UPRAWA OWOCÓW MIĘKKICH -INNOWACYJNE METODY

WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO Z SIEDZIBĄ W OLSZTYNIE UPRAWA OWOCÓW MIĘKKICH -INNOWACYJNE METODY Olsztyn, 2017 r.

WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO z siedzibą w Olsztynie Monika Hodór Uprawa owoców miękkich -innowacyjne metody Olsztyn, 2017 r.

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn, tel./fax 89 535 76 84, 526 44 39 e-mail: sekretariat@w-modr.pl, www.w-modr.pl WMODR Oddział w Olecku ul. Kolejowa 31, 19-400 Olecko tel. 87 520 30 31, 520 30 32, fax 87 520 22 17 e-mail: olecko.sekretariat@w-modr.pl Dyrektor WMODR mgr inż. Damian Godziński I Zastępca Dyrektora WMODR mgr Małgorzata Micińska-Wąsik II Zastępca Dyrektora WMODR mgr Sonia Solarz-Taciak Dyrektor Oddziału w Olecku mgr inż. Zdzisław Kamiński Druk: Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel./fax. 89 526 44 39, 89 535 76 84 e-mail: redakcja@w-modr.pl, www.w-modr.pl Nakład: 150 egz. Wydanie I

Spis treści I. TRUSKAWKI... 4 II. MALINY... 7 III. JEŻYNY... 9 IV. PORZECZKI... 11 V. BORÓWKI... 13 Źródła tekstowe... 15

Rośnie polski eksport: malin, śliwek i czereśni. Można spodziewać się wzmocnienia tego trendu szczególnie w odniesieniu do malin będących znaczącym przedstawicielem owoców miękkich. Spodziewany jest również wzrost eksportu mrożonych owoców miękkich. Dużą szansę stwarza dynamiczny rozwój rynku deserowych owoców jagodowych, szczególnie: truskawki, maliny, borówki amerykańskiej, porzeczek, agrestu i jeżyny. Elementem, który może powodować mniejszą liczbę nasadzeń jest aspekt obawy o: rynki zbytu, siłę najemną (do zbioru owoców). Owoce przeznaczone do przetwórstwa mogą być zbierane mechanicznie, natomiast owoce do konsumpcji obarczone są zbiorem ręcznym. W chwili obecnej istnieje duży problem z pozyskaniem osób chętnych do zbioru owoców. Przekłada się to na wyższą odpłatność za pracę najemną i jednocześnie na zwiększenie kosztów produkcji oraz jej opłacalność. Jednym z atutów sektora wytwarzania owoców miękkich jest możliwość produkcji na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Uprawa owoców miękkich często odbywa się w rodzinnych gospodarstwach ogrodniczych, gdzie możliwe jest wykorzystanie pracy członków rodziny, dzięki czemu osiąga się pewną przewagę kosztową. Niejednokrotnie działalność sadownicza w zakresie wytwarzania owoców miękkich jest dodatkową do podstawowego profilu gospodarstwa, bądź stanowi uzupełnienie dochodów osiąganych w innych gałęziach gospodarki narodowej. Przy uprawie owoców miękkich szczególnie ważnymi czynnikami są: odpowiednie warunki glebowe, odpowiednio długi okres wegetacyjny, a także uwarunkowania pogodowe (suma opadów w danym okresie, nasłonecznienie, nachylenie stoków, temperatura itp.). Czynniki te mają ogromny wpływ na wielkość i jakość plonów owoców miękkich. Ważnym czynnikiem powodującym wydłużenie czasu przydatności do konsumpcji owoców jest prawidłowa agrotechnika, począwszy od zrównoważonego żywienia roślin, poprzez optymalną ochronę, a skończywszy na właściwym traktowaniu po zbiorach. I. TRUSKAWSKI Wzrasta znaczenie truskawek deserowych. Plantatorzy wychodzą naprzeciw i wprowadzają odmiany, które będzie można zbierać wcześniej. W większości krajów z rozwiniętą produkcją truskawek deserowych i ciągle rosnącymi kosztami produkcji, szybko rozwijają się nowe technologie uprawy. Do takich zalicza się m.in. uprawa truskawek w tunelach foliowych lub szklarniach na podniesionych stołach. Popularne są również lekkie daszki foliowe. Na wykorzystanie daszków i rynien na stelażach decyduje się coraz więcej producentów, a także osoby, które wcześniej nie zajmowały się produkcją ogrodniczą. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 5

Do budowy stołów bardzo często wykorzystuje się specjalne, profilowane rynny (fot. z boku). Jako pojemniki uprawowe wykorzystywane mogą być maty z substratem kokosowo-torfowym czy różnej wielkości doniczki (okrągłe, podłużne lub kwadratowe). W takim systemie uprawy niezbędna jest fertygacja, a pewne oszczędności w ilości zużywanych nawozów można uzyskać poprzez recyrkulację pożywki. Inne ważne korzyści uprawy truskawek na podniesionych rynnach uprawnych to znaczne usprawnienie pielęgnacji, jak i samego zbioru owoców, który wykonywany jest w pozycji wyprostowanej. Dodatkowo, aby zabezpieczyć rośliny przed niekorzystnymi warunkami klimatycznymi, uprawy takie prowadzi się pod osłonami (różnego rodzaju zadaszeniami, w tunelach foliowych, daszkach lub szklarniach). Produkcja truskawek na podniesionych stołach w większości krajów Zachodniej Europy staje się standardem. Uprawy truskawek w takim systemie bardzo często podejmują się ogrodnicy uprawiający dotychczas warzywa (pomidory, ogórki) czy kwiaty (np. cięte kwiaty róż). Uprawa truskawek na wiszących rynnach przynosi wymierne korzyści, nie tylko pod względem ilości i jakości plonu, ale również poprawia warunki pracy w tych uprawach. Przy sprzyjających warunkach roślina owocuje nawet cztery razy w roku, a owoce łatwiej się zbiera. Truskawki nie mają kontaktu z podłożem, dzięki czemu po zerwaniu są czyste, zdrowe (znacznie ograniczony rozwój chorób grzybowych), błyszczące i w zasadzie gotowe do jedzenia. Przy podejmowaniu decyzji o budowie stołów z rynien, warto pamiętać, aby do ich produkcji czy też dostawy skorzystać z wyspecjalizowanych firm, które dysponują nowoczesnymi maszynami do formowania odpowiednich profili rynnowych i wykonują je bezpośrednio w gospodarstwie. Pozwala to uformować rynny o dowolnej, a zarazem optymalnej dla danego gospodarstwa i posiadanych obiektów długości. Rynny takie wykonane są z jednego kawałka blachy, ocynkowanej oraz pomalowanej powłoką zabezpieczającą przed korozją, bez konieczności jej łączenia. Następnie rynny w zależności od rodzaju prowadzonej uprawy lub posiadanych materiałów do budowy rusztowania mogą być zawieszone lub ułożone na podwyższeniu. Przy budowie profili rynnowych niezwykle ważne jest używanie materiałów odpowiedniej jakości, które zapewnią odpowiednią stabilność konstrukcji oraz będą wytrzymałe na używane do fertygacji nawozy. Przy uprawie truskawek na rynnach zaleca się również poznać metody ich konserwacji po zakończonym cyklu produkcyjnym. Żywotność takich rynien określa się na 10 do 20 lat. 6 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

Upowszechnienie zamkniętych systemów produkcji roślin spowodowało dużą ewolucję w zakresie upraw z zastosowaniem rynien uprawowych. W wielu przypadkach najważniejszym wymogiem dotyczącym ochrony środowiska jest stosowanie w 100% zamkniętego systemu obiegu pożywki. Takie możliwości daje właśnie uprawa truskawek, warzyw czy też kwiatów w rynnach uprawowych. Zastosowanie systemów rynien nawiązuje do trendu zamkniętych systemów upraw i ma wiele zalet: wodę uwalniającą się podczas drenowania oraz nawozy można gromadzić i ponownie wykorzystywać; dzięki fertygacji każda roślina otrzymuje taką samą ilość wody i składników pokarmowych; optymalna cyrkulacja powietrza na polu obsadzonym roślinami; możliwości sterowania wzrostem roślin i zapewnienia im optymalnych warunków klimatycznych; zmniejszenie występowania chorób i szkodników; lepsze warunki pracy dla pracowników, dzięki pracy na odpowiedniej wysokości; zwiększenie produktywności uprawy. W rezultacie wymienione zalety przekładają się na zwiększenie plonów i polepszenie jakości. W uprawach truskawek bardzo dobrze sprawdzają się np. rynna uprawowa o symbolu NKG jest to rynna kanałowa o zwiększonej szerokości, co zapewnia dobre podparcie rośliny. Jest zatem dobrze dostosowana do uprawy róż i truskawek. Spełnia również najnowsze wymagania dotyczące pielęgnacji i uprawy roślin. Cały czas w uprawach dobrze sprawdza się także rynna uprawowa KG, która była pierwszą rynną kanałową używaną w uprawie truskawek. Wybór odmiany do uprawy rynnowej jest dość trudny, ponieważ asortyment odmian jest duży. Ważnym aspektem przy doborze odmiany jest pochodzenie sadzonek. Zaleca się kupno materiału nasadzeniowego z wykwalifikowanych szkółek ogrodniczych posiadających certyfikaty jakościowe. Podstawową kwestią jest decyzja czy wybieramy odmiany tradycyjne czy powtarzające owocowanie. Te drugie wydają się być bardziej przydatne do uprawy pod osłonami. Takie sadzonki sadzi się najczęściej w tunelach w drugiej połowie kwietnia (sadzonki frigo w klasie A lub A+). Zbiory z sadzonych w tym terminie truskawek rozpoczynają się zwykle w połowie lub końcu czerwca i trwają nawet do pierwszych przymrozków. Plon z rośliny odmian powtarzających owocowanie ( Linosa, Evie 2, Amadine ) może dochodzić nawet do 1 kg (przy zbiorach prowadzonych od początku czerwca do końca października). Bardzo dobrze oceniany jest też smak kalifornijskich odmian powtarzających owocowanie, takich jak: Albion, San Andreas czy Moneray, których zaletą jest trwałość owoców w obrocie handlowym i wysokie plonowanie. Odmiany tradycyjne ( Elsanta, Sonata, Rumba ) są także chętnie uprawiane ze względu na smak i jakość owoców. Przy uprawie tych odmian bardzo istotna jest jakość sadzonek, z których będzie zakładana plantacja. Do uprawy w systemach bezglebowych polecane są sadzonki jakości A+ lub wielokoronowe. Termin sadzenia odmian tradycyjnie owocujących jest ściśle skorelowany z terminem owocowania. Tym sposobem można przyspieszać (dzięki wczesnemu sadzeniu) lub opóźniać termin zbioru WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 7

owoców. W systemie rynnowym między roślinami zapewniona jest optymalna cyrkulacja powietrza, co przekłada się na zmniejszenie występowania chorób i szkodników, a tym samym, na jakość owoców. Zbiór owoców z odmian tradycyjnych trwa 4-5 tygodni. Po tym czasie można zlikwidować plantację i posadzić kolejne rośliny w to samo miejsce, jednak ze względu na wysoki koszt takiego zabiegu zwykle pozostawia się je na plantacji na kolejny rok. W takim wypadku istotne jest zabezpieczenie roślin na zimę np. przy uprawie w pojemnikach poprzez osłonięcie ich warstwą słomy i agrowłókniny lub przeniesienie ich na okres zimy do chłodni ze stałą (ujemną) temperaturą. Uprawa w rynnach pod daszkami umożliwia budowę plantacji na nierównym terenie (brak kosztów związanych z wyrównywaniem terenu) oraz na nieurodzajach. Uzyskuje się szybszy i bardziej wydajny zbiór. Dzięki mniejszej ilości uszkodzeń zwiększa się procentowy udział pełnowartościowych owoców handlowej truskawki. Pielęgnacja i zbiór w pozycji stojącej jest szybsza, łatwiejsza, mniej męcząca, co przekłada się na zwiększenie wydajności pracownika i zmniejszenie kosztów. Uprawa w tym systemie pozwala pozyskać owoce lepszej jakości, zdrowotności oraz czystości. Truskawki są suche, błyszczące i twardsze. Owoce są znacznie mniej narażone na choroby. Na mniejszym areale można wyprodukować o wiele więcej truskawek (przy odpowiedniej odmianie i sadzonce 70 a nawet do 90 ton z ha). II. MALINY Maliny są gatunkiem owoców powszechnie uprawianym w naszym kraju. Ich roczna produkcja, o ile nie pojawią się katastrofalne warunki pogodowe może wynosić nawet ok. 120 tys. ton. Dzięki szerokiej palecie odmian oraz nowym i coraz to doskonalszym technologiom produkcji, polskie maliny są dostępne na świeżym rynku przez zdecydowaną większość roku. Znaczna część produkcji znajduje jednak zastosowanie w przemyśle przetwórczym oraz trafia do mrożenia. Zdecydowana większość produkcji przeznaczona jest na rynek krajowy, choć duża ilość trafia również na eksport. Krajowe owoce malin w stanie świeżym eksportowane są głównie do Niemiec, Belgii i Holandii. Najwięcej eksportujemy w okresie od czerwca do października. 8 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

W uprawie malin swoje zastosowanie znajdują tunele foliowe o kształcie gotyckim (fot. poniżej). Przy takiej uprawie maliny, bardzo ważne jest umiejętne sterowanie klimatem. Okazuje się, że ważną rolę odgrywa tutaj nie tylko rodzaj wybranego tunelu, ale również odpowiednie posadzenie roślin z zachowaniem właściwych odległości między roślinami czy też zastosowanie odpowiedniej folii np. serii THB Luminance rozpraszającej promienie świetlne. Ważne jest również dobranie właściwej konstrukcji tunelu do typu prowadzonej uprawy w przypadku upraw na zbiór przyspieszony są to tunele solowe (w przypadku malin najlepiej z wysoką nogą boczną) kształtu gotyckiego. Do upraw letnich warto wybrać tunele zblokowane, które z uwagi na to, że są wyższe zapewniają lepszy mikroklimat prowadzonej uprawie. W trakcie uprawy ważne jest także odpowiednie wietrzenie tuneli. Tunele gotyckie o spiczastej konstrukcji, zwane potocznie tunelami zimowymi, to najlepsze rozwiązanie dla producentów malin i jeżyn w naszym kraju. W przypadku tych konstrukcji nie ma potrzeby ściągania na zimę folii, nie ma problemu z zalegającym na konstrukcji tunelu śniegiem. Odgrywa to szczególnie ważną rolę w przypadku tuneli przeznaczonych do bardzo wczesnej, jak i późnej uprawy, gdyż w tych okresach z reguły występuje w Polsce ryzyko uszkodzenia przez śnieg tradycyjnych, lekkich konstrukcji tunelowych. Wadą ich może być jedynie to, że są chłodniejsze wiosną ze względu na dużą kubaturę trudniej je nagrzać. Z tym problemem jednak można sobie poradzić. W tunelach istnieje możliwość montażu rury z wylotami ciepłego powietrza, dzięki czemu rośliny mogą być dogrzewane zarówno wiosną, jak i okresowo w czasie kwitnienia, aby nie doszło do przemarzania pąków. Dodatkowa konstrukcja w tunelach umożliwia rozłożenie nad roślinami mniejszego tunelu ( tunel w tunelu ) lub podwieszenie na niej agrowłókniny. Takie rozwiązanie sprawdza się bardzo dobrze i pozwala na przyspieszenie wegetacji roślin i zbiorów owoców. Dodatkowe folie są rozkładane wczesną wiosną, gdy pojawiają się pąki. Należy pamiętać, aby dodatkowa folia nie pozostawała nad roślinami zbyt długo, gdyż ogranicza dostęp światła i może opóźnić dojrzewanie owoców. Uzyskanie wysokich plonów na plantacjach w dużym stopniu zależy od zaplanowania i zrealizowania strategii produkcji, która powinna uwzględniać szereg czynników determinujących kształtowanie się plonu. Do jednych z najważniejszych należy wybór odmiany, dobranej pod kątem wymagań klimatyczno-glebowych i oczekiwań odbiorców. Nowe odmiany powinny być możliwie łatwe w produkcji i plenne, a owoce duże i smaczne. Jest to z korzyścią zarówno dla producenta (szybszy zbiór), jak i dla coraz bardziej wymagających konsumentów zarówno krajowych, jak i zagranicznych. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 9

Dzięki korzystnej koniunkturze dla uprawy maliny, szczególnie poszukiwane są owoce deserowe o atrakcyjnym wyglądzie, smaku i aromacie. W czerwcu 2017 r. odbyło się półfinałowe spotkanie Malinowe Factory na plantacji dr Pawła Krawca w Karczmiskach (koło Opola Lubelskiego). Poddano ocenie odmiany malin owocujących na pędach tegorocznych, w uprawie tunelowej w gruncie; krzewy pochodziły z sadzonek doniczkowanych sadzonych w czerwcu i lipcu 2015 roku. Oprócz odmian jesiennych posadzono także cztery odmiany letnie, których sadzonki uzyskano metodą in vitro. Mimo, że termin sadzenia był późny, wykazano przydatność takiego systemu uprawy maliny. Uzyskano bowiem z niektórych odmian jesiennych plony przeliczeniowe sięgające lub przekraczające 10 t/ha w roku sadzenia. W drugim roku po posadzeniu plony niektórych odmian jesiennych przekroczyły 25 t/ha. Plonowanie odmian letnich w pierwszym roku po posadzeniu wahały się od 13 do 25 t/ha. Odmiany powtarzające owocowanie: Polka, Imara, Kweli, Sugana, Versailles, Paris, Deauville, Enrosadira, Poemat, Polonez, Kwanza, Castion, DelNiva. Odmiany owocujace na pędach: Radziejowa, Sokolica, Laszka, Przehyba, Glen Dee. Najbardziej popularną polską odmianą malin jest Polka. W przypadku tej odmiany zaleca się prowadzenie, w którym po owocowaniu będzie się wycinało wszystkie pędy. Ponieważ jest to krzew wolnostojący i niewymagający podpór, można go sadzić w rozstawie 3,5 m 0,5 m. Trzeba jednak uważać, ponieważ pod koniec owocowania pędy mogą się pokładać pod ciężarem malin. Bez obaw można także zastosować uprawę przyspieszoną, czyli w szklarniach czy tunelach foliowych bądź okrywanie włókniną w gruncie. Odmiany malin takie, jak: Laszka, Radziejowa czy Sokolica nie dość, że wcześnie owocują, to także odznaczają się bardzo wysoką jakością owoców. Prowadzenie upraw w tunelach i szklarniach przynosi zdecydowanie większe możliwości sterowania terminem zbioru owoców. Takie uprawy umożliwiają zbiór malin już w maju i wydłużenie okresu plonowania nawet do listopada. W 2015 roku owoce spod osłon zbierane były na Lubelszczyźnie jeszcze w trzeciej dekadzie grudnia. Wydłużenie zbioru przekłada się na zapewnioną ciągłość dostaw owoców m.in. do dużych sieci handlowych. III.JEŻYNY W świadomości konsumentów, jeżyna zrywa powoli ze stereotypem dziko rosnącej, kolczastej rośliny porastającej lasy i zarośla. Zdobywa ona coraz większe uznanie jako smaczny, a przy tym bardzo zdrowy owoc deserowy. Z tego powodu, rośnie zainteresowanie towarową produkcją jeżyn na większą skalę. Liderem w hodowli i produkcji jeżyn są Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. W Europie, jeżyna hodowana jest przede wszystkim w Hiszpanii i Włoszech. Polska ma bardzo duży potencjał w ewentualnej produkcji jeżyny, nawet na skalę światową. Świadczy o tym między innymi zainteresowanie jeżyną polskich ośrodków badawczych, które pracują nad stworzeniem roślin jak 10 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

najbardziej odpornych na nasze warunki klimatyczne. W Polsce dużym ułatwieniem w kwestii uprawy jeżyny jest jej związek z towarową uprawą malin, która jest przecież bardzo rozpowszechniona w naszym kraju. Polska posiada własny program hodowli jeżyn założony w 1979 roku, w Sadowniczym Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa Brzezna Sp. z o.o. (Brzezna, woj. małopolskie). W tym okresie zespół pod kierunkiem dr Jana Danka uzyskał odmiany jeżyn takie jak: Orkan, Gazda, Polar, Gaj, Ruczaj, Brzezina, Zagajnik, Gracja. Większość odmian jest już doskonale znana i na stałe wpisały się w strukturę nasadzeń. W ostatnim czasie na całym świecie obserwuje się wzrost zainteresowania produkcją jeżyn metodą tunelową. Tunelowa uprawa jeżyny ma tendencję rosnącą, zwłaszcza w Meksyku i Stanach Zjednoczonych (stany: Oregon, Waszyngton). W uprawie tunelowej jeżyny specjalizuje się Meksyk, gdzie owoce uprawiane są przez cały rok. Owoce kierowane są na eksport, głównie na rynek amerykański. W Meksyku jeżyny pod tunelami uprawiane są na ok.150 ha. Dużo jeżyny pod tunelami uprawia się również w USA, w stanach Oregon (20 ha) i Waszyngton (12 ha). Doświadczenia z uprawą w Polsce odmian jeżyn wykazały, że większość z nich nadaje się jedynie do uprawy pod osłonami (tunele całoroczne). Tym sposobem uprawia się m.in. odmianę Reuben (wyhodowana na Uniwersytecie w Arkansas, USA; fot. poniżej, z lewej). Jest to odmiana jeżyny owocująca na pędach jednorocznych, która wytwarza bardzo atrakcyjne, wydłużone (ok. 4 cm) i bardzo słodkie ( Brix 11,5) owoce, o masie do 11 g. Pierwsze rośliny w tunelu pojedynczym o konstrukcji drewnianej posadzono późną jesienią 2012 r. Odmiana ta charakteryzuje się bardzo silnym wzrostem wegetatywnym, stąd należy ją sadzić w dość dużej rozstawie 80 90 cm w rzędzie, i koniecznie wymaga konstrukcji wspierającej. Wszystkie rośliny są nawadniane kroplowo. Jeżyna odmiany Polar jest także uprawiana pod daszkami foliowymi. Konstrukcja zbudowana jest z impregnowanych słupów drewnianych, a zakładana na nią folia jest stosunkowo gruba i posiada filtr UV. Jej główną zaletą jest to, że rozprasza światło słoneczne, dzięki czemu rośliny mają dobre warunki do wzrostu, zbliżone do naturalnego siedliska w lesie (zacienienie ok. 18%). Dzięki właściwościom folii nie dochodzi do poparzenia owoców, co często bywa problemem w uprawie jeżyny w otwartym gruncie, szczególnie, gdy rośliny są prowadzone w wąskich szpalerach. W uprawie pod daszkami panuje także niższa wilgotność powietrza (mniej rosy na liściach i owocach), WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 11

przez co organy roślin są w mniejszym stopniu porażane przez grzyby, np. sprawcę szarej pleśni. Polar (fot. na poprzedniej stronie, z prawej), obok dwóch innych odmian polskiej hodowli Ruczaj i Gaj, nie dość, że jest bezkolcowa, to odznacza się wysoką odpornością pąków kwiatowych na przemarzanie, nawet w uprawie w otwartym gruncie. Jest to z pewnością mocny argument przemawiający za możliwością prowadzenia jej uprawy nawet w chłodniejszych rejonach kraju. Prowadząc plantację z przeznaczeniem owoców na rynek owoców deserowych należy pamiętać o zapewnieniu roślinom odpowiednich warunków do wzrostu oraz odpowiedniej agrotechnice uprawy. Bardzo ważny jest odpowiedni dobór odmian, który pozwoli na realizację wymagań odbiorców jeżyn. Wybór właściwych odmian przyczyni się do wydłużenia podaży owoców na rynku. W tym celu bardzo dobrze jest uprawiać zarówno odmiany owocujące na pędach dwuletnich, jak i te owocujące na pędach jednorocznych. IV. PORZECZKI Porzeczka czarna to gatunek o bardzo zdrowych owocach, doceniany w wielu krajach z uwagi na swoje właściwości prozdrowotne (m.in. wysoka zawartość antocyjanów i witaminy C). Największa produkcja porzeczki czarnej skoncentrowana jest w Europie. Największym producentem i dostawcą owoców porzeczki czarnej na rynki międzynarodowe jest Polska (blisko 51% światowej produkcji w 2016 roku). W Polsce gatunek jest uprawiany w około 15 tys. gospodarstw. Średnia powierzchnia plantacji porzeczki czarnej w naszym kraju nie przekracza 3 ha, a średnie plony wynoszą od 3,42 do 4,25 ton/ha (dane GUS z lat 2011-2015). Uprawę porzeczek czarnych w Polsce cechuje niestety nastawienie przede wszystkim na surowiec przemysłowy. Około 87% owoców podlega obróbce przemysłowej (koncentraty, mrożonki, przetwory), 8% eksportuje się w formie schłodzonej a tylko 5% spożywa się w stanie świeżym. W obecnej sytuacji produkcja porzeczek czarnych niestety nie jest opłacalna, mimo że koszty produkcji nie są wysokie. Niski poziom cen w żaden sposób nie gwarantuje obecnie dochodowości tej uprawy. Problemy polskich plantatorów czarnych porzeczek wynikają z nadprodukcji, niskiej jakości owoców oraz braku dywersyfikacji. Na utrzymanie się na rynku pozwoli m.in. wybranie nowego kierunku produkcji. Jednym z najbardziej dochodowych kierunków są owoce deserowe. W przypadku porzeczki czarnej można mówić o niezbadanych możliwościach zbytu. Zaletą takiego modelu produkcji porzeczki czarnej jest niewielka liczba profesjonalnych plantacji w naszym kraju, które go wykorzystują. Brak konkurencji stwarza zatem duże możliwości zaistnienia na rynku. Dodatkowo taki kierunek produkcji umożliwia bezpośrednie dotarcie do konsumenta oraz prowadzenie dochodowej uprawy na małej powierzchni, a jej wysoką opłacalność potwierdzają już plantatorzy w krajach Zachodniej Europy. 12 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

W rozwijaniu produkcji owoców deserowych w naszym kraju dużą przeszkodą może być jednak brak odpowiedniego materiału szkółkarskiego do zakładania plantacji (krzewy szczepione na podkładkach), ograniczona liczba odmian spełniająca wymagania owoców deserowych, brak dopracowanej technologii uprawy, mała wiedza plantatorów na temat sposobu prowadzenia takiej plantacji oraz wysoki koszt jej założenia. Jednakże produkcja owoców deserowych porzeczki czarnej wydaje się być jednym z perspektywicznych kierunków rozwoju. W Polsce tak naprawdę mamy tylko jedną odmianę porzeczki czarnej, która spełnia wszystkie wymagania dotyczące owoców deserowych. Jest to polska odmiana deserowa - Bona, bardzo wczesna, o dużych, jędrnych, słodkich i smacznych owocach. Rośliny mają szeroki pokrój i odznaczają się odpornością na mączniaka. Nadają się do przyspieszonej uprawy w tunelach foliowych. Krzewy są wprawdzie odporne na amerykańskiego mączniaka agrestu, ale podatne na opadzinę i rdzę wejmutkowo-porzeczkową. Odmiana jest też bardzo wrażliwa na wielkopąkowca porzeczkowego i rewersję. W nasadzeniach towarowych porzeczek czarnych w Polsce nadal dominują stare odmiany: Ojebyn (królująca w Polsce niepodzielnie przez około 30 lat), Ben Lomond, Titania. Na nowszych plantacjach pojawiły się odmiany z serii: Ben, Ben Nevis, Ben Alder, Ben Tirran, Ben Connan. W 2007 roku odmiany te stanowiły ponad 62% wszystkich sadzonek zakwalifikowanych w Polsce przez PIORiN. Kolejne wprowadzone odmiany to: polskie Tiben, Tisel, Ruben, Tines, Ores, szkockie Ben Hope, Ben Gairn. Niektóre z nich znajdują się na liście odmian roślin sadowniczych, wpisanych do krajowego rejestru (KR), publikowanego corocznie przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych COBORU. Polskie odmiany porzeczki czarnej takie, jak: Tiben, Tisel, Ruben odznaczają się wysoką wartością produkcyjną. Są plenne i wytwarzają duże lub średniej wielkości owoce. Rośliny są bardziej odporne na groźne gospodarczo choroby grzybowe. Ich uprawa pozwala na znaczne obniżenie kosztów produkcji oraz zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska przy zastosowaniu tylko ograniczonego programu ochrony roślin. Odmiana przyszłości to odmiana o kompleksowej odporności na wielkopąkowca oraz rewersję porzeczki, a także charakteryzująca się dużym, regularnym plonowaniem. Odmiany odporne lub mało wrażliwe na wielkopąkowca to m.in.: WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 13

Ben Hope, Ben Gairn, Gracija, Kipjana, Czudnoje Mgnowienie, Gagatai, Ben Connan, Foxendown, Ceres. Sezon 2017 był szczególnie trudny dla producentów, z racji zimnej wiosny, obfitującej w przymrozki. W takiej sytuacji stosowane były nawozy o właściwościach biostymulujących (Fertileader Axis, Fertileader Leos, Fertileader Vital). Nawozy z biostymulacją wpływały na poprawę zawiązania, lepsze wypełnienie gron owocami i ich wielkość, czego efektem były uginające się pod ciężarem gałęzie obwieszone owocami. Dotyczyło to praktycznie wszystkich odmian, choć najlepiej pod względem ilościowym prezentowały się: Jubilejnaja Kopania, Ruben i młoda plantacja z odmianą Tihope. Efekt ten był wzmocniony także na tych kwaterach, na których wykonywane były zabiegi nowymi nawozami dolistnymi. W przypadku takich odmian jak: Tiben i Tisel, prowadzone są już czwarty sezon. W tym roku wprowadzono w schemat doświadczeń nowe kombinacje, m.in. pozostawiając kwatery, w których było w poprzednich latach pełne nawożenie jako kontrolę w tym roku i odwrotnie. W ten sposób będzie można sprawdzić jak nawożenie wpływa na wzrost i kondycję roślin w kolejnych latach. Coraz większą rolę w przyszłości będzie odgrywać odpowiednia jakość owoców, która jest bezpośrednią konsekwencją umiejętnego prowadzenia plantacji. V.BORÓWKI Popularność borówki jest symbolem trendów i poszukiwania praktycznych sposobów na zdrowe życie. Borówka podbiła rankingi najzdrowszych owoców i ma świetną opinię nie tylko w czasopismach. Borówka wysoka zwana też borówką amerykańską lub jagodą amerykańską to wysoki krzew jagodowy należący do rodziny wrzosowatych. W naturalnych warunkach rośnie najczęściej na wilgotnych lub mokrych, umiarkowanie kwaśnych torfowiskach wokół bagien i jezior oraz na osłoniętych od wiatrów stokach. Towarowa uprawa borówki amerykańskiej jest najbardziej rozpowszechniona w USA, stamtąd też pochodzi większość jej odmian. Borówka daje pyszne i bardzo zdrowe owoce. Owoc borówki wymaga słonecznego stanowiska, wilgotnej gleby, kwaśnego podłoża i regularnego przycinania - jeśli zapewnimy jej odpowiednie warunki do wzrostu i rozwoju, odwdzięczy się obfitym owocowaniem. Główny sezon zbiorów owoców borówki odbywa się w Polsce zasadniczo pomiędzy początkiem lipca a połową września. W celu uzyskania wyższych cen coraz większa liczba producentów decyduje się na uprawę sterowaną, która wymaga budowy tuneli lub daszków foliowych. 14 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

Umieszczenie roślin w ogrzewanym tunelu może spowodować przyspieszenie zbiorów nawet o 4 5 tygodni w stosunku do uprawy konwencjonalnej w gruncie. Konstrukcje tuneli wielonawowych sprawdzają się w uprawie roślin jagodowych. Wraz z zapewnieniem temperatury odpowiedniej dla rozwoju roślin, konieczne jest zastosowanie nawadniania kroplowego prowadzonego z obu stron rzędu, najlepiej wraz z fertygacją. W celu zapewnienia właściwego stopnia zawiązania owoców wskazane jest umieszczanie rodzin trzmieli. Istotny jest także dobór odmian do uprawy przyspieszonej. Polecane są Earliblue i Duke, ale też Chanticleer i Toro. Rozstawa roślin w tunelach, uprawianych w gruncie powinna wynosić 0,75 1,0 m x 1,6 2,0 m, a w przypadku uprawy w 10 litrowych pojemnikach 0,5 x 1,5 m, co daje kolejno 5000 i 8300 roślin/ha. Zagęszczenie roślin ma istotny wpływ na wzrost, kwitnienie i dojrzewanie. Owoce spod osłon mają większą średnicę i są bardziej wyrównane. Tunel stanowi także ochronę przed ptactwem. Największą trudność w uprawie pod osłonami sprawia zapewnienie właściwego mikroklimatu. W przypadku większych obiektów wymagane są komputerowe systemy wentylacji, ponieważ przegrzanie roślin w okresie kwitnienia powoduje zahamowanie ich wzrostu i późniejszego dojrzewania jagód. System wietrzeń pozwala na mieszanie się powietrza w obiekcie i zapobiegnie występowaniu chorób grzybowych. Producenci owoców borówki wysokiej często stosują w uprawie osłony przeciwdeszczowe w postaci daszków foliowych. Są one w stanie opóźnić zbiór o 2 3 tygodnie, konkurując na rynku z owocami przechowywanymi w chłodniach z KA (kontrolowanej atmosfery). Stanowią ochronę przed jesiennymi przymrozkami pozwalając zachować wysoką jakość owoców. W porównaniu z tunelami są one tańszym rozwiązaniem, pełniącym swoją zasadniczą funkcję w drugiej części sezonu. Spełniając wszystkie wymienione warunki uprawy można spodziewać się wysokiego plonowania, co przełoży się na zyski na początku lub pod koniec sezonu. Rośliny jagodowe są jednym z najważniejszych działów sadownictwa w Polsce. Większość owoców jagodowych ma niewielkie możliwości przechowywania, oczywiście poza mrożeniem. Ze względu na duży potencjał substancji biologicznie czynnych oraz walory smakowe prowadzone są prace nad możliwością przedłużenia podaży tych owoców. Pierwszym ważnym czynnikiem decydującym o wydłużeniu czasu przydatności do konsumpcji owoców jest prawidłowa agrotechnika. W uprawie roślin jagodowych mocno rozwija się obecnie szeroko pojęta sterowana uprawa. Równie ważnym elementem jest właściwy dobór odmiany. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 15

Źródła: www.logistyka.net.pl www.agrofakt.pl www.e-sadownictwo.pl www.strefaagro.echodnia.eu www.jagodnik.pl www.ogrodinfo.pl www.wne.sggw.pl www.sadownictwo.com.pl www.zielonyogrodek.pl www.ogrodnictwo.expert www.sadyogrody.pl www.koter.com.pl www.ho.haslo.pl www.polskiesadownictwo.pl www.sadinfo.pl www.agronews.com.pl www.rynek-rolny.pl www.jagoda-kamczacka.com www.stanflex.pl www.doradztwosadownicze.pl www.cdr.gov.pl Uprawa owoców miękkich innowacyjne metody 16 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.

Powiatowe Zespoły Doradztwa Rolniczego (adres, kontakt) PZDR w Bartoszycach, ul. Hubalczyków 2, (89) 7622205, pzdr.bartoszyce@w-modr.pl PZDR w Braniewie, ul. Kościuszki 118, (55) 2432846, pzdr.braniewo@w-modr.pl ZDR w Działdowie, Lidzbark, ul. Jeleńska 6 lok. 13/2, (23) 6961975, pzdr.dzialdowo@w-modr.pl PZDR w Elblągu, ul. Grunwaldzka 2, (55) 2353236, pzdr.elblag@w-modr.pl PZDR w Ełku, ul. Suwalska 84, (87) 6216967, pzdr.elk@w-modr.pl PZDR w Giżycku, ul. Przemysłowa 2, (87) 4285199, pzdr.gizycko@w-modr.pl PZDR w Gołdapi, ul. Wolności 20, (87) 6151957, pzdr.goldap@w-modr.pl PZDR w Iławie, ul. Lubawska 3, (89) 6493773, pzdr.ilawa@w-modr.pl PZDR w Kętrzynie, ul. Powstańców Warszawy 1, (89) 7513093, pzdr.ketrzyn@w-modr.pl PZDR w Lidzbarku Warm., ul. Krasickiego 1/48, (89) 7672310,pzdr.lidzbark@w-modr.pl PZDR w Mrągowie, ul. Bohaterów Warszawy 7a/2, (89) 7412451, pzdr.mragowo@w-modr.pl PZDR w Nowym M.Lub., ul. Jagiellońska 24d, (56) 474 21 88,pzdr.nowe.miasto@w-modr.pl PZDR w Nidzicy, ul. Słowackiego 17, (89) 6252650, pzdr.nidzica@w-modr.pl PZDR w Olecku, ul. Kolejowa 31, (87) 5203031, pzdr.olecko@w-modr.pl PZDR w Olsztynie, Biskupiec, ul. Niepodległości 4A, (89) 7152259,pzdr.olsztyn@w-modr.pl PZDR w Ostródzie, ul. Składowa 2, (89) 6462424, pzdr.ostroda@w-modr.pl PZDR w Piszu, ul. Wojska Polskiego 33, (87) 4232033, pzdr.pisz@w-modr.pl PZDR w Szczytnie, ul. Kościuszki 1/6, (89) 6243059, pzdr.szczytno@w-modr.pl PZDR w Węgorzewie, ul. Kraszewskiego 40, (87) 4271221, pzdr.wegorzewo@w-modr.pl

Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel. 89 535 76 84, 89 526 44 39 e-mail: sekretariat@w-modr.pl www.w-modr.pl