MODUŁ III LITERATURA: LEKCJA 3 1. B. Rączkowski: BHP w praktyce. ODDK Gdańsk 1998. 2. Zagrożenia mechaniczne. CIOP, Warszawa 2002. Temat: Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk. Promieniowanie 3. Uczciwek T.: Dozór i eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych. Poradnik szkoleniowy. COSTiW SEP, Warszawa 2000. 4. Energia elektryczna i elektryczność statyczna. CIOP, Warszawa 2002. Czas Etiologia realizacji: i pomoc przedlekarska. WNT, Warszawa 1993. 6. Oświetlenie 1 godzina lekcyjna pomieszczeń i stanowisk. CIOP, Warszawa 2002. 7. Cele Zagrożenia operacyjne: elektromagnetyczne. CIOP, Warszawa 2002. 8. Po Hałas. zakończeniu CIOP, Warszawa zajęć uczeń: 2002. zna 3 podstawowe zasady oświetlenia elektrycznego, 9. Drgania mechaniczne. CIOP, Warszawa 1997. wie, jakie korzyści wynikają z dobrego oświetlenia, 10. D. Koradecka: zna rodzaje oświetlenia Bezpieczeństwo pomieszczeń, i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999. 11. Kodeks umie ocenić i inne oświetlenie akty prawne. pomieszczeń i stanowisk pod względem spełnienia podstawowych wymagań, wie, jakie są skutki niewłaściwego oświetlenia dla organizmu ludzkiego, 12. Czynniki umie dobierać zagrożeń oświetlenie biologicznych do danego w środowisku stanowiska,. CIOP, Warszawa 2002. 13. Psychofizjologiczne zna skutki oddziaływania problemy promieniowania człowieka w na środowisku organizm ludzki.. CIOP, Warszawa 2002. 14. Treści: Zarządzanie bezpieczeństwem i ryzykiem. CIOP, Warszawa 2002. 15. 1. Ocena Podstawowe ryzyka zasady zawodowego oświetlenia. na stanowisku spawacza elektrycznego. ODiDK, Gdańsk 2000. 2. Korzyści wynikające z dobrego oświetlenia. 16. 3. Środki Rodzaje ochrony oświetlenia indywidualnej. pomieszczeń. CIOP, Warszawa, 2002. 4. Prawidłowe oświetlenie stanowisk. 5. Dobór oświetlenia elektrycznego. 6. Wpływ oświetlenia na organizm ludzki. 7. Pole elektromagnetyczne ( PEM). 8. Typowe źródła fal pola elektromagnetycznego (PEM). 9. Skutki biologicznego oddziaływania pola PEM na organizm człowieka. 10. Promieniowanie podczerwone (IR) i jego źródła. 11. Skutki oddziaływania promieniowania (IR) na organizm człowieka. 12. Promieniowanie nadfioletowe (UV) i jego źródła. 13. Działanie promieniowania (UV) na organizm ludzki. Pomoce dydaktyczne: materiał źródłowy, rzutnik pisma, foliogramy, karta ćwiczeń. Spis foliogramów Nr Tytuł 24. Podstawowe zasady oświetlenia. 25. Rodzaje oświetlenia. 26. Prawidłowe oświetlenie stanowisk. 27. Dobór oświetlenia. 28. Typowe źródła pola elektromagnetycznego PEM. 29. Promieniowanie podczerwone (IR). 30. Promieniowanie nadfioletowe (UV). 89 107
ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU W PRACY ŚRODOWISKU PRACY Plan zajęć: MODUŁ III Lp. Treść Metoda nauczania Czas realizacji 1. Temat i cele lekcji 1 min. 2. Podstawowe zasady oświetlenia ad 4 min. TEMAT: Zagrożenia i profilaktyka 3. Korzyści wynikające z dobrego oświetlenia ad, pytania dyskusja 3 min. w środowisku 4. Rodzaje oświetlenia pomieszczeń ad, pytania, dyskusja 5. Prawidłowe oświetlenie stanowisk ad, pytania, 2 min. PRZEZNACZONY DLA: uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu 6. Dobór oświetlenia elektrycznego Kultura bezpieczeństwa ad, pytania, dyskusja 4 min. CZAS 7. REALIZACJI: Wpływ oświetlenia na 10 organizm godzin ludzki lekcyjnych ad, pytania dyskusja 4 min. 3 min. 8. Pole elektromagnetyczne PEM ad, pytania 4 min. POZIOM WIEDZY POCZĄTKOWEJ: 9. Typowe źródła PEM wiedza i umiejętności z zakresu ad, szkoły pytania podstawowej i gimnazjalnej 3 min. oraz doświadczenia życiowe pytania, dyskusja 4 min. na organizm ludzki POMOCE DYDAKTYCZNE: rzutnik pisma, 11. Promieniowanie podczerwone (IR) i jego źródła ad, pytania 2 min. foliogramy, 10. Skutki biologicznego oddziaływania pola PEM ad, ł 12. Skutki oddziaływania promieniowania karty ćwiczeń. (IR) ad, pytania, dyskusja 2 min. na organizm człowieka CELE EDUKACYJNE 13. Promieniowanie nadfioletowe (UV) i jego źródła ad, pytania 3 min. OGÓLNE: W wyniku zorganizowanego procesu nauczania uczenia się 14. Działanie promieniowania uczeń nadfioletowego powinien: (UV) ad, pytania, dyskusja 3 min. na organizm ludzki rozpoznawać czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe w środowisku oraz umieć zidentyfikować źródła tych 15. Podsumowanie - ćwiczenie Ćwiczenie 3 min. czynników, potrafić wymienić metody likwidacji lub ograniczania wpływu tych czynników, wiedzieć, jak ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku, SCENARIUSZ ZAJĘĆ rozróżniać środki ochrony indywidualnej i znać ich przeznaczenie. Ad. 1. SPIS JEDNOSTEK Podaj temat lekcji. TEMATYCZNYCH: Zapoznaj uczniów z celami 1. Czynniki lekcji i zachęć występujące do zadawania w środowisku pytań. 2. Zagrożenia od urządzeń elektrycznych Ad. 2. 3. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk. Promieniowanie Podaj 3 podstawowe zasady oświetlenia - foliogram nr 24. Podkreśl, że właściwe 4. oświetlenie Drgania mechaniczne wpływa zarówno na wibracje. dobre samopoczucie Hałas w środowisku i przyjemne odczucia człowieka w określonym 5. pomieszczeniu, Zagrożenia jak czynnikami i na ograniczenie chemicznymi zmęczenia w środowisku wzroku podczas wykonywania i profilaktyka oraz jest bardzo ważnym czynnikiem w kształtowaniu warunków. 6. Zagrożenia czynnikami biologicznymi w środowisku 7. Czynniki psychofizyczne w środowisku 8. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku 9. Środki ochrony indywidualnej 88 108
MODUŁ MODUŁ III III Ad. 3. LITERATURA: zadaj pytanie uczniom: Jakie mogą być korzyści wynikające z dobrego oświetlenia pomieszczeń i stanowisk? 1. B. Rączkowski: BHP w praktyce. ODDK Gdańsk 1998. uzupełnij wypowiedzi uczniów. 2. Zagrożenia podkreśl, mechaniczne. że zte oświetlenie CIOP, wpływa Warszawa na bezpieczeństwo 2002.. poinformuj uczniów, jakie są rodzaje oświetlenia pomieszczeń i omów je. 3. Uczciwek T.: Dozór i eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych. Poradnik szkoleniowy. przedstaw foliogram nr 25. COSTiW SEP, Warszawa 2000. 4. Ad. Energia 4. elektryczna i elektryczność statyczna. CIOP, Warszawa 2002. podaj, co z higienicznego punktu widzenia ma wpływ na komfort świetlny na stanowisku - foliogram nr 26. Etiologia i pomoc przedlekarska. WNT, Warszawa 1993. poinformuj, że oceny warunków oświetlenia pomieszczeń i stanowisk dokonuje się na podstawie 6. Oświetlenie pomiarów fotometrycznych pomieszczeń i oraz stanowisk znajomości. kryteriów CIOP, Warszawa prawidłowego 2002. oświetlenia w oparciu o PN-84/E-02033. 7. Zagrożenia elektromagnetyczne. CIOP, Warszawa 2002. Ad. 5. 8. Hałas. podaj, CIOP, jakie Warszawa rodzaje oświetlenia 2002. i jakie natężenie oświetlenia jest wymagane przy typowych rodzajach 9. Drgania - folio mechaniczne. gram nr 27. CIOP, Warszawa 1997. 10. Ad. D. 6. Koradecka: Bezpieczeństwo i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999. 11. Kodeks poinformuj, i jaki inne wpływ akty na prawne. organizm ludzki może mieć złe oświetlenie. podkreśl, że oświetlenie stanowisk ma wpływ na bezpieczeństwo oraz, że długotrwała praca 12. Czynniki w nie właściwych zagrożeń warunkach biologicznych oświetlenia w środowisku sprzyja osłabieniu. CIOP, narządu Warszawa wzroku 2002. i pogłębieniu wad wzroku. 13. Psychofizjologiczne zwróć uwagę uczniom, problemy że należy człowieka okresowo w środowisku badać stan swojego. CIOP, wzroku. Warszawa 2002. 14. Ad. Zarządzanie 7. bezpieczeństwem i ryzykiem. CIOP, Warszawa 2002. 15. Ocena wyjaśnij, ryzyka co to zawodowego jest pole elektryczne na stanowisku (PE), magnetyczne spawacza elektrycznego. (PM) oraz pole ODiDK, elektromagnetyczne Gdańsk 2000. (PEM). podkreśl, że pola te występują jednocześnie. 16. Środki ochrony indywidualnej. CIOP, Warszawa, 2002. Ad. 8. przedstaw, jakie urządzenia są typowymi źródłami (PEM). przedstaw foliogram nr 28. Ad. 9. podaj, jakie są skutki biologiczne oddziaływania pola PEM na organizm ludzki oraz podkreśl, że mikrofale wywie rają szkodliwy wpływ na organizm człowieka. Ad. 10. podaj charakterystykę promieniowania podczerwonego IR i jego typowe źródła. przedstaw foliogram nr 29. Ad. 11. zapytaj uczniów, jakie, według nich, mogą być skutki promieniowania IR na organizm człowieka. odpowiedzi uzupełnij. Ad. 12. zapytaj uczniów, jakie znają źródła promieniowania UV, a następnie uzupełnij przykłady tych źródeł - foliogramnr 30. Ad. 13. poinformuj, że promieniowanie UV działa szkodliwie na oczy i skórę oraz, że cechą charakterystyczną tego promieniowania jest okres utajniony, co oznacza, że kumuluje się ono w organiźmie, a objawy szkodliwego działania mogą występować dopiero po kilku godzinach, dniach, a nawet latach. Ad. 14. podsumowując temat podkreśl, że niewłaściwe oświetlenie wywołuje wiele niekorzystnych zmian i reakcji organiz mu ludzkiego i może być przyczyną wypadków przy. Poinformuj, że wzbronione jest zatrudnianie młodocianych przy pracach stwarzających ryzyko narażenia ich na bezpośrednie promieniowanie IR, UV oraz PEM. zaleć uczniom wykonanie ćwiczenia. 109 89
ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU W PRACY ŚRODOWISKU PRACY ĆWICZENIE (dla nauczyciela z odpowiedziami) Uzupełnij poniższe zdania: MODUŁ III 1. Korzyści wynikające ą z dobrego oświetlenia pomieszczenia to:... (zmniejszenie ryzyka wypadku, uzyskanie wyższego poziomu produkcji pod względem jakościowym i ilościowym, zapobieganie przedwczesnemu osłabieniu wzroku, ułatwienie wł aściwego rozróżniania barw). 2. Na prawidłowe oświetlenie ma m. in. wpływ:...(natężenie oświetlenia, równomierność oświetlenia, rozróżnianie barw - wskaźnik oddawania barw). TEMAT: 3. Przy biurowej (z komputerem) Zagrożenia wymagane jest i profilaktyka natężenie oświetlenia...(500 lx). 4. Niewłaściwe oświetlenie stanowiska powoduje:...(zmęczenie oczu, bóle głowy, zmniejszenie w ostrości środowisku widzenia, przedwczesne osłabienie wzroku, łzawienie oczu). 5. Skutkami biologicznego oddziaływania ( PEM) jest:...(efekt termiczny, pobudzenie nerwowe, schorzenie rogówki, siatkówki, zaćma). PRZEZNACZONY DLA: uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu 6. Skutkiem nadmiernego promieniowania Kultura bezpieczeństwa podczerwonego IR na organizm ludzki może być m.in.:. (oparzenie skóry, zapalenie spojówek, poparzenie rogówki). CZAS 7. Największa REALIZACJI: szkodliwość promieniowania 10 godzin lekcyjnych UV jest na:...(oczy i skórę). POZIOM WIEDZY POCZĄTKOWEJ: PYTANIA KONTROLNE Z ODPOWIEDZIAMI wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej oraz doświadczenia życiowe 1. Jakie są 3 podstawowe wymogi dobrego oświetlenia? POMOCE Odpowiedź: Urządzenia oświetleniowe powinny spełniać następujące wymogi: DYDAKTYCZNE: a) fizjologiczne rzutnik - wynikające pisma, z analizy czynników wpływających na jakość widzenia, b) estetyczne foliogramy, - wynikające z analizy oddziaływania światła na psychikę człowieka, c) ekonomiczne - polegające na wybraniu takiego wariantu oświetlenia, który spełniając karty ćwiczeń. powyższe zasady dałby najniższe koszty eksploatacji, przy jednoczesnym spełnieniu wymagań normy oświetleniowej. CELE EDUKACYJNE OGÓLNE: W wyniku zorganizowanego procesu nauczania uczenia się 2. Jakie korzyści wynikają z dobrego oświetlenia pomieszczeń i stanowisk? uczeń powinien: Odpowiedź: Korzyści z dobrego oświetlenia to: uzyskanie wyższego rozpoznawać poziomu czynniki produkcji niebezpieczne, pod względem szkodliwe jakościowym i uciążliwe i ilościowym, zapobieganie w potrzebie środowisku wytężania wzroku, oraz umieć a tym zidentyfikować samym przedwczesnym źródła tych jego osłabieniu, zmniejszenie czynników, ryzyka wypadku, ułatwienie właściwego potrafić wymienić rozróżniania metody barw, likwidacji lub ograniczania wpływu ułatwienie eksploatacji i konserwacji maszyn i urządzeń, tych czynników, usprawnienie transportu wewnątrz zakładu. wiedzieć, jak ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku, 3. Jakie są rodzaje oświetlenia rozróżniać podstawowego? środki ochrony indywidualnej i znać ich przeznaczenie. Odpowiedź: Rozróżniamy 3 rodzaje oświetlenia podstawowego pomieszczeń: SPIS JEDNOSTEK oświetlenie ogólne, TEMATYCZNYCH: oświetlenie miejscowe, 1. Czynniki występujące w środowisku oświetlenie złożone. 2. Zagrożenia od urządzeń elektrycznych 3. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk. Promieniowanie 4. Co, z higienicznego punktu widzenia, ma wpływ na wygodę widzenia na stanowisku? Odpowiedź: Na wygodę 4. widzenia Drgania na stanowisku mechaniczne ma wibracje. wpływ: Hałas w środowisku natężenie 5. oświetlenia Zagrożenia w lx, czynnikami chemicznymi w środowisku i profilaktyka równomierność oświetlenia, barwa światła 6. Zagrożenia i rozróżnianie czynnikami barw (wskaźnik biologicznymi oddawania barw), w środowisku rozkład luminancji 7. Czynniki w całym psychofizyczne pomieszczeniu, w środowisku ograniczenie olśnienia. 8. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku 9. Środki ochrony indywidualnej 88 110
MODUŁ MODUŁ III III 5. Jaki wpływ na organizm ludzki ma złe oświetlenie? LITERATURA: Odpowiedź: Niewłaściwe oświetlenie powoduje: zmęczenie wzroku 1. B. Rączkowski: BHP w praktyce. ODDK Gdańsk 1998. możliwość popełniania błędów przy, 2. Zagrożenia mechaniczne. możliwość powstawania CIOP, Warszawa wypadków 2002. 3. Uczciwek T.: Dozór i eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych. Poradnik szkoleniowy. 6. COSTiW Co to jest SEP, pole Warszawa elektromagnetyczne? 2000. 4. Energia Odpowiedź: elektryczna Jest to i przestrzeń elektryczność występowania statyczna. pola CIOP, elektrycznego Warszawa 2002. i magnetycznego jednocześnie. Etiologia i pomoc przedlekarska. WNT, Warszawa 1993. 7. Wymień typowe źródła pola elektromagnetycznego. 6. Oświetlenie Odpowiedź: pomieszczeń Głównymi źródłami i stanowisk fal elektromagnetycznych. CIOP, Warszawa są: 2002. 7. Zagrożenia elektromagnetyczne. urządzenia energetyczne, CIOP, Warszawa 2002. urządzenia telekomunikacyjne, 8. Hałas. CIOP, Warszawa urządzenia 2002. elektrotermiczne, 9. Drgania mechaniczne. urządzenia CIOP, medyczne, Warszawa 1997. monitory telewizyjne i komputerowe. 10. D. Koradecka: Bezpieczeństwo i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999. 11. 8. Kodeks Jakie są biologiczne i inne akty skutki prawne. oddziaływania pola PEM na organizm ludzki? Odpowiedź: Skutkiem biologicznym oddziaływania pola PEM na organizm ludzki jest: 12. Czynniki zagrożeń pobudzenie biologicznych, nerwowe, w środowisku. CIOP, Warszawa 2002. 13. Psychofizjologiczne efekt problemy termiczny, człowieka w środowisku. CIOP, Warszawa 2002. schorzenie rogówki, siatkówki, zaćma. 14. Zarządzanie bezpieczeństwem i ryzykiem. CIOP, Warszawa 2002. 15. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku spawacza elektrycznego. ODiDK, Gdańsk 2000. 16. 9. Środki Wymień ochrony typowe indywidualnej. źródła promieniowania CIOP, Warszawa, podczerwonego. 2002. Odpowiedź: Źródłami promieniowania IR są: gorące stanowiska w hutach, odlewniach, walcowniach, kuźniach, (piece martenowskie i łukowe, itp.), roztopiony metal lub masa szklarska, paleniska, grzejniki elektryczne promienniki podczerwieni (żarówki o specjalnej konstrukcji) łuki spawalnicze, palniki 10. Jakie skutki może spowodować promieniowanie podczerwone działając na organizm ludzki? Odpowiedź: Promieniowanie podczerwone IR oddziałując na człowieka może spowodować: bezpośrednie zagrożenie zdrowia (rumień, oparzenia skóry), schorzenia w wyniku długotrwałego narażenia (zaćma hutnicza, degeneracja naczyniówki czy siatkówki), występowanie uciążliwych warunków. 11. Wymień źródła promieniowania nadfioletowego. Odpowiedź: Źródłem promieniowania UV są: elektryczne promienniki nadfioletu (specjalistyczne lampy fluorescencyjne, rtęciowe) elektryczne źródła światła (żarówki halogenowe bez filtra UV STOP, lampy rtęciowe), procesy technologiczne (spawanie łukowe i gazowe, elektrodrążenie, cięcie tlenowe). 12. Na czym polega szkodliwe działanie promieniowania nadfioletowego na organizm ludzki? Odpowiedź: Promieniowanie UV działa szkodliwie na: oczy; powoduje zapalenie spojówek, rogówki, zaćmę, skórę; powoduje rumień, złuszczanie się naskórka, przebarwienia skóry, choroby nowotworowe. 111 89
ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU W PRACY ŚRODOWISKU PRACY MATERIAŁ ŹRÓDŁOWY DLA UCZNIA MODUŁ III Temat: Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk. Promieniowanie Zagrożenia i profilaktyka Oświetlenie, stanowiące ą niezbędny czynnik umożliwiający ą widzenie, realizowane jest za pomocą elektrycznych urządze ą ń oświetleniowych. Właściwe oświetlenie wpływa zarówno na dobre samopoczucie i przy- TEMAT: jemne odczucia człowieka w określonym pomieszczeniu, jak i na ograniczenie zmęczenia wzroku podczas w środowisku wykonywania. Jego rola jest więc bardzo ważna w kształtowaniu warunków tak, aby wydajność była możliwie najwyższa przy jednoczesnym ograniczeniu zmęczenia wzroku. Życie we współczesnym świecie nie byłoby w praktyce możliwe bez oświetlenia elektrycznego. Korzystamy z niego coraz DLA: częściej uczniów i przez coraz szkół dłuższy ponadgimnazjalnych czas i to zarówno w w domu ramach jak i w przedmiotu. W związku ą z tym PRZEZNACZONY urządzenia ą oświetleniowe muszą Kultura spełniać bezpieczeństwa coraz wyższe wymagania określone w trzech podstawowych zasadach oświetleniowych: CZAS REALIZACJI: fizjologicznych, 10 godzin lekcyjnych estetycznych, ekonomicznych. POZIOM WIEDZY Zasady fizjologiczne wynikają z analizy czynników wpływających ą na jakość widzenia takich jak: dostateczna luminancja przedmiotu wzrokowej, dostateczny kontrast, stosunek luminacji przedmiotu POCZĄTKOWEJ: wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej wzrokowej do tła, równomierny oraz rozkład doświadczenia luminancji otoczenia. życiowe Zasady estetyczne wynikają z przesłanek psychologicznych oddziaływania oświetlenia na samopoczucie. Oświetlenie powinno stwarzać przyjemny nastrój w pomieszczeniu, a urządzenia ą oświetleniowe powinny POMOCE DYDAKTYCZNE: harmonizować z otoczeniem. rzutnik pisma, Zasady ekonomiczne polegają foliogramy, na wybraniu takiego wariantu oświetlenia, który przy spełnieniu powyższych zasad dałby w efekcie najniższe karty ćwiczeń. koszty w rachunku ekonomicznym przy jednoczesnym spełnieniu wymagań normy oświetleniowej. CELE Korzyści EDUKACYJNE wynikające z dobrego oświetlenia to: OGÓLNE: uzyskanie wyższego poziomu W wyniku produkcji zorganizowanego pod względem ilościowym procesu i jakościowym, nauczania uczenia się zmniejszenie ryzyka wypadku, uczeń powinien: ułatwienie właściwego rozróżniania barw, zapobieganie potrzebie wytężania rozpoznawać wzroku, czynniki a tym samym niebezpieczne, przedwczesnemu szkodliwe jego i osłabieniu, uciążliwe ułatwienie eksploatacji i konserwacji w środowisku maszyn i urządze oraz ą ń umieć produkcyjnych, zidentyfikować źródła tych usprawnienie transportu wewnątrz czynników, ą zakładu. potrafić wymienić metody likwidacji lub ograniczania wpływu Proces widzenia tych czynników, Światło jest jednym z podstawowych wiedzieć, czynników jak ocenić kształtujących ryzyko ą zawodowe środowisko na człowieka. stanowisku Oddziałuje, ono zarówno na psychikę, jak i fizjologię człowieka. rozróżniać środki ochrony indywidualnej i znać ich przeznaczenie. Światło, które bierze czynny udział w procesie widzenia, jest promieniowaniem elektromagnetycznym o zakresie długości fal, które wywołuje wrażenie świetlne. Jest to przyjęty umownie zakres od 380 nm do 780 nm. SPIS JEDNOSTEK Na fale dłuższe od 780 nm i krótsze od 380 nm oko człowieka nie reaguje. TEMATYCZNYCH: 1. Czynniki występujące w środowisku Oko wykazuje największą wrażliwość na promieniowanie o długości fali ok. 555 nm - dla widzenia dziennego i ok. 507 nm - dla widzenia 2. Zagrożenia nocnego. Zmianie od urządzeń długości fali elektrycznych towarzyszy nie tylko zmiana wrażliwości oka, ale także zmiana postrzegania 3. barwy Oświetlenie światła. pomieszczeń i stanowisk. Promieniowanie 4. Drgania mechaniczne wibracje. Hałas w środowisku Rodzaje oświetlenia Oświetlenie podstawowe: 5. Zagrożenia w pomieszczeniu czynnikami może być chemicznymi zrealizowane w środowisku za pomoca następujących i profilaktyka rodzajów oświetlenia: 6. Zagrożenia czynnikami biologicznymi w środowisku oświetlenie ogólne, mające ą 7. na Czynniki celu zapewnienie psychofizyczne wymaganego w środowisku natężenia oświetlenia w całym ł pomieszczeniu, oświetlenie miejscowe jako oświetlenie dodatkowe do danego stanowiska, 8. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku oświetlenie złożone składające ą się z oświetlenia ogólnego i oświetlenia miejscowego. 9. Środki ochrony indywidualnej 88 112
MODUŁ MODUŁ III III Prawidłowe oświetlenie stanowisk LITERATURA: Na jakość oświetlenia stanowiska oraz pomieszczenia ma wpływ: 1. B. Rączkowski: natężenie oświetlenia BHP w praktyce. w lx (luks), ODDK Gdańsk 1998. równomierność oświetlenia, 2. Zagrożenia barwa światła mechaniczne. i wskaźnik CIOP, oddawania Warszawa barw (rozróżnianie 2002. barw), 3. Uczciwek rozkład T.: luminancji Dozór i w eksploatacja całym pomieszczeniu, instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych. Poradnik szkoleniowy. COSTiW ograniczenie SEP, Warszawa olśnienia. 2000. 4. Aktualna Energia norma elektryczna oświetleniowa i elektryczność statyczna. CIOP, Warszawa 2002. Aktualną obecnie normą oświetleniową, której wymagania muszą być spełnione w pomieszczeniach i na stanowiskach jest europejska norma: PN-EN-12464-1:2004 Światł o i oświetlenie. Oświetlenie miejsc. Etiologia Część i 1: pomoc Miejsca przedlekarska. we wnętrzach, WNT, Warszawa 1993. 6. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk. CIOP, Warszawa 2002. Wymagania oświetleniowe 7. Zagrożenia Zgodnie z ww. elektromagnetyczne. normą dla konkretnych CIOP, stanowisk Warszawa 2002. należy dobrać określone wartości natężenia oświetlenia, równomierności oświetlenia, wskaźnika oddawania barw oraz wskaźnika ograniczenia olśnienia. 8. Hałas. CIOP, Warszawa 2002. W zależności od wymaganego poziomu natężenia oświetlenia powinno się dobrać odpowiedni rodzaj oświetlenia: 9. Drgania przy pracach mechaniczne. wzrokowych CIOP, wymagających Warszawa 1997. małych natężeń oświetlenia rzędu. 200 lx (np. pomieszczenia sanitarne,, mało dokładne prace ślusarskie) - zaleca się stosowanie oświetlenia ogólnego, 10. D. Koradecka: Bezpieczeństwo i ergonomia. CIOP, Warszawa 1999. przy pracach wymagających natężenia oświetlenia od 300 lx do wiatł 750 ło lx i o(np. prace biurowe, pisanie na 11. Kodeks maszynie, dokładne i inne akty prace prawne. ślusarskie, prace kreślarskie, szycie tkanin) - zaleca się stosowanie oświetlenia 12. Czynniki ogólnego zagrożeń lub złożonego, biologicznych w środowisku. CIOP, Warszawa 2002. przy pracach wymagających natężenia powyżej 750 lx (np. montaż części elektronicznych, kontrola wyrobów włókienniczych, problemy sale operacyjne) człowieka - w zaleca środowisku się stosowanie. CIOP, oświetlenia Warszawa złożonego. 2002. 13. Psychofizjologiczne 14. Zarządzanie bezpieczeństwem i ryzykiem. CIOP, Warszawa 2002. 15. Ocena oświetlenia ryzyka zawodowego na stanowisku spawacza elektrycznego. ODiDK, Gdańsk 2000. Oceny warunków oświetlenia pomieszczenia i stanowisk dokonuje się na podstawie wyników pomiarów Środki natężenia ochrony oświetlenia. indywidualnej. CIOP, Warszawa, 2002. 16. Pomiary natężenia oświetlenia należy wykonywać zgodnie z zasadami opisanymi w normie PN-84/E--02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym. Pomiary takie wykonuje się zawsze przy odbiorze nowych lub zmodernizowanych dzeurządzeń oświetleniowych, przypadkach wątpliwości, czy wymagania wspomnianej normy tpliwo PN-EN-12464 są spełnione oraz w celu oceny ryzyka zawodowego. Niezależnie od oświetlenia elektrycznego pomieszczenia, w których przebywają ludzie powinny być oświetlone światł em dziennym, a stosunek powierzchni okien do powierzchni podłogi powinien wynosić co najmniej 1 : 8. Wpływ oświetlenia na organizm ludzki Niewłaściwe oświetlenie wywołuje wiele niekorzystnych zmian i reakcji organizmu ludzkiego, m.in. zmęczenie wzroku - łzawienie i zaczerwienienie powiek i spojówek, zmniejszenie zdolności akomodacji, zmniejszenie ostrości widzenia, szybkości spostrzegania i wrażliwości na kontrasty. ątpliwo wiatł PROMIENIOWANIE Pola i promieniowanie elektromagnetyczne 0-300 GHz Pole elektromagnetyczne (PEM) - stan energetyczny przestrzeni wokół ładunków elektrycznych opisywany przez dwie wielkości wektorowe: natężenie pola elektrycznego, w V/m, i magnetycznego, w A/m. Pole elektryczne (PE) powstaje na skutek oddziaływania sił pomiędzy obiektami o różnym potencjale elektrycznym. Pole magnetyczne (PM) powstaje wokół przewodów z prądem elektrycznym lub w otoczeniu namagnesowanych substancji (magnesów trwałych). Pole elektryczne i magnetyczne charakteryzowane są przez ich natężenie i częstotliwość. Przykładowo w Europie sieć elektroenergetyczna jest źródłem pól elektrycznych i magnetycznych o częstotliwości 50 Hz. ądem elektrycznym lub w otoczeniu namagne- 113 89
ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU W PRACY ŚRODOWISKU PRACY Pole elektromagnetyczne o wielkich częstotliwościach można nazwać promieniowaniem elektromagnetycznym. W przepisach bezpieczeństwa i higieny oraz ochrony środowiska pola elektromagnetyczne to pola elektrostatyczne, magnetostatyczne oraz zmienne o częstotliwości do 300 GHz (300 000 000 000 Hz). MODUŁ III Źródła pól elektromagnetycznych występujące w środowisku Każde urządzenie elektryczne jest źródł em pola elektromagnetycznego, które może być wytwarzane w sposób zamierzony lub jako efekt uboczny działania tego urządzenia. Zagrożenia i profilaktyka Źródłami pól elektromagnetycznych, istotnych dla bezpieczeństwa i higieny, spotykanymi najczęściej w TEMAT: śro dowisku lub życia człowieka są przykładowo: urządzenia ą energetyczne w - linie środowisku wysokiego napięcia, stacje przesyłowo-rozdzielcze, urządzenia ą elektrotermiczne - piece łukowe, piece i nagrzewnice indukcyjne, zgrzewarki i prasy dielektryczne, urządzenia ą radio- i telekomunikacyjne - obiekty nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje radiolokacyjne, systemy telefonii bezprzewodowej (ruchomej), PRZEZNACZONY urządzenia ą medyczne DLA: uczniów - diatermie szkół krótkofalowe, ponadgimnazjalnych urz ądzenia do elektrochirurgii, w ramach przedmiotu tomografy j ądrowego rezonansu magnetycznego, Kultura urządzenia ąbezpieczeństwa do stymulacji pr ądowej, zgrzewarki oporowe, sprzęt spawalniczy, urządzenia ą elektrolityczne i separatory magnetyczne. CZAS REALIZACJI: 10 godzin lekcyjnych Oddziaływanie pól elektromagnetycznych na ludzi POZIOM WIEDZY Pole elektromagnetyczne może oddziaływać bezpośrednio na ludzi lub na infrastrukturę techniczną. Skutki POCZĄTKOWEJ: wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej ekspozy cji na pole elektromagnetyczne, występujące ą w organizmach żywych, są silnie uzależnione od częstotliwości i natężenia pola oddziałującego ą oraz z doświadczenia zewn ątrz na ten organizm życiowe oraz od jego wł łaściwości elektrycznych, a także od przestrzennej charak terystyki ekspozycja ciała (całe ciało bąd ą ź tylko jego części) i od jej rozłożenia w czasie. POMOCE Efekty bezpośredniego oddziaływania pola na organizm można podzielić głównie na: DYDAKTYCZNE: stymulację tkanki mięśniowej rzutnik lub nerwowej pisma, przez indukowane w ciele prądy ą - dominuj ąc ą rolę zjawisko to ma przy częstotliwościach foliogramy, mniejszych od kilkuset khz, ogrzewanie tkanek na powierzchni karty ćwiczeń. lub wewnątrz ą organizmu, spowodowane pochłanianiem energii pól - największe znaczenie tego zjawiska występuje dla częstotliwości powyżej 1 MHz. CELE Ekspozycja EDUKACYJNE na pola o dużych natężeniach i/lub długim czasie trwania może wpływać negatywnie na OGÓLNE: zdrowie i zdolność do, W na wyniku przykład zorganizowanego powodując: ą procesu nauczania uczenia się pobudzenie nerwów i mięśni prądami ą indukowanymi, uczeń powinien: zatrzymanie serca - przy ekstremalnie dużych gęstościach prądów ą indukowanych, wrażenia słuchowe, tzw. zjawisko rozpoznawać Freya, czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe zmiany ciśnienia krwi, w środowisku oraz umieć zidentyfikować źródła tych zmiany w obrazie EKG, czynników, lokalne przegrzania tkanek, a nawet poparzenie przez zaabsorbowane promieniowanie lub prądy ą kontaktowe i indukowane, potrafić wymienić metody likwidacji lub ograniczania wpływu zmiany aktywności mózgu tych (EEG), czynników, prawdopodobne również zmiany obrazu krwi i pewnego rodzaju nowotwory, np. białaczki. wiedzieć, jak ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku, Wiele reakcji organizmu ustaje rozróżniać po zakończeniu środki ochrony ekspozycji. indywidualnej Badania naukowe i znać dotyczące ich przeznaczenie. ą skutków zdro- wotnych ekspozycji są prowadzone w dalszym ciągu, ą aby uzyskać zweryfikowane dane na temat wartości ekspozycji ludzi (szczególnie wieloletniej). SPIS JEDNOSTEK TEMATYCZNYCH: Oprócz różnorodnego oddziaływania 1. Czynniki na występujące organizm pracownika, w środowisku pole elektromagnetyczne może stwarzać także zagro żenie dla ludzi poprzez oddziaływanie na infrastrukturę techniczną, na skutek odbioru przez nią energii pola elektro magnetycznego, 2. Zagrożenia co może być od przyczyną urządzeń m.in.: elektrycznych zakłóceń automatycznych 3. Oświetlenie urządze ą pomieszczeń ń sterujących ą i i stanowisk elektronicznej. aparatury Promieniowanie medycznej (w tym elektrostymula-torów serca oraz innych elektronicznych implantów medycznych), detonacji urządze ą ń elektrowybuchowych 4. Drgania mechaniczne (detonatorów), wibracje. Hałas w środowisku pożarów i eksplozji związanych ą5. Zagrożenia z zapaleniem czynnikami się materiałów chemicznymi łatwopalnych w środowisku iskier wywoływanych i profilaktyka przez pola indukowane lub ładunki elektrostatyczne. 6. Zagrożenia czynnikami biologicznymi w środowisku 7. Czynniki psychofizyczne w środowisku 8. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku 9. Środki ochrony indywidualnej 88 114
MODUŁ MODUŁ III III Regulacje prawne określające zasady dopuszczalnej ekspozycji w polach elektromagnetycznych LITERATURA: W celu zapobiegania szkodliwym lub niepożądanym skutkom oddziaływania pola elektromagnetycznego 1. na B. orga Rączkowski: nizm ludzi ogranicza BHP w praktyce. się ekspozycję ODDK oraz Gdańsk prowadzi 1998. jej okresową kontrolę. 2. Zagrożenia Ocenę ekspozycji mechaniczne. pracowników CIOP, prowadzi Warszawa się 2002. zgodnie z kodeksem w oparciu o pomiary kontrolne, których częs totliwość określają przepisy ministra zdrowia. Ocena warunków ekspozycji na pola elektromagnetyczne pracowników zgodnie z postanowieniami przepisów bhp uzależniona jest od wielkości natężenia pola COSTiW 3. Uczciwek T.: Dozór i eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych. Poradnik szkoleniowy. i czasu SEP, trwania Warszawa tej ekspozycji. 2000. W rozporządzeniu ą ministra i polityki społecznej w sprawie najwyż- 4. szych Energia dopuszczalnych elektryczna natężeń i elektryczność (NDN) [Dz.U. statyczna. nr 217, CIOP, poz. Warszawa 1833, 2003] 2002. określono natężenia pól elektrycznych i magnetycznych (odnośnie całego pasma częstotli wości 0-300 GHz), w których zabronione jest przebywanie pracowników bez środków ochrony indywidualnej. Etiologia i pomoc przedlekarska. WNT, Warszawa 1993. Podano również zasady dopuszczalnej ekspozycji w czasie skróconym oraz poziom ekspozycji dopusz- 6. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk. CIOP, Warszawa 2002. czalnej dla całej 8-godzinnej zmiany roboczej. W przypadku zatrudnienia w polach o natężeniach relatywnie 7. dużych Zagrożenia w stosunku elektromagnetyczne. do NDN pracownicy CIOP, powinni Warszawa okresowo 2002. przechodzić specjalistyczne przeszkolenie i być 8. poddawani Hałas. CIOP, badaniom Warszawa lekarskim, 2002. potwierdzającym ą brak przeciwwskazań ń zdrowotnych do ekspozycji. 9. Drgania W Polskich mechaniczne. Normach CIOP, określono Warszawa metody 1997. prowadzenia badań i oceny warunków ekspozycji [PN-T- [PN-T-05687:2002]. -05687:2002]. W przepisach W przepisach Ministra Ministra Środowiska Środowiska określono określono wartości wartości dopuszczalne dopuszczalne pola elektromagnetyczne- pola elektromagnetycznego D. oraz Koradecka: metody oraz metody prowadzenia Bezpieczeństwo prowadzenia badań badań w środowisku i w ergonomia. środowisku ogólnym. CIOP, ogólnym. Warszawa 1999. 10. 11. Kodeks i inne akty prawne. 12. Promieniowanie Czynniki zagrożeń podczerwone biologicznych w środowisku. CIOP, Warszawa 2002. 13. Psychofizjologiczne Promieniowanie podczerwone problemy człowieka (cieplne) obejmuje w środowisku promieniowanie. CIOP, optyczne, Warszawa którego 2002. długości fal wynoszą 14. od Zarządzanie 780 nm do 1 bezpieczeństwem nm. Oddziałuje ono na organizm i ryzykiem. człowieka CIOP, Warszawa poprzez skórę 2002. i oczy. 15. Ocena Źródłami ryzyka promieniowania zawodowego podczerwonego na stanowisku są: spawacza elektrycznego. ODiDK, Gdańsk 2000. 16. Środki gorące ąochrony stanowiska indywidualnej. w hutach, CIOP, Warszawa, odlewniach, 2002. walcowniach, kuźniach, (piece martenowskie i piece łukowe, itp.,), powierzchnie grzejne pieców o temp. rzędu 500 C), roztopiony metal lub masa szklarska, paleniska, grzejniki elektryczne promienniki podczerwieni (specjalne źródła żarowe), łuki spawalnicze, palniki Promieniowanie podczerwone, oddziałując ą na człowieka, może e spowodować: bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia (udar cieplny, zapaść z powodu stresu cieplnego, oparzenie termiczne skóry), schorzenia w wyniku długotrwałego narażenia (zaćma hutnicza, chroniczne i ostre zapalenie spojówek, występowanie zmęczenia pigmentacji w skóry wyniku - po uciążliwych wielu latach warunków owrzodzenia a nawet rak skóry), występowanie zmęczenia w wyniku uciążliwych warunków.. Metody Metody pomiaru pomiaru promieniowania promieniowania podczerwonego podczerwonego i widzialnego widzialnego na na stanowiskach stanowiskach podane podane są są w normie PN-T-05687:2002, normie PN-T-05687:2002, a dopuszczalne dopuszczalne natężenia natężenia napromienienia napromienienia tymi tymi promieniowaniami promieniowaniami podane podane są są w Rozporządzeniu Rozporządzeniu ą M Ministra inistra Pracy Pracy i Polityki Polityki Społecznej Społecznej z dnia dnia 29 29 listopada listopada 2002 2002 r. r. w sprawie sprawie najwyższych najwyższych dopuszczalnych dopuszczalnych stężeń stężeń i natężeń natężeń czynników czynników szkodliwych szkodliwych dla dla zdrowia zdrowia w środowisku środowisku (Dz. (Dz. U. U. nr nr 217, 217, poz. poz. 1833; 1833; tekst 2003). jednolity Dz. U. nr 79, poz.513, 1998). Promieniowanie Promieniowanie nadfioletowe nadfioletowe Promieniowaniem Promieniowaniem nadfioletowym, nadfioletowym, występującym występującym na na stanowisku stanowisku jest jest promieniowanie promieniowanie optyczne optyczne obej- obej- mujące mujące ą zakres zakres fal fal od od 100 nm do 400 nm. 100 nm do 400 nm. Źródła a promieniowania: elektryczne promienniki nadfioletu (specjalistyczne lampy fluorescencyjne, rtęciowe) elektryczne źródła światła (żarówki halogenowe bez filtra UV STOP, lampy rtęciowe), procesy technologiczne (spawanie łukowe i gazowe, elektrodrążenie, cięcie tlenowe). Działanie anie promieniowania nadfioletowego na organizm ludzki Cechą charakterystyczną promieniowania UV jest okres utajony, co oznacza, że kumuluje się ono w organizmie, a objawy szkodliwego działania mogą występować dopiero po kilku godzinach, dniach, a nawet latach. 115 89
ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA I PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU W PRACY ŚRODOWISKU PRACY Duża szkodliwość tego promieniowania działa a głównie na: oczy - powoduje zapalenie spojówek, rogówki, zaćmę (zmętnienie soczewki), uszkodzenie rogówki i siatkówki; skórę - powoduje rumień (erytema), złuszczanie się naskórka, przebarwienia skóry, nowotwory skóry (czerniaki), oparzenia skóry. Metody Metody pomiaru promieniowania nadfioletowego UV UV podane podane są są w normie normie PN-T-06589:2002, a dopusz- - czalne czalne natężenia napromienienia podane podane są są w Rozporządzeniu ą Ministra Ministra Pracy Pracy i i Polityki Polityki Spo Społecznej z dnia dnia 29 29 listopada 2002 2002 r. r. w sprawie sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń stężeń i i natężeń czynników szkodliwych dla dla zdrowia zdrowia w środowisku (Dz. (Dz. U. U. nr nr 217, 217, poz. poz. 1833; 1833; tekst 2003). jednolity Dz. U. nr 79, poz. 513, 1998). Zagrożenia i profilaktyka TEMAT: LITERATURA 1. Pawlak A. Wolska A.Oświetlenie w środowisku pomieszczeń i stanowisk. CIOP, - Warszawa PIB, Warszawa 2005. 2009. 2. Zagrożenia elektromagnetyczne. CIOP, - Warszawa PIB, Warszawa 2002. 2010. 3. B. Raczkowski: BHP w praktyce. ODDK, Gdańsk 2009. 1998. PRZEZNACZONY DLA: uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ramach przedmiotu 4. PN-EN-12464-1:2004 Wolska A. Pawlak A. Oświetlenie Światł Kultura ło o i oświetlenie. stanowisk bezpieczeństwa Oświetlenie CIOP miejsc - PIB, Warszawa. Część 2007. 1: Miejsca we wnętrzach. 5. PN-T-05687:2002 PN-EN-12464-1:2004 Ochrona Światło przed i oświetlenie. promieniowaniem Oświetlenie optycznym. miejsc. Metody Część pomiaru 1: Miejsca promieniowania we wnętrzach. widzialnego 6. i PN-T-0568:2002 podczerwonego Ochrona stanowiskach przed promieniowaniem. optycznym. Metody pomiaru promieniowania widzialnego CZAS REALIZACJI: 10 godzin lekcyjnych 6. PN-T-06589:2002 i podczerwonego na Ochrona stanowiskach przed. promieniowaniem optycznym. Metody pomiaru promieniowania nadfioletowego na stanowiskach Ochrona przed. promieniowaniem optycznym. Metody pomiaru promieniowania nad- 7. PN-T-06589:2002 POZIOM 7 PN-84/E-02033 fioletowego WIEDZY na stanowiskach Oświetlenie wnętrz. światłem elektrycznym. POCZĄTKOWEJ: wiedza i umiejętności z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjalnej 8. PN-84/E-02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym. oraz doświadczenia życiowe 9. Dz. U. nr 217, poz. 1833; 2003 POMOCE PYTANIA KONTROLNE DYDAKTYCZNE: 1. Jakie są 3 podstawowe zasady rzutnik oświetlenia? pisma, 2. PYTANIA Jakie KONTROLNE korzyści wynikają z dobrego foliogramy, oświetlenia pomieszczeń i stanowisk? 3. 1. Jakie są 3 rodzaje podstawowe oświetlenia? zasady karty oświetlenia? ćwiczeń. 4. 2. Co, Jakie z higienicznego korzyści wynikają punktu z dobrego widzenia, oświetlenia ma wpływ pomieszczeń na wygodę widzenia i stanowisk na? stanowisku? CELE 5. 3. Jakie EDUKACYJNE wpływ są rodzaje na organizm oświetlenia? ludzki ma złe oświetlenie? OGÓLNE: 6. 4. Co, to z higienicznego jest pole elektromagnetyczne? punktu W widzenia, wyniku zorganizowanego ma wpływ na wygodę procesu widzenia nauczania uczenia na stanowisku? się 7. uczeń powinien: 5. Wymień Jaki wpływ typowe na organizm źródła fal ludzki elektromagnetycznych. złe oświetlenie? 8. 6. Jakie Co to są jest biologiczne pole elektromagnetyczne? skutki rozpoznawać oddziaływania pola czynniki na organizm niebezpieczne, ludzki? szkodliwe i uciążliwe 9. 7. Wymień typowe źródła pola promieniowania w elektromagnetycznego. środowisku podczerwonego. oraz umieć zidentyfikować źródła tych 10. skutki może spowodować czynników, 8. Jakie są biologiczne skutki oddziaływania promieniowanie pola na podczerwone organizm ludzki? IR działając ą na organizm ludzki? 11. 9. Wymień typowe źródła promieniowania źródła promieniowania potrafić nadfioletowego. wymienić podczerwonego. metody likwidacji lub ograniczania wpływu 12. 10. Na Jakie czym skutki polega może szkodliwe spowodować tych działanie promieniowanie czynników, promieniowania podczerwone nadfioletowego IR działając na organizm na organizm ludzki? ludzki? 11. Wymień źródła promieniowania wiedzieć, nadfioletowego. jak ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku, 12. Na czym polega szkodliwe rozróżniać działanie promieniowania środki ochrony nadfioletowego indywidualnej na organizm i znać ich ludzki? przeznaczenie. SPIS JEDNOSTEK TEMATYCZNYCH: ĆWICZENIE 1. Czynniki występujące w środowisku 2. Zagrożenia od urządzeń elektrycznych 3. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk. Promieniowanie 4. Drgania mechaniczne wibracje. Hałas w środowisku 5. Zagrożenia czynnikami chemicznymi w środowisku i profilaktyka 6. Zagrożenia czynnikami biologicznymi w środowisku 7. Czynniki psychofizyczne w środowisku 8. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku 9. Środki ochrony indywidualnej Uzupełnij poniższe zdania ĆWICZENIE 1. Korzyści wynikające z dobrego oświetlenia pomieszczenia to: Uzupełnij poniższe zdania 1. Korzyści wynikające z dobrego oświetlenia pomieszczenia to: 116
MODUŁ MODUŁ III III LITERATURA: 1. B. Rączkowski: BHP w praktyce. ODDK Gdańsk 1998. 2. Zagrożenia mechaniczne. CIOP, Warszawa 2002. 3. Uczciwek T.: Dozór i eksploatacja instalacji oraz urządzeń elektroenergetycznych. Poradnik szkoleniowy. COSTiW SEP, Warszawa 2000. 4. 2. Energia Na prawidłowe elektryczna oświetlenie i elektryczność stanowiska statyczna. ma CIOP, wpływ Warszawa m.in.: 2002. Etiologia i pomoc przedlekarska. WNT, Warszawa 1993. 6. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk. CIOP, Warszawa 2002. 7. Zagrożenia elektromagnetyczne. CIOP, Warszawa 2002. 8. Hałas. CIOP, Warszawa 2002. 9. Drgania mechaniczne. CIOP, Warszawa 1997. 10. 3. D. Przy Koradecka: biurowej Bezpieczeństwo (z komputerem) wymagane i ergonomia. jest CIOP, natężenie Warszawa oświetlenia 1999. co najmniej... 11. Kodeks i inne akty prawne. 12. 4. Czynniki Niewłaściwe zagrożeń oświetlenie biologicznych stanowiska w środowisku powoduje. CIOP, Warszawa 2002. 13. Psychofizjologiczne problemy człowieka w środowisku. CIOP, Warszawa 2002. 14. Zarządzanie bezpieczeństwem i ryzykiem. CIOP, Warszawa 2002. 15. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku spawacza elektrycznego. ODiDK, Gdańsk 2000. 16. Środki ochrony indywidualnej. CIOP, Warszawa, 2002. 5. Skutkami biologicznymi oddziaływania pola elektromagnetycznego (PEM) jest: 6. Skutkiem nadmiernego promieniowania podczerwonego (IR) na organizm ludzki może m.in. być: 7. Promieniowanie nadfioletowe (UV) działa szkodliwie na 117 89