URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA,

Projekt Wypłacalność II rozwój prac w I połowie 2011 r. i planowane dalsze działania URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, 30 sierpnia 2011 r. 0

Autor: Małgorzata Katarzyna Chrzanowska (Departament Monitorowania Ryzyk) SŁOWA KLUCZOWE: ZAKŁADY UBEZPIECZEŃ, ZAKŁADY REASEKURACJI, WYPŁACALNOŚĆ, WYPŁACALNOŚĆ II, UNIA EUROPEJSKA, DYREKTYWA - 1 -

SYNTEZA W materiale przedstawiono rozwój prac w projekcie Wypłacalność w Unii Europejskiej i w UKNF w okresie od stycznia do lipca 2011 r., tj. od ostatniej informacji na ten temat przekazanej w grudniu 2010 r. Zawarto w nim także zarys działań UKNF planowanych do realizacji w drugim półroczu 2011 r. Opracowanie to było także prezentowane na posiedzeniu Komisji Nadzoru Finansowego w dn. 21 czerwca 2011 r. Niniejsza wersja została skorygowana i uzupełniona o nowe informacje, uzyskane już po posiedzeniu KNF. Do najważniejszych wydarzeń na forum Unii Europejskiej należały: rozpoczęcie nowelizacji dyrektywy Wypłacalność II 1 (projekt tzw. dyrektywy Omnibus II 2 ), zakończenie piątego ilościowego badania wpływu (QIS5 3 ) i związana z tym intensyfikacja prac nad przygotowaniem projektu aktu poziomu 2 (badanie QIS5 zaowocowało w Europie i w Polsce wieloma wnioskami o modyfikację projektowanych przepisów), a także początek funkcjonowania EIOPA nowego europejskiego organu nadzoru, który zrodził dodatkowy nurt prac, związanych z doprecyzowywaniem przez EIOPA swojej roli i kompetencji w systemie Wypłacalność II, w tym wobec zakładów ubezpieczeń oraz krajowych organów nadzoru, a jednocześnie z przygotowaniami organizacyjnymi i technicznymi EIOPA do wypełniania tych zadań. Wśród najważniejszych krajowych działań UKNF w pierwszym półroczu 2011 r. należy wymienić: rozpoczęcie krajowego procesu przedaplikacyjnego dot. modeli wewnętrznych zakładów ubezpieczeń 4 i ubezpieczeniowych grup kapitałowych, intensywną współpracę z krajowymi zakładami ubezpieczeń oraz PIU dotyczącą projektu Wypłacalność II, jaka została nawiązana podczas analizy wyników badania QIS5, dążenie do zmiany kalibracji formuły standardowej SCR 5 dla Polski dla ryzyka katastroficznego w ubezpieczeniach majątkowych, prace w UKNF nad przeprowadzaniem własnej oceny ryzyka i wypłacalności (ORSA 6 ) przez zakłady ubezpieczeń, a także zaangażowanie UKNF w przygotowanie nowej ustawy o działalności ubezpieczeniowej, wdrażającej dyrektywę Wypłacalność II w Polsce (wspieranie Ministerstwa Finansów), w tym przygotowanie założeń do systemu nadzoru nad krajowymi zakładami ubezpieczeń, które nie zostaną objęte przepisami dyrektywy Wypłacalność II. Na jesieni 2011 r. rozpoczną się w UKNF jeszcze intensywniejsze prace w zakresie procesów przedaplikacyjnych (do 30 września 2011 r. UKNF oczekuje na przesłanie przez ubezpieczycieli dokumentacji, na podstawie której Urząd rozpocznie ocenę ich przygotowania do złożenia wniosków o zatwierdzenie modeli wewnętrznych do wyznaczania SCR). Ponadto UKNF planuje wydać materiał informacyjny lub wytyczne dot. przeprowadzania ORSA przez zakłady ubezpieczeń (regulacje europejskie są w tym przedmiocie mało szczegółowe). Podejmowane będą także działania podtrzymujące współpracę z rynkiem, m.in.: ustalenie jednolitej dla rynku polskiego terminologii i metodyki w wybranym zakresie formuły standardowej SCR, organizacja spotkań i seminariów dla krajowych zakładów ubezpieczeń. Drugie półrocze 2011 r. przyniesie także nowe wyzwania w związku ze sprawowaniem przez Polskę Przewodnictwa w Radzie UE, m.in. spodziewaną finalizację prac w Radzie nad projektem dyrektywy Omnibus II oraz rozpoczęcie uzgodnień z Parlamentem Europejskim. 1 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II), Dz.U. L 335 z 17.12.2009, s. 1. 2 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniająca dyrektywy 2003/71/WE i 2009/138/WE w zakresie uprawnień Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych oraz Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych. 3 Quantitative Impact Study 5. 4 Jeżeli nie określono inaczej, w całym dokumencie przez zakład ubezpieczeń rozumie się także zakład prowadzący działalność ubezpieczeniową i reasekuracyjną lub zakład reasekuracji. 5 Solvency Capital Requirement kapitałowy wymóg wypłacalności. 6 Own Risk and Solvency Assessment ocena, której obowiązek przeprowadzania przez zakład ubezpieczeń wynika z art. 45 dyrektywy Wypłacalność II. - 2 -

SPIS TREŚCI 1. ROZWÓJ PRAC LEGISLACYJNYCH W UNII EUROPEJSKIEJ W I POŁOWIE 2011 R.... 4 1.1. Dyrektywa Omnibus II... 5 1.2. Zakończenie badania QIS5...14 1.3. Prace nad projektem aktu delegowanego (poziom 2)...15 1.4. Prace nad projektami aktów poziomu 3...16 1.5. Początek funkcjonowania EIOPA - nowego europejskiego organu nadzoru...18 1.6. Europejskie testy stresu dla sektora ubezpieczeń...19 2. DZIAŁANIA UKNF W I POŁOWIE 2011 R....20 2.1. Wnioski z badania QIS5 w Polsce...20 2.2. Podsumowanie wyników ankiety o zarządzaniu ryzykiem i ORSA wśród zakładów ubezpieczeń...22 2.3. Proces przedaplikacyjny dotyczący modeli wewnętrznych zakładów ubezpieczeń i ubezpieczeniowych grup kapitałowych...23 2.4. Szkolenia w ramach Norweskiego Mechanizmu Finansowego...23 2.5. Wdrożenie dyrektywy Wypłacalność II w Polsce...24 3. DZIAŁANIA UKNF PLANOWANE DO REALIZACJI W II PÓŁROCZU 2011 R....25 SPIS ILUSTRACJI...28 SPIS TABEL...28-3 -

1. Rozwój prac legislacyjnych w Unii Europejskiej w I połowie 2011 r. W 2011 r., ze względu na wprowadzenie nowej architektury nadzoru finansowego w Unii Europejskiej i związaną z tym nowelizację dyrektywy Wypłacalność II (projekt tzw. dyrektywy Omnibus II), liczba zadań do realizacji w projekcie Wypłacalność II uległa spiętrzeniu, wzrosło także ich wzajemne uzależnienie od siebie. Harmonogram prac legislacyjnych stał się bardzo napięty. W połowie 2011 r. stało się jasne, że konieczne będą przesunięcia terminów, ale jednocześnie podjęto starania, żeby opóźnienia wykorzystać na korzyść zakładów ubezpieczeń i organów nadzoru, dla lepszego ich przygotowania do funkcjonowania w nowym systemie i wykorzystania dotychczas podjętych przez nich działań. Uczestnicy procesu legislacyjnego w Unii Europejskiej dążyli do utrzymania daty 1 stycznia 2013 r. jako terminu wejścia w życie systemu Wypłacalność II. Jednocześnie, w realistycznych przewidywaniach należało założyć, że w takiej sytuacji podstawowe przepisy europejskie, umożliwiające zakładom ubezpieczeń wyznaczanie wymogów kapitałowych (dyrektywa Wypłacalność II oraz akt wykonawczy), zostaną uchwalone i opublikowane zaledwie na 6 lub nawet tylko 3 miesiące przed datą wejścia w życie nowego systemu (bardzo krótkie vacatio legis). Dla zakładów ubezpieczeń i organów nadzoru oznaczałoby to bardzo mało czasu na przygotowanie się do działalności zgodnej z ostateczną wersją przepisów. Prace przygotowawcze są co prawda cały czas prowadzone w oparciu o projekty lub wersje robocze dokumentów, ale np. dostosowanie systemów informatycznych do nowej sprawozdawczości nadzorczej jest trudne do przeprowadzenia w sytuacji, gdy nieznana jest jeszcze ostateczna wersja formularzy sprawozdawczych, a te mają być wydane w formie wiążącego standardu technicznego prawdopodobnie dopiero około 1 stycznia 2013 r. Opóźnienia legislacyjne wynikają z faktu, że dopóki nie zostanie uchwalony akt wyższego rzędu, nie można rozpocząć procesu uchwalania aktu niższego rzędu, nawet opublikować jego formalnego projektu. Z tego względu nie dotrzymano terminu na uchwalenie aktu wykonawczego do dyrektywy (czerwiec 2011r.), gdyż nie zakończyła się jeszcze nowelizacja samej dyrektywy Wypłacalność II i prawdopodobnie nie zakończy się aż do pierwszego kwartału 2012 r. Rozwiązaniem powyższych problemów może okazać się niedawna propozycja przesunięcia daty wejścia w życie systemu Wypłacalność II na 1 stycznia 2014 r., przy jednoczesnym obowiązku wydania przez państwa członkowskie do początku 2013 r. przepisów krajowych implementujących dyrektywę Wypłacalność II, a także rozpoczęciu w połowie 2013 r. wydawania zgód przez organy nadzoru m.in. na stosowanie modeli wewnętrznych. Szczegółowe informacje na ten temat zawarto w rozdziale 1.1. Rysunek 1. Zarys harmonogramu prac w UE nad projektem Wypłacalność II stan na grudzień 2010 r. 2009 2010 2011 2012 2013 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Poziom Poziom 1 Dyrektywa ramowa Dz.U.UE. L nr 335 17.12.2009 s.1 Omnibus II - nowelizacja dyrektywy ramowej Implementacja dyrektywy przez państwa członkowskie Poziom 2 Przygotowywanie projektu aktu wykonawczego (KE) Robocze wersje a.w. QIS5 Projekt aktu wykonawczego (VI 2011) Akt wykonawczy (X 2011) Uchwalanie aktu wykonawczego (KE/PE/RUE) Niewiążące prawnie akty poziomu 3 (CEIOPS/EIOPA) Akty poziomu 3 (III 2012) Poziom Poziom 3 Wytyczne poziomu 3 dot. procesu przedaplikacyjnego Wiążące standardy techniczne (EIOPA/KE) - 4 -

Rysunek 2. Zarys harmonogramu prac w UE nad projektem Wypłacalność II stan na lipiec 2011 r. (wg szacunków UKNF) 1.1. Dyrektywa Omnibus II 19 stycznia 2011 r. Komisja Europejska opublikowała wniosek ustawodawczy projekt tzw. dyrektywy Omnibus II (Projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywy 2003/71/WE i 2009/138/WE w zakresie uprawnień Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych oraz Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych, nr dokumentu: COM/2011/0008, nr procedury legislacyjnej: COD 2011/0006). Prace w Radzie Unii Europejskiej nad jej uchwaleniem rozpoczęto niezwłocznie po opublikowaniu projektu. Prowadziła je Prezydencja węgierska, przewodnicząca Radzie UE w pierwszym półroczu 2011 r., a kontynuuje obecnie Prezydencja polska. Rada jest już bliska osiągnięcia kompromisu co do brzmienia tekstu dyrektywy. Jednakże Parlament Europejski planuje głosowanie plenarne dopiero w lutym 2012 r. Wcześniej, obie instytucje muszą jeszcze osiągnąć porozumienie co do treści przepisów. Projekt raportu komisji parlamentarnej (ECON) z dn. 19 lipca br. 7 w niektórych kwestiach proponuje rozwiązania całkowicie sprzeczne z przyjętymi przez Radę (np. termin wejścia w życie systemu Wypłacalność II w styczniu 2013 a nie 2014 r.). W związku z powyższym przewidywany termin uchwalenia i opublikowania tej dyrektywy to koniec I kwartału 2012 r. Celem wniosku ustawodawczego było wdrożenie Europejskiego Systemu Nadzoru Finansowego. Zawierał 3 główne obszary zmian do dyrektywy Wypłacalność II: 1) Wskazanie kwestii, w których EIOPA uprawniona będzie do wiążącej prawnie mediacji pomiędzy organami nadzoru z poszczególnych państw członkowskich. 2) Ustanowienie przepisów przejściowych, mających na celu ułatwienie zakładom ubezpieczeń przejścia do funkcjonowania w systemie Wypłacalność II. 3) Ustanowienie delegacji dla Komisji Europejskiej do przyjmowania aktów poziomu 2 i 3 (wiążących prawnie) w zakresie systemu Wypłacalność II. 7 Draft Report on the proposal for a directive of the European Parliament and of the Council amending Directives 2003/71/EC and 2009/138/EC in respect of the powers of the European Insurance and Occupational Pensions Authority and the European Securities and Markets Authority (COM(2011)0008 C7 0027/2011 2011/0006(COD))., dostępny w Obserwatorium Legislacyjnym Parlamentu Europejskiego: http://www.europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?type=comparl&mode=xml&language=en&reference=pe466.970-5 -

Poniżej przedstawiono szczegóły ww. propozycji, według stanu na dzień 15 lipca 2011 r. (druga propozycja kompromisowa tekstu dyrektywy przedstawiona przez Prezydencję polską 8 ). Ad. 1) Zestawienie kwestii, w których EIOPA uprawniona będzie do wiążącej prawnie mediacji pomiędzy organami nadzoru przedstawiono w Tabeli 1. Tabela 1. Kwestie, w których EIOPA będzie uprawniona podejmować wiążące prawnie rozstrzygnięcie sporu pomiędzy organami nadzoru (wiążąca mediacja) Wiążąca mediacja EIOPA w projekcie dyrektywy Omnibus II (stan na 15 lipca 2011 r.) Artykuł projektu dyrektywy Omnibus II (ustęp) Artykuł dyrektywy Wypłacalność II (ustęp) Przedmiot Uwagi 2(3) 33 Kontrola w siedzibie oddziału zakładu ubezpieczeń przez organ nadzoru państwa macierzystego 2(6) 38(2) Nadzór nad funkcjami i działaniami zlecanymi w drodze outsourcingu 2(32) 155(3) Zakłady ubezpieczeń nieprzestrzegające przepisów prawa (przy świadczeniu usług poprzez oddział lub na zasadzie swobody świadczenia usług) 2(33) 158(2) Zakłady reasekuracji nieprzestrzegające przepisów prawa (przy świadczeniu usług poprzez oddział lub na zasadzie swobody świadczenia usług) 2(43) 231(1-6) Zatwierdzanie grupowego modelu wewnętrznego EIOPA podejmuje mediację na wniosek organu nadzoru w sytuacji, gdy macierzysty organ nadzoru poinformował nadzór goszczący o zamiarze przeprowadzenia kontroli w oddziale i nie otrzymał od niego niezbędnej współpracy lub też gdy macierzysty organ nadzoru nie zezwolił nadzorowi goszczącemu na uczestnictwo w kontroli. EIOPA podejmuje mediację na wniosek organu nadzoru w sytuacji, gdy organ nadzoru, który zamierza przeprowadzić kontrolę w siedzibie dostawcy usług, nie poinformował o swoim zamiarze właściwych władz państwa członkowskiego dostawcy usług lub gdy przeprowadza kontrolę i nie otrzymuje od właściwych władz państwa członkowskiego dostawcy usług niezbędnej współpracy. EIOPA podejmuje mediację na wniosek nadzoru goszczącego. Mediacja ta jest dodatkowym środkiem służącym nadzorowi goszczącemu w sytuacji, gdy zakład ubezpieczeń, który na terytorium państwa przyjmującego posiada oddział lub prowadzi działalność w ramach swobody świadczenia usług i nie przestrzega obowiązujących w tym państwie członkowskim przepisów, do środków obecnie przewidzianych w art. 155(2) i (3), opartych na współpracy z organem nadzoru państwa przyjmującego. Analogicznie do przepisów art. 2(32) projektu dyrektywy Omnibus II. EIOPA podejmuje mediację na wniosek zainteresowanego organu nadzoru. Nadzorca grupowy ma obowiązek przedłożyć zainteresowanym organom nadzoru projekt swojej decyzji dot. zatwierdzenia modelu w ciągu 5 miesięcy od daty otrzymania kompletnego wniosku o zatwierdzenie modelu przez nadzorcę grupowego. Wniosek organu nadzoru do EIOPA o rozpoczęcie mediacji może być złożony w ciągu 6 miesięcy od otrzymania przez kompletnego wniosku o 8 Dokument Rady nr 12723/11, dostępny w internetowym repozytorium dokumentów Rady: http://www.consilium.europa.eu/documents/access-to-council-documents-public-register.aspx?lang=en) - 6 -

zatwierdzenie modelu przez nadzorcę grupowego oraz pod warunkiem, że nie osiągnięto porozumienia co do decyzji w kolegium nadzorczym. EIOPA ma na rozstrzygnięcie sprawy 1 miesiąc od zakończenia okresu 6 miesięcy na wydanie decyzji przez kolegium nadzorcze. Decyzja EIOPY jest wiążąca dla nadzorcy grupowego (ma obowiązek wydać decyzję dot. modelu zgodną z decyzją EIOPY). 2(45) 237(1-6) Włączenie zakładu ubezpieczeń do ubezpieczeniowej grupy kapitałowej objętej scentralizowanym zarządzaniem ryzykiem 2(46) 238(5) Narzut kapitałowy na solo SCR zakładu ubezpieczeń w grupie objętej scentralizowanym zarządzaniem ryzykiem lub zatwierdzanie parametrów własnych dla tego zakładu 2(53) 247(4-7) Określenie właściwego nadzorcy grupowego 2(54) 248(2, 4) Ustanowienie kolegium nadzorczego oraz podział zadań w ramach kolegium 2(55) 249(1a, 3) Współpraca w ramach kolegium nadzorczego wymiana informacji o zakładach ubezpieczeń z trudnościami finansowymi Nadzorca grupowy przedstawia propozycję swojej decyzji w ciągu 2 miesięcy od dnia otrzymania wniosku dot. zakładu ubezpieczeń. Zainteresowane organy nadzoru mają 3 miesiące na podjęcie wspólnej decyzji. W tym okresie, EIOPA może podjąć się mediacji na wniosek jednego z zainteresowanych organów nadzoru, pod warunkiem, że nie osiągnięto porozumienia co do decyzji w kolegium nadzorczym. EIOPA podejmuje decyzję w ciągu 1 miesiąca po upływie ww. okresu 3 miesięcy. Decyzja EIOPY jest wiążąca dla nadzorcy grupowego (ma obowiązek wydać decyzję dot. modelu zgodną z decyzją EIOPY). EIOPA podejmuje się mediacji na wniosek nadzorcy grupowego, w sytuacji, gdy występuje różnica zdań co do przedmiotu decyzji pomiędzy właściwym nadzorcą solo a nadzorcą grupowym. Nadzorca grupowy może zwrócić się do EIOPY o mediację w ciągu 1 miesiąca od dnia otrzymania propozycji decyzji od nadzorcy solo. EIOPA podejmuje decyzję w ciągu 1 miesiąca od dnia przedłożenia wniosku o mediację przez nadzorcę grupowego. Decyzja EIOPY jest wiążąca dla właściwego nadzorcy solo (ma obowiązek wydać decyzję zgodną z decyzją EIOPY). Doprecyzowano, że w przypadku braku decyzji kolegium nadzorczego o określeniu właściwego nadzorcy grupowego, nadzorcą tym staje się organ nadzoru właściwy wg kryteriów określonych w art. 248(2) dyrektywy Wypłacalność II. EIOPA podejmuje się mediacji na wniosek zainteresowanego organu nadzoru, złożony w ciągu 3 miesięcy przeznaczonych na podjęcie wspólnej decyzji przez kolegium nadzorcze, pod warunkiem, że nie osiągnięto porozumienia co do decyzji w kolegium nadzorczym. Decyzja EIOPY jest wiążąca dla zainteresowanych organów nadzoru (mają obowiązek wydać wspólną decyzję zgodną z decyzją EIOPY). EIOPA podejmuje się mediacji na wniosek zainteresowanego organu nadzoru. Decyzja EIOPY jest wiążąca dla nadzorcy grupowego (ma obowiązek wydać decyzję dot. modelu zgodną z decyzją EIOPY). EIOPA podejmuje się mediacji na wniosek zainteresowanego organu nadzoru, w określonych sytuacjach braku współpracy pomiędzy nadzorcami. - 7 -

2(58) 255(2) Wspólne kontrole na miejscu w siedzibach podmiotów wchodzących w skład ubezpieczeniowej grupy kapitałowej EIOPA podejmuje się mediacji na wniosek zainteresowanego organu nadzoru, w określonych sytuacjach braku współpracy pomiędzy nadzorcami. Ad. 2) - Propozycje przepisów przejściowych pojawiły się w wyniku wniosków wyciągniętych z badania QIS5 9. Ich wprowadzenie ma na celu: ułatwić wdrożenie systemu Wypłacalność II w sposób, który nie zaburzy funkcjonowania rynków finansowych, ograniczyć interferencje z istniejącymi produktami ubezpieczeniowymi, a także zapewnić odpowiednią podaż produktów ubezpieczeniowych. Przepisy przejściowe powinny w praktyce wywierać efekt równoważny obecnym regulacjom ubezpieczeniowym (Wypłacalność I) i co najmniej równoważny poziom ochrony ubezpieczających, ubezpieczonych i uprawnionych z umów ubezpieczenia. Nie powinny prowadzić do uprzywilejowanego traktowania zakładów ubezpieczeń, ale powinny je zachęcać do jak najszybszego osiągnięcia zgodności ze zwykłymi przepisami systemu Wypłacalność II. Szczegółowe regulacje dot. przepisów przejściowych, zawartych w dyrektywie Omnibus II, zostaną ustalone w akcie wykonawczym (2 poziomu) do dyrektywy Wypłacalność II. Początkowo, projekt dyrektywy Omnibus II przewidywał tylko tzw. szczegółowe przepisy przejściowe (specific transitionals). Jednakże, w związku z przedłużaniem się prac legislacyjnych i przewidywanymi zmianami w ich dalszym harmonogramie, najpierw EIOPA, a później państwa członkowskie w Radzie Unii Europejskiej doszły do wniosku, że najlepszym rozwiązaniem sytuacji może być tzw. ogólny przepis przejściowy (general transitional). Zgodnie z ostatnim dostępnym projektem dyrektywy Omnibus II (wersja z dnia 15 lipca 2011 r.), ogólny przepis przejściowy zawiera następujące uregulowania: a) Pełne wejście w życie systemu Wypłacalność II nastąpi od 1 stycznia 2014 r. W ciągu 2013 r. obowiązywać będzie jeszcze system Wypłacalność I, w tym wymogi kapitałowe systemu Wypłacalność I. b) Państwa członkowskie zobowiązane są dokonać transpozycji dyrektywy Wypłacalność II do 31 marca 2013 r. c) Dyrektywa Wypłacalność II wejdzie w życie od 1 czerwca 2013 r., ale tylko na potrzeby wydawania przez organy nadzoru zgód na: uzupełniające środki własne na pokrycie SCR (art. 90 dyrektywy Wypłacalność II), klasyfikację środków własnych, w tym klasyfikację środków własnych spoza listy określonej w akcie wykonawczym (art. 95 dyrektywy Wypłacalność II), parametry własne zakładu ubezpieczeń do wyznaczania SCR formułą standardową (art. 104(7) dyrektywy Wypłacalność II), stosowanie modeli wewnętrznych do wyznaczania SCR indywidualnych oraz dla grup ubezpieczeniowych (art. 112, 113, 230, 231 dyrektywy Wypłacalność II), stosowanie podmodułu ryzyka cen akcji opartego na czasie trwania przy wyznaczaniu SCR formułą standardową (art. 304 dyrektywy Wypłacalność II), stosowanie przepisów przejściowych dot. obniżonych szoków dla ryzyka cen akcji w formule standardowej SCR oraz zaliczania kapitału hybrydowego do warstwy 1 i 2 podstawowych środków własnych (art. 308a dyrektywy Wypłacalność II). d) Ww. decyzje organów nadzoru powinny zostać wydane najpóźniej do 31 grudnia 2013 r., a będą obowiązywać od 1 stycznia 2014 r. e) Do 1 czerwca 2013 r. zakłady ubezpieczeń będą musiały przedstawić organom nadzoru plan osiągnięcia zgodności z wymogami Wypłacalności II (implementation plan). Dodatkowo, dla zakładów ubezpieczeń, które w 2014 r. będą miały trudności z pokryciem SCR, ale wykazały pełne pokrycie marginesu wypłacalności w 2013 r., organy nadzoru będą mogły wydać 9 Piąte ilościowe badanie wpływu (Fifth Quantitative Impact Study), przeprowadzone w II połowie 2010 r. - 8 -

zgodę na specjalny, 12-miesięczny plan naprawczy. Realizacja planu ma być monitorowana co 3 miesiące (raport o postępach składany do organu nadzoru przez zakład ubezpieczeń). Zestawienie wszystkich przepisów przejściowych, zawartych w propozycji kompromisowej Prezydencji polskiej projektu dyrektywy Omnibus II z dn. 15 lipca br., przedstawiono w Tabeli 2. Tabela 2. Przepisy przejściowe (transitional provisions) w projekcie dyrektywy Omnibus II Przepisy przejściowe w projekcie dyrektywy Omnibus II (stan na 15 lipca 2011 r.) Artykuł projektu dyrektywy Omnibus II (ustęp) Artykuł dyrektywy Wypłacalność II (ustęp) Przedmiot/ zagadnienie Maksymalny okres obowiązywania 2(0) 3a Wyłączenie spod dyrektywy Wypłacalność II zakładów ubezpieczeń kończących działalność i nie prowadzących nowej sprzedaży 2(0) 3a Wyłączenie spod dyrektywy Wypłacalność II zakładów ubezpieczeń kończących działalność i objętych nadzorem komisarycznym 2(29) 135(2) Wyłączenie obowiązywania wymogów, które musi spełniać jednostka inicjująca, by zakłady ubezpieczeń mogły inwestować w wyemitowane przez nią przed 1 stycznia 2011 r. zbywalne papiery wartościowe i inne instrumenty finansowe oparte o przekształcone pożyczki. 1 stycznia 2017 r. 1 stycznia 2019 r. Bezterminowo lub do 30 grudnia 2014 r. (jeżeli po 31.12.2014 zmienią się ekspozycje bazowe) Wyłączenie przestaje obowiązywać od 31.12.2014 r. jeżeli po tym terminie ekspozycje bazowe zostaną dodane lub zastąpią inne. Jednym z wymogów, które musi spełniać jednostka inicjująca, jest obowiązek zachowania przez nią udziału gospodarczego netto w wysokości przynajmniej 5%. 2(29a) 138(3a) Specjalny plan naprawczy dla zakładów ubezpieczeń nie mających pokrycia SCR w 2014 r., ale spełniających wymogi kapitałowe systemu Wypłacalność I (zob. tekst nad tabelą). 2(34) 172(4-6) Domniemanie równoważności (zgodności z wymaganiami Wypłacalności II) dla umów reasekuracji zawartych z podmiotami umiejscowionymi w państwach pozaunijnych jeżeli Komisja Europejska wyda stosowną decyzję dotyczącą danego państwa trzeciego. 2(40) 227(6-8) Domniemanie równoważności (zgodności z wymaganiami Wypłacalności II) dla wymogów kapitałowych (w tym rezerw techniczno-ubezpieczeniowych) z państw pozaunijnych, w których umiejscowione są powiązane zakłady ubezpieczeń ubezpieczeniowych grup kapitałowych, przy kalkulacji wymogu SCR dla tych grup jeżeli Komisja Europejska wyda stosowną decyzję dotyczącą danego państwa trzeciego. 2(62) 260(4-7) Domniemanie równoważności (zgodności z wymaganiami Wypłacalności II) dla nadzoru grupowego z państw pozaunijnych, w których umiejscowione są dominujące zakłady ubezpieczeń ubezpieczeniowych grup kapitałowych, tj. poleganie na nadzorze grupowym tego państwa jeżeli Komisja Europejska wyda stosowną decyzję dotyczącą danego państwa trzeciego. 12 miesięcy 31 grudnia 2018 r. 31 grudnia 2018 r. 31 grudnia 2018 r. Przepis nie może być zastosowany, jeśli jakikolwiek zakład ubezpieczeń umiejscowiony w państwie członkowskim, wchodzący w skład grupy, ma sumę - 9 -

bilansową wyższą niż podmiot dominujący grupy, umiejscowiony w państwie trzecim. 2(70) 308a(1-3) Stosowanie do dyskontowania rezerw technicznoubezpieczeniowych (dla dotychczasowych, w pełni opłaconych umów ubezpieczenia) stopy będącej średnią ważoną dotychczasowej stopy technicznej i stopy procentowej wolnej od ryzyka z systemu Wypłacalność II, jeżeli państwo członkowskie, w którym umiejscowiony jest dany zakład ubezpieczeń, skorzystało z opcji narodowej w art. 20(B)(a)(ii) dyrektywy 2002/83/WE oraz jeżeli zakład ten spełnia wymogi systemu Wypłacalność I. Wagi przypisane dotychczasowej stopie technicznej zmniejszają się w miarę upływu lat (do 0% po 7 latach od wejścia w życie Wypłacalności II). 31 grudnia 2020 r. Skorzystanie z przepisu wymaga uprzedniej zgody właściwego organu nadzoru. 2(70) 308a(4-5) Wykazywanie kapitału hybrydowego jako podstawowych środków własnych warstwy 1 lub warstwy 2. 2(70) 308a(6)(a) i (7) Kalkulacja SCR podmodułów ryzyka koncentracji i ryzyka spreadu, w której przyjmuje się taką samą ekspozycję zakładów ubezpieczeń wobec rządów centralnych lub banków centralnych denominowanych w walucie innych państw członkowskich, jak wobec tych denominowanych w walucie macierzystego państwa członkowskiego. 2(70) 308a(6)(b) i (7) Obniżone szoki dla ryzyka cen akcji w kalkulacji SCR formułą standardową. 31 grudnia 2023 r. 31 grudnia 2015 r. 31 grudnia 2018 r. 2970) 308a(8) Możliwość wydania przez Komisję Europejską aktu delegowanego, który dostosuje przepisy przejściowe adresowane do indywidualnych zakładów ubezpieczeń do wyznaczania wymogów kapitałowych przez ubezpieczeniowe grupy kapitałowe. 2(70) 308a(9) Możliwość stosowania wybranych przepisów dyrektywy 2002/83/WE, jeżeli państwo członkowskie skorzystało z opcji narodowej w art. 4 dyrektywy 2001/41/WE (dot. prowadzenia pracowniczych programów emerytalnych przez zakłady ubezpieczeń na życie). 31 grudnia 2015 r. 2(72) 309(1) Ogólny przepis przejściowy daty transpozycji i wejścia w życie dyrektywy Wypłacalność II (zob. tekst nad tabelą). 2(72) 309a Ogólny przepis przejściowy plan osiągnięcia zgodności z wymogami systemu Wypłacalność II (zob. tekst nad tabelą). Ad. 3) Co najmniej połowa tekstu projektu dyrektywy Omnibus II to delegacje dla Komisji Europejskiej do wydawania aktów delegowanych (poziomu 2) w wybranych obszarach dyrektywy Wypłacalność II, a także do wydawania tzw. wykonawczych standardów technicznych (poziomu 3, ITS implementing technical standards). W związku z wejściem w życie Traktatu Lizbońskiego zmieniły się podstawy prawne i procedury wydawania aktów wykonawczych do dyrektywy Wypłacalność II i aktów 3 poziomu. Konieczne stało się dostosowanie do tych nowych ram prawnych przepisów dyrektywy Wypłacalność II. W związku z tym, w projekcie dyrektywy Omnibus II akty wykonawcze oraz niewiążące wytyczne 3 poziomu zostają zastąpione przez odpowiednio akty delegowane oraz wykonawcze standardy techniczne. Istotę tych zmian przedstawiono na rysunku 3. - 10 -

Rysunek 3. Zmiana ram prawnych aktów doprecyzowujących dyrektywę Wypłacalność II Akt wykonawczy wydawany przez Komisję Europejską w procedurze komitologicznej (procedura regulacyjna z kontrolą) Akt delegowany wydawany przez Komisję Europejską na podstawie Traktatu (art. 290 TFUE) Standard nadzorczy wydawany przez CEIOPS niewiążący prawnie (wiążący organy nadzoru na podstawie zasady comply or explain) Wykonawczy standard techniczny wydawany przez Komisję Europejską na podstawie Traktatu (art. 291 TFUE) w oparciu o projekt przygotowany przez EIOPA KE nie może samodzielnie zmienić projektu, a jakakolwiek sugestia zmiany ze strony KE musi być uzasadniona interesem Unii Europejskiej Standard nadzorczy wydawany przez EIOPA niewiążący prawnie (wiążący organy nadzoru na podstawie zasady comply or explain) W projekcie dyrektywy Omnibus II przewidziano delegacje do wydania aktów delegowanych generalnie we wszystkich kwestiach, w których dyrektywa Wypłacalność II uchwalona w 2009 r. przewiduje wydanie aktu wykonawczego (implementing measure). Są to następujące zagadnienia: a) wykaz form prawnych przedsiębiorstw, jakie mogą prowadzić działalność ubezpieczeniową (art. 17(3) dyrektywy Wypłacalność II), b) informacje o rynku publikowane przez EIOPA określenie kluczowych aspektów, o których mają być publikowane zagregowane dane statystyczne, a także formatu, struktury, zawartości oraz terminów publikowania danych (art. 31(4) dyrektywy Wypłacalność II), c) sprawozdawczość do celów nadzoru doprecyzowanie zakresu i terminów przekazywania sprawozdań, ale szczegółowe przepisy dot. zawartości sprawozdań będą wydane dopiero jako wykonawczy standard techniczny (art. 35(6) dyrektywy Wypłacalność II), d) narzut kapitałowy na SCR określenie okoliczności, w których narzut może zostać ustanowiony oraz metod jego wyznaczania, jak również procedury nakładania, kalkulowania i zdejmowania narzutu kapitałowego (art. 37(6) dyrektywy Wypłacalność II), e) system zarządzania, w tym funkcje oraz warunki stosowania outsourcingu, w szczególności z wykorzystaniem usług podmiotów spoza UE (art. 50 dyrektywy Wypłacalność II), f) ujawnienia publiczne zakładów ubezpieczeń w tym zmiana terminu okresu przejściowego, w którym państwa członkowskie mogą skorzystać z opcji nie ujawniania kwoty - 11 -

narzutu kapitałowego przez zakłady ubezpieczeń z 31 października 2017 r. na 31 grudnia 2018 r. (art. 51(2) dyrektywy Wypłacalność II) oraz zakres ujawnianych informacji, terminy ujawnień i środki, za pomocą których należy publikować informacje (art. 51 i 56 dyrektywy Wypłacalność II), g) nabywanie i zbywanie znacznych udziałów kapitałowych, w tym doprecyzowanie kryteriów z art. 59(1) dyrektywy Wypłacalność II oraz wymagań z art. 57 do 63 dyrektywy Wypłacalność II, h) wycena aktywów i pasywów metody i założenia (art. 75(2) dyrektywy Wypłacalność II), i) środki własne w tym limity ilościowe opisane w art. 98(1) dyrektywy Wypłacalność II oraz klasyfikacja funduszy wyodrębnionych, tzw. ring-fenced funds (ogólnie w zakresie art. 99(1) dyrektywy Wypłacalność II), j) formuła standardowa SCR (art. 111(1-2) dyrektywy Wypłacalność II), k) modele wewnętrzne (art. 114(1) oraz 127 dyrektywy Wypłacalność II), l) wyznaczanie MCR (art. 130 dyrektywy Wypłacalność II), m) lokaty zakładów ubezpieczeń (art. 135 dyrektywy Wypłacalność II), n) przedłużanie planu naprawczego w sytuacji nadzwyczajnego spadku na rynkach finansowych (art. 138(4) dyrektywy Wypłacalność II), o) reasekuracja finansowa (art. 210(2) dyrektywy Wypłacalność II), p) podmioty specjalnego przeznaczenia SPV special purpose vehicles (art.211 dyrektywy Wypłacalność II), q) tworzenie podgrup narodowych w ramach ubezpieczeniowych grup kapitałowych (art. 216 i 217 dyrektywy Wypłacalność II), r) wypłacalność ubezpieczeniowej grupy kapitałowej (art. 234 dyrektywy Wypłacalność II), s) grupy objęte scentralizowanym zarządzaniem ryzykiem (art. 241 dyrektywy Wypłacalność II), t) znacząca koncentracja ryzyka i transakcje wewnątrzgrupowe w ubezpieczeniowej grupie kapitałowej (art. 244 dyrektywy Wypłacalność II), u) funkcjonowanie kolegiów nadzorczych (art. 249, 256, 258 dyrektywy Wypłacalność II), v) uznawanie równoważności systemów nadzoru państw trzecich (art. 260 dyrektywy Wypłacalność II), w) przepisy przejściowe (art. 308a dyrektywy Wypłacalność II). Wydanie wykonawczych standardów technicznych przewiduje się w zakresie przedstawionym w poniższej tabeli: Tabela 3. Delegacje do wydania wykonawczych standardów technicznych (3 poziomu) przez Komisję Europejską w projekcie dyrektywy Omnibus II Wiążące standardy techniczne w projekcie dyrektywy Omnibus II (stan na 15 lipca 2011 r.) Artykuł (ustęp) dyrektywy Wypłacalność II Przedmiot Termin na przedstawienie projektu przez EIOPA 31(5) Publikowanie przez EIOPA danych nt. rynku formularze i struktura raportów ujawnianych publicznie 35(7) Sprawozdawczość do celów nadzoru formularze i procedury przekazywania informacji do organów nadzoru 37(7) Narzut kapitałowy na SCR proces nakładania, obliczania i usuwania narzutu kapitałowego 56 Publiczne ujawnianie informacji przez zakłady ubezpieczeń (raport o wypłacalności i kondycji finansowej) formularze do ujawnień publicznych 2016-12-31 2012-09-30 2016-12-31 2012-09-30-12 -

75(3) Wycena aktywów i pasywów: Wykorzystanie międzynarodowych standardów rachunkowości (zatwierdzonych przez Komisję Europejską) i ich spójność z metodami wyceny system Wypłacalność II Metody i założenia, które mogą być używane, gdy nie jest dostępna wycena rynkowa (quoted market prices) lub gdy międzynarodwe standardy rachunkowości (zatwierdzone przez Komisję Europejską) są tymczasowo lub stale niespójne z metodami wyceny systemu Wypłacalność II 75(3) Wycena aktywów i pasywów alternatywne metody i założenia do wyceny, dopuszczalne na mocy aktu delegowanego (poziomu 2) 86 Wycena rezerw techniczno-ubezpieczeniowych: (a) metody aktuarialne i statystyczne do wyznaczania najlepszego oszacowania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, (b) metody, zasady i techniki określania struktury terminowej stopy procentowej wolnej od ryzyka, odpowiedniej do wyznaczania najlepszego oszacowania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, (h) uproszczone metody i techniki wyznaczania rezerw technicznoubezpieczeniowych, zgodnie z zasadą proporcjonalności. 86 Wycena rezerw techniczno-ubezpieczeniowych: (c) okoliczności, w których dozwolone jest wyznaczanie rezerw technicznoubezpieczeniowych jako jednej łącznej wielkości (i metody ich wyznaczania) oraz gdy należy je wyznaczyć jako sumę najlepszego oszacowania i marginesu ryzyka, (d) metody i założenia wykorzystywane do wyznaczania marginesu ryzyka, (e) segmentacja rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, (f) standardy jakości danych w kalkulacji rezerw technicznoubezpieczeniowych oraz uproszczenia w kalkulacji najlepszego oszacowania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, (g) metody uwzględniania oczekiwanych strat z tytułu ryzyka niewykonania zobowiązania przez kontrahenta. 97 Metody klasyfikacji środków własnych do poszczególnych kategorii, doprecyzowanie przepisów aktu 2 poziomu. 99(2) Środki własne: (a) limity ilościowe określone w art. 98(1, 2), (b) fundusze wyodrębnione (ring fenced funds). 111(3) Formuła standardowa SCR: (a) metody, założenia i standardowe parametry w kalkulacji ryzyka katastroficznego w ubezpieczeniach majątkowych, (b) standardowe metody do wykorzystania przy wyznaczaniu parametrów własnych zakładów ubezpieczeń. 111(3) Formuła standardowa SCR pozostałe kwestie istotne przy kalkulacji ryzyka katastroficznego w ubezpieczeniach majątkowych 114(1) Modele wewnętrzne - (d) techniki integracji modelu wewnętrznego z formułą standardową 114(1) Modele wewnętrzne - (b) spełnianie wymagań określonych w art. 120-125 przez częściowe modele wewnętrzne 114(1) Modele wewnętrzne: (a) procedura zatwierdzania modelu wewnętrznego, (c) procedura wprowadzania zmian głównych do modelu wewnętrznego oraz zmiany polityki wprowadzania zmian do modelu. 127 Modele wewnętrzne warunki stosowania art. 120-126, zgodnie z przepisami aktu wykonawczego (2 poziomu) 2012-09-30 2014-12-31 2012-09-30 2014-12-31 2012-09-30 2016-09-30 2012-09-30 2014-12-31 2012-09-30 2014-12-31 2016-12-31 2016-12-31 211(4) Podmioty specjalnego przeznaczenia (SPV) procedura zatwierdzania SPV oraz współpracy i wymiany informacji pomiędzy organami nadzoru bez terminu (nieobowiązkowy) - 13 -

248(6, 7) Funkcjonowanie kolegiów nadzorczych bez terminu (nieobowiązkowy) 249(4) Kolegia nadzorcze formularze i procedury dostarczania informacji nadzorcy grupowemu, a także procedura współpracy i wymiany informacji między organami nadzoru 2014-12-31 256(6) Kolegia nadzorcze formularze ujawnień publicznych (raport o wypłacalności i kondycji finansowej) 2012-09-30 1.2. Zakończenie badania QIS5 Piąte ilościowe badanie wpływu (QIS5) ostatni kompleksowy test nowych wymogów wypłacalności przed ich wejściem w życie zakończyło się dużym sukcesem zarówno na rynku polskim, jak i w Europie. Sukces ten to znacznie większy poziom uczestnictwa zakładów ubezpieczeń niż we wszystkich poprzednich badaniach QIS, a także wiele postulatów zmian do metodyki wyznaczania wymogów kapitałowych w systemie Wypłacalność II (badanie ujawniło m.in. niejasności i niespójności w praktycznym zastosowaniu projektowanych przepisów aktu poziomu 2). W badaniu QIS5 w Polsce wzięło udział 50, spośród 60 zaproszonych, krajowych zakładów ubezpieczeń oraz 3 ubezpieczeniowe grupy kapitałowe. Oznacza to dokładnie dwukrotny wzrost liczby uczestników w stosunku do liczby zakładów biorących udział w 2008 r. w badaniu QIS4. W skali europejskiej uczestnictwo wyniosło 2520 zakładów ubezpieczeń i 167 grup ze wszystkich 30 krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Dla porównania, w badaniu QIS4 wzięło udział 1412 zakładów ubezpieczeń oraz 106 ubezpieczeniowych grup kapitałowych. Badanie przeprowadzono w okresie od sierpnia do połowy listopada 2010 r. Następnie krajowe organy nadzoru przygotowały raporty, na podstawie których opracowano europejski raport z wyników badania. Jego publikacja nastąpiła 14 marca 2011 r. Było to bardzo pracochłonne i czasochłonne ćwiczenie zarówno dla CEIOPS/EIOPA, jak i dla krajowych organów nadzoru. Spośród postulatów zmian do systemu Wypłacalność II (zwłaszcza do projektu aktu poziomu 2), największe znaczenie w skali europejskiej osiągnęły 10 : Konieczność uproszczeń w sposobie wyznaczania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych oraz w kalkulacji SCR formułą standardową. Ograniczenie zmienności wyceny rezerw techniczno-ubezpieczeniowych dla długoterminowych produktów ubezpieczeniowych z gwarancją. Zauważono, że zbyt duża zmienność, wynikająca z przyjętej w dyrektywie Wypłacalność II zasady rynkowej wyceny aktywów i pasywów, doprowadzić może w przyszłości do ograniczenia podaży tradycyjnych długoterminowych ubezpieczeń ochronnych, zwłaszcza ubezpieczeń na życie. W marcu 2011 r. Komisja Europejska powołała grupę zadaniową, która zaproponowała rozwiązania dla tego i kilku zbliżonych do niego problemów. Proponuje się np. stosowanie specjalnej stopy dyskontującej rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe dla tego typu produktów, tzw. premii dopasowującej (matching premium). Premię za niepłynność przekształcono w premię antycykliczną (counter-cyclical premium), która będzie stosowana w pełnej wysokości (100%) albo w wysokości zerowej. Obu premii nie będzie można stosować jednocześnie do kalkulacji rezerw techniczno-ubezpieczeniowych dla tych samych umów ubezpieczenia lub produktów ubezpieczeniowych. Wprowadzenie okresów przejściowych na uznawanie za równoważne systemowi Wypłacalność II systemów nadzoru z państw pozaunijnych. System Wypłacalność II 10 Tzn. zarówno Komisja Europejska, jak i wiele państw członkowskich, zgadzają się co do potrzeby zmian w tym zakresie. - 14 -

pozwala, aby obliczając SCR ubezpieczeniowej grupy kapitałowej, której podmioty powiązane umiejscowione są poza Unią Europejską, stosować dla nich lokalne zasady wyceny środków własnych i wyznaczania wymogów kapitałowych (obowiązujące w państwie trzecim), jeżeli tylko istnieje pozytywna decyzja Komisji Europejskiej o uznaniu tego systemu za równoważny Wypłacalności II. Ponadto, jeżeli istnieje ww. decyzja, a podmiot dominujący grupy umiejscowiony jest poza Unią Europejską, nadzorcy unijni powinni polegać na nadzorze grupowym państwa trzeciego. Przeprowadzanie ocen równoważności będzie tak pracochłonne i czasochłonne, że do momentu wejścia w życie Wypłacalności II ocenione zostaną co najwyżej systemy 3 państw, tzn. Szwajcarii i Bermudów (w zakresie art. 172, 227 i 260 dyrektywy Wypłacalność II) oraz Japonii (tylko w zakresie art. 172 nadzór nad reasekuracją). Aby zachować konkurencyjność ubezpieczeniowych grup kapitałowych funkcjonujących na rynku europejskim i aktywnych w państwach trzecich, a jednocześnie promować na świecie stosowanie nadzoru opartego o ryzyko, proponuje się 5-letni okres przejściowy, w którym to, decyzją Komisji Europejskiej, będzie można traktować wskazane w tej decyzji państwa jako posiadające system nadzoru równoważny Wypłacalności II, pomimo, że nie przeprowadzono ich oceny. Wyniki badania QIS5 pokazały, że koszt nie wprowadzenia tego przepisu przejściowego, jaki poniosą ubezpieczeniowe grupy kapitałowe, to 45 mld euro. Poprawa metody wyznaczania i kalibracji wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka katastroficznego w ubezpieczeniach działu II. W szczególności dotyczy to ryzyka katastrof naturalnych powodzi i trzęsienia ziemi (sprawa bardzo istotna dla rynku polskiego zob. rozdział 2.1 niniejszego opracowania) czy uwzględniania dywersyfikacji geograficznej w kalkulacji wymogów. Wprowadzenie lub doprecyzowanie niektórych definicji w celu większej harmonizacji wyznaczania wymogów kapitałowych, np. ustalenie jednolitej dla Unii Europejskiej definicji składki przypisanej brutto, a zwłaszcza doprecyzowanie definicji granicy umowy ubezpieczenia (contract boundary) i zapewnienie jej spójności, w miarę możliwości, z definicją projektowaną w IFRS4 faza II, dotyczącym umowy ubezpieczenia. 1.3. Prace nad projektem aktu delegowanego (poziom 2) Pomimo nowelizacji dyrektywy Wypłacalność II, która opóźni planowany uprzednio na jesień 2011 r. termin uchwalenia aktu poziomu 2, Komisja Europejska narzuciła sobie i państwom członkowskim w pierwszym półroczu 2011 r. bardzo intensywne tempo prac nad uzgodnieniem treści projektu tego aktu. Spotkania przedstawicieli rządów (Grupa Robocza Komisji Europejskiej ds. Wypłacalności Ubezpieczeniowej) odbywały się co najmniej raz w miesiącu. UKNF na zaproszenie Ministerstwa Finansów uczestniczył we wszystkich tych posiedzeniach, służąc Ministerstwu opinią i wspierając je w przygotowaniu i prezentowaniu stanowiska Polski. Negocjacje dotyczyły przede wszystkim problemów zidentyfikowanych w badaniu QIS5 (zob. rozdział 1.2) państwa członkowskie próbowały przeforsować zmiany do aktu delegowanego, które je rozwiążą. Dotyczyły także zmian postulowanych przez przedstawicieli rynku również na podstawie wniosków wyciągniętych z badania QIS5 (przede wszystkim duże europejskie stowarzyszenia ubezpieczeniowe, np. CEA, Chief Risk Officers Forum, Groupe Consultatif Actuariel Europeen). Wciąż pozostaje wiele kwestii, w których ocenie państwa członkowskie są podzielone między sobą lub w których zdania państw członkowskich i ich organów nadzoru różnią się znacznie od stanowisk rynku. Oprócz zagadnień wymienionych w rozdziale 1.2 są to także np.: a) sposób wyznaczania struktury terminowej stopy procentowej wolnej od ryzyka, wykorzystywanej do wyznaczania rezerw techniczno-ubezpieczeniowych (w szczególności czy i na jakich zasadach powinna ona zawierać tzw. premię dopasowującą lub tzw. premię antycykliczną), - 15 -

b) sposób wyznaczania wymogu SCR z tytułu posiadania przez zakład ubezpieczeń udziałów kapitałowych w instytucjach finansowych i kredytowych oraz w innych zakładach ubezpieczeń, c) wykazywanie oczekiwanych zysków z przyszłych składek (EPIFP Expected Profits in Future Premiums) w kategorii 1 środków własnych (najlepszej jakości). W przedmiocie metody wyznaczania wymogu kapitałowego z tytuły ryzyka katastroficznego w ubezpieczeniach majątkowych oraz metody wyznaczania wartości oczekiwanych zysków z przyszłych składek Komisja Europejska powołała w 2011 r. grupy zadaniowe z udziałem przedstawicieli EIOPA, środowisk akademickich i stowarzyszeń zakładów ubezpieczeń (przedstawicieli rynku), aby przedstawiły jej swoje propozycje uregulowań aktu poziomu 2 (Catastrophe Task Force, Task Force on Expected Profits arising from Future Premiums). Kolejna tego typu grupa zadaniowa została powołana w celu zarekomendowania Komisji Europejskiej kalibracji formuły standardowej SCR dla ryzyka ubezpieczeń majątkowych oraz ryzyka ubezpieczeń zdrowotnych o technikach zbliżonych do ubezpieczeń majątkowych (Joint Working Group on Non-Life and Health NSLT Calibration). Wszystkie zakończyły prace najpóźniej w lipcu 2011 r. 11 Komisja Europejska zakończy prace nad projektem aktu 2 poziomu dopiero, gdy zostanie uchwalona i opublikowana dyrektywa Omnibus II (I kwartał 2012 r.). Do tego momentu Komisja Europejska nie może publikować sporządzonych przez siebie roboczych projektów, ani też przedstawić formalnego wniosku ustawodawczego. Jednakże, aby umożliwić rynkowi przygotowanie się do funkcjonowania w nowym systemie, Komisja Europejska planuje przedstawić wszystkim uczestnikom rynku na jesieni 2011 r. roboczy projekt aktu 2 poziomu w tzw. ustabilizowanej wersji, tzn. uzgodnionej w trybie roboczym z państwami członkowskimi, która nie powinna się znacznie różnić od przyszłego formalnego wniosku ustawodawczego. Przedstawienie ma odbyć się za pomocą publicznego wysłuchania (public hearing). Możliwość ta musi jednak uprzednio zostać potwierdzona przez służby prawne Komisji Europejskiej. 1.4. Prace nad projektami aktów poziomu 3 EIOPA dąży do możliwie wczesnego przedstawienia rynkowi projektowanej treści aktów 3 poziomu, nie czekając aż będzie to mogła formalnie zrobić (prawdopodobnie dopiero w II połowie 2012 r.). Przygotowuje więc projekty aktów 3 poziomu na bieżąco i przeprowadza tzw. wstępne ich konsultacje (pre-consultation). Konsultacje te mają charakter nieformalny. Dokumenty wysyłane są do największych europejskich stowarzyszeń rynkowych, a te prowadzą wewnętrznie konsultacje wśród swoich członków z reguły krajowych stowarzyszeń (np. PIU w Polsce). Uwagi otrzymane w tych konsultacjach EIOPA wykorzysta do dalszych prac nad projektami aktów poziomu 3. Co prawda, do momentu uchwalenia dyrektywy Omnibus II nie wiadomo, które z opracowywanych projektów staną się ostatecznie aktami wiążącymi prawnie (wykonawczymi standardami technicznymi), a które pozostaną niewiążącymi wytycznymi nadzorczymi, jednakże nie stanowi to przeszkody dla prac merytorycznych. Ponadto, w niektórych przypadkach, np. w zakresie modeli wewnętrznych, planuje się, że przez pierwsze lata po wejściu w życie Wypłacalności II funkcjonować będą niewiążące wytyczne EIOPA, a dopiero po rozwinięciu się dobrych praktyk na rynku zostanie wydany akt wiążący prawnie (aczkolwiek terminy na przygotowanie przez EIOPA projektów tych wiążących prawnie aktów są już wpisane do projektu dyrektywy Omnibus II). 11 Raporty końcowe przekazano Komisji Europejskiej, EIOPA i przedstawicielom rządów państw członkowskich. Nie zostały opublikowane. - 16 -

Wykaz wstępnych konsultacji z rynkiem roboczych projektów aktów 3 poziomu przeprowadzonych przez EIOPA w I połowie 2011 r. oraz planowanych do przeprowadzenia na przełomie 2011 i 2012 r. przedstawiono w Tabeli 4 (nie wszystkie terminy planowanych konsultacji są znane). Tabela zawiera także tematykę przeprowadzonych w I połowie 2011 r. i planowanych do przeprowadzenia pełnych konsultacji publicznych. Tabela 4. Wstępne konsultacje (pre-consultation) oraz konsultacje publiczne projektów aktów poziomu 3 prowadzone przez EIOPA w zakresie projektu Wypłacalność II Przedmiot Termin A. Konsultacje zakończone lub w toku Środki własne elementy środków własnych spoza wykazu w akcie 2 poziomu, uzupełniające 2010.11.18 I kw. 2011 środki własne, klasyfikacja podstawowych środków własnych Formuła standardowa SCR Proces zatwierdzania parametrów własnych zakładu ubezpieczeń 17.12.2010 11.02.2011 Modele wewnętrzne test użyteczności, przypisanie zysków i strat, polityka walidacji, 20.12.2010 11.02.2011 przybliżenia dla potrzeb kalibracji System zarządzania 21.12.2010 18.03.2011 Własna ocena ryzyka i wypłacalności (ORSA) 21.12.2010 18.03.2011 Sprawozdawczość do organu nadzoru formularze oraz raporty jakościowe 3.01.2011 18.03.2011 Modele wewnętrzne spójność metodyki, prognoza rozkładu prawdopodobieństwa, 17.03.2011 6.05.2011 wykorzystanie ocen eksperckich, częściowe modele wewnętrzne Reasekuracja finansowa 18.03.2011 10.06.2011 Środki własne Klasyfikacja podstawowych środków własnych 2011.07.19 2011.09.15 Taksonomia XBRL (konsultacja techniczna) [konsultacje publiczne] 22.07.2011 7.09.2011 Nadzór nad koncentracją ryzyka i transakcjami wewnątrzgrupowymi w ubezpieczeniowej 20.06.2011 29.07.2011 grupie kapitałowej Wycena aktywów i zobowiązań innych niż rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe 1.07.2011-23.09.2011 Uznanie systemów nadzorczych Szwajcarii, Japonii i Bermudów za równoważne systemowi 17.08.2011 23.09.2011 Wypłacalność II [konsultacje publiczne] B. Konsultacje planowane Fundusze wyodrębnione (ring-fenced funds) Wrzesień 2011 Formuła standardowa SCR Stosowanie uproszczeń Wrzesień 2011 Formuła standardowa SCR Korekta SCR z tytułu zdolności rezerw technicznoubezpieczeniowych Wrzesień 2011 oraz odroczonych podatków do pokrywania strat Formuła standardowa SCR Parametry własne zakładu ubezpieczeń proces zatwierdzania Wrzesień 2011 parametrów, standardy jakości danych Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe Wytyczne aktuarialne Październik/Listopad 2011 Własna ocena ryzyka i wypłacalności (ORSA) [konsultacje publiczne] Listopad/Grudzień 2011 Sprawozdawczość do organu nadzoru formularze oraz raporty jakościowe [konsultacje Listopad/Grudzień 2011 publiczne] Formuła standardowa SCR Parametry własne zakładu ubezpieczeń standardowe metody Grudzień 2011 kalibracji Formuła standardowa SCR Ryzyko rynkowe nietypowe inwestycje Grudzień 2011 Formuła standardowa SCR Ryzyko ubezpieczeń zdrowotnych Grudzień 2011 Środki własne Uwzględnianie udziałów kapitałowych Grudzień 2011 Wypłacalność ubezpieczeniowej grupy kapitałowej Grudzień 2011 Styczeń 2012 Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe Wyznaczanie struktury stopy procentowej wolnej od Luty 2012 ryzyka Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe Granica umowy ubezpieczenia Luty 2012 Formuła standardowa SCR Ryzyko katastroficzne Luty 2012 C. Pozostałe opracowywane projekty aktów 3 poziomu - brak danych o terminach konsultacji Funkcjonowanie kolegiów nadzorczych Wycena aktywów i zobowiązań innych niż rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe wytyczne dotyczące zarządzania Audyt sprawozdań zgodnych z systemem Wypłacalność II System zarządzania w tym zasady wynagradzania, zasada ostrożnego inwestora Proces nadzoru Spółki specjalnego przeznaczenia (SPV) Sekurytyzacja należności (repackaged loans) Przejrzystość i odpowiedzialność organów nadzoru Nakładanie narzutu kapitałowego (capital add-on) Wydłużanie okresu na realizację planu naprawczego w sytuacji nadzwyczajnego spadku na rynkach - 17 -

Środki własne Zatwierdzanie uzupełniających środków własnych Środki własne Klasyfikacja środków własnych, w tym środków własnych spoza wykazu w akcie poziomu 2 oraz wygaszanie obecnych pozycji środków własnych (grandfathering) Wykorzystanie ocen eksperckich (expert judgement) Modele wewnętrzne Proces zatwierdzania wniosku o stosowanie modelu wewnętrznego Modele wewnętrzne Narzędzia walidacji Modele wewnętrzne Polityka wprowadzania zmian do modelu Modele wewnętrzne Wykorzystanie modeli zewnętrznych Modele wewnętrzne Dokumentacja Modele wewnętrzne Prognoza rozkładu prawdopodobieństwa Modele wewnętrzne Techniki integracji modelu częściowego 1.5. Początek funkcjonowania EIOPA - nowego europejskiego organu nadzoru W styczniu 2011 r. weszły w życie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady powołujące do życia nowe europejskie organy nadzoru, w tym EIOPA 12. Zakończyło się funkcjonowanie CEIOPS. Kontynuując realizację zadań CEIOPS, w tym doradzanie Komisji Europejskiej w kwestiach związanych z projektem Wypłacalność II i przygotowywanie projektów aktów 3 poziomu, EIOPA podjęła jednocześnie prace nakierowane na: doprecyzowanie swoich zadań jako nowego organu nadzoru, dostosowanie struktury organizacyjnej i procedur decyzyjnych, przygotowanie techniczne do realizacji nowych zadań. Wszystkie te prace prowadzą w konsekwencji do formułowania się nowych relacji pomiędzy EIOPA a krajowymi organami nadzoru. Rola EIOPA wyraźnie się zwiększa, m.in. przez uznanie jej jako pełnoprawnego członka kolegiów nadzorczych, a jednocześnie koordynatora i harmonizatora pracy wszystkich ubezpieczeniowych kolegiów nadzorczych w Unii Europejskiej (zadanie przyczyniania się do konsekwentnego i spójnego funkcjonowania kolegiów nadzorczych). Również poprzez kompetencje do wiążącej mediacji (jeszcze nie zaistniałe dotąd w praktyce) i kompetencje do gromadzenia danych dotyczących aktywności nadzorowanych podmiotów na rynku ubezpieczeniowym w Unii Europejskiej, a następnie wykonywania analiz, np. przeprowadzania testów stresu. W zakresie projektu Wypłacalność II, bardzo istotnymi pracami wpływającymi na definiowanie roli EIOPA wobec krajowych organów nadzoru, rozpoczętymi w pierwszym półroczu 2011 r., są: projektowanie i budowa baz danych EIOPA, tj. dostosowanie organizacyjne i techniczne EIOPA do gromadzenia danych i wykonywania analiz na potrzeby własne oraz Europejskiej Rady Ryzyka Systemowego, projektowanie i budowa infrastruktury informacyjnej i informatycznej na potrzeby wspomagania i koordynowania prac kolegiów nadzorczych. Powyższe działania wiążą się także z pracami nad sprawozdawczością zakładów ubezpieczeń do organów nadzoru w systemie Wypłacalność II. Cały czas trwają analizy, na jakich zasadach i w jakiej postaci nadzory krajowe będą przekazywać dane do EIOPA, kto będzie odpowiedzialny za walidację i agregację tych danych, jak zapewnić bezpieczeństwo i poufność przetwarzanych informacji. Planuje się, że kompleksowy projekt rozwiązań w tym zakresie zostanie przedstawiony przez EIOPA pod koniec 2011 r. 12 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1094/2010 w sprawie ustanowienia Europejskiego Urzędu Nadzoru (Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych), zmiany decyzji nr 716/2009/WE i uchylenia decyzji Komisji 2009/79/WE., Dz.U. L 331 z 15.12.2010, s. 48. - 18 -

1.6. Europejskie testy stresu dla sektora ubezpieczeń W okresie od marca do czerwca 2011 r. EIOPA przeprowadziła pierwsze w swojej historii jako nowego organu nadzoru (a drugie w ogóle) ogólnoeuropejskie testy stresu dla sektora ubezpieczeń. Nie było to zadanie w ramach projektu Wypłacalność II, wynikało bezpośrednio z rozporządzenia powołującego do życia EIOPA, ale dotyczyło projektu o tyle, że testy przeprowadzane były według zasad wyceny systemu Wypłacalność II (specyfikacji technicznej badania QIS5). Zdecydowano się na przeprowadzenie testów na bazie wyceny QIS5, pomimo że nie jest jeszcze znana ostateczna wersja tych przepisów, gdyż jako jedną z wad poprzednich ogólnoeuropejskich testów stresu (przeprowadzonych w 2009 r.) wskazano brak harmonizacji zasad wyceny na bazie Wypłacalności I pomiędzy państwami członkowskimi, a co za tym idzie trudności w analizie wyników dla całej Unii Europejskiej. Należy jednak pamiętać, że system Wypłacalność II jeszcze nie obowiązuje, a jego zasady już uległy zmianom w porównaniu ze specyfikacją badania QIS5, która była punktem odniesienia dla uczestników testów stresu. Testy te nie mogą więc być podstawą konkretnych działań nadzorczych wobec uczestniczących w nich zakładów ubezpieczeń i ubezpieczeniowych grup kapitałowych. Są one tylko kolejnym sprawdzianem przygotowania rynku do nowych wymogów wypłacalności. Dlatego też EIOPA nie decyduje się na publikację indywidualnych wyników. Potencjalne koszty ujawnienia negatywnego wyniku jakiegoś uczestnika w stosunku do potencjalnych korzyści mogą być bardzo duże, w postaci zaburzenia jego konkurencyjności wobec innych podmiotów na podstawie danych, które nie są prawnie obowiązującymi wymogami wypłacalności. W testach stresu uczestniczyły największe europejskie ubezpieczeniowe grupy kapitałowe oraz indywidualne zakłady ubezpieczeń posiadające w sumie co najmniej 50% udziału w rynku w danym państwie członkowskim. Informacje nt. zagregowanych wyników testów stresu opublikowano 4 lipca 2011 r. Testy wskazują, że generalnie europejski rynek ubezpieczeniowy jest dobrze przygotowany na potencjalne przyszłe szoki, przetestowane w tym ćwiczeniu. Tylko po ok. 10% uczestników testów nie wykazało pokrycia MCR w scenariuszach negatywnym i inflacyjnym (odpowiednio 13 i 10 uczestników), a ich łączny niedobór środków własnych wyniósł odpowiednio 4,4 mld oraz 2,5 mld euro. Osobno przetestowano szoki związane z ekspozycją na obligacje państw członkowskich UE (sovereign bonds exposure). W tym teście brak pokrycia MCR wykazało ok. 5% (6) uczestników, a ich łączny niedobór środków własnych wyniósł 33 mld euro. W sumie w testach uczestniczyły podmioty reprezentujące ok. 60% europejskiego rynku ubezpieczeń (wg składki przypisanej brutto). Przekroczono także cel, aby w testach wzięło udział co najmniej 50% rynku każdego państwa członkowskiego. - 19 -