inż. Roman Zając Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich we Wrocławiu KODEKS DOBREJ PRAKTYKI ROLNICZEJ A WYMAGANIA OCHRONY ŚRODOWISKA W ZAKRESIE PRODUKCJI ROLNICZEJ Wstęp Prawo ochrony środowiska tworzą akty prawne o różnej randze. Aktem najwyższej rangi jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polski uchwalona w 1997r. Zapewnia ona każdemu obywatelowi prawo do korzystania ze środowiska, ale jednocześnie zobowiązuje do jego ochrony. Szczegółowe przepisy ochrony środowiska, stanowiące podstawy zrównoważonego rozwoju kraju zawarte są w różnych ustawach i rozporządzeniach wykonawczych. Poza krajowym ustawodawstwem chroniącym środowisko, jest ono chronione, jako dobro wspólne całej ludzkości: Konwencjami międzynarodowymi, Porozumieniami międzynarodowymi Porozumieniem dwustronnym i wielostronnym, w tym z Unią Europejską- Ratyfikowanymi przez Polskę. Dnia 16 grudnia 1991r. podpisany został Układ Europejski o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi. Wszedł on w życie 1 lutego 1994r. Wkrótce po upływie dwóch miesięcy Polska złożyła oficjalny wniosek o członkostwo w UE, które oznacza, że z chwilą uzyskania tego stanowiska obowiązuje prawo ochrony środowiska UE staje się dla Polski wiążące. W układzie Europejskim do problematyki ochrony środowiska przywiązuje się duże znaczenia, które m.in. zobowiązuje Polskę w art.71 do pełnego zagwarantowania, że wymogi ochrony środowiska będą od samego początku włączone do polityki. Ponadto do problematyki ochrony środowiska odnosi się w Układzie Europejskim szereg innych postanowień. W art. 68n i 69 Państwo polskie zobowiązało się poprzez przyjęcie międzynarodowych standardów ochrony środowiska do stopniowego dostosowywania i integracji prawa wewnętrznego z wymogami prawa ochrony środowiska Wspólnoty Europejskiej. W art.80 odnoszącym się w całości do ochrony środowiska za zadanie priorytetowe uznano walkę z pogarszającym się stanem środowiska. Realizacja tego zadania w myśl postanowień tego artykułu winna się koncentrować m.in. na : Zwalczanie zanieczyszczeń powietrza i wody, Zmniejszanie ilości odpadów i bezpiecznej ich utylizacji, Oddziaływaniu rolnictwa na środowisko naturalne, Ochrona lasów, flory i fauny Planowanie gospodarki gruntami Na tle wielu zadań z zakresu ochrony środowiska ujętych w Układzie Europejskim nasuwa się pytanie: czy i w jakim stopniu obowiązuje w Polsce prawo nadążania za wymogami w tym zakresie. Na pytanie to wypada dać odpowiedź pozytywną, szczególnie, gdy chodzi o postanowienia obowiązujące już w obecnej Konstytucji, w której najistotniejsze znaczenie ma art. 5 Rzeczpospolita Polska strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Oznacza to, iż zrównoważony rozwój z zapewnieniem ochrony środowiska w nowej Konstytucji uzyskał taką samą rangę jak w Konstytucji UE. Natomiast ustawy ochrony środowiska fundamentalne po Konstytucji źródło polskiego prawa ochrony środowiska ulegają systematycznej harmonizacji ze standardami UE. Dla przykładu podaje się kilka bardzo ważnych ustaw odnoszących się bezpośrednio do ochrony środowiska, szczególnie na obszarach wiejskich: v Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r.- Prawo Ochrony środowiska opublikowana w Dz.U. Nr 62 z 2001r. v Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r.- O odpadach - opublikowana w Dz.U. Nr 62 z 2001r.
v Ustawa z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne opublikowana w Dz.U.115 z 2001r. v Ustawa z dnia 26 lipca 2000r.- O nawozach i nawożeniu opublikowana w Dz.U. Nr.89 z 2000r. v Ustawa z dnia 7 grudnia- Ochrona przyrody - opublikowana w Dz.U. Nr3 z 2001r. Około 60% ogólnej powierzchni Polski jest użytkowane rolniczo. Rolnictwo poprzez produkcję powoduje zmiany właściwości wody, gleby, powietrza oraz przyczynia się do zmian bioróżnorodności w krajobrazie wiejskim. Największe zagrożenie dla środowiska ze strony rolnictwa stanowią związki azotu, które w wyniku wymycia trafiają bezpośrednio do wód powierzchniowych i gruntowych lub do atmosfery na skutek emisji amoniaku i są stracone dla produkcji rolnej. Podejmowanie działań ochronnych przez rolników na terenach wiejskich na rzecz środowiska jest nie tylko koniecznością wynikającą z różnych regulacji ustawowych, ale są również korzystne dla samych rolników gdyż: Zapewniają korzystanie w pierwszej kolejności z czystej wody, Poprawiają walory rekreacyjne terenów wiejskich, które mogą być dodatkowym źródłem dochodu dla rolnika, Pozwalają zmniejszyć wydatki na nawozy mineralne i środki ochrony roślin przy wprowadzeniu w produkcji rolnej przyjaznych dla środowiska praktyk. W 1999r. opracowany został Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, aktualnie nowelizowany w dostosowaniu do obowiązującego w Polsce prawa ochrony środowiska. Kodeks z jednej strony kształtuje właściwą postawę rolników wobec obowiązującego prawa, a informując co jest dozwolone lub zabronione, zapobiega popełnianiu wykroczeń, z drugiej strony uczy jak ograniczać ujemne oddziaływanie rolnictwa na środowisko. 1. Zarządzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównoważonym Zarządzanie polega na codziennej realizacji procesów produkcyjnych w poszczególnych działach produkcji (roślinnej i zwierzęcej) i w całym gospodarstwie. Aby zarządzać i podejmować optymalne decyzje, trzeba mieć dostęp do właściwych i aktualnych informacji o gospodarstwie. Minimalna dokumentacja potrzebna do właściwego zarządzania gospodarstwem rolnym winna obejmować: Aktualną mapę zasobności gleb w zawartości podstawowych składników i odczyn gleb, Zmianowanie i plan nawożenia (zał.) Karta dokumentacyjna pola (zał.) Stosowane środki ochrony roślin (zał.) Obrót stada zwierząt i ich wydajności (przykład zał.) Ewidencję wpływów i wydatków Organizacja produkcji roślinnej odbywa się w ramach płodozmianu, a produkcji zwierzęcej w ramach przemyślanego i racjonalnego obrotu. Płodozmian powinien obejmować 3-4 gatunki roślin na glebach lekkich i 4-5 gatunków na glebach cięższych. Ułożenie płodozmianu winno być poprzedzone szeregiem analiz i bilansów: Bilansem pasz własnych z uwzględnieniem produkcji pasz na użytkach zielonych. Przy założeniach, że obsada zwierząt nie powinna przekraczać 1,5 SD na 1ha UR Analizą warunków naturalnych gospodarstwa klasa gleb i wynikającego z niej doboru gatunków roślin Bilansu substancji organicznej(zał. -przykł.)- i składników mineralnych z uwzględnieniem racjonalnego zagospodarowania odchodów zwierząt i resztek pożniwnych lub nawozów zielonych(zał.) Roczna dawka nawozów organicznych nie może przekraczać ilości zawierającej 170 kg azotu/1ha. Doboru gatunków i odmian odpornych na patogenny, Unikania bezpośrednich następstw roślin o podobnej wrażliwości na te same patogenny (np. przemiennie rośliny jare i ozime, zbożowe i niezbożowe). W miarę możliwości we wszystkich ogniwach zmianowania: rośliny ozime / jare powinny być uprawiane wsiewki i poplony ograniczające wymywanie azotanów
Sposób uprawy roli dostosować do stanu pola po zbiorze rośliny przedplonowej i wymagań rośliny następnej Pożniwna i przedsiewna uprawa roli Przyorywanie rozdrobnionej słomy zbóż, rzepaku i kukurydzy (absolutny zakaz spalania) Unikania uproszczonej uprawy roli, gdyż temu musi towarzyszyć zwiększone zużycie chemicznych środków ochrony roślin, a w szczególności herbicydów, Chemiczne środki ochrony roślin stosować jako uzupełnienie metod agrotechnicznych, a zabiegi wykonywać na podstawie aktualnego nasilenia występowania agrofagów kierując się tzw. progiem szkodliwości. Próg szkodliwości jest to taka liczebność szkodnika, nasilenia choroby, czy liczby chwastów, przy której wartość spodziewanej utraty plonu przewyższa koszt wykonania zabiegu ochronnego. 2. Ochrona wód przed zanieczyszczeniami rolniczymi Główne rodzaje i źródła zanieczyszczeń pochodzących z rolnictwa oraz ich skutki dla środowiska. Rodzaje zanieczyszczeń Skutki dla środowiska Źródła zanieczyszczeń Składniki pokarmowe roślin, głównie azotany i fosforany Substancje toksyczne- środki ochrony roślin, metale ciężkie Pogorszenie jakości wody pitnej, nadmierny rozwój planktonu w wodach otwartych, zakwity wód Skażenie wód, zagrożenie dla życia biologicznego w wodach, wyłączenie wód z rekreacji Nawozy organiczne lub mineralne w nadmiernych dawkach lub w zły sposób składowane lub stosowane Chemiczna ochrona roślin, stosowanie osadów ściekowych i kompostów przemysłowych Drobne organiczne i nieorganiczne cząstki gleby, tworzące zawiesinę Zagrożenie dla życia biologicznego, wyłączenie wód z rekreacji, trudny przesył wody Erozja wodna i wietrzna, stosowanie nawozów naturalnych i organicznych Miejsce gromadzenia odchodów zwierzęcych oraz odpadów stanowią największe źródło zanieczyszczenia wód gruntowych w obrębie zagrody wiejskiej. Dlatego tak ważne jest posiadanie szczelnych podłóg w pomieszczeniach inwentarskich, szczelnych zbiorników bezodpływowych na stałe i płynne odchody i odpady gospodarskie. Obornik może być gromadzony i przechowywany tylko i wyłącznie na powierzchniach utwardzonych i szczelnych (płyty gnojowe, podłogi w pomieszczeniach inwentarskich) uniemożliwiających przenikanie wycieków do gruntu, oraz zaopatrzonych w instalacje odprowadzające wycieki do szczelnych zbiorników na gnojówkę i wodę gnojową. Pojemność płyty gnojowej powinna zapewniać możliwość przechowywania obornika przez okres 6 m-cy. W praktyce powierzchnia płyty obornikowej, przy wysokości pryzmy obornika 2 m powinna wynosić 3,5 m 2 na 1 sztukę dużą inwentarza. Nie należy jak to jest często stosowane, przechowywanie obornika w pryzmach polowych. Pojemność zbiorników na gnojówkę musi wystarczać na przechowanie na okres również 6-ciu miesięcy. Potrzebna pojemność zbiornika na gnojówkę wynosi 2,4 m 2 na 1 sztukę dużą, a wraz z wodą gnojową 3,0 m 3 na 1 sztukę dużą. Natomiast przy bezściółkowym systemie utrzymania zwierząt (bydło, trzoda) pojemność zbiornika na gnojowicę powinna wynosić 11 m3 na 1 sztukę dużą na 6-cio miesięczny okres magazynowania. Nie wolno do zbiorników na gnojowicę odprowadzać innych ścieków (komunalnych) i odpadów płynnych z wyjątkiem wody z mycia i instalacji udojowych. Również soki kiszonkowe przenikające do wód powierzchniowych i gruntowych nie tylko je zanieczyszczają ale są stratą azotu dla rolnictwa. Z 25 ton zakiszonej masy zielonej (średni plon masy zielonej z 1 ha) odpływa ok. 14 kg cennego azotu. Dlatego też zakiszanie i przechowywanie pasz soczystych powinno się odbywać w silosach lub na płytach obornikowych o szczelnym podłożu i wyposażonych w studzienki zbiorcze na odcieki. Soki te należy rozlewać na użytki rolne z których pochodziła zakiszana masa zielona. Natomiast ścieki komunalne ze zbiorników bezodpływowych w żadnym wypadku nie mogą być rozlewane na pola a jedynie dostarczane do najbliższej oczyszczalni ścieków. W gospodarstwie domowym istnieje szereg odpadów, które powinny być tak zagospodarowane aby nie były źródłem zanieczyszczenia wód gruntowych.
Odpady organiczne takie jak resztki pożywienia, zielona masa, - winny być kompostowane lub usuwane na pryzmy obornika. Odpady papierowe spalane w piecach Odpady nieorganiczne (tworzywa sztuczne, metale, szkło) posegregowane-przekazywać do punktów zbiórki odpadów lub na wysypiska wiejskie nigdy do lasów i rowów. Zużyte oleje i smary przekazywać do stacji benzynowych lub innego punktu zbiorczego. Przyczynami zanieczyszczenia wód z obszarów użytków rolnych mogą być nadmierne, nie kontrolowane dawki nawozów organicznych, mineralnych, i środków ochrony roślin, a także niewłaściwy sposób i terminy ich stosowania. Nie należy stosować: - wszelkich nawozów na glebach zalanych wodą oraz przykrytych śniegiem lub zamarzniętych do głębokości 30 cm, - nawozów naturalnych (obornik, gnojówka, gnojowica, ścieki i osady ściekowe) i mineralnych azotowych na glebach bez okrywy roślinnej na stokach o nachyleniu większym niż 10%, - gnojówki i gnojowicy pogłównie na rośliny przeznaczone do bezpośredniego spożycia przez ludzi, - obornika, gnojówki i gnojowicy w odległości mniejszej niż 20 m od stref ochronnych źródeł i ujęć wody, brzegu zbiorników oraz cieków wodnych, - gnojówkę, gnojowicę, ścieki i osady ściekowe na gruntach na których woda gruntowa zalega płycej niż 1,2 m. Dawki nawozów naturalnych (obornik, gnojówka, gnojowica) należy ustalać wg zawartości w nich azotu działającego. Azot działający wykazuje takie samo działanie nawozowe jak azot nawozów mineralnych Przy przeliczeniu azotu całkowitego podanego w załączniku na azot działający należy posługiwać się wzorem: azot działający = azot całkowity x równoważnik nawozowy Gdzie równoważnik nawozowy wynosi: - dla obornika: jesienią 0,30, wiosną 0,30. - dla gnojowicy: jesienią 0,50, wiosną 0,60. - dla gnojówki: jesienią 0,50, wiosną 0,80. Roczna dawka nawozu naturalnego nie może przekraczać jego ilości zawierającej 170 kg azotu całkowitego na 1 ha użytków rolnych. Jeżeli ilość nawozów naturalnych produkowanych w gospodarstwie, przeliczonych na azot całkowity przekracza 170 kg azotu na 1 ha, wskazuje to na nadmierną obsadę inwentarza. W takim wypadku rolnik powinien albo zmniejszyć obsadę inwentarza, albo mieć umowę na sprzedaż nadwyżkowych ilości nawozów naturalnych. Przyjmując 170 kg azotu całkowitego na 1 ha użytków rolnych jako optymalną dawkę, która w najmniejszym stopniu wpływa na zanieczyszczenie wód gruntowych związkami azotu zaleca się stosowanie: - nie więcej jak 40 ton obornika na 1 ha - nie więcej jak 45 m 3 gnojowicy na 1 ha Optymalnymi terminami stosowania nawozów naturalnych ze względu na najmniejsze straty azotu zarówno w formie gazowej (amoniak) jak i przesiąku do wód gruntowych jest wczesna wiosna. Nawozy naturalne po wywiezieniu na pole muszą być nie później jak następnego dnia przyorane lub wymieszane z glebą. Pogłówne stosowanie nawozów naturalnych w postaci stałej i płynnej dopuszczalne jest tylko na użytkach zielonych i wieloletnich uprawach polowych. Stosowanie ścieków jest dozwolone do nawadniania i nawożenia użytków rolnych oraz stawów, przeznaczonych do hodowli i chowu ryb, po uprzednim uzyskaniu pozwolenia wodno prawnego. Nawozy mineralne szczególnie azotowe powinny być stosowane w dawkach odpowiadających potrzebom nawozowym roślin. W tym względzie należy wziąć pod uwagę różnicę pomiędzy potrzebami nawozowymi roślin i ilością azotu działającego w zastosowanych nawozach naturalnych. Przy stosowaniu środków ochrony roślin oprócz rozważnego rozpoznania patogena i terminu zastosowania środka należy:
- zapoznać się z prognozą pogody, a w szczególności z siłą i kierunkiem wiatru, - sprawdzić, czy sprzęt używany do oprysku jest sprawny technicznie, wymóg atestu oraz przeszkolenia w zakresie bezpiecznego dla ludzi i środowiska wykonania zabiegu, - znać prawidłowy sposób przechowywania, przemieszczania, mieszania i przygotowywania określonego stężenia roztworów. Zapoznanie się z instrukcją stosowania środka ochrony roślin, - pozostawić bez oprysku obrzeża pól, głównie tych które graniczą z zadrzewieniami, rowami, żywopłotami, oczkami wodnymi śródpolnymi. Te enklawy są bardzo ważnym siedliskiem dla pożytecznych owadów, ptaków sprzymierzeńców rolnika, - wcześniej powiadomić sąsiadów, szczególnie posiadaczy pszczół o terminie stosowania środka owadobójczego, którego działanie jest niebezpieczne dla pszczół - pamiętać, że chemiczne środki ochrony roślin można stosować sprzętem naziemnym, na polach oddalonych co najmniej 5 m od dróg publicznych, i co najmniej 20 m od zabudowań, ogrodów, pasiek, plantacji roślin zielarskich, rezerwatów i parków przyrody, linii brzegowej wód powierzchniowych i od granic strefy ochronnej, ujęć wody pitnej, - pamiętać aby wodę z mycia zbiornika opryskiwacza wypryskać na chronionym polu, - puste opakowania po chemicznych środkach ochrony roślin bezwzględnie odstawiać tam skąd środek został zakupiony. Inne pozbycie się tych opakowań nie może wchodzić w rachubę. 3. Ochrona gruntów rolnych Gleba, obok przebiegającego bardzo powoli ale stale procesu tworzenia, podlega równocześnie procesom degradacji fizycznej, chemicznej i biologicznej. Degradacja gleb powoduje również określone skutki środowiskowe, wykraczające poza samo środowisko glebowe. Wszystkie wymienione procesy degradacji w konsekwencji prowadzą do zmniejszenia żyzności gleby, czyli jej zdolności do wydawania dużych i o dobrej jakości plonów. Ochrona gleby jest szczególnym obowiązkiem rolnika, dla którego stanowi ona warsztat pracy i podstawę utrzymania. a/ Degradacja fizyczna Polega na stracie określonej masy gleby w wyniku procesów erozji wodnej i wietrznej oraz na pogorszeniu właściwości powietrzno-wodnych gleby (zaskorupianie, zbitość, rozpływanie się gleby). Szkodliwość erozji wodnej polega na niszczeniu wierzchniej warstwy gleby oraz na przemieszczaniu cząstek glebowych i składników mineralnych zawartych w glebie do wód powierzchniowych. Zagrożeniem dla jakości wód stanowią azot i fosfor. Przeciwdziałanie erozji wodnej to przede wszystkim: - trwałe zadarnianie lub zalesienie gruntów na stokach o nachyleniu 12 o - zabiegi przeciwerozyjne (głęboszowanie, uprawa bezorkowa) na gruntach o nachyleniu 6 o -12 o, - zabiegi uprawowe w kierunku poprzecznym do nachylenia stoku na gruntach położonych na stokach o nachyleniu do 6 o (pług obracalny), - stosowanie płodozmianu przeciwerozyjnego (motylkowe, ich mieszanki z trawami oraz rośliny ozime w skład których poleca się żyto, pszenżyto i rzepak, oraz uprawę poplonów ścierniskowych i ozimych). Szkodliwość erozji wietrznej polega na zwiewaniu wierzchniej warstwy gleby, przez co następuje odsłanianie korzeni roślin, i zanieczyszczanie wód powierzchniowych cząsteczkami gleby w których są składniki mineralne i organiczne a także pozostałości środków ochrony roślin. Przeciwdziałanie erozji wietrznej to przede wszystkim:
- zakładanie, pielęgnowanie, oraz utrzymanie tam gdzie są śródpolnych zadrzewień i zakrzaczeń, - stałe utrzymanie gleby pod okrywą roślinną (rośliny wieloletnie, zielone pola), - stosowanie uprawy bezorkowej (bez odwracania gleby), unikania stosowania glebogryzarki), - zalesianie lub zakrzaczanie występujących na terenie gospodarstwa wydm. Gleba o dobrej strukturze zapewnia roślinom i organizmom glebowym właściwe stosunki powietrzno-wodne. Utrzymanie dobrej struktury gleby jest wynikiem świadomego postępowania rolnika i powinno polegać na: - właściwym doborze i kolejności roślin w zmianowaniu, - zabiegi uprawowe winne zapewnić dobre spulchnianie roli i wyrównanie jej powierzchni (pług obracalny lub wahadłowy) - utrzymanie właściwego stanu wierzchniej warstwy gleby uprawa pożniwna (gruber) - utrzymania optymalnego odczynu gleb i zawartości w niej substancji organicznej, - zapewnienie sprawnego działania systemu melioracyjnego, odwadniającego i nawadniającego glebę. b/ Degradacja chemiczna Polega na stratach składników pokarmowych roślin, nagromadzenia substancji szkodliwych oraz na zakwaszeniu i zasalaniu gleb. Proces ten prowadzi do zmniejszania żyzności gleb oraz zanieczyszczania wód powierzchniowych i gruntowych. Aby skutecznie temu przeciwdziałać poprzez odpowiednie zarządzanie gospodarstwem rolnym musimy znać jakość swoich gleb. Współpraca ze Stacją Chemiczno-Rolniczą i zalecanie jej odpowiednich badań gleb pozwoli na podjęcie odpowiednich decyzji. Jako gleby zdegradowane należy traktować gleby silnie zakwaszone i o bardzo niskiej zawartości przyswajalnych składników pokarmowych. Odczyn gleby wywiera wpływ bezpośredni i pośredni na wzrost, rozwój i plonowanie roślin. Wpływ pośredni polega na zmianie przyswajalności składników pokarmowych, zmianie toksyczności składników szkodliwych, a także na zmianach składu i aktywności mikroorganizmów glebowych. Badania odczynu gleby należy zlecać nie rzadziej niż co 4-6 lat. Wyniki badań przekazywane są rolnikowi w postaci mapek odczynu i potrzeb wapnowania gleb. Dla orientacji podaje się: Odczyn gleby Potrzeby wapnowania - bardzo kwaśny ph do 4,5 konieczne - kwaśny ph 4,6-5,5 potrzebne - lekko kwaśny ph 5,6-6,8 wskazane - obojętny ph 6,8-7,2 ograniczone / zbędne - zasadowy ph od 7,2 zbędne
Kwaśnemu odczynowi gleby towarzyszy często niedobór magnezu. Jeżeli jest on potwierdzony analizą gleby, należy stosować nawozy wapniowo-magazynowe. Do odkwaszania gleb można stosować tylko nawozy wapniowe i wapniowomagazynowe dopuszczone do obrotu i stosowania w rolnictwie. Każda partia takich nawozów musi posiadać atest, który niezbędny jest do ustalania dawki na hektar. Nawozy wapniowe powinny być rozsiewane, najlepiej po żniwach i winne być wymieszane z glebą. Można je również stosować na przedwiośniu na glebę powierzchniowo zamarzniętą nie podtopioną. Nawozy wapniowe nie mogą się znaleźć w bezpośrednim kontakcie z nawozami naturalnymi, gdyż w wyniku reakcji chemicznych zachodzą straty azotu. Aby uzyskiwać zadawalające i dobrej jakości plony koniecznym staje się zaopatrzenie roślin w podstawowe składniki pokarmowe, azot, fosfor i potas. W celu uniknięcia nadmiaru tych składników w glebie (nadmiar wymywany zanieczyszcza wody gruntowe i powierzchniowe) należy zlecić Stacji Chemiczno-Rolniczej wykonania badań na zawartość przyswajalnych form w odstępach czasu co 4-6 lat. Za optymalną ze względów produkcyjnych i ekonomicznych i ekologicznych uznaje się zasobność gleb w przyswajalne składniki oznaczone na mapie barwą żółtą. Na takich glebach dawki nawozów naturalnych i mineralnych winne odpowiadać potrzebom pokarmowym roślin (Załącznik). Na glebach o bardzo niskiej i niskiej zawartości podstawowych składników, na mapie oznacza się barwą brunatną i czerwoną. W takim wypadku konieczne jest stosowanie zwiększonej ilości fosforu i potasu do ok. 50% od ich pobrania. Na glebach o wysokiej i bardzo wysokiej zawartości fosforu i potasu, oznaczonych na mapie barwą niebieską i zieloną, dawki tych składników mogą być mniejsze o ok. 50% od potrzeb pokarmowych roślin. Należy pamiętać, że żywienie roślin musi być zrównoważone, to znaczy każdy składnik powinien być roślinie dostarczony w optymalnej ilości, a wszystkie składniki muszą do siebie pozostawiać w optymalnym stosunku. Niedobór lub nadmiar jednego powoduje ograniczenie plonu i jego jakości, oraz niekorzystnie oddziaływuje na środowisko przyrodnicze. c/ Ochrona przed degradacją biologiczną Degradacja biologiczna obejmuje procesy zmniejszania się zawartości substancji organicznej (węgla organicznego) oraz niekorzystne zmiany w składzie mikroflory i mikrofauny glebowej. W składzie mikroflory i mikrofauny zaczynają przeważać mikroorganizmy szkodliwe dla roślin. Substancja organiczna wpływa korzystnie na cechy biologiczne, chemiczne i fizyczne gleby. W miarę jej wzrostu poprawia się struktura i łatwość uprawy gleby, zwiększa się jej pojemność wodna i zawartość składników pokarmowych oraz polepsza odporność gleby na erozję i degradację fizyczną i chemiczną. Stosowanie dobrze rozłożonego obornika i kompostów, przyorywanie resztek pożniwnych w tym słomy (nie palenie) z dodatkiem azotu oraz uprawa roślin wieloletnich (rośliny motylkowe i ich mieszanki z trawami) zwiększają aktywność biologiczną, a zarazem i żyzność gleby. Glebę taką zamieszkują różnorodne i liczne organizmy (bakterie, grzyby, drobne zwierzęta), które spełniają właściwą dla każdego gatunku rolę w utrzymaniu żyzności gleby. Np. obecność widocznych gołym okiem
dżdżownic świadczy o żyzności gleby jak również o braku szkodliwych zanieczyszczeń gleby. Do czynników oddziałujących ujemnie należą natomiast stosowanie nadmiernych dawek nawozów mineralnych i gnojowicy, oraz uprawy po sobie roślin powodujących tzw. zmęczenie gleby (koniczyna, burak, łubin). Do zmianowań wysyconych zbożami (częsta praktyka w gospodarstwach rolnych) powinno się wprowadzać rośliny sanitarne (owies, rzepak, rośliny strączkowe) zapobiegające nagromadzaniu organizmów szkodliwych. ZAŁĄCZNIKI: Gospodarowanie zgodnie z ochroną środowiska 1) Zmianowanie i plan nawożenia 2) Kartą dokumentacyjna pola 3) Stosowane środki ochrony roślin 4) Przykład obrotu stada bydła 5) Przykład obrotu stada trzody chlewnej 6) Uwagi do obrotu stada 7) Współczynniki przeliczeniowe dla ważniejszych grup zwierząt 8) Ilość nawozów naturalnych i składników w nawozach od 1 sztuki zwierząt na rok 9) Współczynniki reprodukcji i degradacji substancji organicznej 10) Pobranie składników na jednostkę plonu roślin 11) Dawki wapna w tonach Ca O/ha 12) Zawartość składników mineralnych w nawozach organicznych 13) Ilość składników pokarmowych zawartych w resztkach pożniwnych 14) Wykorzystanie składników pokarmowych z nawozów organicznych i mineralnych. 15) Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi ( 699 i 700 )z dnia 14 maja 2002r. 16) Wykaz adresowo-towarowy gospodarstw ekologicznych Dolnego Śląska Opracowano na podstawie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej