Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Mrągowie

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Mrągowie Powiatowy Program pomocy społecznej dotyczący: Kierunków zmian w Powiecie Mrągowskim w zakresie tworzenia lokalnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną na lata 2002-2005 Opracował: Kierownik PCPR w Mrągowie Teresa Nowacka 1

SPIS TREŚCI I. Wstęp II. III. IV. Charakterystyka terenu i mieszkańców Diagnoza środowiska i mapa problemów Cele programu V. Kierunki podejmowanych działań 1. Reorganizacja i przekształcenie placówki opiekuńczo wychowawczej w placówkę wielofunkcyjną. 2. Organizowanie pomocy w procesie usamodzielniania się wychowankom opuszczającym niektóre typy placówek oraz rodziny zastępcze. 3. Przechodzenie z instytucjonalnej formy opieki nad dzieckiem do różnych form rodzinnej opieki zastępczej. 4. Organizowanie lokalnego systemu pomocy dziecku krzywdzonemu. 5.Tworzenie zintegrowanej sieci poradnictwa rodzinnego. VI. VII. Przewidywane efekty Źródła finansowania VIII. Koordynator i uczestnicy programu IX. Harmonogram działań X. Zakończenie 2

I. WSTĘP Powiatowy program pomocy społecznej dotyczący kierunków zmian w Powiecie Mrągowskim w zakresie tworzenia lokalnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną, opracowany został w oparciu o sporządzoną diagnozę środowiska lokalnego oraz konsultacje z placówkami, instytucjami i organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz rodziny. Tworzone w poszczególnych powiatach strategie działań oraz programy pomocy społecznej powinny być zgodne z ogólną koncepcją programu opracowanego w tym zakresie na poziomie województwa oraz z kierunkami polityki prorodzinnej państwa. Taka korelacja tych programów daje szansę na wspólne pozyskiwanie dodatkowych środków budżetowych zaplanowanych MPiPS na wspieranie i realizację programów dotyczących budowania powiatowego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną, które ukierunkowane są na eliminowanie dysfunkcyjności wychowawczej rodziny, oraz tworzenie kompleksowego systemu opieki nad dzieckiem ze szczególnym uwzględnieniem takich celów jak: Tworzenie wielofunkcyjnych placówek opiekuńczo - wychowawcach wsparcia dziennego, Przekształcanie placówek opiekuńczo - wychowawczych w wielofunkcyjne placówki, Rozwój poradnictwa i terapii rodzin dysfunkcyjnych w celu wspierania rodziny w wywiązywaniu się z obowiązków wychowawczo - opiekuńczych wobec swoich dzieci, Poprawy standardów wychowania i opieki oraz usług opiekuńczo - wychowawczych świadczonych w placówkach. Z uwagi na fakt, że PCPR w Mrągowie opracowało w 2000 r., Lokalny program pomocy społecznej na lata 2000 2003, który przyjęty został przez Zarząd Powiatu Uchwałą Nr 95/445/2000 z dnia 28 września 2000 r. wprowadzone już zostały pewne zmiany organizacyjne w funkcjonowaniu placówek opiekuńczo wychowawczych oraz w tworzeniu rodzinnej opieki zastępczej. Ponieważ w 2001 r. wskutek nowelizacji ustawy o pomocy społecznej oraz zafunkcjonowania nowych rozporządzeń dotyczących organizowania opieki nad dzieckiem i rodziną w chwili obecnej zaistniała potrzeba rozbudowania i modyfikacji powyższego programu. Istotnym problemem staje się sprawa dotycząca reorganizacji placówek opiekuńczo - wychowawczych oraz w usamodzielnień wychowanków opuszczających rodziny zastępcze i niektóre typy placówek opiekuńczo - wychowawczych. Opracowany program zawiera więc diagnozę środowiska, zaktualizowaną bazę danych w zakresie funkcjonowania na terenie Powiatu Mrągowskiego placówek opiekuńczo wychowawczych i rodzin zastępczych oraz mapę problemów dotyczących powyższego tematu i propozycję ich rozwiązania. W celu osiągnięcia powodzenia w realizacji zamierzonych celów do współpracy włączone zostaną instytucje i placówki oraz organizacje pozarządowe, które zakresem swoich działań służą wsparciem i pomocą rodzinie. W załączeniu przedstawiony został harmonogram planowanych działań uwzględniający współrea1izatorów tego programu, dając tym samym szansę dla poszczególnych instytucji, placówek i innych parterów w społecznych (organizacji pozarządowych) na przyłączenie się do tworzenia lokalnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną. 3

II. CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA I MIESZKAŃCÓW Powiat Mrągowski liczy około 52 tyś. mieszkańców, z czego ok. 52 % to ludność miejska, natomiast 48 % to mieszkańcy terenów wiejskich. Średnia gęstość zaludnienia na terenie powiatu wynosi 49 osób na 1 km 2 i jest ona o ok. 60 % niższa w stosunku do średniej krajowej, natomiast w stosunku do sąsiednich powiatów rejonu, gęstość zaludnienia jest jedną z najwyższych. Analiza struktury wieku ludności powiatu wykazała, że dominującą grupą ludności są osoby w wieku produkcyjnym, których odsetek na terenie powiatu w końcu 1998 r. wyrosił 60%. Tendencją negatywną z punktu widzenia potencjału ludności i zawodowego, jest stale malejąca liczba osób najmłodszych, a więc w wieku przedprodukcyjnym, która to zmniejszyła się w latach 1990-1998 odpowiednio z 40 do 29 % ludności. Konsekwencją tych zmian jest znaczny wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym, która to w skali powiatu stanowiła w 1998 r. 11 % ogółu mieszkańców. Niepokojącym zjawiskiem jest fakt, że wśród 52.407 osób zamieszkujących nasz powiat, aż 5136 osób (stan na koniec 2001 r.) dotkniętych jest problemem niepełnosprawności. Istotnym zagadnieniem z punktu widzenia diagnozowania potrzeb powiatu w zakresie jego rozwoju, czy też tworzenia programów pomocowych dotyczących pomocy społecznej, jest również ocena struktury ludności wg poziomu wykształcenia. Z danych zamieszczonych w Raporcie o stanie powiatu wynika, że stopień wykształcania, a co za tym idzie kwalifikacji zawodowych ludności powiatu, nie jest zadowalający. Dominującą grupę stanowią osoby z wykształceniem podstawowym (ukończonym lub nie) oraz zasadniczym zawodowym, stanowiąc ok. 73% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej. Wykształceniem średnim policealnym legitymuje się ok. 24% mieszkańców powiatu w tej grupie wiekowej, natomiast wykształceniem wyższym jedynie ok. 5%. Stan powyższy jest istotną barierą ograniczającą zarówno możliwości zatrudnienia jak i powstawanie na tym terenie nowych firm, w których mog1iby znaleźć zatrudnienie ludzie o wysokich kwalifikacjach. Z informacji uzyskanych w Powiatowym Urzędzie Pracy wynika, że poważnym prob1emem społeczno-ekonomicznym Powiatu Mrągowskiego jest stale rosnące bezrobocie. W 2000r. wskaźnik bezrobocia wynosił 21% co stanowiło liczbę 5365 osób bezrobotnych. Z danych na dzień 28 lutego 2002 r. Wynika, że w alarmujący sposób rośnie wskaźnik bezrobocia, który w chwili obecnej wynosi aż 30,3%. co stanowi liczbę 7135 bezrobotnych, w tym bez prawa do zasiłku aż 5. 335 osób. Bezrobocie wynikłe na terenie Powiatu Mrągowskiego powiązane jest ze zjawiskiem upadku wielu firm państwowych i spółdzielczych, a także likwidacją państwowych gospodarstw rolnych w latach 1990-1995. Analiza struktury bezrobotnych pod względem poziomu wykształcenia wykazała, że zdecydowanie dominującą grupą są osoby o najniższych kwalifikacjach, stanowiąc ok. 78 % ogółu osób, pozostających bez pracy. Natomiast wg analizy miejsca zamieszkania bezrobotnych, zdecydowanie dużą grupę stanowią osoby z terenów wiejskich, wynosi ona 88% ogółu osób pozostających bez pracy, co związane jest z brakiem jakichkolwiek ofert zatrudnienia dla pracowników byłych PGR-ów. Z problemem bezrobocia związane jest ściśle zagadnienie poziomu ubóstwa, a co za tym idzie, opieki społecznej. Z informacji uzyskanych w MOPS/GOPS wynika, że na koniec 1999 r. korzystających ze świadczeń pomocy społecznej było 9. 890 osób, co oznaczało, że co 5 mieszkaniec naszego 4

powiatu wymagał wsparcia ze strony tych instytucji. Niepokojący jest więc fakt, że jak podaje PUP (stan na początku 2002 r.), liczba osób bezrobotnych w odniesieniu do 2000 r. wzrosła z 21% ogółu ludności (5365 osób), do 30,3% ogółu ludności (7.135 osób). Jest to wysoce niepokojący problem tym bardziej, że w ślad za tym podąża rosnąca patologia społeczna, na którą składają się m.in. czyny przestępcze popełniane przez nieletnich, przemoc domowa skutkująca ograniczeniem prawa rodziców wobec dziecka i koniecznością umieszczania tych dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych bądź w innych formach rodzinnej opieki zastępczej. III. DIAGNOZA ŚRODOWISKA I MAPA PROBLEMÓW Podejmując działania w zakresie rozwiązywania problemów społecznych, należy zdiagnozować potrzeby środowiska lokalnego a następnie podjąć pracę nad opracowaniem strategii rozwiązywania problemów społecznych. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, przy współpracy z wieloma instytucjami, min.: Komendą Powiatową Policji, Sądem, Rodzinnym Ośrodkiem Diagnostyczno- Konsultacyjnym, Poradnią Pedagogiczno-Psychologiczną oraz w oparciu o dane zawarte w,,strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu (2000r.), dokonało wstępnej diagnozy środowiska, a także określiło potrzeby powiatu w zakresie pomocy społecznej. Z diagnozy środowiska wynikła mapa problemów: Wraz ze wzrostem bezrobocia w niepokojący sposób rośnie liczba osób popełniających czyny karalne i wchodzących w konflikt z prawem. Z informacji uzyskanych w Komendzie Powiatowej Policji w Mrągowie wynika, że w I półroczu 2000 r. na terenie Powiatu Mrągowskiego odnotowano 615 czynów przestępczych, w tym 568 zdarzeń kryminalnych. W 31 przypadkach sprawcami były osoby nieletnie. Natomiast w 2001 r. liczba nieletnich, którzy weszli w konflikt z prawem wynosiła 59 osób. Jak poinformowała KPP w 2001 r. nastąpił wzrost przestępczości o 31 %, z tego 4% ogółu przestępstw popełniły osoby nieletnie. Były to szczególnie wykroczenia typu: włamania, kradzieże, pobicia. Analizując stopień przestępczości w kolejnych latach należy zauważyć, że w niepokojący sposób wzrasta liczba osób nieletnich wchodzących w konflikt z prawem. Z uwagi na niski poziom życia mieszkańców oraz rosnącą patologię społeczną w rodzinach często dochodzi do nieporozumień i awantur kończących się interwencją Policji. W 1 połowie 2000 r. odnotowano 635 interwencji domowych, w których bardzo często stroną najbardziej poszkodowaną moralnie i fizycznie były kobiety i dzieci. Skalę problemu odzwierciedla też liczba osób i rodzin znajdujących się pod dozorem kuratora sądowego. Z uwagi na fakt, że rośnie liczba rodziców, którym Sąd Rodzinny z uwagi na rażące zaniedbywanie obowiązki wobec dzieci ograniczył władzę rodzicielską, wzrasta liczba dzieci kierowanych do placówek opiekuńczo wychowawczych. W 2000 r. PCPR w Mrągowie wydało 12 skierowań dotyczących umieszczenia dzieci w Domu Dziecka, natomiast w 2001 r. liczba ta wzrosła do 18 wydanych skierowań. W chwili obecnej na umieszczenie w placówce czekają kolejne dzieci, wobec których sąd wydał stosowne postanowienie. Problem dotyczy więc braku miejsc wolnych w placówkach opiekuńczo 5

wychowawczych. Niepokojącym zjawiskiem jest fakt, że wskutek destrukcyjnego wpływu środowiska, obserwuje się narastający problem związany z młodzieżą, która coraz częściej podlega zagrożeniom współczesnego świata typu: narkomania, przynależność do sekt itp. Z rejestru Policji wynika, że w 2001 r. odnotowano 22 nieletnich, którzy naruszyli ustawę o narkomanii, w większości przypadków znaleziono u tych osób środki odurzające. Jednym z powodów, który pośrednio wpływa na uleganie młodzieży destrukcyjnym wpływom środowiska, jest brak odpowiedniej liczby placówek niosących pomoc dzieciom i młodzieży, ukazujących alternatywne formy spędzania czasu wolnego. O potrzebie utworzenia takiego miejsca świadczą liczne sygnały wypływające ze środowiska lokalnego. Analizując powyższą sytuację dotycząca bezrobocia, ubóstwa, niskiego poziomu wykształcenia i coraz częstszego wchodzenia w konflikt z prawem szczególnie osób nieletnich, nasuwa się następujący wniosek: - wymienione problemy przybierają często formę dziedziczna przechodzący z pokolenia rodziców na pokolenie dzieci. Korzystanie przez dłuższy okres ze świadczeń pomocy społecznej, które w pewnym momencie stają się głównym źródłem dochodu rodziny, uzależnia tą rodzinę i ogranicza jej twórcze myślenie i działanie w kierunku zmiany i poprawy sytuacji życiowej. Wytwarza się następujący schemat: - niski poziom wykształcenia zdecydowanej części ludności powiatu jest miedzy innymi przyczyną wysokiego stopnia bezrobocia, czego z kolei odzwierciedleniem jest znaczna liczba osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. - brak motywacji ze strony pozostających przez dłuższy okres pod opieką społeczną rodziców, do nauki i podejmowania pracy przez młode pokolenie, prowadzi coraz częściej do wkroczenia na drogę przestępstw (kradzież, włamania), która staje się niejednokrotnie sposobem na łatwe życie. Tworzenie się takiego modelu społecznego jest wynikiem braku prawidłowych wzorców w dotkniętej patologią społeczną rodzinie. W społeczeństwie charakteryzującym się wysokim procentem bezrobocia i ubóstwa, spotyka się często wiele rodzin dysfunkcyjnych. Rodziny te określone zostają w drastycznych przypadkach przez Sąd Rodzinny jako niewydolne wychowawczo czyli nie wypełniające podstawowych obowiązków opiekuńczych bądź wychowawczych wobec swoich dzieci. W konsekwencji takiego działania, dzieci pochodzące z tych rodzin umieszczane zostają w placówkach opiekuńczo wychowawczych lub w rodzinach zastępczych. W celu uniknięcia konieczności odizolowywania dzieci od rodziców naturalnych i umieszczania ich w placówkach, należałoby stworzyć silny system wspierania rodzin naturalnych. W tym celu istotne byłoby umożliwienie rodzinom potrzebującym wsparcia ze strony np. psychologa czy pedagoga, nieodpłatnego skorzystania z poradnictwa rodzinnego. Ponieważ zdarzają się sytuacje, w których nie uniknione jest odseparowanie dziecka od rodziny i zapewnienie mu opieki całodobowej, najbardziej pożądanym wyjściem było by umieszczenie tego dziecka nie w Domu Dziecka, ale w innych formach rodzinnej opieki zastępczej np. w rodzinie zastępczej czy też w pogotowiu rodzinnym do momentu unormowania się jego sytuacji prawnej. Podążając za kierunkami polityki prorodzinnej, jak też wymogami ustawy o pomocy społecznej należy podejmować działania w zakresie reorganizacji placówek opiekuńczo wy- 6

chowawczych w kierunku przechodzenia do bardziej rodzinnych form opieki, oraz przekształcania tych placówek w wielofunkcyjne dostosowane do potrzeb środowiska lokalnego W Powiecie Mrągowskim funkcjonują 2 placówki opiekuńczo wychowawcze zapewniające opiekę 78 wychowankom (70 w Domu dziecka i 5 w Rodzinnym Domu Dziecka). Zamierzeniem jest, aby zgodnie z polityką samorządu lokalnego dotyczącą systemu opieki nad dzieckiem i rodziną oraz programem naprawczym Domu Dziecka w Mrągowie, schodzić systematycznie z liczby dzieci w tej placówce (tylko 20 %, ogółu dzieci pochodzi z naszego powiatu) na rzecz: tworzonych na terenie miasta samodzielnych grup mieszkaniowych dla wychowanków Domu Dziecka, pozyskiwanych mieszkań dla usamodzielniających się wychowanków Domu Dziecka. Istotnym problemem jest również: utworzenie rodziny zastępczej działającej w charakterze pogotowia rodzinnego dla dzieci od Odo 3 r. ż lub oddziału dla małych dzieci w Domu Dziecka w Mrągowie. W celu odchodzenia od umieszczania dzieci w licznym Domu Dziecka, jak również z uwagi na fakt, że Rodzinny Dom Dziecka w Pieckach jest na etapie wygasania, tzn. wiek kadry zatrudnionej w tym Domu nie pozwala przyjmowania nowych dzieci, wskazane jest: podjęcie działań w kierunku utworzenia kolejnego Rodzinnego Domu Dziecka. Za tworzeniem rodzinnych form opieki nad dzieckiem przemawiają liczne argumenty, min. dotyczące problemu usamodzielniania się wychowanków. Wiadomo, że osoby opuszczające Rodzinny Dom Dziecka mają większe szansę dalszego pozostania pod opieką swoich rodziców a nawet otrzymania realnej pomocy w zakresie pozyskania mieszkania niż wychowankowie opuszczający dużą placówkę opiekuńczo wychowawczą. W chwili obecnej dużym problemem jest realizacja procesu usamodzielnienia wychowanków opuszczających placówki opiekuńczo wychowawcze. Środki budżetowe powiatu nie są w stanie zapewnić przysługującej w/w osobom pomocy w procesie usamodzielnienia (wyprawka rzeczowa, pomoc w zagospodarowaniu, pomoc w uzyskaniu pracy). Konieczne staje się podejmowanie licznych przedsięwzięć w kierunku nawiązywania współpracy ze stowarzyszeniami, fundacjami i organizacjami pozarządowymi w zakresie pozyskiwania środków na organizowanie pomocy osobom usamodzielniającym się. Biorąc pod uwagę kierunki polityki prorodzinnej, oraz analizując powyższe problemy nasuwa się wniosek mówiący o tym, że samorząd powiatowy odpowiedzialny za realizację określonych zadań z zakresu pomocy społecznej, powinien dążyć zarówno do jak najlepszego organizowania systemu opieki nad dzieckiem i rodziną, jak też wybierania najbardziej korzystnych ekonomicznie rozwiązań w tym zakresie. 7

IV.CELE PROGRAMU Cele główne: I. Integracja działań środowiska lokalnego na rzecz rozwiązywania problemów społecznych. II. Utworzenie kompleksowego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną, Cele szczegółowe: I. Reorganizacja i przekształcenie placówki opiekuńczo wychowawczej w placówkę wielofunkcyjną II. III. IV. Organizowanie pomocy w procesie usamodzielniania się wychowankom opuszczającym niektóre typy placówek oraz rodziny zastępcze. Przechodzenie z instytucjonalnej formy opieki nad dzieckiem do różnych form rodzinnej opieki zastępczej. Organizowanie lokalnego systemu pomocy dziecku krzywdzonemu. V. Tworzenie zintegrowanej sieci poradnictwa rodzinnego. 8

V. KIERUNKI PODEJMOWANYCH DZIAŁAŃ 1. Reorganizacja i przekształcanie placówki opiekuńczo-wychowawczej w placówkę wielofunkcyjną. 2. Organizowanie pomocy w procesie usamodzielniania się wychowankom opuszczającym niektóre typy placówek oraz rodziny zastępcze. 3. Przechodzenie z instytucjonalnej formy opieki nad dzieckiem do różnych form rodzinnej opieki zastępczej. 4. Organizowanie lokalnego systemu pomocy dziecku krzywdzonemu. 5. Tworzenie zintegrowanej sieci poradnictwa rodzinnego. 9

I. REORGANIZACJA I PRZEKSZTAŁCANIE PLACÓWKI OPIEKUŃCZO WYCHOWAWCZEJ W PLACÓWKĘ WIELOFUNKCYJNĄ. Zgodnie z Art. 10a Ustawy o pomocy społecznej, do zadań powiatu należy m.in. organizowanie systemu opieki nad dzieckiem i rodziną, w związku z powyższym Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie będące realizatorem zadań powiatu w zakresie pomocy społecznej zobligowane jest do opracowania lokalnego programu pomocy społecznej w powyższym zakresie. W celu zdiagnozowania problemu dokonano analizy dokumentacji dotyczącej: - ilości placówek opiekuńczo wychowawczych mieszczących się na terenie naszego powiatu, - liczby dzieci umieszczonych w placówkach na terenie naszego powiatu i innych powiatów oraz liczby dzieci oczekujących do umieszczenia, - analizy przynależności administracyjnej dzieci przebywających w Domu Dziecka w Mrągowie i w Pieckach, - stopnia sieroctwa dzieci umieszczonych w Domu Dziecka, - liczby rodzin zastępczych i liczby umieszczonych w nich dzieci. Powyższa analiza wykazała, że na terenie Powiatu Mrągowskiego funkcjonują 2 placówki opiekuńczo - wychowawcze (Dom Dziecka w Mrągowie, Rodzinny Dom Dziecka w Pieckach), w których umieszczonych jest 78 dzieci. Z ogólnej liczby dzieci tylko 16 pochodzi z terenu naszego powiatu. Z danych pozyskanych z innych źródeł wynika, że w placówkach położonych na terenie innych powiatów przebywa około 22 wychowanków z terenu naszego powiatu. W chwili obecnej istnieje problem z umieszczaniem dzieci od O do 3 lat w placówce opiekuńczo wychowawczej dla małych dzieci. Nasz powiat nie posiada tego typu placówki. Wskazane byłoby więc utworzenie na terenie Domu Dziecka w Mrągowie oddziału dla małych dzieci lub pozyskanie rodziny zastępczej, która podjęłaby się funkcji rodzinnego pogotowia dla małych dzieci. Kierunki polityki prorodzinnej oraz znowelizowana ustawa o pomocy społecznej nakazują podejmowanie działań w zakresie przechodzenia z instytucjonalnych form opieki nad dzieckiem do różnych form rodzinnej opieki zastępczej. Placówki opiekuńczo wychowawcze mają ulegać przekształceniu i podejmować się realizacji nowych form pracy z dzieckiem i rodziną. Ten kierunek działań ma doprowadzić do przekształcania dużych domów dziecka w placówki wielofunkcyjne dostosowane do potrzeb środowiska lokalnego. Dom Dziecka w Mrągowie podążając za nowym kierunkiem działań w zakresie organizowania systemu opieki nad dzieckiem i rodziną od 2000 r. ulega już pewnym przekształceniom. W 2000 r. Zarząd Powiatu podjął uchwałę o systematycznym schodzeniu z liczby dzieci umieszczanych w tej placówce (liczba 80 miejsc pomniejszona została do 70 miejsc) tworzenia nowych form pracy dostosowanych do potrzeb środowiska lokalnego. PCPR podjęło się zadania dotyczącego pozyskiwania kandydatów i tworzenia rodzin zastępczych dla tych dzieci. Ponadto przyjęto koncepcję dalszego funkcjonowania tej placówki, która to uwzględniała: powstanie na bazie Domu Dziecka Ośrodka Interwencji Kryzysowej, niosącego pomoc i schronienie osobom dotkniętym szczególną sytuacją losową (przemoc domowa), ukierunkowanie placówki na pracę ze środowiskiem rodzinnym dziecka. Ponadto program naprawczy Domu Dziecka, który zatwierdzony został przez Zarząd Powiatu stosowną uchwałą w 2002 r. przewiduje następujące zmiany: 10

tworzenie samodzielnych grup mieszkaniowych (zakup mieszkania) na terenie miasta dla wychowanków Domu Dziecka, pozyskiwanie mieszkań dla usamodzielniających się wychowanków Domu Dziecka. Przyjmując taki kierunek działania należy spodziewać się korzyści typu: nastąpi podniesienie jakości świadczonych usług m.in. poprzez zbliżenie warunków do środowiska rodzinnego, dzieci będą w pełni przygotowane do wkroczenia w samodzielne, dorosłe życie, wzrośnie poczucie własnej wartości tych dzieci, wzmocniona zostanie więź pomiędzy wychowawcą a wychowankiem. Zagrożeniem może jednak być brak akceptacji ze strony środowiska, w którym powstaną takie mieszkania. Ten problem można jednak w odpowiedni sposób rozwiązać przygotowując wcześniej społeczeństwo lokalne do planowanych zmian, a nawet włączając poszczególne instytucje czy też osoby w realizację tych zamierzeń. Z uwagi na fakt, że kwestia organizowania opieki nad dzieckiem pozostaje w kompetencjach samorządów lokalnych, istotne jest więc wybranie takiego kierunku działań, któryby zapewniał jak najlepszą jakość opieki, jak również przyniósłby z czasem pewne korzyści finansowe. Biorąc pod uwagę fakt, że cały czas wzrasta koszt utrzymania dziecka w placówce miesięczny koszt utrzymania w 2001 r. w Domu Dziecka wynosił 1621 zł., w Rodzinnym Domu Dziecka - 1359 zł., średnia wysokość świadczenia w rodzinie zastępczej - 500 zł, a maleje dotacja otrzymywana ze środków budżetowych na ten cel (w 2002 r. wynosiła ona ok. 1000 zł.) należy szukać jak najbardziej racjonalnych rozwiązań tego problemu. Nie należy się spodziewać, że możliwe jest, aby zostały zupełnie wykreślone z naszej rzeczywistości placówki typu Dom Dziecka. Jednakże wskazane byłoby, zarówno ze względów psychologicznych jak i finansowych, aby przekształcały się one w rodzinne formy opieki nad dzieckiem typu: Rodzinne Domy Dziecka, pogotowia rodzinne, przeszkolone rodziny zastępcze. II. ORGANIZOWANIE PROCESU USAMODZIELNIANIA SIĘ WYCHOWANKÓW OPUSZCZAJĄCYCH RODZINY ZASTĘPCZE I NIEKTÓRE TYPY PLACÓWEK OPIEKUŃCZO WYCHOWAWCZYCH. W przepisach prawnych usamodzielnienie pojmowane jest jako proces wychowawczy. Sam pobyt dziecka w placówce lub rodzinie zastępczej winien wiązać się więc z ustawicznym nabywaniem przez nie umiejętności do samodzielnego życia. Procesowi usamodzielnienia podlegają pełnoletni wychowankowie rodzin zastępczych oraz pełnoletni wychowankowie opuszczający niektóre typy placówek. Głównym aktem prawnym, który określa warunki przyznania pomocy jest Ustawa o pomocy społecznej z 29 listopada 1990 roku (Dz. U. z 1998 r. nr 64, poz. 414 z późn. zm.). Natomiast szczegółowe zasady przyznawania pomocy określa rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 9 października 2001 roku w sprawie udzielania pomocy na usamodzielnienie, kontynuowanie nauki oraz zagospodarowanie dla pełnoletnich osób opuszczających niektóre typy placówek opiekuńczo wychowawczych i domów pomocy społecznej, zakłady poprawcze, schroniska dla nieletnich i specjalne ośrodki szkolno wychowawcze. Rodzina zastępcza powinna mieć własną koncepcję wychowania, w tym usamodzielnienia wychowanka, którą ewentualnie można by korygować w ramach udzielanego jej wspar- 11

cia. Zagadnienie usamodzielnienia winno być między innymi przedmiotem szkoleń poprzedzających ustanowienie rodziny zastępczej. W rozporządzeniu o placówkach opiekuńczo wychowawczych przygotowanie wychowanka do samodzielności określono jako jeden z głównych celów podejmowanych wobec niego działań. Doświadczenia lat ubiegłych wykazały, że niejednokrotnie dla wychowanków przebywających dłuższy czas w placówce opiekuńczo wychowawczej, usamodzielnienie wiązało się z dniem, w którym otrzymywali wyprawkę i opuszczali placówkę. Nie dawało to gwarancji, że wychowanek poradzi sobie w prostych sprawach życiowych (pranie, gotowanie robienie zakupów), racjonalnie będzie wydatkował otrzymane pieniądze i będzie potrafił samodzielnym załatwiać różne sprawy urzędowe. Dlatego dużym poparciem winny cieszyć się inicjatywy tworzenia autonomicznych grup mieszkaniowych dla wychowanków Domu Dziecka, oraz pozyskiwanie mieszkań dla usamodzielniającej się młodzieży. Proces ten oparty powinien być na maksymalnej aktywności podopiecznych pod dyskretnym okiem opiekuna. Dorosłość powinna być rozumiana przez wychowanków jako większy margines swobody, ale w powiązaniu z pełną odpowiedzialnością za podjęte działania i decyzje. Organizowanie tego typu opieki nad dzieckiem pozwoli na dobre przygotowanie dzieci do pozytywnego zafunkcjonowania w dorosłym życiu. Podążając za tym kierunkiem zmian w zakresie tworzenia lokalnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną, w Domu Dziecka w Mrągowie dokonano już szeregu zmian, dotyczą one: wprowadzenia nowego regulaminu organizacyjnego placówki, opracowania programu naprawczego placówki. Ponadto zgodnie z przyjętymi przez samorząd lokalny kierunkami zmian w zakresie organizowania opieki nad dzieckiem i rodziną Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Mrągowie zorganizowało szkolenie warsztatowe dla pracowników pedagogicznych i socjalnych Domu Dziecka, które w ramach zawartego z Zarządem Powiatu porozumienia przeprowadziło w grudniu 2001 r. Towarzystwo Nasz Dom. Szkolenie dotyczyło min.: wprowadzania indywidualnych planów pomocy dziecku i rodzinie, realizacji programów naprawczych domu dziecka. W Domu Dziecka rozpoczęty został również proces zmian w dziedzinie i metod pracy wychowawczej. Nadrzędnym celem pracy Domu Dziecka stał się jest powrót wychowanków do rodzinnych form opieki oraz praca nad przygotowaniem do samodzielności. Założenia pracy placówek opiekuńczo wychowawczych znajdujących się na terenie Powiatu Mrągowskiego oparte są na trzech priorytetach: l) tworzenie warunków jak najbardziej zbliżonych do domowych, 2) zaufania do wychowawców, 3) zorganizowanym i przemyślanym dniu pobytu wychowanków. Tak rozumiana funkcja domu pozwala wypracować nowe formy i metody pracy. Wracając do tematu usamodzielnień należy wyjaśnić, że na pomoc w usamodzielnieniu i integracji ze środowiskiem mogą liczyć pełnoletni wychowankowie rodzin zastępczych oraz wychowankowie opuszczający niektóre typy placówek opiekuńczo wychowawczych, w których zostali umieszczeni na podstawie postanowienia sądu. Wobec osób pełnoletnich, które chcą się usamodzielnić rozpoczyna się PROCES USAMODZIELNIANIA. 12

1. Dwa miesiące przed osiągnięciem pełnoletności przez wychowanka, powinien być wyznaczony opiekun procesu usamodzielnienia. 2. Opiekun wspólnie z osobą usamodzielnianą opracowuje program usamodzielnienia. 3. Osoba usamodzielniana musi za pośrednictwem Kierownika PCPR złożyć do Starosty wniosek z prośbą o usamodzielnienie i przyznanie pomocy. 4. Z osobą usamodzielnianą pracownik socjalny przeprowadza wywiad środowiskowy w celu ustalenia warunków materialnych i bytowych. Jeżeli osoba gospodaruje samotnic jej dochód nie może przekroczyć 894 zł (200% kryterium dochodowego określonego w Ustawie o pomocy społecznej). Natomiast, jeżeli osoba usamodzielniana mieszka i gospodaruje wspólnie z rodziną, to na jej pierwszego członka dochód nie może przekroczyć 312 zł (200% z 406 zł), na drugiego i dalszych powyżej 15 lat 570 zł (200% z 285 zł), a na każdego poniżej 15 lat 408 zł (200% z 204 zł). Nowe rozporządzenie przyniosło dla osób usamodzielnianych bardzo korzystne zmiany, ponieważ obecnie nie ma potrzeby sprawdzania kryterium dochodowego rodziców biologicznych. Często zdarzało się, że odnalezienie rodziców było trudne, a nawet wręcz niemożliwe co znacznie opóźniało wypłatę świadczeń związanych z procesem usamodzielnienia. Wychowankowie po dopełnieniu wszystkich warunków mogą otrzymać jednorazową pomoc pieniężną na usamodzielnienie, pomoc na kontynuowanie nauki oraz jednorazową wyprawkę rzeczową na zagospodarowanie. Wychowankowie, którzy kontynuują naukę mogą uzyskać miesięczną pomoc w wysokości 471,90 zł (30% podstawy). Na początku każdego semestru muszą dostarczyć zaświadczenie ze szkoły stwierdzające kontynuację nauki. Na pomoc taką mogą liczyć do ukończenia nauki jednak nie dłużej niż do ukończenia 25 roku życia. W ciągu 2001 roku z pomocy na kontynuowanie nauki w Powiecie Mrągowskim skorzystało 27 wychowanków rodzin zastępczych i 1 z Domu Dziecka. Z jednorazowej pomocy pieniężnej na usamodzielnienie skorzystało 15 osób z rodzin zastępczych i 3 wychowanków Domu Dziecka. Osoby usamodzielniane mogą również uzyskać pomoc w formie wyprawki rzeczowej na zagospodarowanie, jednakże z uwagi na brak środków budżetowych na powyższy cel (środki własne powiatu), nikt nie otrzymał takiej pomocy. W związku z powyższym pozostałe do uregulowania zobowiązania finansowe dotyczą 4 osób na ekonomiczne usamodzielnienie. Jednorazowej pomocy pieniężnej i pomocy na kontynuowanie nauki udziela starosta właściwy ze względu na pobyt dziecka przed umieszczeniem w rodzinie zastępczej lub placówce. Natomiast pomocy na zagospodarowanie w formie rzeczowej, w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych i znalezieniu zatrudnienia udziela starosta właściwy ze względu na miejsce osiedlenia się osoby usamodzielnianej. Oprócz różnych form pomocy finansowej bardzo ważna jest pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych. Wychowankowie rodzin zastępczych mają trochę łatwiejszą sytuację ponieważ najczęściej mogą mieszkać nadal wspólnie ze swoimi rodzinami. Natomiast wychowankowie placówek opiekuńczo wychowawczych, jeżeli kończą naukę, bądź też z własnej woli po uzyskaniu pełnoletności chcą opuścić placówkę, mają duże problemy ze znalezieniem miejsca zamieszkania. Najczęściej nie mogą bądź też nie chcą wracać do domów rodzinnych, z których przed laty zostali zabrani do placówek. Dlatego też bardzo ważne jest, aby podejmować działania zabezpieczające wychowan- 13

kom opuszczającym placówki opiekuńczo wychowawcze możliwości zamieszkania w wynajętym, bądź rotacyjnym mieszkaniu, co jest warunkiem pozwalającym na rozpoczęcie samodzielnego życia. Ważne jest nawiązywanie porozumień z organizacjami pozarządowymi, które z uwagi na fakt, że mają dodatkowe możliwości pozyskiwania środków pozabudżetowych, mogą okazać się ważnym partnerem w rozwiązywaniu problemów społecznych. PCPR w Mrągowie szukając racjonalnych rozwiązali nawiązało w tym zakresie współpracę ze Stowarzyszeniem na Rzecz Pomocy Rodzinie i Poradnictwa Specjalistycznego SY- NAPSA. Dzięki nawiązanemu porozumieniu zaistniała możliwość ubiegania się o dodatkowe środki z rezerwy budżetowej MPiPS (złożono wniosek o dofinansowanie tworzenia grupy dla dorosłych wychowanków Domu Dziecka). Podejmując się organizowania lokalnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną należy kierować się zasadą mówiącą, że: usamodzielnienie jest celem każdego pomagania i stanowi najostrzejsze kryterium oceny skuteczności działań pomocowych. III. PRZECHODZENIE Z INSTYTUCJONALNEJ FORMY OPIEKI NAD DZIEC- KIEM DO RÓŻNYCH FORM OPIEKI RODZINNEJ. Tworząc lokalny system opieki nad dzieckiem i rodziną należy pamiętać, że najistotniejszą sprawą jest umacnianie rodziny naturalnej. Każda rodzina w skutek narastających problemów związanych z życiem (wielodzietność, ubóstwo, bezrobocie itp.) może w pewnym momencie potrzebować wsparcia i pomocy. Na taką pomoc powinna zawsze liczyć ze strony instytucji i placówek, które zakresem swojej działalności nastawione są na wspomaganie rodziny. Nie zawsze jednak taka pomoc jest dostępna, bądź też nie każda rodzina zgadza się na ingerowanie osób postronnych w swoje życie. Doprowadza to do sytuacji, w której osobami szczególnie poszkodowanymi bywają dzieci. W takich sytuacjach często zachodzi konieczność ingerencji w sprawy rodzinne sądu. Należy jednak pamiętać, że oddzielenie dziecka od rodziców jest zawsze środkiem drastycznym, który powinien być zastosowany tylko wtedy, gdy już wszystkie inne środki zostały wykorzystane i/lub, gdy dziecko jest zagrożone. Tworząc lokalny system opieki nad dzieckiem i rodziną, należy więc przede wszystkim skupić się na podejmowaniu działań zmierzających do wsparcia i zachowania rodziny naturalnej. W sytuacjach, gdy niemożliwe jest zapewnienie opieki całkowitej ze strony rodziców naturalnych, zachodzi potrzeba umieszczenia dziecka w placówce opiekuńczo wychowawczej lub w innej formie opieki zastępczej. W rozumieniu ustawy o pomocy społecznej opieka zastępcza ma być pewną formą usługi, wspierającą rodziny przechodzące kryzys spowodowany czynnikami zewnętrznymi (sytuacja ekonomiczno społeczna) lub wewnętrznymi (choroba, bezrobocie). Zmierzając do realizacji powyższych zamierzeń konieczne jest podjęcie pewnych działań, które pozwolą na uświadomienie społeczeństwu istoty problemu i przyczynią się do realizacji naszych zamierzeń. Tworzenie alternatywnych rozwiązań wobec konieczności umieszczania dzieci w pla- 14

cówkach opiekuńczo wychowawczych, należy rozpocząć od: > zapoznania osób zainteresowanych problemem dzieci pozbawionych częściowej lub całkowitej opieki ze strony rodziców naturalnych z istotą i funkcją rodziny zastępczej, > wytworzenia pozytywnej atmosfery wokół tego typu opieki zastępczej, przejawiającej się w organizowaniu spotkań i konferencji, podczas których problem ten zostanie poruszony. Następnie ważną kwestią jest odpowiednie: > pozyskiwanie kandydatów zgłaszających gotowość do pełnienia funkcji rodzica zastępczego. Dobierając osoby do pełnienia funkcji rodziny zastępczej należy skrupulatnie dokonywać ich weryfikacji, aby uniknąć kwalifikowania do tej roli osób, które w zamiarze podjęcia się tego zadania widziałyby osiąganie materialnych korzyści. Niezmiernie ważne jest odpowiednie przygotowanie i przeszkolenie kandydatów na rodziców zastępczych. Przeszkolenie to powinno być przeprowadzone przez PCPR bądź na jego zlecenie przez inny podmiot spełniający wymogi dotyczące: odpowiednich kwalifikacji oraz zakresu programowego. Przeszkoleni kandydaci do pełnienia roli rodzica zastępczego powinni otrzymać stosowne świadectwo ukończenia takiego szkolenia. Dysponując odpowiednio przygotowanymi osobami gotowymi do przyjęcia dziecka, można w porozumieniu z Sądem Rodzinnym zmierzać do ograniczania umieszczania dzieci w placówkach opiekuńczo wychowawczych, a kierowaniu ich do innych rodzinnych form opieki jakimi są: rodziny zastępcze czy też rodzinne pogotowie. Tworząc lokalny system opieki nad dzieckiem i rodziną, należy pamiętać, iż umieszczanie dzieci nie w liczebnych placówkach opiekuńczo wychowawczych, a w rodzinnych formach opieki zastępczej, jest bardziej korzystne zarówno pod względem psychologicznym, pedagogicznym jak i finansowym. Należy jednak pamiętać, że osoby, które wyrażają chęć podjęcia się roli rodzica zastępczego powinny spełniać kilka istotnych warunków: - posiadać własne źródło dochodu, żeby pomoc przyznawana na utrzymanie dziecka służyła w całości dziecku a nie była źródłem utrzymania całej rodziny, - przejść stosowną kwalifikację i przeszkolenie, - poddawać się okresowemu ocenianiu przez pracownika PCPR pod względem zasadności dalszego funkcjonowania oraz poprawności wykonywania powierzonych obowiązków. Wiadome jest, że ten kierunek polityki rodzinnej może przynieść oczekiwane efekty dopiero po kilku latach, gdyż nie jest możliwe nagłe przeniesienie wszystkich dzieci mieszkających w Domu Dziecka do rodzin zastępczych. Uwarunkowane jest to od przygotowania bazy alternatywnych rozwiązań dot. umieszczania dzieci nie w placówkach opiekuńczo wychowawczych a w innych formach opieki rodzinnej. Należy również brać pod uwagę fakt, że nie wszystkie dzieci chciałyby pójść z Domu Dziecka do niespokrewnionych rodzin zastępczych, co jest podyktowane różnymi względami. Sąd Rodzinny wydając postanowienie kieruje się szczególnie zasadą dobra dziecka, dlatego warto podejmować racjonalne działania przede wszystkim w zakresie wspierania rodzin naturalnych, a w drugiej kolejności w tworzeniu rodzinnych form opieki zastępczej. 15

IV. ZORGANIZOWANIE LOKALNEGO SYSTEMU POMOCY DZIECKU KRZYWDZONEMU I RODZINIE.. O konieczności podjęcia stosownych działań w kierunku utworzenia systemu pomocy dziecku krzywdzonemu i rodzinie (szczególnie matkom), przemawiają dane liczbowe uzyskane z Policji, które wskazują ilość przeprowadzonych interwencji rodzinnych. W I półroczu 2000 r. odnotowano 635 takich zdarzeń, w których bardzo często stroną poszkodowaną moralnie i psychicznie, a niekiedy także i fizycznie były dzieci. W wielu przypadkach dzieci te, ze względu na stan nietrzeźwości swoich rodziców i panujące warunki socjalne w domu rodzinnym, nie miały odpowiednich warunków do nocnego wypoczynku. O systemie pomocy dziecku krzywdzonemu i rodzinie mówimy, gdy oferta pomocy zorganizowanej takim dzieciom na terenie miasta i gmin spełnia trzy podstawowe warunki: 1. Pracownicy wszystkich placówek pracujących na rzecz dzieci na danym terenie włączeni są w proces pomocy dzieciom źle traktowanym w rodzinach poprzez: - rozpoznawanie przypadków krzywdzenia dzieci oraz zgłaszanie ich odpowiednim organom, - posiadaną wiedzę z zakresu szybkiej interwencji kryzysowej w rodzinach, - znajomość kompetencji i zasad współpracy ze wszystkimi służbami i instytucjami, które uczestniczą w procesie pomocy dzieciom, - gotowość włączania się do takiej współpracy. 2. Pomoc udzielana dzieciom krzywdzonym i ich rodzinom jest interdyscyplinarna, co oznacza: - wspólne wypracowywanie strategii pomocy konkretnemu dziecku poprzez interdyscyplinarny zespół profesjonalistów, składający się z pedagoga szkolnego, lekarza pediatry, policjanta, pracownika socjalnego, psychologa, kuratora sądowego i innych, - wspólna realizacja strategii pomocy, podział ról, działanie, spotkania oceniające skuteczność podjętej strategii. 3. Utworzona zostanie specjalistyczna placówka, której rolą będzie: - koordynacja działań poszczególnych służb społecznych w kierunku pomocy dzieciom krzywdzonym, - specjalistyczna pomoc dzieciom ofiarom przemocy i ich rodzinom. W każdej sytuacji, aby skutecznie pomagać, w najbliższym otoczeniu dziecka w szkole, w poradni zdrowia, w świetlicy, wszyscy powinni mieć pewną wiedzę o symptomach krzywdzenia dziecka oraz możliwość podjęcia stosownych kroków. Musi istnieć system wczesnego ostrzegania. Bardzo istotną sprawą jest rozpoznanie danego terenu pod kątem funkcjonowania placówek służących specjalistyczną pomocą w tym zakresie. Opracowanie programu pomocy dziecku krzywdzonemu i rodzinie, wiąże się z wieloma aspektami. W szczególności można tu wymienić: - skalę danego problemu w środowisku lokalnym, - możliwości finansowe, - potencjał instytucjonalny, - system prawny. 16

Podejmując się pewnych działań, musimy znać regulacje dotyczące ochrony praw dziecka oraz wiedzieć, jakie możliwości pomocy dziecku krzywdzonemu dają nam obowiązujące regulacje prawne. Zamieszczone one są w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym (pozbawienie, zawieszenie, ograniczenie władzy rodzicielskiej, prawne definicje), Kodeksie Karnym (Art. 149, 175, 116, 177, 134, 185, 186, 187), Kodeksach Wykonawczych oraz Ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Musimy wiedzieć również, jakie są rozporządzenia poszczególnych resortów oraz wytyczne działań poszczególnych placówek, z którymi będziemy współpracować. Możliwości działania warunkuje również klimat wokół problemu, który znajduje wyraz w wytycznych polityki społecznej władz państwowych a w szczególności lokalnych. Przystępując do realizacji przedsięwzięcia mającego na celu stworzenie systemu pomocy dziecku krzywdzonemu i rodzinie, ważne jest aby: - program przeciwdziałania przemocy w rodzinie włączony był w programy gmin, w szczególności w działania Gminnych Komisji ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, - wyznaczony został podmiot realizujący takie zadanie, - pozyskać samorządy lokalne oraz sieć instytucji do współudziału w naszym przedsięwzięciu. Chcąc osiągnąć powyższe założenia należy podjąć trud organizowania cyklu: spotkań, zebrań, konferencji z gronem osób będących potencjalnymi partnerami w dalszym działaniu. Spotkania w gronie praktyków podejmujących z racji swoich obowiązków zawodowych interwencje w rożnych przypadkach, pozwolą poznać trudności z jakimi muszą się zmagać. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie planuje więc organizowanie spotkań: z przedstawicielami konkretnej grupy zawodowej (np. kuratorzy sądowi czy policjanci), oraz różnych grup zawodowych (pediatrzy, prokuratorzy, pracownic socjalni, pedagodzy szkolni i inni), w celu przybliżenia kompetencji poszczególnych instytucji i zawiązania bliższej współpracy między nimi, co w przyszłości ułatwi wspólne działania pomocowe skierowane na dziecko i rodzinę, z przedstawicielami władz samorządowych, w celu przybliżenia skali problemu i naświetlenia obranego kierunku działań. Spotkania takie mogą przybierać również formę: konferencji gminnych, na które oprócz władz samorządowych zapraszane będą osoby kierujące instytucjami i placówkami, z którymi zamierzamy współpracować (np. komendant policji, prezes sądu, kierownik RODK i in.). Wskazane jest, aby tego typu spotkania organizować w sposób cykliczny, gdyż ułatwi to współpracę pomiędzy tymi instytucjami. Przymierzając się do tworzenia lokalnego systemu pomocy dziecku krzywdzonemu i rodzinie, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie przy współpracy z Gminna Komisją ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Mrągowie zorganizowało 2 - dniowe szkolenie pod hasłem: Wspólnie przeciw przemocy, prowadzone przez specjalistów z Centrum Interwencji Kryzysowej z Gdańska. Szkolenie to przebiegało w formie pracy zespołów interdyscyplinarnych i miało na celu: zapoznanie z szeroko pojętą problematyką dziecka będącego ofiarą przemocy domowej, przybliżenie kompetencji poszczególnych instytucji w zakresie udzielania pomocy dziecku krzywdzonemu, unormowań prawnych w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej. Istotną sprawą była integracja przedstawicieli różnych służb społecznych i instytucji 17

lokalnych, niezbędna do podejmowanie działań pomocowych na rzecz dobra dziecka i rodziny. W szkoleniu uczestniczyli: policjanci, pracownicy socjalni, sądowy kurator społeczny, pedagog szkolny, pielęgniarki środowiskowe, wychowawcy Domu Dziecka, pracownicy PCPR w Mrągowie oraz radni samorządowi. Stwierdzam, że przeprowadzone szkolenie przyczyniło się do: - przybliżenia wiedzy na temat związany z problemem przemocy oraz tworzeniem lokalnego systemu pomocy dziecku krzywdzonemu i rodzinie, - pozyskania i przygotowania kadry, która zajmie się organizowaniem tego systemu oraz będzie służyła poradnictwem specjalistycznym w omawianym przedmiocie. Zamierzeniem jest, aby w dalszym ciągu poszerzać wiedzę zaangażowanych w tym temacie osób, poprzez ich szkolenie i przygotowywanie do podejmowania konkretnych działań. Trzeba pamiętać, że tylko wówczas, gdy nabędziemy stosownej wiedzy i umiejętności w powyższym temacie, będziemy mogli skutecznie pomagać tym, którzy oczekują naszej pomocy. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie zgodnie z nałożonymi ustawą zadaniami i kompetencjami jest zobowiązane do udzielania szeroko pojętego poradnictwa rodzinnego oraz organizowania szkoleń w zależności od potrzeb wypływających ze środowiska lokalnego. Podążając za tym tematem planuje się organizowanie i prowadzenie przez przeszkolonych i kompetentnych pracowników PCPR w Mrągowie cyklu podstawowych szkoleń skierowanych do wybranych grup społecznych, celem przybliżenia i uświadomienia problemu związanego z narastającą patologią społeczną, typu: - krzywdzenie dziecka, - interwencja w przypadku krzywdzenia dziecka w oparciu o system istniejących instytucji, - konsekwencje krzywdzenia dziecka dla ich rozwoju i funkcjonowania w życiu dorosłym, - uzależnienia i inne. Innym aspektem, na który należy zwrócić uwagę tworząc lokalny system poradnictwa i pomocy dziecku krzywdzonemu, są możliwości finansowe danego terenu działania. Zgodnie z Ustawą o pomocy społecznej z dnia 28.05.1998 r. oraz Ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26. 11. 1982 r. samorządy gminne i powiatowe mają obowiązek organizowania pomocy rodzinie w szeroko rozumianych problemach. Szczególna uwaga powinna być skupiona na problemach związanych z przemocą w rodzinie, terapią osób uza1eżnionych oraz członków ich rodzin (art. 4 ust.1 oraz art. 22 ust.1 a wspomnianej ustawy). Wspólne finansowanie wspomnianego zadania i rozłożenie tych kosztów na poszczególne gminy Powiatu Mrągowskiego, proporcjonalnie do ilości mieszkańców umożliwi: efektywniejszą realizację ustawowych obowiązków, zmniejszy obciążenie budżetu gmin w globalnym rozrachunku realizacji tychże obowiązków. V. UTWORZENIE ZINTEGROWANEJ SIECI PORADNICTWA SPECJALISTYCZ- NEGO. Aby zapobiec narastającej destrukcji społecznej, należy podjąć stosowne działania profilaktyczne i zaradcze. Istotą w tych zamierzeniach jest szeroko pojęta współpraca z wieloma instytucjami, organizacjami pozarządowymi, służbami społecznymi i innymi. Bardzo ważne jest 18

również stworzenie sieci poradnictwa rodzinnego i wsparcia rodzin dotkniętych patologią społeczną. Zorganizowanie zintegrowanego poradnictwa specjalistycznego w zakresie wspierania rodzin, jest przedsięwzięciem bardzo trudnym z uwagi na ograniczone możliwości finansowe naszego powiatu. Należy więc zastanowić się w jaki sposób, w oparciu o już istniejące zasoby ludzkie i infrastrukturalne, można rozpocząć organizowanie profesjonalnego poradnictwa specjalistycznego na naszym terenie. W tym celu Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie podjęło działania zmierzające do zgromadzenia szczegółowych informacji o wszystkich placówkach instytucjach, organizacjach pozarządowych i innych jednostkach które w swoich założeniach nastawione są na niesienie pomocy rodzinie. Opracowana została i rozesłana do GOPS, MOPS oraz różnych instytucji, stowarzyszeń i organizacji funkcjonujących na terenie powiatu mrągowskiego ankieta zbierająca dokładne dane o tych podmiotach. Zgromadzone dane posłużą do wydania informatora, zawierającego charakterystykę instytucji ze względu na działania podejmowane w nich na rzecz dzieci krzywdzonych i ich rodzin, który będzie ułatwiał rodzinom sprawne szukanie pomocy w zakresie nurtującego ją problemu. Informator taki będzie codziennym, niezbędnym narzędziem pracy wszystkich profesjonalistów pomagających dzieciom i rodzinie w różnego rodzaju sytuacjach kryzysowych. Wiedza o instytucjach z naszego terenu ukierunkuje również nasze działania mające na celu integrację sieci instytucji, co jest podstawą interdyscyplinarnej pomocy dziecku i rodzinie. Pozwoli oszacować inwestycje szkoleniowe, pokaże partnerów, na których możemy liczyć już od początku naszych działań. Uważam, że najlepszym rozwiązaniem będzie budowanie sieci poradnictwa poprzez pozyskiwanie specjalistów pracujących w wielu placówkach na terenie naszego powiatu a mianowicie: w Domu Dziecka, Rodzinnym Ośrodku Diagnostyczno - Konsultacyjnym, Poradni Pedagogiczno-Psychologicznej, Domu Pomocy Społecznej, Szkołach, Parafiach, GOPS, MOPS, Policji, Sądu, Urzędu Pracy itp. Szczególnie cennym partnerem są organizacje pozarządowe. Ich członkowie to często specjaliści z różnych dziedzin, pracujący w tych organizacjach na zasadzie wolontariatu. Ponadto organizacje pozarządowe mają możliwość pozyskiwania funduszy z różnych źródeł na realizację programów dotyczących rozwiązywania problemów społecznych. Podjęcie powyższych działań wymaga profesjonalnego skoordynowania posiadanego potencjału. W celu utworzenia zintegrowanego systemu poradnictwa specjalistycznego, w tym min. służącego pomocą dziecku krzywdzonemu i rodzinie powołany został na bazie Domu Dziecka w Mrągowie Ośrodek Interwencji Kryzysowej. Dzięki współpracy z różnymi służbami społecznymi w Ośrodku tym prowadzone są codziennie, kilkugodzinne dyżury poradnictwa specjalistycznego. Osoby zgłaszające się do tej placówki mogą uzyskać pomoc w zakresie porad prawnych, pedagogicznych, socjalnych a także fachowej porady ze strony dyżurującego funkcjonariusza Policji. Rozbudowując sieć poradnictwa specjalistycznego, PCPR w porozumieniu z Kołem Rodziców Dzieci Specjalnej Troski oraz przedstawicielami organizacji związkowych zrzeszających osoby starsze, utworzyło Punkt Informacyjny dla Osób Niepełnosprawnych i z Zaburzeniami Psychicznymi. Podczas pełnionych dyżurów społecznych osoby przeszkolone przez pracowników PCPR udzielają porad w zakresie różnych problemów: niepełnosprawność, uzależnienie, problemy rodzinne. 19

W celu ujednolicenia podejmowanych działań w zakresie organizowania sieci poradnictwa specjalistycznego, z inicjatywy Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie powołane zostało Stowarzyszenie na Rzecz Pomocy Rodzinie i Poradnictwa Specjalistycznego Synapsa. W skład którego weszli przedstawiciele różnych instytucji społecznych: sędzia rodzinny, policjant, pracownik socjalny, nauczyciel. pielęgniarka, przedstawiciele władz samorządowych i inni. Zamierzeniem jest, aby tworząc lokalną sieć poradnictwa specjalistycznego, wypracowanie wspólnych kierunków działań. Pomocne w tych zamierzeniach będzie dokładne określenie struktur i zakresu działalności poszczególnych instytucji znajdujących się na terenie naszego powiatu, służących pomocą i poradnictwem rodzinie. Ustalenie wzajemnej zależności, zakresu oraz zasad współdziałania pomiędzy tymi podmiotami, daje szansę na efektywne działanie w zakresie tworzenia sieci poradnictwa specjalistycznego, dostosowanego do potrzeb środowiska lokalnego i bazującego na posiadanym potencjale lokalnym. VI. PRZEWIDYWANE EFEKTY: 1. Opracowanie i przyjęcie do realizacji powiatowego programu opieki nad dzieckiem i rodziną daje gwarancję racjonalnego podejmowanie działań w zakresie rozwiązywania problemów w powyższym temacie. 2. Zgodność kierunków działań planowanych do realizacji w lokalnym programie z priorytetami zawartymi w wojewódzkim programie opieki nad dzieckiem i rodziną zwiększa szansę na pozyskanie z rezerwy celowej MPiPS dodatkowych środków budżetowych. 3. Zamierzenia zawarte w lokalnym programie opieki nad dzieckiem gwarantują utworzenie systemu wspierania dziecka i rodziny skierowanego na eliminowanie dysfunkcyjności wychowawczej rodziny, rozwój poradnictwa specjalistycznego, terapię rodzin, a także poprawę standardów wychowania i opieki w placówkach świadczących całodobową pomoc. oraz w placówkach wsparcia dziennego. 4. Przechodząc z instytucjonalnej formy opieki nad dzieckiem do różnych form opieki rodzinnej, mamy możliwość przekształcania dużych i kosztownych w utrzymaniu placówek opiekuńczo - wychowawczych w placówki wielofunkcyjne dostosowane do potrzeb środowiska lokalnego. Skutkiem takiego działania będzie rozłożenie kosztów związanych z utrzymaniem tejże placówki na inne źródła dochodu (możliwość włączenia się w realizację pewnych zadań przez organizacje pozarządowe). 5. Umieszczając dzieci nie w instytucji, ale w rodzinnych formach opieki zastępczej (Rodzinny Dom Dziecka, czy też rodzina zastępcza), wybieramy najbardziej korzystną zarówno pod względem psychologiczno pedagogicznym, jak i finansowym formę opieki. 6. Organizowanie pomocy w zakresie realizacji procesu usamodzielniania się wychowanków rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo wychowawczych daje gwarancję na od- 20