Ocena warunków higieniczno-sanitarnych letniego wypoczynku dzieci i młodzieŝy przeprowadzona przez Państwową Inspekcję Sanitarną (PIS) w 2010 roku Państwowa Inspekcja Sanitarna sprawowała nadzór nad letnim wypoczynkiem dzieci i młodzieŝy w okresie wakacyjnym, w oparciu o znowelizowane rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej, z dnia 9 grudnia 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków, jakie muszą spełniać organizatorzy wypoczynku dla dzieci i młodzieŝy szkolnej, a takŝe zasad jego organizowania i nadzorowania (Dz. U. z 2009 r., Nr 218, poz. 1696). W związku z wejściem w Ŝycie w/w rozporządzenia Ministerstwo Edukacji Narodowej (MEN) wprowadziło elektroniczny system zgłaszania wypoczynku. Przesyłane przez organizatora drogą elektroniczną zgłoszenia wypoczynku, po zatwierdzeniu przez Kuratorów Oświaty zamieszczane były w elektronicznej bazie wypoczynku. Jednostki PIS w całym kraju miały dostęp do w/w bazy i na podstawie zamieszczonego wykazu dokonywały kontroli warunków higieniczno-sanitarnych letniego wypoczynku dzieci i młodzieŝy. W okresie letniego wypoczynku wypoczywało 434 617 dzieci i młodzieŝy na 12 343 turnusach, w tym 362 381 uczestników uczstniczyło w 10 827 turnusach wyjazdowych, oraz 72 236 dzieci i młodzieŝy w 1 516 formach w miejscu zamieszkania. Wyjazdowy wypoczynek dzieci i młodziezy organizowany był głównie w obiektach całorocznych (hotele, pensjonaty), w tym ośrodkach wypoczynkowych i schroniskach 7 067. W obiektach okazjonalnie uŝywanych do wypoczynku zorganizowano 2 778 turnusów. W elektronicznym systemie zgłaszania wypoczynku zarejestrowane zostały 982 obozy pod namiotami, w tym 553 bez stałej infrastruktury komunalnej. PoniŜsza rycina przedstawia liczbę turnusów wg wykazu elektronicznej bazy wypoczynku w poszczególnych województwach, z podziałem na poszczególne formy wypoczynku. 1
3000 2500 2000 1500 1000 500 w ypoczynek w miejscu zamieszkania obozy pod namiotami w ypoczynek w obiekcie sezonow ym w ypoczynek w obiekcie całorocznym 0 dolnośląskie kujaw sko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazow ieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie św iętokrzyskie w armińsko-mazurskie w ielkopolskie zachodniopomorskie Ryc.1. Liczba turnusów wg wykazu elektronicznej bazy wypoczynku w poszczególnych województwach. PIS uzyskała informację o 98 tzw. dzikich turnusach wypoczynku letniego w formie wyjazdowej (w roku ubiegłym 42). Zaliczono do nich te, które nie zostały zgłoszone do elektronicznej bazy wypoczynku, bądź nie zostały wyszczególnione w w/w bazie pomimo zgłoszenia lub w przypadku, gdy organizator zgłosił wypoczynek jako jeden turnus trwający od czerwca do sierpnia (w rzeczywistości w tym czasie odbywało się kilka turnusów). Nadzór nad warunkami higieniczno-sanitarnymi wypoczynku letniego był sprawowany zgodnie z podziałem kompetencji przez pracowników 3 pionów PIS: Higieny Dzieci i MłodzieŜy (HDiM) warunki wypoczynku dzieci i młodzieŝy; Higieny śywności, śywienia i Przedmiotów UŜytku (HśśiPU) warunki bloków Ŝywieniowych i Ŝywienia dzieci i młodzieŝy; Higieny Komunalnej (HK) warunki na kąpieliskach i jakość wody do spoŝycia. W 2010 roku PIS w ramach nadzoru nad wypoczynkiem dzieci i młodzieŝy skontrolowała 6 693 turnusy (54,2%), w tym: 2 858 turnusów w obiektach hotelowych lub innych obiektach, w których świadczone są usługi hotelarskie, 1 686 turnusów w obiektach uŝywanych okazjonalnie do wypoczynku, 2
684 obozy pod namiotami, 1 465 form w miejscu zamieszkania. Pracownicy pionu HDiM przeprowadzili 6 919 kontroli stanu sanitarno-higienicznego i technicznego obiektów, w których odbywał się wypoczynek dzieci i młodzieŝy. W wyniku kontroli uchybienia i nieprawidłowości stwierdzono na 437 (6,6% w roku ubiegłym 35,7%) turnusach wypoczynku wyjazdowego. W tym najczęściej dotyczyły one: nie zapewnienia odpowiednich warunków sanitarno-higienicznych 175 (50,1%) braku aktualnej dokumentacji zdrowotnej personelu 85 (24,3) niedostatecznej liczby urządzeń sanitarnych 27 (7,7%) przekroczenia limitu miejsc 25 (7,1%) niewłaściwego urządzenia kąpieliska 17 (4,8%) braku ciepłej wody do mycia 10 (2,8%) wyłączenia z uŝytkowania pomieszczeń w złym stanie sanitarnym 3 (0,8%) Podczas nadzorowania warunków higieniczno-sanitarnych wypoczynku dzieci i młodziezy Pracownicy pionu HDiM PIS wydali 224 decyzje, w tym 34 to decyzje merytoryczne, a 190 płatnicze oraz wystawili 69 mandatów karnych, na kwotę 12 950 PLN. Nieprawidłowości i uchybienia dotyczyły nieodpowiednich warunków higieniczno-sanitarnych: braku ciepłej wody przy umywalkach do mycia rąk oraz w sanitariatach, nadmiernego zagęszczenia w pokojach mieszkalnych, niedostatecznej liczby urządzeń sanitarnych w stosunku do liczby dzieci na obozach pod namiotami. Wiele zastrzeŝeń dotyczyło zapewnienia bieŝącego porządku w pomieszczeniach mieszkalnych i gospodarczych (np.nieprawidłowego przechowywania bielizny pościelowej bezpośrednio na posadzce), złego stanu sanitarno-tehnicznego (np. braku moŝliwości wietrzenia pomieszczeń, zniszczonych wykładzin podłogowych), oraz braku porządku na terenach obiektów wypoczynku (braku zabezpieczenia piaskownicy przed zanieczyszczeniem odpadami zwierzęcymi, uszkodzonego z wystającymi drutami i prętami ogrodzenia). Pracownicy pionu HśśiPU wydali 589 decyzji (115 merytorycznych, 474 płatniczych) oraz nałoŝyli 192 mandaty karne na łączną kwotę 37 890 PLN. Kontrole obejmowały m.in. ocenę 3
stanu technicznego i wyposaŝenia bloków Ŝywienia, higieny personelu, jakości zdrowotnej Ŝywności, wdraŝania systemów jakości. Kontrolowano stołówki w stałych bazach obozowych, ośrodkach kolonijnych i wypoczynkowych. Nieprawidłowości dotyczyły: złego stanu sanitarnego pomieszczeń oraz sprzętu kuchennego, nieprawidłowego przechowywania produktów Ŝywnościowych, nie przestrzegania dobrej praktyki higienicznej przy produkcji Ŝywności, braku opracowania i wdroŝenia zasad systemu HACCP stosownie do zakresu prowadzonej działalności, braku dokumentacji w zakresie Dobrej Praktyki Higienicznej: pomiaru temperatury w urządzeniach chłodniczych, dostaw towaru oraz zabiegów mycia i dezynfekcji, wprowadzania do obrotu artykułów spoŝywczych po upływie terminu przydatności do spoŝycia, braku orzeczeń lekarskich do celów sanitarno-epidemiologicznych pracowników. Pracownicy pionu HK wydali 93 decyzje (32 merytoryczne, 61 płatnicze) oraz nałoŝyli 16 mandatów karnych na kwotę 2 850 PLN. Wydane decyzje dotyczyły: zamknięcia wodociągu z powodu wykrycia w wodzie do spoŝycia bakterii z grupy coli oraz Escherichia coli (obóz Chorągwi Ziemi Lubuskiej ZHP Hufiec Nowa Sól, w województwie zachodniopomorskim), następujących nieprawidłowości: braku wentylacji mechanicznej w pomieszczeniach sanitarnych, złego stanu technicznego pomostu na kąpielisku ośrodka wypoczynkowego oraz braku czystości i porządku na plaŝy (przepełnione pojemniki na odpady), braku pojemników na odpady higieniczne w kontenerach sanitarnych, braku stanowiska do mycia rąk w punkcie medycznym oraz miejsca na przechowywanie środków dezynfekcyjnych. Podczas letniego wypoczynku dzieci i młodzieŝy na terenie całego kraju do wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych zostało zgłoszonych 131 skarg i interwencji, w tym 56 okazały się zasadne, a 75 nieuzasadnione. Uzasadnione interwencje dotyczyły: złego stanu sanitarno-higienicznego letniego wypoczynku, co było powodem m.in. wystąpień zachorowań jelitowo-ŝołądkowych uczestników wypoczynku, zbyt duŝego obłoŝenia w pokojach mieszkalnych, braku odpowiedniego wyposaŝenia pokoi uczestników w meble (szafy, szafki nocne), 4
niewłaściwego przechowywania artykułów spoŝywczych, niewłaściwego postępowania z odpadami pokonsumpcyjnymi. W 2 przypadkach wnioskowano do Kuratora Oświaty o zamknięcie turnusu: PPIS w Łodzi wnioskował do Kuratora Oświaty o unieruchomienie wypoczynku poza miejscem zamieszkania zorganizowanego przez Fundację "Dziewczynka z zapałkami" ul. Gdańska 29 w Łodzi z powodu bardzo złych warunków higieniczno-sanitarnych (wydano decyzję administracyjną z rygorem natychmiastowej wykonalności -zabraniającą przygotowywania i porcjowania posiłków) i braku zgłoszenia wypoczynku do rejestru MEN Kurator Oświaty nie zajął staniska - brak odpowiedzi. Informacje o stwierdzonych nieprawidłowosciach przekazano do Urzędu Wojewódzkiego i do Urzędu Miasta Łodzi oraz za jego pośrednictwem Ministerstwu Pracy i Polityki Społecznej. PPIS w Lubartowie wnioskował do Kuratora Oświaty w Lublinie o unieruchomienie Ośrodka Katechetyczno-Misyjnego w Kunowie, Kunów 117, gmina Firlej organizatorem wypoczynku był Kościół Chrześcijan Wiary Ewangelicznej Zbór "Nowe Jeruzalem" w Radzyniu Podlaskim 21-300 ul. Parkowa 33 z powodu bardzo złych warunków higieniczno-sanitarnych (wydano decyzję administracyjną z rygorem natychmiastowej wykonalności -zabraniającą przygotowywania posiłków w Ośrodku Katechetyczno- Misyjnym w Kunowie) oraz braku zgłoszenia wypoczynku do rejestru MEN Kurator Oświaty podjął czynności kontrolne ale sam organizator przerwał wypoczynek ze względu na brak moŝliwości respektowania wskazanych zastrzeŝeń przez PIS - uczestnicy zostali odebrani przez rodziców. W trakcie trwania wypoczynku odnotowano 1 460 zachorowań (angina, zachorowania grypopodobne, infekcje gardła, zapalenie ucha, oskrzeli, zatok, przeziębienia, stany gorączkowe, reakcje alergiczne po ukąszeniu owadów, atak astmy), 1 171 wypadków i urazów (skręcenia, złamania nogi, skaleczenia, stłuczenia, złamania palca, złamania ręki, zwichnięcia nadgarstka, zerwania torebki stawowej, ugryzienie kleszcza, obrzęk kostki, podejrzenie wstrząśnienia mózgu, wybicie palca, naciągniecie mięśni, urazy głowy, zwichnięcia nogi, rozcięcie łuku brwiowego) oraz 288 zatruć pokarmowych (nieŝyty Ŝołądka, bóle brzucha), które występowały tylko w wyjazdowych formach wypoczynku. Wzorem lat ubiegłych PIS wraz z lokalnymi partnerami w trakcie letniego wypoczynku 5
inicjowała i organizowała działania informacyjno-edukacyjne adresowane do dzieci i młodzieŝy przebywających na wypoczynku. Tematyka zajęć edukacyjno-zdrowotnych dotyczyła zdrowego stylu Ŝycia, profilaktyki palenia tytoniu, boreliozy, kleszczowego zapalenia mózgu, zatruć pokarmowych i chorób "brudnych rąk". Prowadzono takŝe poradnictwo na temat postępowania w przypadku wystąpieniazatruć pokarmowych, zatruć grzybami, a takŝe zasad bezpiecznego przebywania na słońcu i nad wodą. PIS we współpracy z Urzędami Wojewódzkimi, Wojewódzkimi Komendami Policji i innymi partnerami realizowała takŝe liczne akcje i kampanie edukacyjne, adresowane do uczestników wypoczynku a takŝe rodziców i opiekunów dzieci i młodzieŝy m.in. "Razem Bezpieczniej" (WSSE Warszawa), Bezpieczne i zdrowe wakacje (WSSE Gorzów Wlkp.), "Bezpieczne Wakacje" (WSSE Bydgoszcz, Opole), "Zdrowe Wakacje" (WSSE Olsztyn). Na stronach internetowych jednostek PIS były zamieszczone informacje dla organizatorów wypoczynku dotyczące m.in. zmian w przepisach prawnych związanych z wypoczynkiem oraz wymagań sanitarno-higienicznych wobec placówek wypoczynku dzieci i młodzieŝy, a takŝe Instrukcja Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie wymagań higieniczno-sanitarnych dla stacjonarnych obozów pod namiotami z czerwca 2010 r. W celu zapewnienia bezpieczeństwa dzieciom i młodzieŝy w trakcie trwania letniego wypoczynku, PIS podejmowała współpracę z róŝnymi instytucjami i partnerami działań: Kuratoria Oświaty - przeprowadzano wspólne kontrole, przekazywano informacje o wymogach sanitarnych i bezpieczeństwie; Starostwa, Urzędy Gmin - przekazywano informacje dotyczące nowelizacji aktów prawnych związanych z organizowaniem i nadzorowaniem wypoczynku dzieci i młodzieŝy oraz informowano o przebiegu wypoczynku na terenie powiatu/gminy. Komendy Wojewódzkie/Powiatowe Policji współpraca w zakresie działań profilaktycznych w ramach Kampanii Bezpieczne Wakacje. Państwowa StraŜ PoŜarna - przeprowadzano wspólne kontrole, kierowano wystąpienia oraz przekazywano informacje w zakresie niezachowania przez organizatorów wymogów sanitarnych i bezpieczeństwa. Wojewódzkie Centra Zarządzania Kryzysowego, Powiatowe i Gminne Zespoły Zarządzania Kryzysowego przekazywano informacje dotyczące nowelizacji aktów prawnych 6
związanych z organizowaniem i nadzorowaniem wypoczynku dzieci i młodzieŝy oraz informowanie o przebiegu wypoczynku na terenie gminy/województwa. Środki masowego przekazu przekazywano informacje w zakresie oceny stanu higienicznosanitarnego w obiektach letniego wypoczynku dzieci i młodzieŝy oraz prowadzono edukację zdrowotną w zakresie zdrowego i bezpiecznego wypoczynku dzieci i młodzieŝy w okresie letnim. Podsumowanie: W bieŝącym roku po raz pierwszy nadzorowano warunki wypoczynku dzieci i młodzieŝy opierając się na elektronicznej bazie wypoczynku. W zwiazku z faktem, iŝ obecnie rejestrowane są turnusy wypoczynkowe, a w latach ubiegłych nadzorowano placówki (bez względu na liczbę turnusów) nie moŝna porównać tych danych. W ogólnej ocenie Państwowych Inspektorów Sanitarnych warunki higieniczno-sanitarne nie uległy istotnemu pogorszeniu. Korzystanie z elektronicznej bazy wypoczynku, daje moŝliwość sprawnego poruszania się i identyfikacji wypoczynku pod warunkiem prawidłowego wpisania zgłoszenia. ZastrzeŜenia pracowników PIS do funkcjonowania elektronicznej bazy wypoczynku najczęściej dotyczyły: zbyt późnego umieszczania informacji o miejscu i organizatorze wypoczynku w elektronicznej bazie (poźniej niŝ 14 dni przed rozpoczęciem wypoczynku), w związku z czym występowały trudności w dopełnianiu procedur związanych z przeprowadzaniem kontroli (PIS ma obowiązek poinformować organizatora wypoczynku o zamiarze przeprowadzenia kontroli z 7 dniowym wyprzedzeniem). Zdarzały sie przypadki umieszczania w bazie informacji wypoczynku podczas trwania, a nawet po zakończeniu turnusów; niewłaściwej kwalifikacji obiektów do poszczególnych form wypoczynku oraz podległości pod poszczególne powiaty, a nawet województwa; nieprawidłowej rejestracji wypoczynku (wpisywanie pod jednym adresem dwóch róŝnych lokalizacji wypoczynku, niezgodna liczba turnusów ze stanem faktycznym); występowania utrudnień w dostępie do bazy (problemy z logowaniem); nieprecyzyjnych danych (dokładnego miejsca lokalizacji wypoczynku lub adresu 7
organizatora); braku moŝliwości wydruku (celem zestawienia turnusów), trzeba kopiować i wklejać do stworzonego folderu w Microsoft Office; Państwowi Inspektorzy Sanitarni zgłaszają potrzebę wprowadzenia procedury opiniowania obiektów, w których odbywać się będzie wypoczynek dzieci i młodzieŝy (jako załącznik do zgłoszenia w Kuratorium Oświaty wzorem Państwowej StraŜy PoŜarnej). 8