki ody kolejnych sezonach egetacyjnych yniosły 88 i 65 mm, odpoiednio roku 6 i 7. Wzrost sieek. Pomiary siły zrostu (ysokość sieek, średnicę szyjce korzenioej, masę części nadziemnych) ykonyano październiku 6 r. (na roślinach z sieu 5) i 7 r. (na roślinach z sieu 6). Otrzymane yniki opracoano statystycznie, ykorzystując test Fishera-Snedecora dla stierdzenia istotności działania czynnikó dośiadczenia oraz - celu porónania otrzymanych różnic - test Tukey'a. Obliczenia przeproadzono przy użyciu pakietu ANALWAR-5.FR.
WPŁYW NAWOŻENIA ORGANICZNEGO I ŚCIÓŁKOWANIA... 149 Mikoryzy. Dla każdego ariantu pobrano losoo po 5 sieek raz z bryłką gleby. Po przeniesieniu do laboratorium sieki umyto pod bieżąca odą i odcięto pęd. Ektomikoryzy identyfikoano pod mikroskopem stereoskopoym przy poiększeniu 4-5x, na podstaie obecności mufki grzybnioej (kolor, kształt i struktura), grzybni ekstramatrykalnej, nabrzmiałych ierzchołkó i sznuró grzybnioych. Ektomikoryzy liczono na całym korzeniu każdej badanej sadzonki. Morfotypy mikoryz yróżniono oparciu o opisy g AGERERA [1987-1997] oraz.demy.de. Dane analizoano przy użyciu programu statystycznego Statistica, stosując test Fishera i test NIR. Metody badań akarologicznych. Próbki gleby do badań akarologicznych pobierano 7 r. dukrotnie (iosną połoie czerca oraz jesienią połoie października) po z każdego poletka. Ogółem z jednego ariantu dośiadczenia pobrano 4 próbki gleby, każda z 17 cm do cm głębokości. Roztocze ypłaszano przez 7 dni metodą Tullgrena, a następnie konseroano i preparoano. Do gatunku lub rodzaju oznaczono szystkie mechoce, łącznie ze stadiami młodocianymi. Pozostałe roztocze oznaczono do rzędó. Warunki klimatyczne okresie badań. Średnia temperatura poietrza okresie egetacji (IV-IX) była trzyletnim okresie badaczym o,4 C yższa od normy (14, C), tab. 1. Sezon egetacyjny 5 cechoał się niższą temperaturą (14, C), a roku 6 - yższą (15,1 C). Najyższe temperatury ystąpiły lipcu. Rok Year 5 6 7 5-7 Temperatura poietrza i opady atmosferyczne okresie badań Air temperaturę and rainfall during the period of study Dekada Decade Norma; Norm 1 Miesiąc Month IV V VI VII VIII IX 6,9 9,1 6, Temperatura poietrza ( C) Air temperaturę ( C) 1, 9,1 17,1 1, 15, 17, 19,5, 18,5 15, 16, 17,4 Tabela 1; Table 1 18,1 1,6 1,9 IV-IX 1-7,4 1, 14,9 19,4 16, 14,8 14, 1 5, 7, 8,7 1,9 1,1 11,4 11,8 18,9 19,7,7 1,8,7 17,6 17,4 15, 15, 1-7,1 1,5 16,8,4 16,6 15, 15,1 1 5,9 9, 1, 9, 1,7 19, 18,8 19,5 16, 15,7 1,1 17, 18,6 18,6 16,4 15,7 14,6 1,6 11, 1, 1-8,5 1,8 18, 18, 17,8 1,4 14,8 7,7 7,7 1,8 1,1 16,6 16, 19,9 18, 16,9 17,8 14,1 1, - - - 14,7 14,
15 S. Rolbiecki i inni 5 6 7 1,8 1,5 18,5 Opady atmosferyczne (mm) Rainfall (mm) 46,6 1, 9,7,9 6,1,7 EM,8 69,5,7 4,,9 17,9, 1 9,6 6,6 74,6 7, 45,,,9 15,,5 7,7 5,9 4,5 19, 1,6,4 L- 45, 6,5 1,8,4 114,5 41,5 16,7 1 5,,7 1,, 4,6 4,8 4, 6,4 79,1,7 8,5 16,5,7 11, 45,5 y 8, 49,1 1,4 111, 59, 5,6 66,6 5-7 5,6 6,7 5, 6,6 64,9 1,7 95,4 Norma Norm 7,9 1, 4, 17,5 5, 1,8 6,6 4,7 54,8 65,4 51,4 44, 8, Średnia suma opadó okresu egetacji (IV-IX) latach 5-7 była yższa od normy i yniosła 95,4 mm (tab. 1). Najniższą sumę opadó ( mm) stierdzono pierszym roku badań (5), a najyższą (67 mm) - ostatnim (7). Przebieg opadó był zmienny poszczególnych latach, miesiącach i dekadach. W dzieięciu dekadach nie stierdzono opadó atmosferycznych. - - - Wyniki i dyskusja Wzrost sieek. Nie stierdzono istotnego płyu rodzaju naożenia organicznego (arianty N 1 i N ) na zrost duletnich sieek sosny (tab. ). Drugi z analizoanych czynnikó - ściółkoanie ektopróchnicą - ziększył istotnie zrost sieek. Wystąpiła także istotna interakcja - pomiędzy badanymi czynnikami - kształtoaniu ysokości sieek: najyższe były rośliny z ariantu SN. Pozytyny pły ściółkoania na ysokość roślin uidocznił się tym dośiadczeniu już pierszym roku produkcji sadzonek sosny [ROLBIECKI i in. 9]. Parametry zrostu sieek (średnio dla lat 6-7) Parameters of seedling groth (on average for 6-7) Tabela ; Table Naożenie organiczne Ściółkoanie; Mulching Organie fertilization C S Średnio; Mean N, 5, N 4,5 Wysokość sieki (cm); Height of seedling (cm) 4,1 6,4 4,57 a 5,47 a Średnio; Mean 4,77 a 5,7 b 5,
WPŁYW NAWOŻENIA ORGANICZNEGO I ŚCIÓŁKOWANIA... 151 N 7,1 6,6 Średnica (mm); Diameter (mm) Średnio; Mean 6,9 a 8,1 a 7,5 Śieża masa części nadziemnych (g); Fresh mass of above-ground parts (g) Ni 8,9 N 5,59 7,9 8,,94 5,9 7,5 a 7,4 a,9 a,44 a Średnio; Mean 7,6 a 4,19 b,69 C bez ściółkoania (kontrola); ithout mulching (control) S ściółkoanie ektoprochnicą; mulching ith litter (ectohumus) Nj higienizoane osady ściekoe (/)+kora (1/); treated seage sludge (/)+bark (1/) N higienizoane osady ściekoe (/)+trociny (1/); treated seage sludge (/)+sadust (1/) Te same litery oznaczają brak istotnych różnic, test NIR; Data ith the same letter do not differ significantly, LSD test CN[ CN SN, SN Rys. 1 Fig. 1. bez ściółkoania i higienizoane osady ściekoe (/)+kora (1/); ithout mulching and treated seage sludge (/)+bark (1/) bez ściółkoania i higienizoane osady ściekoe (/)+trociny (1/); ithout mulching and treated seage sludge (/)+sadust (1/) ściółkoanie ektoprochnicą i higienizoane osady ściekoe (/)+kora (1/); mulching ith litter (ectohumus) and treated seage sludge (/)+bark (1/) ściółkoanie ektoprochnicą i higienizoane osady ściekoe (/)+trociny (1/); mulching ith litter (ectohumus) and treated seage sludge (/)+sadust (1/) Udział morfotypó mikoryzoych u duletnich sadzonek sosny (Tt - Thelephora terrestris, S - Suillus sp., Th - Theleporaceae, L - Lactarius sp., Wm - Wilcoxina mikolae, Wsp. - Wilcoxina sp., n=5, p<,5, te same litery oznaczają brak istotnych różnic, test NIR) Frequencies of mycorrhizal morphotypes of to-years' old Scots pine seedlings (Tt - Thelephora terrestris, S - Suillus sp., Th - Theleporaceae, L - Lactarius sp., Wm - Wilcoxina mikolae, Wsp. - Wilcoxina sp., n=5, p<.5, data ith the same letter do not differ significantly, LSD test)
15 S. Rolbiecki i inni Oddziałyanie obu badanych czynnikó na średnicę szyjce korzenioej było nieistotne. Warto jednak nadmienić, że najyższą artość parametr ten osiągnął u sieek z ariantu SN. W odniesieniu do sieek jednorocznych rónież nie stierdzono istotnego płyu badanych czynnikó (naożenia organicznego i ściółkoania) na kształtoanie się średnicy szyjce korzenioej [ROLBIEC KI i in. 9]. Śieża masa nadziemnych części sieek była istotnie yższa ariantach ze ściółkoaniem. Naożenie organiczne nie różnicoało istotnie tego parametru. Podobnie jak to było odniesieniu do ysokości sieek i ich średnicy, najyższą masą części nadziemnych charakteryzoały się sieki z ariantu SN. W badaniach z jednolatkami sosny rónież nie zanotoano statystycznie udoodnionego oddziałyania czynnikó dośiadczenia na ielkość tego skaźnika [ROLBIECKI i in. 9]. Mikoryzy. U sadzonek sosny odnotoano ektomikoryzy torzone przez co najmniej 6 różnych grzybó {Thelephora terrestris, Suillus sp. Theleporaceae, Lactarius sp., Wilcoxina mikolae, Wilcońna sp.). Dominoały mikoryzy torzone przez Thelephora terrestris, a ich udział był yższy ariantach CN t i CN niż pozostałych dóch ariantach (rys. 1). Mikoryzy torzone przez grzyby należące do rodzaju Suillus liczniej ystępoały u sadzonek z ariantó SN 1 i SN. Ciemne mikoryzy torzone przez grzyby z rodziny Thelephoraceae ystępoały jedynie na korzeniach sadzonek z ariantó CNj i CN. Mikoryzy Wilcoxina mikolae najliczniej ystępoały u sadzonek z ariantu CN P zaś najniższy ich udział odnotoano przypadku sadzonek z ariantu CN, różnice były istotne statystycznie. Udział mikoryz torzonych przez niezidentyfikoany do gatunku grzyb rodzaju Wilcońna kształtoał się na podobnym poziomie niezależnie od ariantu. Thelephora tetrestris była najczęściej obseroanym gatunkiem ektomikoryzoym u sadzonek sosny i modrzeia. Dominacja T. terrestris może być ynikiem zdolności tego gatunku do rozoju glebie słabo napoietrzonej, często naadnianej i o dużej zaartości azotu [CASTELLANO, MOLINA 1989; HILSZCZAŃSKA i in. 8]. Niektórzy autorzy uażają, że T. terrestris nie należy do optymalnego typu mikoryz, gdyż nie promuje adaptacji i zrostu sadzonek [STENSTRÓM, EK 199] takim stopniu jak inne grzyby mikoryzoe, np. Suillus bovinus [BENDING, READ 1995]. Niemniej jednak LEHTO [199], czasie krótkoterminoego dośiadczenia (5 dni) uzyskała yniki skazujące, że arunkach suszy Thelephora terrestis płyała pozytynie na zrost i rozój sadzonek sosny. Pozytyną rolę T. terrestris adaptacji sadzonek sosny ysadzonych na grunty porolne ykazali rónież HILSZCZAŃSKA i in. [8]. Najliczniejszym po T terrestris typem mikoryz u sadzonek sosny były mikoryzy Wilcońna mikolae i Wilcoxina sp., grzyby należące do orkocó. Wilcoxina spp. torzą bardzo liczne mikoryzy u drze iglastych szkółkach [DANIELSON 1991]. Mikoryzy torzone z udziałem spomnianych gatunkó grzybó licznie stierdzano także u sadzonek śierka szkółkach [MEN- KIS i in. 5; RUDAWSKA i in. 6]. Po ysadzeniu sadzonek na stanoiska stałe, szybko zastępoane są przez inne grzyby ektomikoryzoe. Mogą utrzymyać się na korzeniach przez dłuższy okres czasu jedynie środoisku o znikomym udziale innych konkurencyjnych gatunkó grzybó mikoryzoych [DANIELSON, PRUDEN 199]. Nieielka liczba mikoryz torzonych przez Lactarius sp. u sosny może odzierciedlać małe zdolności konkurencyjne tego inokulum porónaniu z innymi grzybami lub niedostosoanie do ieku gospodarza. Rodzaj Lactarius uażany
WPŁYW NAWOŻENIA ORGANICZNEGO I ŚCIÓŁKOWANIA... 15 jest boiem za grzyb ektomikoryzoy późnego stadium, który kolonizuje korzenie starszych drzeostanó [TERMORSHUIZEN 1991; VISSER 1995]. Jednakże oocniki Lactarius rufus znaleziono różnych iekoo drzeostanach (od młodnika po dorosły) Pinus syhestris Finlandii, Estonii i Holandii [HINTIKKA 1988; KALAMEES, SILVER 1988; TERMORSHUIZEN 1991]. Dodanie ściółki do podłoża, na którym zrastały sadzonki sosny mogłoby tłumaczyć czesne pojaienie się mikoryz Lactarius sp., jednakże mikoryzy tego grzyba odnotoano na sadzonkach rosnących na podłożu nieściółkoanym. Stąd trudno obecnie znaleźć odpoiedź odnośnie źródła pochodzenia zarodnikó czy grzybni z rodzaju Lactarius. Występoanie roztoczy. Coraz częściej docenia się istotną rolę różnorodności organizmó gleboych ekosystemach, a szczególnie drobnych zierząt gleboych, jako ich integralnej części [HUHTA 7]. Różnorodność biologiczną środoiska gleboego można odpoiednio kształtoać przez stosoanie różnych zabiegó agrotechnicznych. Ściółkoanie oraz naożenie organiczne zalicza się do tz. zabiegó zoomelioracyjnycli [SZUJECKI 199], których głónym zadaniem jest starzanie odpoiednich arunkó rozoju fauny gleboej. Tabela ; Table Zagęszczenie roztoczy (N - tys. osobn.-nr ) oraz liczba (S) i średnia liczba (s) gatunkó mechocó (Oribatida! -letniej upraie sosny sezonach iosennym () i jesiennym (j) Abundance (N - in 1 individuals-nr t of mites, number of Oribatida species (S), average number of Oribatida species (s) in to-years' old cultivation of Scots pine in seasons: spring () and autumn (j) Wskaźnik - grupa roztoczy Index - group of mites N - Acari razem N - Acari lotal N - Actinedida N - Gamasida N - Tarsonemida N - Oribatida S - Oribatida s - Oribatida Sezon Season j j j j Wariant dośiadczenia E\perimental treatment CN, są CN SN,,6,6,1,6,1,5,15,41 5,67 9, 1,96 1,5,15,5,1.46 7,48 CN,, SN CN, SN, objaśnienia jak rys.l; explanations see Fig. 1 j i, 1, We cześniejszym dośiadczeniu z sosną jednoroczną zagęszczenie roztoczy na stanoiskach nieściółkoanych było niskie (1,5-,6 tys. osobn.-nr ), natomiast na poierzchniach ściółkoanych yraźnie yższe - 6,5-7,99 tys. 1 1.6 4,,76 5.77.61 1,81,1,,5.76 1,1 1,6 9,78,.11,81,5,5 7,, 15 7,,9
154 S. Rolbiecki i inni osobn.-nr [ROLBIECKI i in. 9]. W niniejszym dośiadczeniu, zależności od jego ariantu i pory roku, zagęszczenie roztoczy ahało się granicach od,6 do 9, tys. osobn.-nr (tab. ). Na stanoiskach ściółkoanych staonogi te były yraźnie liczniejsze porónaniu z nieściółkoanymi, a jesienią na szystkich poierzchniach były liczniejsze niż na iosnę. W zgrupoaniach roztoczy sezonie jesiennym zasze dominoały saprofagiczne mechoce. Na iosnę roztocze te były najliczniejsze ariantach ściółkoanych, a ariantach CNj i CN dominoały Actinedida. Mniej licznymi roztoczami były drapieżne Gamasida -,1-,5 tys. osobn.-nr, a Tarsonemida ystąpiły tylko na jednym stanoisku (SN,). Na badanym terenie stierdzono ystępoanie gatunkó mechocó. Na stanoiskach nieściółkoanych liczba gatunkó tych roztoczy była niska (1-), natomiast po zastosoaniu zabiegu ściółkoania yraźnie zrosła do 7-15. Układ średniej liczby gatunkó (s) iosną i jesienią skazuje, z jednym yjątkiem (SN ), na zrost różnorodności gatunkoej Oribatida sezonie egetacyjnym. Podsumoanie Podsumoując należy stierdzić, że ściółkoanie przy użyciu ektopróchnicy pozyskanej z siedliska boru śieżego przeproadzone po schodach sosny ziększyło istotnie ysokość i śieżą masę części nadziemnych duletnich sieek. Naożenie organiczne higienizoanymi osadami ściekoymi z dodatkiem trocin lub kory nie różnicoało istotnie badanych parametró zrostu sieek. Najyższe artości szystkie te skaźniki przyjmoały u roślin na ściółkoanych ektoprócłmicą poletkach naożonych uprzednio osadami ściekoymi uzupełnionymi trocinami. Struktura mikoryzoa badanych sadzonek sosny kształtoała się na dobrym poziomie i dobrze rokuje adaptacji sadzonek ysadzonych na noych stanoiskach. Zastosoanie osadó ściekoych uzupełnionych trocinami lub korą sosnoą nie płynęło negatynie na stan struktury ektomikoryz sadzonek. Z przeproadzonych badań ynika także, iż zabieg ściółkoania płynął pozytynie na zooedafon szkółki - liczebność saprofagicznych mechocó oraz ich różnorodność gatunkoa ielokrotnie zrosła. Ponadto nastąpiło upodobnienie się struktury zgrupoań roztoczy do charakterystycznej dla gleb boró sosnoych, których dominują saprofagi. Podziękoanie Autorzy dziękują praconikom Nadleśnicta Bydgoszcz za umożliienie przeproadzenia badań i cenną pomoc trakcie realizacji dośiadczenia oraz Firmie Agromis" - Rafał Piasecki z Łochoa k. Bydgoszczy za przygotoanie kompostu. Literatura AGERER R. 1987-1997. Colour atlas of ectomycorrhizae. Einhorn Verlag, Schabisch- Gmiind.
WPŁYW NAWOŻENIA ORGANICZNEGO I ŚCIÓŁKOWANIA... 155 AXELSSON B., LOHM U, LUNDKVIST H., PERSSON T., SKÓGLUND J., WIREN A. 197. Effects of nitrogen fertilisation on the abundance of soil fauna populations in a Scots pine stand. Research Notes, Royal Coli. of Forestry 14: 5-1. BENDING G.D., READ D.J. 1995. The struć te and function of the vegetative mycelium ofectomycorrhizal plants. V. Foraging behaviour and translocalion of nutrients from exploited organie matter. Ne Phytol. 1: 41-49. CASTELLANO M.A., MOLINA R. 1989. Mycorrhizas, : The container tree manuał. Vol. 5. The biological component: nurseiy pests and mycorrhizas. Landis T.D., Tinus R.W., McDonald S.E., Barnett J.P. (red.). USDA Forest Semce Agriculture Handbook 674, Washington DC: 11-167. DANIELSON R.M. 1991. Temporal changes and effects of amendments on the oceurrence of sheating (ecto-)mycorrhizae of conifers groing in oil sands tailings and coal spoil. Agric. Ecosyst. Eiiron. 5: 61-81. DANIELSON R.M., PRUDEN M. 199. Ectomycorrhizae of spruce seedlings groing in disturbed soils and in undisturbed maturę forests. Allen M.F., Williams S.E. (red.). Abstracts in the Proceedings of the 8 th North American Conference on Mycorrhizae. Jackson, Wyoming: 68. HANLON R.D., ANDERSON J.M. 1979. The effects of Collembola grazing on microbial acthnty in decomposing leaf litter. Oecologia 8: 9-99. HANLON R.D., ANDERSON J.M. 198. The influence of macroarthropod feeding activities on microflora in decomposing leaf litter. Soil Biol. Biochem. 1: 55-61. HILSZCZAŃSKA D., MAŁECKA M., SIEROTA Z. 8. Changes in nitrogen level and mycorrhizal structure of Scots pine seedlings inoculated ith Thelephora terrestris. Annals of Forest Science 65(49): 1-6. HINTIKKA V. 1988. On the macromycete flora in oligotrophic pine forests of different agesin south Finland. Accta Bot. Fenn. 16: 89-94. HUIITA V. 7. The role of soil fauna in ecosvstems: A historical revie. Pedobiologia 5: 489-495. KALAMEES K., SILVER S. 1988. Fungal producthńty of pine heaths in north est Estonia. Accta Bot. Fenn. 16: 95-98. KLIMEK A.. Wpły zanieczyszczeń emitoanych przez ybrane zakłady przemysłoe na roztocze (Acari) gleboe młodnikó sosnoych, ze szczególnym uzględnieniem mechocó (Oribatida). Wyd. Uczln. ATR Bydgoszczy, Rozpray 99: 9 ss. LF.HTO T. 199. Effect of drought on Picea sitchensis seedlings inoculated ith mycorrhizal jungi. Scand. J. For. Res. 7: 177-18. LUSSENHOP J. 199. Mechanisms of microarthropod-microbial interactiotis in soil. Adv. Ecol. Res. : 1-. MENKIS A., VASILAUSKAS R., TAYLOR A. F. S., STENLID J., FINLAY R. 5. Fungal communities in mycorrhizal roots of conifer seedlings in forest nurseries under different cultiyation systems, assessed by morphotyping, direct seąucncing and mycellial isolation. Mycorrliiza 16(1): -41. NISKI A. 199. Naożenie organiczne, : Szkółkarsto leśne. Praca zbioroa pod red. R. Sobczaka. Wyd. Śiat, rozdz. III(l): 5-4.
156 S. Rolbiecki i inni PlERZGALSKI E., TYSZKA J., BOCZOŃ A., WIŚNIEWSKI S., JEZNACH J., ŻAKOWICZ S.. Wytyczne naadniania szkółek leśnych na poierzchniach otartych. Dyrekcja Generalna Lasó Państoych, Warszaa: 6 ss. ROLBIECKI R., ROLBIECKI Sr., KLIMEK A., HILSZCZAŃSKA D. 5a. Wpły mikronaodnień i naożenia organicznego na produkcję jednorocznych sadzonek sosny zyczajnej (Pinus syhestiis L.) z udziałem zabiegu zoomelioracji. Zesz. Probl. Post. Nauk Roi. 56: 5-4. ROLBIECKI R., ROLBIECKI ST., KLIMEK A., HILSZCZAŃSKA D. 5b. Wstępne yniki badań płyu deszczoania i mikronaodnień na produkcję jednorocznych sadzonek sosny zyczajnej arunkach zoomelioracji. Roczniki Akademii Rolniczej Poznaniu CCCLXV, Melioracje i Inżynieria Środoiska 6: 71-77. ROLBIECKI R., ROLBIECKI ST., KLIMEK A., HILSZCZAŃSKA D. 5C. Wpły mikronaodnień i naożenia organicznego na produkcję jednorocznych sadzonek sosny zyczajnej (Pinus syhestiis L.) na gruncie porołnym obiektu Kruszyn Krajeński z udziałem zabiegu zoomelioracji (Badania stępne). Infrastruktura i Ekologia Terenó Wiejskich 4: J 1-14. ROLBIECKI R., ROLBIECKI ST., KLIMEK A., HILSZCZAŃSKA D. 7. Wpły mikronaodnień i naożenia oiganicznego na produkcję duletnich sadzonek sosny zyczajnej (Pinus syhestiis L.) szkółce leśnej z udziałem zabiegu zoomelioracji. Infrastruktura i Ekologia Terenó Wiejskich 1: 11-11. ROLBIECKI ST., KLIMEK A., ROLBIECKI R., HILSZCZAŃSKA D. 9. Wpły naożenia organicznego i ściółkoania na zrost jednorocznych sieek sosny zyczajnej oraz łaściości biologiczne gleb szkółce leśnej arunkach mikrozraszania. Infrastruktura i Ekologia Terenó Wiejskich 6: 9-4. RUDAWSKA M., LESKI T., TROCHA L. K., GORNOWICZ R. 6. Ectomycorrhizał status of Noray spruce seedlings from bare-root nurseries. For. Ecol. Manage. 6: 75-84 SCHNEIDER K., RENKER C, MARAUN M. 5. Oribatid mite (Acari, Oribatida) on ectomycorrhizał fungi. Mycorrhiza 16: 67-7. feeding SCHNEIDER K., RENKER C, SCIIEU S., MARAUN M. 4. Feeding biolog)' of oribatid mites: a minirevie. Phytophaga XIV: 47-56. SENICZAK S. 1979. Fauna mechocó (Acari, Oribatei) jako indykator biologicznych łaściości próchnic leśnych. Pr. Kom. Nauk. PTG V/7: 157-166. SETALA II. 1995. Groth of birch and pine seedlings in relation to grazing by soil fauna on ectomycorrhizał fungi. Ecology 76(6): 1844-1851. osadó ściekoych na cele nieprze SIUTA J., WASIAK G. 1. Zasady ykorzystania mysłoe. Inżynieria Ekologiczna : 1 4. STENSTRÓM E., EK M. 199. Field groth of Pinus syhestris fołloing nursery inoculation ith mycorrhizal fungi. Can. J. of For. Res. : 914-918. SZOŁTYK G.. Reitalizacja gleb szkółkach leśnych. Centrum Informacyjne Lasó Państoych, DGLP, Warszaa: 44 ss. SZUJECKIA. 199. Ekologiczne aspekty odtarzania ekosystemó leśnych na gruntach porolnych. Sylvan -1: 4. syhes TERMORSIIUIZEN A J. 1991. Succession of mycorrhizal fungi in slands of Pinus tris in the Netherlands. J. Veg. Sci. : 555-564.
WPŁYW NAWOŻENIA ORGANICZNEGO I ŚCIÓŁKOWANIA... 157 VISSER S. 1995. Ectomycorrhizal fungal suecession in jack pine stands folloing ildfire. Ne Phytol. 19: 89-41. Słoa kluczoe: sosna zyczajna, naożenie organiczne, osady ściekoe, mikoryzy, zoomelioracje, szkółka leśna, Acari, Oribatida, mikrozraszanie Streszczenie Określono pły naożenia organicznego i ściółkoania na zrost duletnich sieek sosny zyczajnej (Pinus sylvestris L.) i biologiczne łaściości gleb szkółce leśnej arunkach mikrozraszania. Badania przeproadzono latach 5-6 szkółce leśnej Białe Błota (Nadleśnicto Bydgoszcz) na glebie rdzaej łaściej. Naożenie organiczne higienizoanymi osadami ściekoymi z dodatkiem trocin lub kory nie różnicoało istotnie badanych parametró zrostu sieek. Ściółkoanie przy użyciu ektopróchnicy pozyskanej z siedliska boru śieżego ziększyło istotnie ysokość i śieżą masę części nadzieimiych duletnich sieek. Zastosoanie osadó ściekoych uzupełnionych trocinami lub korą sosnoą nie płynęło negatynie na stan struktury ektomikoryz sadzonek. Zabieg ściółkoania płynął pozytynie na stan biologiczny gleb szkółki - liczebność i różnorodność gatunkoa saprofagicznych mechocó ielokrotnie zrosła. EFFECT OF ORGANIC FERTILIZATION AND MULCHING WITH ECTOHUMUS ON THE GROWTH OF TWO-YEARS' OLD SCOTS PINE (Pinus sybestris L.) SEEDLINGS AND BIOLOGICAL PROPERTIES OF SOILS UNDER MICRO-SPRINKLER IRRIGATION Stanisła Rolbiecki', Andrzej Klimek, Roman Rolbiecki', Dorota Hilszczańska 1 Department of Land Reclamation and Agrometeorology, University of Technology and Life Sciences, Bydgoszcz DMsion of Agrotourism and Landscape Shaping, University of Technology and Life Sciences, Bydgoszcz Forest Phytopathology Department, Forest Research Institute, Sękocin Stary Key ords: Scots pine, organie fertilization, seage sludge, mycorrhizas, amelioration ith soil animals, forest nursery, Acari, Oribatida, microjet sprinkling Summary The aim of study as to determine the influence of organie fertilization and mulching ith ectohumus on the groth of to-years' old Scots pine seedlings (Pinus syhestris L.) and biological properties of soils in forest nursery under conditions of micro-sprinkler irrigation. The experiments ere carried out on the rusty soil in forest nursery Białe Błota (Forest Inspectorate Bydgoszcz). The use
158 S. Rolbiecki i inni of organie fertilization ith seage sludge ith the bark or sadust additives, did not differ significantly the groth parameters of seedlings. Mulching ith the cap-humus from the fresh coniferous forest significantly increased the height and fresh mass of above-ground parts of to-years' old Scots pine seedlings. The use of seage sludge ith the bark or sadust additives did not negatively affect the state of mycorrhizal structure in the juvenile phase of seedlings. The treatment of mulching influenced positively on the biological condition of nursery soils - the dimension of saprophage oribatid mites as characterized by the manifold inerease. Dr hab. inż. Stanisła Rolbiecki, prof. UTP Katedra Melioracji i Agrometeorologii Uniersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. J. i J. Śniadeckich ul. Bernardyńska 6 85-9 BYDGOSZCZ e-mail: rolbs@utp.edu.pl