Zadania sektora paliwowo-energetycznego w zakresie środowiska w świetle integracji z Unią Europejską

Stanisław Kamiński Z-ca Dyrektora w Departamencie Polityki Ekologicznej Ministerstwo Środowiska Konferencja Polityka energetyczna Polski w najbliższych latach Warszawa, 6-7 marca 2002 r. Zadania sektora paliwowo-energetycznego w zakresie środowiska w świetle integracji z Unią Europejską 1. Wprowadzenie. Wspólne Stanowisko Unii Europejskiej z dnia 24 października 2001 (CONF-PL- 95/01) stanowi dokument zamykający tymczasowo negocjacje z Unią Europejską w obszarze Środowisko. Było to możliwe m. in. dzięki uchwaleniu przez Parlament RP w 2001 roku szeregu ustaw ekologicznych: Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (POŚ), ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej, ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, przenoszących do polskiego prawa zasadnicze elementy prawa wspólnotowego w dziedzinie ochrony środowiska. Wśród wspólnotowych aktów prawnych w dziedzinie ochrony środowiska jedynie dyrektywy w sprawie oceny skutków niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć dla środowiska (Dyrektywa Rady 85/337/EWG znowelizowana Dyrektywą Rady 97/11/WE), w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (dyrektywa 96/61/WE tzw IPPC) oraz w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania paliw (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europy nr 2001/80/WE) w sposób bezpośredni odnoszą się do sektora energetycznego. Przy czym dyrektywa 85/337/EWG oraz dyrektywa 96/61/WE wymieniają obiekty energetyczne pośród innych podległych pod wymogi z nich wynikające. Nie oznacza to oczywiście, że obiekty energetyczne są zwolnione z innych wymagań dotyczących gospodarki wodno ściekowej, postępowania z odpadami, wymogów dotyczących składowisk itp. ale, że odnoszą się one do nich na ogólnych zasadach. Istotne znaczenie ma dyrektywa Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (IPPC), wprowadzająca obowiązek posiadania przez podmioty gospodarcze, w tym obiekty energetyczne o mocy 50 MW t i więcej pozwolenia zintegrowanego na korzystanie ze środowiska. Warunki pozwolenia mają być ustalane zgodnie ze standardami najlepszych dostępnych technik (BAT). Dla instalacji istniejących wprowadzony został okres dostosowawczy, trwający do 30.10.2007 roku, w którym muszą one dostosować się do wymagań Dyrektywy. W trakcie negocjacji strona polska doprowadziła do uzyskania okresu przejściowego dla niektórych obiektów, w

tym istniejących ciepłowni komunalnych o mocy od 50 do 300 MW t do roku 2010. W ustawie o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw dla istniejących instalacji ustalony został termin uzyskania pozwolenia zintegrowanego do dnia 1 stycznia 2004 r. Przy czym minister właściwy do spraw środowiska w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki może w drodze rozporządzenia określić późniejsze terminy uzyskiwania pozwolenia zintegrowanego w poszczególnych dziedzinach przemysłu nie dłużej jednak niż wynika to z wynegocjowanych ustaleń z Unią Europejską. Oczekiwać należałoby większej aktywność zarówno poszczególnych przedsiębiorstw jak i organizacji gospodarczych w zakresie w pewnym sensie wymuszenia wydania w/w rozporządzenia i stworzenia możliwości odsunięcia i rozłożenia w czasie procesu uzyskiwania pozwoleń zintegrowanych. Nie bagatelizując pozostałych wymogów ochrony środowiska zawartych w przepisach wspólnotowych a co za tym idzie już przeniesionych lub przenoszonych do prawa polskiego należy stwierdzić, że jednym z najważniejszych wspólnotowych aktów prawnych jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europy nr 2001/80/WE z 23 października 2001 r. w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania paliw, która została opublikowana 27 listopada 2001 r. w Official Journal of the European Communities i tego samego dnia weszła w życie. Dyrektywa ta zastąpiła dyrektywę 88/609/EWG w o tej samej nazwie. Dyrektywa 2001/80/WE podobnie jak dyrektywa 88/609/EWG dotyczy wszystkich obiektów energetycznego spalania paliw, w których moc cieplna wprowadzana do paleniska w paliwie jest równa lub większa niż 50 MW t, z wyłączeniem obiektów, w których produkty spalania są wykorzystywane bezpośrednio w procesach wytwórczych. Do nowej dyrektywy wprowadzono wymagania w zakresie emisji dla procesów spalania w turbinach gazowych, a także dla procesów spalania biomasy. Dyrektywa nie stosuje się do obiektów, w których spalane są odpady, które są objęte dyrektywą 2000/76/WE w sprawie spalania odpadów oraz do procesów spalania w silnikach spalinowych. 2. Powody nowelizacji dotychczasowych przepisów zawartych w dyrektywie 88/609. Przyjęcie w 1997 r. przez Unię Europejską "Strategii zmniejszania zakwaszania środowiska" stanowiło ważny impuls do podjęcia prac nad nowelizacją dyrektywy 88/609 - obiekty spalające paliwa stanowią najpoważniejsze źródło zakwaszania środowiska. Ponadto w ramach Konwencji o Transgranicznym Przenoszeniu Zanieczyszczeń Powietrza na Dalekie Odległości opracowane zostały dwa protokoły: II protokół siarkowy (Oslo 1994r.) oraz protokół w sprawie zmniejszania zakwaszania i eutrofizacji i zwalczania ozonu przyziemnego (Goteborg 1999 r.). Nie bez znaczenia dla nowelizacji był znaczący postęp w technologiach zmniejszania zanieczyszczeń pochodzących z dużych obiektów spalania. Do głównych powodów przyjęcia niezwykle zaostrzonych wymogów dyrektywy należą: przewidywane rozszerzenie Unii o nowe państwa członkowskie, tworzenie międzynarodowego rynku energii elektrycznej. Wskazują na to jednoznacznie dokumenty Parlamentu Europejskiego z różnych etapów prac nad nową dyrektywą. Poprawki do projektu dyrektywy w lutym 2001 r. uzasadniano m.in. koniecznością ustanowienia poziomu gry dla zliberalizowanego europejskiego rynku energią elektryczną ze względu na rozszerzenie. W końcowej dyskusji podkreślano, że włączenie do dyrektywy obowiązków dla źródeł istniejących będzie

stanowić ustanowienie poziomu gry dla wszystkich obiektów... w krajach kandydujących do członkostwa, które mogłyby produkować energię elektryczną taniej nie spełniając takich samych standardów emisji. W uchwale do trzeciego czytania dyrektywy (wrzesień 2001) stwierdzono, że limit emisji NOx 200 mg/nm 3 dla nowych obiektów, a także dla istniejących od 2016 r. będzie stanowić decydujący punkt w nadchodzących negocjacjach członkowskich z krajami kandydującymi. 3. Porównanie postanowień dyrektywy 2001/80/WE z obowiązującym polskim prawem W Polsce dokonano istotnego ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł krajowych, w tym z sektora dużych źródeł energetycznego spalania paliw. Kontynuowane są dalsze działania nakierowane na dotrzymanie krajowych limitów emisji wynikających z protokołów z Oslo i Göteborga. Sektor dużych źródeł spalania w zdecydowanej większości dostosował się do wymagań dyrektywy 88/609, poprzedniczki dyrektywy 2001/80/WE. Poniesiony wysiłek ilustruje przedstawione poniżej zestawienie nakładów inwestycyjnych 1 poniesionych i planowanych do poniesienia na ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza: poniesione w okresie od 1990 do końca 1999 r 9 896 mln PLN planowane w okresie od 2000 do 2010 r. 2 6 879 mln PLN razem 16 775 mln PLN Nakłady inwestycyjne na przedsięwzięcia pozostałe do zrealizowania dla wdrożenia wymagań dyrektywy 88/609 w nowych kotłach, które zostały uruchomione do 1999 r. oszacowano na kwotę: - 34 mln PLN w nowych kotłach o mocy powyżej 50 MWt 3 (w tym 25 mln PLN na redukcję emisji pyłu), - 70 mln PLN (nowe kotły o mocy poniżej 50 MWt podłączone do wspólnego komina traktowane jako duże źródła spalania ze względu na ich łączną moc). Nakłady te mogą być większe 4 sumarycznie o ok. 40 %, co wynosi granicznie łącznie 145,6 mln PLN do poniesienia w roku 2002 Oznacza to w pewnym sensie, że sektor energetyczny obejmą nowe wymagania przy już poniesionych znacznych nakładach dla dostosowania się (i to jeszcze nie do końca) do obecnych wymagań Pewne elementy dyrektywy 2001/80/WE, skonstruowanej na fundamencie dyrektywy 88/609/EWG, znajdują już swoje odzwierciedlenie w następujących aktach prawa krajowego: Ustawie z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (POŚ) Rozporządzeniu Ministra Środowiska z 30 lipca 2001 r. w sprawie wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczających z procesów technologicznych i operacji technicznych. Rozporządzenie z 30 lipca 2001 r. wydane zostało na podstawie nieobowiązującego już aktu prawnego (ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska z 1980 r.), a swoją moc 1 poziom cen 1999 2 ze względu na dostosowanie się do wymagań polskich przepisów ukierunkowanych na spełnienie protokołu z Oslo. 3 Jednostka MWt oznacza moc wprowadzaną do kotła z paliwem, jednostka MWe odnosi się do mocy elektrycznej uzyskiwanej z kotła, a jednostka MJ/s dotyczy mocy cieplnej uzyskiwanej z kotła 4 Uwzględniając koszt towarzyszących działań modernizacyjnych, a także koszt przygotowania procesu inwestycyjnego

wiążącą zawdzięcza przepisowi przejściowemu (Ustawa z 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy POŚ, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw ). Zgodnie z tym przepisem, postanowienia rozporządzenia mogą obowiązywać do 30 czerwca 2003 r., o ile nie są sprzeczne z POŚ. Najpóźniej zatem do 30 czerwca 2003 r. zajdzie potrzeba wydania nowego rozporządzenia, na gruncie POŚ, które powinno odzwierciedlać jego filozofię, terminologię i zawarte w nim zasady. Polskie prawo powinno także uwzględniać różnego rodzaju derogacje, jeśli takie zostaną wynegocjowane z UE. Wymogi zawarte w dyrektywie są dwojakiego rodzaju. Są sformułowane jako: limity ograniczenia łącznej emisji SO 2 i NOx w tys.ton/rok ze źródeł istniejących, normy emisji dla istniejących i nowych źródeł wyrażone jako stężenie w spalinach w mg/nm 3. Dyrektywa 2001/80/WE dzieli duże obiekty energetycznego spalania paliw na trzy kategorie: - tzw. nowe nowe obiekty, czyli te, w odniesieniu do których wystąpiono po 26 listopada 2002 r. z wnioskiem o pozwolenie na budowę (a w przypadku braku procedury budowlanej z wnioskiem na użytkowanie) niezależnie od daty ich uruchomienia i te, które uzyskały pozwolenie 1 lipca 1987 r. lub później i będą uruchomione po 27 listopada 2003 r. Dla tych obiektów ustanowiono około dwukrotnie ostrzejsze normy emisji niż w dyrektywie 88/609/EWG. - tzw. nowe obiekty, które podobnie jak to określono w dyrektywie 88/609 uzyskały pozwolenie na budowę (lub na użytkowanie)1 lipca 1987 r. lub później i w odniesieniu do których wystąpiono przed 27 listopada 2002 r. z wnioskiem o pozwolenie na budowę (a w przypadku braku procedury budowlanej z wnioskiem na użytkowanie) i które oddane zostały do użytkowania nie później niż 27 listopada 2003 r. Dla tych obiektów ustanowiono (głównie dla NOx), ostrzejsze normy emisji niż w dyrektywie 88/609/EWG. - tzw. istniejące obiekty, które podobnie jak to określono w dyrektywie 88/609 uzyskały pozwolenie na budowę (lub na użytkowanie) przed 1 lipca 1987 r. Dla tych obiektów w dyrektywie ustanowiono podobne normy emisji jak dla obiektów nowych do osiągnięcia od 1.01.2008 lub 1.01.2016 (zależnie od zanieczyszczenia i mocy obiektu) lub zobowiązując ich operatorów do osiągnięcia istotnej redukcji emisji poprzez realizację tzw. krajowego planu redukcji emisji SO 2, NOx i pyłu. Obiekty istniejące, które ze względu na stan techniczny są przeznaczone do likwidacji mogą po 1.01.2008. przepracować max. 20 000 godzin (lecz nie dłużej niż do 31.12.2015 r.) bez obowiązku dostosowania się do wymagań dyrektywy. W takim przypadku operatorzy tych źródeł do 30 czerwca 2004 r. powinni złożyć deklarację o gotowości ich wyłączenia w odpowiednim czasie. Jako rozwiązanie alternatywne wobec stosowania norm emisji dla źródeł istniejących, dyrektywa dopuszcza realizację do 2008 r. i odpowiednio do 2016 r. krajowego planu redukcji emisji 5,6 z istniejących dużych źródeł spalania prowadzącego do tej samej redukcji 5 Plan ten powinien być opracowany zgodnie z wytycznymi, które zostaną określone przez Komisję do 27.11.2002 6 Wstępnie można przypuszczać, że opcja krajowego planu redukcji emisji będzie bardziej opłacalna dla Polski ze względu na możliwość łącznego rozliczania źródeł emisji od indywidualnego rozliczania każdego z kotłów, i że zostanie przez Polskę wybrana. Tym niemniej nie jest to jeszcze do końca przesądzone, gdyż oznaczałoby

emisji, która może być osiągnięta przez stosowanie norm emisji dla źródeł istniejących w 2000 r. Krajowymi limitami emisji mają być objęte źródła, które pozostaną w eksploatacji po 2008 r. przez ponad 20 000 godzin. Wycofanie z eksploatacji źródeł emisji objętych planem nie może skutkować zwiększeniem całkowitej rocznej emisji z pozostałych źródeł objętych planem. Wymogi, które wprowadziło rozporządzenie Ministra Środowiska z 30.07.2001 r. z reguły są łagodniejsze niż wymogi dyrektywy. Normy emisji dyrektywy, jakie mają obowiązywać od 1 stycznia 2008 r. dla źródeł istniejących, są ostrzejsze od polskich, które będą obowiązywać od 2006 r: - dla paliw stałych: - SO 2 : w zakresie mocy źródła powyżej 300 MWt, - NOx: w zakresie mocy źródła powyżej 500 MWt, - Pył: w całym zakresie mocy, - dla paliw ciekłych: - SO 2 : w zakresie mocy źródła powyżej 300 MWt, - NOx: w całym zakresie mocy, - dla paliw gazowych: - NOx: w całym zakresie mocy, Kolejne zaostrzenie wymagań emisji NOx dla istniejących źródeł opalanych paliwami stałymi ma nastąpić od 2016 r. Przykładowo Dyrektywa ta dla istniejących kotłów opalanych węglem o mocy wprowadzanej z paliwem >500 MWt wymaga: - od 1 stycznia 2008 r. osiągnięcia emisji SO 2 400 mg/nm 3, emisji NOx 500 mg/nm 3 oraz emisji pyłu 50 mg/nm 3, - od 1 stycznia 2016 r osiągnięcia: emisji NOx 200 mg/nm 3, dla kotłów szczytowych pracujących krócej niż 1500 h/rok 450 mg/nm 3, lub ich wycofania po przepracowaniu nie więcej niż 20 000 godzin licząc od 1 stycznia 2008r. Normy emisji, jakie będą obowiązywały źródła nowe są ostrzejsze od polskich: - dla paliw stałych, źródła o mocy powyżej 500 MWt dla NOx (zaostrzenie od 2016 r) - dla paliw ciekłych, źródła o mocy powyżej 500 MWt dla NOx zaostrzenie od 2008 r - dla paliw gazowych, w całym zakresie mocy dla NOx od 2008 r. Normy emisji jakie będą obowiązywały źródła tzw. nowe nowe w większości są około dwukrotnie ostrzejsze od polskich. Istnieją także pewne różnice 7 w wymaganiach dla turbin gazowych. W dyrektywie 2001/80 dla obiektów, w których jest spalane paliwo stałe i normy emisji SO 2 nie mogą być osiągnięte ze względu na charakterystykę paliwa zastępczo w stosunku do standardów emisji istnieje możliwość dotrzymania tzw. stopnia odsiarczania. W obecnie obowiązującym rozporządzeniu MŚ z dnia 30 lipca 2001 nie wprowadzono możliwości rozliczania się z emisji poprzez stopień odsiarczania. konieczność określenia limitu emisji na podstawie czasu pracy i jakości paliwa z lat 1996-2000 i tym samym ograniczałoby wzrost produkcji w sektorze istniejących dużych źródeł spalania 7 Wynika to z faktu, że polskie rozporządzenie było przygotowywane w oparciu o wcześniejsze projekty nowej dyrektywy.

Polskie przepisy dopuszczają pracę źródła emisji do 240 godzin w kalendarzowym roku bez ochronnych urządzeń odsiarczających. Nowa dyrektywa dopuszcza maksymalnie 120 godzin pracy na 12 miesięcy przy zakłóceniach pracy urządzeń ochronnych. Dyrektywa 88/609 wymagała prowadzenia ciągłych pomiarów dla każdego nowego źródła emisji o mocy powyżej 300 MWt. Podobny wymóg zapisany jest w polskich przepisach z terminem obowiązywania od początku 2001 r, lecz dotyczy wszystkich źródeł (istniejących i nowych), lub grup źródeł o mocy powyżej 300 MWt odprowadzających spaliny wspólnym emitorem. W dyrektywie 2001/80 wymóg prowadzenia ciągłych pomiarów dotyczy wszystkich źródeł o mocy powyżej 100 MWt w terminie od 27.11.2002 r. W polskich przepisach sformułowany jest wymóg ustalania emisji dopuszczalnej nowych źródeł, które odprowadzają spaliny wspólnym emitorem biorąc pod uwagę ich łączną moc, jeżeli uzyskały one decyzję o pozwoleniu na budowę po 30 czerwca 1987 r. Podobny wymóg jest zawarty w dyrektywie lecz jest odniesiony do decyzji o pozwoleniu na budowę, lub o pozwoleniu na użytkowanie. Oznacza to, że jeżeli po tej dacie uzyskały pozwolenie na budowę (lub uruchomiono) kotły o łącznej mocy 50 MWt lub więcej, które odprowadzają spaliny wspólnym emitorem (jedno lub wieloprzewodowym), to taki zespół źródeł może być traktowany jako jedno duże źródło, które powinno spełnić wymogi dyrektywy biorąc pod uwagę jego łączną moc. Zgodnie z rozporządzeniem MŚ z 30.07.2001 r. normy emisji odnosi się do emisji z kotłów lub z kominów oraz możliwe jest rozliczane łączne całego obiektu energetycznego. W przypadku dyrektywy 2001/80 w opcji spełnienia norm emisji (Art. 4(3a) dyrektywy) jako istniejące źródło emisji jest traktowany kocioł. W opcji wywiązania się z wymagań dyrektywy poprzez realizację krajowego planu redukcji emisji, którym mogą być objęte istniejące źródła (Art. 4(3b) dyrektywy), rozliczanie może odbywać się w sposób łączny dla wszystkich źródeł objętych tym planem. W rozporządzeniu i dyrektywie istnieją rozbieżności w kwalifikowaniu źródeł jako nowych: zgodnie z naszymi przepisami są nimi źródła, które rozpoczęto użytkować po 28 marca 1990 r., w rozumieniu definicji dyrektywy 2001/80/WE a także dyrektywy 88/609 nowe źródło oznacza źródło energetycznego spalania paliw, dla którego udzielono pozwolenia na budowę po raz pierwszy (original construction licence), lub kiedy taka procedura nie jest wymagana, dla którego udzielono pozwolenia na użytkowanie po raz pierwszy (original operation licence) w dniu lub po 1 lipca 1987 r., Dla wyeliminowania różnic pomiędzy wymaganiami polskimi, a wymaganiami dyrektywy 88/609 rozporządzenie Ministra Środowiska z 30.07.2001 r. dla źródeł, które uzyskały pozwolenie na budowę po 30 czerwca 1987 r. i których użytkowanie rozpoczęto przed 29 marca 1990 r. wprowadziło takie same wymagania emisji, jakie były ustalone w dyrektywie 88/609 z terminem ich osiągnięcia od 1 stycznia 2003 r. 4. Przykładowe porównanie standardów emisji dyrektywy 2001/80 i rozporządzenia Ministra Środowiska z 30.07.2001. Wartości stężeń w tablicach 1-4 podane są w mg/nm 3 w warunkach suchych w przeliczeniu na warunki normalne (273 K, 101,3 kpa) przy umownej zawartości tlenu 6 % dla paliw stałych, 3 % dla oleju i gazu i 15 % przy procesach spalania paliw ciekłych lub gazowych w turbinach gazowych. W polskich przepisach podane wartości dla drewna jako paliwa stałego

odniesione są do zawartości tlenu w spalinach suchych 11 %. Zastosowano przy tym sposób zapisu jednostek (mg/nm 3 ) jak w dyrektywie. Sytuacje, gdzie wymagania nowej dyrektywy są ostrzejsze od polskich zaznaczono grubą czcionką.

Tablica 1. Porównanie norm emisji dla paliw stałych: źródła istniejące opalanych węglem kamiennym i brunatnym (wartości dla węgla brunatnego w nawiasach) wg rozporządzenia MŚ z 30.07.2001 i źródła opalane paliwami stałymi wg dyrektywy 2001/80/WE [mg/nm 3 ] Rozporządzenie MŚ z 30.07.2001 r. Dyrektywa 2001/80/WE Moc cieplna źródła w MW t do 31.12. 2005 od 1.01.2006 do od 1.01. 2008 r. od 1.01 31.12.2010 2016 r. SO 2 NO 2 pył SO 2 NO 2 pył SO 2 NO 2 pył NO 2 50 i < 100 2000 2000 (2500) 1500 100 i < 150 540 350 (2000) 540 200 2000-400 600 100 600 150 i < 300 2350 (450) (225) (450) (225) (liniowy 300 i < 500 (2500) 8 1200 (2000) spadek) 500 1200 (2000) 100 (100) 400 9 500 10 50 11 200 12 Tablica 2. Porównanie norm emisji dla paliw ciekłych: źródła istniejące wg rozporządzenia MŚ z 30.07.2001 i wg dyrektywy 2001/80/WE [mg/nm 3 ] Rozporządzenie MŚ z 30.07.2001 r. Dyrektywa 2001/80/WE Moc cieplna źródła w MW t do 31.12. 2005 od 1.01.2006 do od 1.01. 2008 r. 31.12.2010 SO 2 NO 2 pył SO 2 NO 2 pył SO 2 NO 2 pył 50 i < 300 1700 300 i < 500 3500 630 50 *) 1700 630 50 *) 1700-400 (liniowy 450 spadek) 500 400 400 50 *) *) 100 mg/nm 3 w przypadku spalania paliw ciekłych o zawartości popiołu większej niż 0,06 % w źródłach o mocy cieplnej mniejszej niż 500 MWt 8 3000 mg/nm 3 dla źródeł opalanych węglem kamiennym o mocy powyżej 300-500 MWt i 3500 mg/nm 3 dla źródeł opalanych węglem brunatnym w całym zakresie mocy przeznaczonych do likwidacji przed końcem 2005 r. 9 800 mg/nm 3 dla źródeł o mocy powyżej 400 MWt o czasie pracy do 2000 godzin/rok (średnia krocząca z 5 lat) do roku 2015 a następnie 1500 godzin/rok od 1 stycznia 2016 r. 10 600 mg/nm 3 dla źródeł emisji o czasie pracy do 2000 godzin/rok (średnia krocząca z 5 lat licząc od 2008 r.) 11 100 mg/nm 3 dla źródeł emisji o kaloryczności paliwa mniejszej niż 5800 kj/kg, wilgotności paliwa większej niż 45 %, łącznej zawartości wilgoci i popiołu większej niż 60 % i zawartości CaO większej niż 10 %. 12 450 mg/nm 3 dla źródeł emisji o czasie pracy do 1500 godzin/rok (średnia krocząca z 5 lat)

Tablica 3. Porównanie norm emisji dla paliw stałych: źródła nowe opalane węglem kamiennym i brunatnym wg rozporządzenia MŚ z 30.07.2001 i źródła nowe opalane paliwami stałymi wg dyrektywy 2001/80/WE [mg/nm 3 ] Rozporządzenie MŚ z 30.07.2001 r. węgiel kamienny i brunatny, źródła, do których użytkowania przystąpiono po 28.03.1990 r. Dyrektywa 2001/80/WE Źródła nowe, które wystąpią o pozwolenie na budowę przed 27.11.2002 i zostaną uruchomione do 27.11.2003.r. (nowe) Ogólnie paliwa stałe Źródła nowe, które wystąpią o pozwolenie na budowę po 26.11.2002 r. lub zostaną uruchomione po 27.11.2003.r. (najnowsze) Ogólnie Biomasa paliwa stałe SO 2 50 i < 100 850 2000 850 100 i < 500 liniowy spadek od 850 do 400 liniowy spadek od 2000 do 400 500 400 400 13 NOx w przeliczeniu na NO 2 węgiel kamienny węgiel brunatny, koks do od 1.01 2008 od 1.01. i drewno 31.12.2007 2016 50 i < 100 400 400 100 i < 300 460 400 650 600 600 200 300 300 i < 500 200 >500 500 14 200 15 Pył źródła, dla których decyzję o pozwoleniu na budowę wydano przed dniem 7.10.1998 po 6.10.1998 do 31.12. 2002 od 1.01.2003 50 i < 100 50 100 i < 300 350 100 100 300 i < 500 200 50 500 50 50 16 13 Dla nowych źródeł o rocznym czasie pracy co najwyżej 2200 h/a i mocy 400 MWt norma emisji wynosi w rozporządzeniu z 30.07.2001 r. w dyrektywie 800 mg/nm 3 (przy rocznym czasie pracy do 2015 r 2000 h/rok i 1500 h/rok po tej dacie). W dyrektywie złagodzenie to dotyczy także źródeł istniejących co opisano w przypisach do tablicy 1. W przepisach polskich złagodzenie takie (jedynie do końca 2002 r) zastosowano także dla źródeł spalających drewno, olej i gaz. 14 600 mg/nm 3 dla źródeł emisji o czasie pracy do 2000 godzin/rok (średnia krocząca z 5 lat licząc od 2008 r.) 15 450 mg/nm 3 dla źródeł emisji o czasie pracy do 1500 godzin/rok (średnia krocząca z 5 lat) 16 100 mg/nm 3 dla źródeł emisji o czasie kaloryczności paliwa mniejszej niż 5800 kj/kg, wilgotności paliwa większej niż 45 %, łącznej zawartości wilgoci i popiołu większej niż 60 % i zawartości CaO większej niż 10 %.

Tablica 4. Porównanie norm emisji dla paliw ciekłych: źródła nowe wg rozporządzenia MŚ z 30.07.2001 i wg dyrektywy 2001/80/WE [mg/nm 3 ] Moc cieplna Dyrektywa 2001/80/WE (MW t ) Rozporządzenie MŚ z 30.07.2001 r Źródła nowe, które wystąpią o pozwolenie na budowę przed 27.11.2002 r. i zostaną uruchomione do 27.11.2003.r (nowe) SO 2 50-100 850 1.700 850 100-300 300-500 850-400 (liniowy spadek) 1.700 400 (liniowy spadek) 500 400 400 NOx w przeliczeniu na NO 2 do 31.12.2002 od 1.01.2003 50-100 450 400 100-500 460 450 200 500 400 200 Pył 50 i < 100 50 100 i < 500 500 50 *) 50 *) 30 Źródła nowe, które wystąpią o pozwolenie na budowę po 26.11.2002 r. lub zostaną uruchomione po 27.11.2003.r (najnowsze) 850 200 (liniowy spadek) *) 100 mg/nm 3 w przypadku spalania paliw ciekłych o zawartości popiołu większej niż 0,06 % w źródłach o mocy cieplnej mniejszej niż 500 MWt 200

5. Zawarte w dyrektywie 2001/80 możliwości odstępstw od jej wymagań. Dyrektywa zawiera wiele derogacji sformułowanych w sposób generalny lub imienny. Te ostatnie odnoszą się do źródeł znajdujących się na terytorium Grecji, Hiszpanii (prawa nabyte na podstawie dyrektywy 88/609) oraz na terytoriach zamorskich niektórych państw członkowskich. Do transpozycji nadają się derogacje o charakterze generalnym. Dotyczą one głównie istniejących i nowych źródeł. Na szczególna uwagę zasługują te postanowienia dyrektywy, które pozostawiają państwu członkowskiemu lub jego organowi swobodę wyboru lub pewien margines uznania administracyjnego. Do pierwszych należy sprawa wprowadzenia standardów emisyjnych dla istniejących źródeł lub objęcia ich Krajowym Planem Redukcji Emisji. Dyrektywa nie wyklucza możliwości równoległego funkcjonowania obu rozwiązań. (Dyrektywa pozostawia także podmiotowi gospodarczemu możliwość wyboru trzeciej opcji zadeklarowanie likwidacji źródła do roku 2015). W dyrektywie występują także postanowienia, które pozostawiają organowi stosującemu prawo pewien margines uznania. Przykładowo, należą do nich regulacje dotyczące stanów awaryjnych, które pozwalają organowi wyrazić zgodę na dalszą pracę źródła, mimo przekroczenia dopuszczalnych ram czasowych przewidzianych na stany awaryjne. Również przepis dotyczący uznania kilku źródeł za jedną jednostkę pozostawia pewien margines uznania dla właściwego organu, który powinien wziąć pod uwagę bliżej nie sprecyzowane warunki techniczne i ekonomiczne. Przy opracowywaniu KPRE istnieje możliwość uwzględnienia rachunku korzyści i kosztów, co również można interpretować w kierunku racjonalnego łagodzenia wymagań ekologicznych. Dyrektywa, oprócz wspomnianego wyżej zadeklarowania likwidacji źródła (a tym samym nie podleganie rygorom standardów emisyjnych dla starych źródeł lub wymogom KPRE), pozostawia możliwość wyboru stosowania się do łagodniejszych standardów emisyjnych, pod warunkiem osiągnięcia procentowo określonego stopnia odsiarczania. Dyrektywa przewiduje także pewne odstępstwa od standardów emisyjnych dla NOx w przypadku źródeł o mocy nie mniejszej niż 500 MW, co jednak uzależnione jest od czasu pracy źródła w okresie 2008-2015. Nowe rozwiązania dla źródeł istniejących. Do 1 stycznia 2008 r. źródła te powinny zostać objęte albo standardami emisyjnymi określonymi w dyrektywie, albo KPRE. Wydaje się, że oba rozwiązania mogą istnieć równolegle i oba powinny zostać transponowane do prawa krajowego. Nadrzędnym bowiem w stosunku do określonych w dyrektywie narzędzi (standardy i KPRE) jest skuteczne osiągnięcie celu dyrektywy, którym jest redukcja emisji ze źródeł istniejących. Dyrektywa przewiduje możliwość wyłączenia z obowiązku przestrzegania standardów emisyjnych przewidzianych dla starych źródeł (od 1 stycznia 2008 r.) lub stosowania się do wymogów KPRE, pod warunkiem zadeklarowania do 30 czerwca 2004 r., że dane źródło w okresie 2008-2015 nie będzie pracowało dłużej niż 20 000 godzin. Derogacja dla nowych źródeł. Interesujący wyjątek uczyniono w stosunku do nowych źródeł w rozumieniu Art. 4.1 nowej dyrektywy, dla których pozwolenie (na budowę lub użytkowanie) wydano przed 27 listopada 2002 r. W takim przypadku, aż do 1 stycznia 2008 r., będą się do nich odnosić wymagania dyrektywy 88/609 ustalone w Art. 17.2 dyrektywy 2001/80. Przy interpretacji tego wyjątku należy zachować szczególną ostrożność, ponieważ w określającym go przepisie zostały dokonane pewne skróty myślowe. Derogacja dla nowych źródeł na gruncie Art. 17.2 dyrektywy rodzi pytanie czy inwestor, który uzyskał dla nowego źródła pozwolenie budowlane przed 27 listopada 2002 r., a pozwolenie na użytkowanie uzyska po tej dacie (a do użytkowania przystąpi w tym samym dniu lub później) będzie mógł skorzystać z wyjątku określonego w Art. 17.2 dyrektywy

2001/80? Wydaje się, że z kilku powodów jest możliwe udzielenie odpowiedzi pozytywnej na tak zadanie pytanie: Art. 17.2 dyrektywy odwołuje się tylko do pozwolenia (budowlanego lub na użytkowanie, jeśli w ustawodawstwie krajowym nie ma procedury dot. wydania pozwolenia budowlanego) Brak wzmianki o przystąpieniu de facto do użytkowania Nowe źródła powinny dostosować się od 1 stycznia 2008 r. do wymagań określonych w części A Załączników III - VII (zaostrzone w stosunku do wymagań zawartych w dyrektywie 88/609) Nowe źródła są de facto źródłami istniejącymi (łącznie z tymi, które są w budowie), które również powinny mieć czas na dostosowanie się do ww. wymagań Również definicja starego i nowego źródła wg dyrektywy 88/609 (której filozofia i rozwiązania są kontynuowane na gruncie nowej dyrektywy) była oparta tylko na wymogu uzyskania pozwolenia przed lub po 1 lipca 1987 r. Nie są znane w Unii Europejskiej przypadki, by źródło, które po raz pierwszy uzyskało pozwolenie (na budowę, użytkowanie) przed 1 lipca 1987 r., a przystąpiło do użytkowania po tej dacie, było traktowane jako nowe. W związku powyższym wydaje się, że Art. 17.2 interpretować na korzyść, a więc, że przystąpienie do użytkowania po 27 listopada 2002 (a nawet po 27 listopada 2003), będzie w dalszym ciągu oznaczało obowiązywanie w stosunku do niego (ale nie dłużej do 31 lipca 2007) wymagań z dyrektywy 88/609. Sprawa wymaga jeszcze dodatkowych badań. 6. Podsumowanie W związku z wdrożeniem dyrektywy 2001/80 w Polsce może okazać się konieczne między innymi: w terminie do 27.11.2002 17 wyposażenie obiektów o mocy powyżej 100 MWt w systemy ciągłego monitoringu emisji do powietrza o ile nie zostały one dotychczas wyposażone w takie systemy pomiarowe na podstawie polskich przepisów, w terminie do 30.06.2004 r. podjęcie decyzji 18 o wycofaniu kotłów z eksploatacji po 20 000 godzinach pracy licząc od 1 stycznia 2008 r. (lecz nie później niż do końca 2015 r.), które nie będą zobowiązane do spełnienia wymagań ograniczenia emisji określonych w dyrektywie, dla obiektów istniejących opalanych paliwami stałymi o mocy powyżej 300 MWt budowa instalacji wysoko-skutecznego odsiarczania spalin do 2007 r. dla obiektów istniejących opalanych paliwami stałymi o mocy powyżej 500 MWt zmodernizowanie instalacji pierwotnych do redukcji emisji NOx do 2007 r., a następnie do budowy w tych źródłach, które pozostaną w eksploatacji po 2015 r. dodatkowo katalitycznego (lub w niektórych przypadkach niekatalitycznego) odazotowania spalin. Z konieczności spełnienia części tych wymogów mogłyby być wyłączone obiekty pracujące szczytowo (szczegóły w objaśnieniach do tablicy nr 1) dla obiektów istniejących opalanych paliwami stałymi w całym zakresie mocy wysokoskuteczne odpylanie spalin: głębsza niż zakładano dotychczas modernizacja lub wymiana odpylaczy do 2007 r. 17 W tym terminie prawdopodobnie nie uda się wydać nowego rozporządzenia transponującego wymagania dyrektywy do polskiego prawa i może być on z konieczności późniejszy 18 Podjęcie tych decyzji wymaga przeprowadzenia szczegółowych analiz środowiskowych, technicznych i finansowych na poziomie przedsiębiorstw

dla obiektów istniejących opalanych paliwami ciekłymi i gazowymi w całym zakresie mocy wyposażenie w instalacje pierwotne do redukcji emisji NOx do 2007 r., dla obiektów nowych opalanych paliwami stałymi o mocy powyżej 500 MWt, które zostaną uruchomione przed 27.11.2003 r. do 2015 r. budowa katalitycznego (lub w niektórych przypadkach niekatalitycznego) odazotowania spalin. dla obiektów nowych opalanych paliwami gazowymi w całym zakresie mocy, które zostaną uruchomione przed 27.11.2003 r. modernizacja instalacji do redukcji emisji NOx do 2007 r. metodami pierwotnymi, dla obiektów nowych o mocy powyżej 100 MWt opalanych paliwami stałymi, które zostaną uruchomione po 27.11.2003 zastosowanie wysokoskutecznego odsiarczania i odpylania spalin, a także odazotowania spalin metodami pierwotnymi i katalitycznymi lub zastosowanie kotłów fluidalnych z niekatalitycznym odazotowaniem spalin 19, dla obiektów nowych o mocy powyżej 100 MWt opalanych paliwami ciekłymi, które zostaną uruchomione po 27.11.2003 zastosowanie wysokoskutecznego odsiarczania spalin lub niskosiarkowych paliw, a także głębokiego odazotowania spalin metodami pierwotnymi, dla obiektów nowych o mocy powyżej 100 MWt opalanych paliwami gazowymi, które zostaną uruchomione po 27.11.2003 zastosowanie wysokoskutecznego odazotowania spalin metodami pierwotnymi, dla turbin gazowych, które zostaną uruchomione po 27.11.2003 zastosowanie wysokoskutecznego odazotowania spalin metodami pierwotnymi zarówno przy spalaniu gazu, jak i oleju, a dodatkowo przy spalaniu oleju budowa instalacji demineralizacji wody przeznaczonej do dalszej redukcji emisji NOx przy spalaniu paliw ciekłych. Transpozycja i wdrożenie dyrektywy 2001/80/WE pociągnie za sobą szereg skutków bezpośrednich i pośrednich zarówno dla sektora dużych źródeł spalania jak i dla odbiorców energii, innych sektorów oraz dla gospodarki jako całości. Wśród najważniejszych wymienić można: 1) Konieczność poniesienia dodatkowych nakładów inwestycyjnych oraz dodatkowych kosztów eksploatacyjnych. 2) Wzrost kosztów produkcji energii elektrycznej i cieplnej. 3) Wymuszenie nieoptymalnego ekonomicznie i technicznie okresu podejmowania działań dostosowawczych. 4) Zmiany popytu na energię elektryczną i ciepło wytwarzane w źródłach objętych Dyrektywą wywołane wzrostem cen dla odbiorców końcowych. 5) Zmiany konkurencyjności konwencjonalnych źródeł cieplnych wytwarzających energię elektryczną i cieplną objętych Dyrektywą. 6) Przyspieszenie zmian struktury pierwotnych nośników energii wykorzystywanych w kraju do produkcji energii elektrycznej i cieplnej. 7) Zmniejszenie atrakcyjności źródeł wytwarzania energii elektrycznej dla potencjalnych inwestorów. 8) Polepszenie standardu życia ludności wskutek poprawy jakości środowiska oraz zmniejszenie szkód gospodarczych wywołanych zanieczyszczeniami (opadami pyłu oraz kwaśnymi deszczami. 9) Wzrost cen dla odbiorców końcowych. 10) Długookresowe skutki dla innych sektorów (głównie górnictwa) i innych podmiotów gospodarczych. 19 Nawiązując do obecnego stanu prawnego w Polsce dotyczyłoby to kotłów nowych oraz modernizowanych.

Materiały źródłowe 1. Directive 2001/80/EC of the European Parliament and of the Council of 23 October 2001 on the limitation of emissions of certain pollutants into the air from large combustion plants, OJ L 309 27.11.2001 2. Council Directive 88/609/EEC of 24 November 1988 on the limitation of certain pollutants into the air from large combustion plants 3. Council Directive 96/61/EC of 24 September 1996 concerning integrated pollution prevention and control 4. Raport wstępny. Ocena technicznych, ekonomicznych i prawnych, uwarunkowań wdrożenia w Polsce Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia23 października 2001r. w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych źródeł spalania paliw, Energoprojekt-Warszawa S. A. luty 2002.(wersja robocza) 5. Raport nt. prawnych, technicznych i ekonomicznych uwarunkowań wdrożenia dyrektywy 88/609 EWG z dnia 24 listopada 1988 r. w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania paliw, Energoprojekt-Warszawa S. A. maj 2000. 6. Plan implementacyjny i finansowy Dyrektywy Rady 88/609/EWG z dnia 24 listopada 1988 r. w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania paliw, Energoprojekt - Warszawa S.A., kwiecień 2001 7. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62 poz. 627) 8. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 100 poz. 1085) 9. Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz. U. Nr 3/80 poz. 6 wraz z późniejszymi zmianami) 10. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 lipca 2001 r. w sprawie wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczających z procesów technologicznych i operacji technicznych (Dz.U. z 2001 r. nr 87 poz.957) 11. Rozporządzenie Ministra OŚZNiL z dn. 12.02.1990 r. w sprawie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem (Dz. U nr 15 poz. 92) 12. Rozporządzenie Ministra OŚZNiL z dn. 8.09.1998 r. w sprawie wprowadzania substancji zanieczyszczających do powietrza z procesów technologicznych i operacji technicznych (Dz. U nr 121 poz. 793 zm. Dz.U Nr 164 z 1998 r. poz 1186) 13. Protokół do Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości z 1979 r dotyczący dalszego ograniczania emisji siarki, Oslo, 13-14 czerwca 1994 14. Protokół do Konwencji w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości z 1979 r dotyczący zmniejszenia zakwaszenia, eutrofizacji i poziomu przyziemnego ozonu, Göteborg (Szwecja), 29 listopada 3 grudnia 1999