Co rolnik wiedzieć powinien?

Transkrypt

1 Co rolnik wiedzieć powinien? Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej Prawo ochrony środowiska tworzą akty prawne o różnej randze. Najważniejszym z nich jest Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, uchwalona w 1997 r., która zapewnia każdemu obywatelowi prawo do korzystania ze środowiska, ale jednocześnie zobowiązuje wszystkich do jego ochrony. Szczegółowe przepisy ochrony środowiska, stanowiące podstawy zrównoważonego rozwoju kraju, zawarte są w różnych ustawach i rozporządzeniach wykonawczych. Szczególna odpowiedzialność za ochronę środowiska przypada rolnictwu, które użytkuje około 60% ogólnej powierzchni kraju, a przez działalność produkcyjną powoduje zmiany właściwości wody, gleby, powietrza oraz przyczynia się do zmian bioróżnorodności w krajobrazie wiejskim. Urządzanie obszarów wiejskich i zarządzanie tą przestrzenią musi być podporządkowane zasadom rozwoju zrównoważonego, przyjętym na Szczycie Ziemi w 1992 r. w Rio de Janeiro. Realizacja tych celów wymaga świadomości ekologicznej i prawnej całego społeczeństwa. W budowaniu tej świadomości, w obszarze rolnictwa, ma pomóc Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej. Kodeks, informując co jest dozwolone lub zabronione zapobiega popełnianiu wykroczeń, kształtuje więc właściwą postawę rolników wobec obowiązującego prawa oraz uczy jak ograniczać ujemne oddziaływanie rolnictwa na środowisko. Zasady Kodeksu dotyczą sześciu głównych dziedzin: urządzania i zarządzania gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównoważonym, ochrony wód, ochrony gruntów rolnych, ochrony powietrza, ochrony krajobrazu i bioróżnorodności oraz infrastruktury obszarów wiejskich. 1. Urządzanie i zarządzanie gospodarstwem rolnym w rolnictwie zrównoważonym. Gospodarstwo rolne w systemie rolnictwa zrównoważonego jest traktowane nie tylko jako przedsiębiorstwo produkcyjne, ale również jako część otaczającego go ekosystemu, z którym jest ściśle związane. Produkcja w gospodarstwie rolnym odbywa się w oparciu o naturalne zasoby środowiska, na które składają się woda, gleba, powietrze i krajobraz z jego bio-różnorodnością. Prawidłowo urządzone i zarządzane gospodarstwo powinno spełniać trzy podstawowe cele: produkcyjno-ekonomiczny, ekologiczny i społeczny. Cel produkcyjno-ekonomiczny polega na wytwarzaniu określonej ilości produktów rolnych i zapewnieniu odpowiedniego poziomu dochodów rolnika. Cel ekologiczny polega na właściwym wykorzystaniu zasobów środowiska przyrodniczego i utrzymaniu jego długookresowej równowagi. Cel społeczny sprowadza się do spełnienia oczekiwań pozostałych członków społeczeństwa w zakresie pięknego krajobrazu rolniczego, w którym można z przyjemnością przebywać i wypoczywać. Spełnienie tych celów jest możliwe jedynie w gospodarstwie dobrze urządzonym i właściwie zarządzanym. Dobrze urządzone gospodarstwo powinno posiadać przynajmniej dwa podstawowe działy produkcji, to jest produkcję roślinną i produkcję zwierzęcą. Zarządzanie polega na codziennej realizacji procesów produkcyjnych w poszczególnych działach produkcji i w całym gospodarstwie. Odnośnie produkcji roślinnej dotyczy to w szczególności gospodarki składnikami mineralnymi, integrowanej ochrony roślin i systemu płodozmiennouprawowego. Gospodarka składnikami mineralnymi i substancją organiczną powinna się opierać na ich bilansach. W bilansach uwzględnia się przychody składników ze wszystkich źródeł oraz ich rozchód z plonami roślin zabieranymi z pola. Różnica pomiędzy dopływem i odpływem stanowi saldo bilansu, które może być dodatnie (nadmiar składników) lub ujemne (niedobór składników). Właściwa gospodarka składnikami mineralnymi wymaga posiadania peł nego rozeznania odnośnie jakości gleb i stanu ich żyzności. Zagospodarowanie rozłogu gruntów Zagospodarowanie rozłogu gruntów powinno być dostosowane do warunków fizjograficznych (poziom wody gruntowej, położenie pól w rzeźbie terenu) Na gruntach o poziomie wody cm powinny być zlokalizowane łąki, przy poziomie wody cm można prowadzić użytkowanie przemienne pastwiskowo-kośne. Grunty położone na stokach o nachyleniu powyżej 20% powinny być trwale zadawnione lub zalesione. Część gruntów w gospodarstwie może być okresowo wyłączona z użytkowania rolniczego to znaczy ugorowana lub odłogowana. Ugory i odłogi powinny być stale pokryte okrywą roślinną, najlepiej trawiastą,

2 przynajmniej raz w roku skoszoną (biomasa pozostawiona jako mulisz) z uwzględnieniem okresów lęgowych ptactwa. Rozłóg użytków zielonych należy podzielić na kwatery o wielkości dostosowanej do zaplanowanego systemu użytkowania, najlepiej pastwiskowo-kośnego. Tereny spełniające różne funkcje i odmienne zagospodarowanie powinny być podzielone wewnętrznymi drogami, umożliwiającymi przemieszczania maszyn i zwierząt gospodarskich. Organizacja produkcji roślinnej i zwierzęcej Organizacja produkcji roślinnej odbywa się w ramach płodozmianu, a zwierzęcej w ramach racjonalnego obrotu stadem Liczba i dobór gat. zwierząt powinien być dostosowany do możliwości produkcji pasz własnych i wyprodukowanego nawozu naturalnego (obsada max 1,5 DJP/1 ha UR) Racjonalny płodozmian powinien obejmować 3-4 gatunki roślin na glebach lekkich i 4-5 gatunków roślin na glebach cięższych. Przed ułożeniem płodozmianu powinno się przeprowadzić szereg analiz i bilansów dotyczących: pasz własnych, warunków naturalnych gospodarstwa, substancji organicznej i składników mineralnych, wymagań środowiskowych całego gospodarstwa i poszczególnych pól Organizacja płodozmianu w aspekcie środowiskowym powinna być podporządkowana celowi, jakim jest utrzymanie możliwie jak największej powierzchni gruntów pod okrywą roślinną w okresie całego roku Sposób uprawy roli powinien być dostosowany do stanu pola po sprzęcie rośliny przedplonowej, wymagań rośliny następczej i posiadanego sprzętu uprawowego Trwałe użytki zielone powinny być w sposób trwały i racjonalny wykorzystywane zarówno w aspekcie produkcyjnym jak i ekologicznym Nie wolno dopuścić do niekontrolowanego odłogowania, zdziczenia, użytków zielonych (przynajmniej raz w roku powinny być koszone lub wypasane) Bilans składników mineralnych oraz substancji organicznej W bilansie azotu po stronie przychodów uwzględnia się azot z nawozów naturalnych, organicznych i mineralnych, azot z przyoranych części roślin oraz azot wiązany biologicznie przez rośliny motylkowe. Po stronie rozchodów jedyną mierzalną pozycja jest azot zbierany z pola wraz z plonem. Bilans azotu nie może być zrównoważony, gdyż są jego pewne straty do środowiska. Bezpieczne dla środowiska jest dodatnie saldo bilansu azotu, nie przekraczające 30 kg N na 1 ha UR. W bilansie fosforu i potasu uwzględnia się takie czynniki jak w przypadku azotu Na glebach o bardzo niskiej i niskiej zawartości fosforu i potasu zaleca się stosowanie większych o około 50% od ich pobrania ilości składników w nawozach, zaś na glebach zasobnych w te składniki ich dawki w nawozach można zmniejszyć o około 50% w stosunku do pobrania z plonami roślin. Zapotrzebowanie na nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe w gospodarstwie ustala się na podstawie badań odczynu i zawartości przyswajalnego Mg w glebach. W gospodarstwie należy sporządzić uproszczony bilans substancji organicznej posługując się współczynnikami reprodukcji i degradacji. Reprodukcja substancji organicznej następuje pod wieloletnimi uprawami polowymi (rośliny motylkowe i ich mieszanki z trawami), a szczególnie na trwałych użytkach zielonych. Proces degradacji przeważa pod roślinami okopowymi, kukurydzą, w mniejszym stopniu pod zbożami. Przy ujemnym saldzie bilansu substancji organicznej należy zmienić sposób gospodarowania (większy udział roślin wieloletnich, większa ilość nawozów naturalnych i masy poplonów, ochronna uprawa gleby) Ujemne saldo bilansu substancji organicznej utrzymujące, się przez kilka bądź kilkanaście lat, może prowadzić do degradacji gleby. Integrowana ochrona roślin Integrowana ochrona roślin polega na łączeniu metod biologicznych, agrotechnicznych i chemicznych, które utrzymują populacje agrofagów poniżej progów szkodliwości. Metody biologiczne polegają na: trwałym lub okresowym wprowadzaniu wrogów naturalnych danego agrofaga na plantację (sady, szkółki), stworzeniu optymalnych warunków dla rozwoju i ochrony pożytecznych organizmów występujących w naturalnym krajobrazie upraw polowych, wykorzystywaniu biopreparatów opartych głównie na szczepie bakterii Bacillus thuringiensis Metody agrotechniczne polegają na: właściwej konstrukcji płodozmianu, doborze gat. i odmian roślin odpornych na agrofagi, stosowaniu normy wysiewu, terminu i rozstawy rzędów uwzględniających biologię agrofagów. W płodozmianie powinny występować przemiennie rośliny jare i ozime, zbożowe i niezbożowe, uprawiane w

3 szerokich rzędach i zwartym łanie. Rośliny atakowane przez choroby przenoszone za pośrednictwem gleby i resztek pożniwnych, mogą przychodzić na to samo pole w określonych odstępach czasu. Pierwszeństwo w uprawie należy dawać odmianom odpornym na określone agrofagi Mieszanki międzygatunkowe są bardziej odporne na porażenie przez choroby i szkodniki od zasiewów jednogatunkowych. Podstawowa uprawa roli ogranicza konkurencję chwastów w stosunku do rośliny uprawnej, najbardziej efektywna w ograniczaniu zachwaszczenia jest pożniwna oraz przedsiewna uprawa roli. Skuteczność mechanicznych zabiegów pielęgnacyjnych zależy od fazy rozwojowej chwastów. Chemiczne środki ochrony roślin, wywołują największe zmiany w środowisku, należy stosować je jako uzupełnienie metod agrotechnicznych i biologicznych i zawsze zgodnie z instrukcją. Przed planowanym terminem przeprowadzania zabiegu ochrony roślin należy rozważyć zagrożenia w stosunku do przyrody oraz przedsięwziąć odpowiednie działania zapobiegawcze (pozostawienie bez oprysku obrzeży pól z uwagi na ochronę pożytecznych owadów, dokładne zabezpieczenie i siew na odpowiednią głębokość zaprawionego ziarna, przestrzeganie okresów ochronnych pszczół, nie wypuszczanie na pastwisko bezpośrednio po zastosowaniu herbicydów. Zabiegi ochrony roślin należy wykonywać podczas bezwietrznej pogody i w miarach możliwości w godzinach wieczornych. 2. Ochrona wód Stan czystości wód ocenia się na podstawie szeregu wskaźników fizycznych i chemicznych oznaczonych laboratoryjnie. Jednym z podstawowych kryteriów oceny przydatności wody do picia jest zawartość w niej azotanów. Zawartość azotanów w wodzie pitnej nie może przekraczać 10 mg azotu azotanowego (N-NO 3) w 1 litrze wody. Jak wykazały badania, ponad 50% studni kopanych w gospodarstwach wiejskich dostarcza wody, w której zawartość azotanów przekracza ustalony limit. Źródła zanieczyszczenia wód dzielimy na pozarolnicze i rolnicze. Źródła rolnicze dzielą się z kolei na punktowe i obszarowe. Do źródeł punktowych zalicza się zagrodę wiejską, a niekiedy całą wieś w tak zwanej zabudowie zwartej. Rolniczymi źródłami punktowymi mogą być również wiejskie wysypiska śmieci, nieszczelne instalacje sanitarne, składowiska stałych i płynnych odchodów zwierzęcych. Obszarowe źródła zanieczyszczeń to użytki rolne, a szczególnie grunty rolne i sady. Ochrona wód przed zanieczyszczeniami punktowymi Nawozy naturalne są bardzo cennym źródłem składników pokarmowych roślin i dlatego należy do minimum ograniczyć straty tych składników (składowanie w zwartych pryzmach i pod przykryciem). Miejsce gromadzenia odchodów oraz odpadów gospodarskich stanowią największe źródło zanieczyszczenia wód gruntowych na terenie zagrody wiejskiej, dlatego aby temu zapobiec należy wykonać podłogi w pomieszczeniach inwentarskich oraz zbiorniki na stałe i płynne odchody oraz odpady gospodarskie. Padłe zwierzęta gospodarskie nie mogą być zakopywane ani zagrzebywane w pryzmach obornika czy kompostu. Powinny być dostarczane do miejsc utylizacji. Płyty i zbiorniki do przechowywania nawozów naturalnych Wszystkie produkowane w gospodarstwie płynne i stałe nawozy naturalne oraz odpady powinny być przechowywane w specjalnych, szczelnych zbiornikach lub płytach usytuowanych zgodnie z wymaganiami prawa budowlanego. Pojemność płyty gnojowej powinna zapewniać możliwość gromadzenia i przechowywania obornika przez okres co najmniej 6 miesięcy. Zależy ona od wysokości pryzmy obornika, przy 2 m wysokości i przy alkierzowym systemie utrzymania zwierząt powinna wynosić około 3,5 m 2 na jedną dużą jednostkę przeliczeniową. Nie należy przechowywać obornika w pryzmach polowych, gdyż prowadzi to do zanieczyszczenia wód gruntowych i przenawożenia powierzchni pod pryzmą. Pojemność zbiornika na gnojówkę i gnojowicę powinna wystarczyć na przechowywanie tych nawozów przez okres co najmniej 6 miesięcy (poj. zbiornika na gnojowicę na 1 DJP wynosi 10 m 3, a zbiornika na gnojówkę przynajmniej 3.0 m 3). Do zbiornika na gnojowicę nie należy odprowadzać substancji pochodzących z domowych urządzeń sanitarnych. Inne rozwiązania związane z ochroną wód Wszystkie, produkowane w gospodarstwie pasze soczyste powinny być przechowywane w specjalnych zbiornikach (silosach) lub na płytach zlokalizowanych zgodnie z zasadami prawa budowlanego. Przy kiszeniu świeżej masy roślinnej tworzą się soki kiszonkowe, które powinny być odprowadzane do

4 studzienek zbiorczych, w które powinny być wyposażone urządzenia do przechowywania. Nie zaleca się sporządzania pryzm kiszonkowych bezpośrednio na gruncie, gdyż dochodzi wtedy do zanieczyszczenia wód gruntowych oraz gleby bezpośrednio pryzmą. Zalecane jest sporządzanie sianokiszonek, z których nie ma praktycznie wycieków soków. Gospodarstwo powinno być wyposażone w szczelny zbiornik na ścieki bytowe, przydomową oczyszczalnie ścieków lub podłączone do zbiorczej sieci kanalizacyjnej. Nie należy odprowadzać ścieków bezpośrednio do wód powierzchniowych, ani rozlewać ich na pola. W gospodarstwie rolnym powinno się segregować i odpowiednio zagospodarować odpady domowe poprzez: kompostowanie odpadów organicznych, odpady papierowe spalać w piecach c.o. lub kuchennych, inne odpady nieorganiczne a zwłaszcza tworzywa sztuczne segregować i oddawać do punktu zbiórki odpadów lub na wysypiska śmieci, puste opakowania po środkach ochrony roślin powinien przyjąć producent lub dystrybutor (nie wolno ich wyrzucać ani zakopywać). Wywożenie i pozostawianie odpadów w przypadkowych miejscach, polega karze administracyjnej. Zużyte oleje i smary z maszyn rolniczych należy gromadzić w osobnym zbiorniku i przekazywać do stacji benzynowej lub innego punktu zbiorczego. Myjnie maszyn rolniczych powinny być wykonane w taki sposób, aby zapobiec przenikaniu szkodliwych substancji do wód gruntowych, zaś w gospodarstwach nie posiadających myjni lepiej jest myć rozsiewacze i rozlewacze nawozów oraz opryskiwacze bezpośrednio w polu zmieniając miejsce postoju i wypryskując wodę z myci podczas przejazdu roboczego po polu. Nawozy mineralne należy przechowywać w oryginalnym opakowaniu, w zamkniętych magazynach lub przynajmniej pod dachem. Nawozy dostarczane luzem powinny być przechowywane w magazynach lub pod zadaszeniem: w pryzmach na nieprzepuszczalnym podłożu, zabronione jest ich formowanie na terenach ze spadkami oraz w strefach ochrony wód, zabrania się składowania w pryzmach saletry amonowej i nawozów zawierających azotan amonowy o zawartości N całkowitego powyżej 28%. Nawozy w postaci płynnej należy przechowywać w oryginalnych opakowaniach lub szczelnych, przystosowanych do tego celu zbiornikach. Ochrona wód przed zanieczyszczeniami obszarowymi. Nawozy naturalne i mineralne powinny być stosowane w taki sposób i w takich terminach, aby zapobiec przenikaniu składników w nich zawartych do wód powierzchniowych i podziemnych. Nie należy stosować: wszelkich nawozów na glebach zalanych wodą, pokrytych śniegiem bądź zamarzniętych, nawozów naturalnych w postaci płynnej i mineralnych azotowych na glebach bez okrywy roślinnej i położonych na stokach o nachyleniu ponad 10%, nawozów naturalnych w postaci płynnej na rośliny przeznaczone bezpośrednio do spożycia. Nawozy należy stosować równomiernie na całej powierzchni pola. Nawozy mineralne w postaci stałej stosuje się przy użyciu rozsiewaczy i siewników nawozowych lub ręcznie (tylko ręcznie w przypadku sąsiedztwa strefy ochronnej źródeł i ujęć wody oraz zbiorników i cieków wodnych. Nawozy mineralne w formie płynnej stosuje się przy użyciu specjalnych rozlewaczy lub opryskiwaczy. Wszelkie usługi w zakresie stosowania nawozów mogą być wykonywane tylko przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje. Dawki i terminy stosowania nawozów naturalnych i mineralnych. Nawozy naturalne należy stosować pod rośliny o długim okresie wegetacji, najlepiej wykorzystujące zawarte w nich składniki pokarmowe, a szczególnie azot. Dawki nawozów naturalnych należy ustalać według zawartości w nich tak zwanego azotu działającego. Roczna dawka nawozu naturalnego nie może przekraczać jego ilości zawierającej 170 kg azotu całkowitego na 1 ha użytków rolnych. Gdy ilość produkowanego nawozu jest większa rolnik powinien zmniejszyć obsadę zwierząt, albo zawrzeć umowę na odbiór nadwyżki nawozu. Nawozy naturalne i organiczne w postaci stałej i płynnej powinny być stosowane na pola w okresie od 1 marca do 30 listopada. Gnojowicę i gnojówkę powinno się stosować na nie obsianą glebę, najlepiej wczesną wiosną. Roczna dawka gnojownicy nie powinna przekraczać 45m 3 (170 kg N) na ha. Optymalnym terminem stosowania obornika jest wczesna wiosna, można stosować go także późną jesienią, ale po warunkiem, że będzie natychmiast przyorany. Roczna dawka obornika nie powinna przekraczać 40 ton na hektar. Nawozy naturalne i organiczne muszą być przykryte lub wymieszane z glebą za pomocą urządzeń

5 uprawowych nie później niż następnego dnia po ich zastosowaniu. Nawozy naturalne nie należy stosować w odległości mniejszej niż 20 m od strefy ochronnej źródeł i ujęć wody, brzegu zbiorników i cieków wodnych. Nawozy naturalne płynne mogą być stosowane, gdy poziom wody podziemnej jest poniżej 1,2m. Nawozy mineralne, szczególnie azotowe, stosuje się w okresach bezpośrednio poprzedzających maksymalne zapotrzebowanie roślin na składniki pokarmowe i w dawkach odpowiadających potrzebom nawozowym roślin. Stosowanie tak zwanych późnych dawek azotu może powodować gromadzenie się go w glebie a następnie ich wymywania do wód gruntowych. Stosowanie ścieków i osadów ściekowych. Do rolniczego wykorzystania nadają się ścieki bytowe oraz ścieki komunalne lub przemysłowe i osady ściekowe, które spełniają wymagania sanitarne. Odpowiedzialność za spełnianie tych wymagań ponosi jednostka oferująca ścieki lub osady ściekowe. Zabrania się rolniczego wykorzystanie ścieków: gdy grunt jest zamarznięty do głębokości 30 cm lub pokryty śniegiem; na gruntach na których uprawiane są rośliny przeznaczone do spożycia w stanie surowym; na gruntach, w których zwierciadło wody podziemnej znajduje się płycej niż 1,5 m od pow. ziemi lub dna rowu rozprowadzającego ścieki; na obszarach o spadku terenu większym niż 10% dla GO i 20% dla łąk, pastwisk i plantacji drzew leśnych. Zakazuje się stosowania komunalnych osadów ściekowych: na terenie parków narodowych i rezerwatów przyrody; w pasie gruntu o szerokości 50m bezpośrednio przylegającego do brzegów jezior i cieków; na terenach zalewowych, czasowo podtapianych i bagiennych; na terenach zamarzniętych i pokrytych śniegiem; na gruntach o dużej przepuszczalności; o spadku przekraczającym 10%; na terenach położonych w odległości mniejszej niż 100m od ujęcia wody, domu mieszkalnego, lub zakładu produkcji żywności; na gruntach, na których rosną rośliny jagodowe i warzywa w ciągu 18 miesięcy poprzedzających zbiory i w czasie zbiorów; na pastwiskach i łąkach; na gruntach przeznaczonych do upraw pod osłonami. Stosowanie chemicznych środków ochrony roślin. Każdy, kto stosuje środki ochrony roślin powinien: mieć świadomość potencjalnego zagrożenia dla ludzi, zwierząt, pożytecznych owadów i środowiska; znać prawidłowy sposób przechowywania, przemieszczania, mieszania środków, przygotowywania określonego stężenia roztworów; umieć przygotować opryskiwacz do właściwego i bezpiecznego dla ludzi oraz środowiska wykonania zabiegu ochrony roślin. Środki ochrony roślin należy stosować zgodnie z instrukcją i tylko te, które posiadają oryginalną etykietę i instrukcje stosowania. Opryskiwanie środkami chemicznymi strefy przybrzeżnej wód może spowodować zanieczyszczenie wody tymi środkami, dlatego zabieg ten należy wykonywać przejeżdżając opryskiwaczem w kierunku przeciwnym do kierunku płynącej wody zmniejszając tym samym ryzyko zanieczyszczenia. Opryski powinno się wykonywać tylko sprzętem sprawnym technicznie (z atestem), oraz przez osoby z odpowiednimi kwalifikacjami. Nie można dopuścić do tego, że podczas zabiegu dochodzi do znoszenia cieczy w tym celu należy zapoznać się z prognozą pogody, stanem technicznym sprzętu oraz prawidłową techniką oprysku. Chemiczne środki ochrony roślin można stosować sprzętem naziemnym, na polach oddalonych co najmniej 5m od dróg publicznych i co najmniej 20m od zabudowań, ogrodów działkowych, pasiek, plantacji roślin zielarskich, rezerwatów i parków przyrody, linii brzegowej wód oraz od granic strefy ochronnej wody pitnej. Po wykonanym zabiegu opryskiwacz należy umyć, niedopuszczalne jest mycie opryskiwacza i wlewanie wody do cieków wodnych. Agrotechniczne metody zapobiegania zanieczyszczenia wód. Prawidłowo ułożone zmianowanie roślin ogranicza ilość azotu mineralnego wymywanego z gleby w okresie jesienno-zimowym. Zwiększenie w zmianowaniu tzw. pól zielonych w znacznym stopniu zapobiega temu procesowi. Na terenach równinnych ok. 60% powierzchni gruntów ornych, a na terenach zagrożonych erozją przynajmniej 75% powierzchni gruntów ornych powinno pozostać przez cały rok pod okrywą roślinną. Aby ograniczyć wymywanie azotu oprócz międzyplonów powinno się stosować przyorywanie rozdrobnionej słomy czy resztek wieloletnich roślin motylkowych i ich mieszanek z trawami (przyorać późną jesienią). Stanowisko takie najlepiej przeznaczyć pod rośliny jare o dużych wymaganiach nawozowych. W celu ograniczenia strat azotu na pastwiskach należy stosować wypas rotacyjny, system kwaterowy lub dawkowany. Nie należy wypasać zwierząt w okresach, gdy gleba jest nadmiernie uwilgotniona oraz po połowie

6 października. Zwierzęta przebywające na pastwisku muszą mieć stały dostęp do wody. Trwałe użytki zielone o zdegradowanej runi powinny być odnawiane poprzez podsiew, zmianę sposobu użytkowania i nawożenia, a w ostateczności przez przeoranie darni i ponowny obsiew użytku zielonego. Zmianę użytku zielonego na grunt orny należy traktować jako ostateczność. Trwałe użytki zielone, położone w bezpośrednim sąsiedztwie wód powierzchniowych, oprócz funkcji produkcyjnych musza spełnić funkcje ochronne w stosunku do tych wód, stanowiąc strefy buforowe pomiędzy gruntami ornymi i wodami. 3. Ochrona gruntów rolnych. Gleby, obok przebiegającego bardzo powoli ale stale procesu tworzenia, podlegają równocześnie procesowi degradacji, które mogą przebiegać niekiedy bardzo szybko. Wyróżnia się procesy degradacji fizycznej, chemicznej i biologicznej. Procesy te są ze sobą ściśle połączone i mogą być wywoływane tymi samymi przyczynami. Degradacja fizyczna polega na stracie określonej masy gleby w wyniku procesów erozji wodnej i wietrznej oraz pogorszeniu właściwości powietrzno-wodnych gleby. Degradacja chemiczna powoduje straty składników pokarmowych roślin, nagromadzaniu się substancji szkodliwych oraz na zakwaszaniu i zasalaniu gleby. Procesy te prowadzą do zmniejszania się żyzności gleby, czyli jej zdolności do wydawania dużych i o dobrej jakości plonów roślin. Degradacja biologiczna obejmuje procesy zmniejszania się zawartości substancji organicznej oraz niekorzystne zmiany w składzie mikroflory i mikrofauny glebowej. Obowiązkiem rolnika jest ochrona gleby, która stanowi jego warsztat pracy i podstawę utrzymania. Ochrona gleby przed erozją i degradacją fizyczną. a) Erozja wodna i wietrzna Stopień zagrożenia gleby przez erozję wodną zależy od następujących czynników: intensywności opadów, rodzaju utworu glebowego, położenia pola w rzeźbie terenu, rodzaju okrywy roślinnej i sposobu uprawy gleby. Aby zapobiec erozji wodnej należy: grunty na stokach o nachyleniu powyżej 20% trwale zagarniać lub zalesiać; na gruntach o nachyleniu 10-20% można prowadzić gospodarkę polowa, ale przy stosowaniu zabiegów przeciwerozyjnych; grunty położone na stokach o nachyleniu do 10% powinny być uprawiane w specjalny sposób; drogi spływu wody opadowej należy zadarniać, a ruń kosić przynajmniej dwukrotnie w okresie wegetacji. Występujące na gruntach ornych wąwozy powinny być zagospodarowane, aby zapobiec procesom dalszego ich rozwoju. Erozję można w znacznym stopniu ograniczyć stosując płodozmiany przeciwerozyjne, stosując poplony ścierniskowe i ozime, nie obsiane powierzchnie gleb przykrywać na okres jesienno-zimowy wszystkimi dostępnymi w gospodarstwie materiałami jak słoma, łęty, liście. Na gruntach ornych położonych na stokach, wszystkie zabiegi uprawowe powinny być dokonywane w kierunku poprzecznym do nachylenia stoku, korzystne jest zastąpienie uprawy płużnej przez uprawę bezorkową, a na glebach zagrożonych erozja w stopniu silnym poleca się głęboszowanie (co 3-4 lata). Stopień zagrożenia gleb przez erozję wietrzną zależy od następujących czynników: ukształtowania powierzchni gleby, rodzaju utworu glebowego, wilgotności gleby, szybkości i kierunku wiatru oraz od obecności i rodzaju okrywy roślinnej. Najskuteczniejsze zabiegi przeciw erozji wietrznej to; zakładanie i pielęgnowanie pasów zadrzewień i zakrzaczeń, stałe utrzymywanie gleby pod okrywą roślinną, przykrywanie na okres wczesnej wiosny materiałami mulczującymi powierzchnie gleb przeznaczone pod późne siewy. Występujące na terenie gospodarstwa wydmy powinny być zalesiane lub zakrzaczane. Na glebach i terenach szczególnie narażonych zaleca się uprawę bezorkową. b) Stosunki powietrzno wodne gleb Na stosunki powietrzno-wodne gleby wpływa jej skład granulometryczny i struktura. Dobra struktura zapewnia roślinom i organizmom glebowym właściwe stosunki powietrzne i wykazuje optymalny stan zwięzłości. Dobra struktura gleby wytwarza się przy: właściwym doborze i kolejności roślin w zmianowaniu, prawidłowym wykonywaniu zabiegów uprawowych, utrzymywaniu optymalnego odczynu gleby, zapewnieniu sprawnego działania systemu melioracyjnego. Na gruntach ornych nie narażonych na erozję podstawowym zabiegiem uprawowym jest orka, która powinna być wykonywana przy optymalnym uwilgotnieniu gleby i w kolejnych latach na inną głębokość. Pogłębianie orki powinno być dokonywane stopniowo (do 1 cm rocznie), w przypadku wytworzenia podeszwy płużnej, zaleca się stosowanie głęboszy. Regulacja stosunków powietrzno-wodnych ma bardzo duże znaczenie na trwałych użytkach zielonych. Do

7 regulacji tych stosunków służy w pierwszym rzędzie właściwy system melioracji odwadniająco-nawadniający. Utrzymanie optymalnego uwilgotnienia gleb użytków zielonych zapobiega mineralizacji substancji organicznej, zwiększa plony zielonej masy i siana oraz ogranicza przesiąk i odpływ składników mineralnych do wód gruntowych i powierzchniowych. Koszenie łąk i wypas powinien odbywać się przy takiej wilgotności gleby, żeby nie pozostawały ślady kół ciągnika ani racic zwierząt. Ochrona gleby przed degradacją chemiczną. Typowa degradacja chemiczna gleb ma miejsce w przypadku ich zanieczyszczenia szkodliwymi substancjami chemicznymi. Do substancji tych należą metale ciężkie, węglowodory wielopierścieniowe i pozostałości doglebowo stosowanych chemicznych środków ochrony roślin. Zanieczyszczenie gleb może nastąpić w wyniku oddziaływania przemysłu i ruchu samochodowego oraz przy niewłaściwym stosowaniu osadów ściekowych do nawożenia gleb. a) Odczyn gleb Odczyn (ph) jest podstawowym i najłatwiej mierzalnym wskaźnikiem żyzności gleby. Gleby użytków rolnych powinny wskazywać wartość ph w granicach 5,0 do7,0. Wartość ph poniżej 4,5 sygnalizuje niebezpieczeństwo degradacji gleby, a wartość powyżej 7,0 świadczy o jej alkalizacji, która może mieć również ujemne skutki. Odczyn wywiera bezpośredni i pośredni wpływ na wzrost, rozwój i plonowanie roślin (zmiana przyswajalności składników pokarmowych, zmiana toksyczności składników szkodliwych, zmiana składu i aktywności mikroorganizmów glebowych). Badania odczynu powinno się przeprowadzać w regularnych odstępach czasu (co 4-6 lat). Dawki nawozów wapniowych ustala się na podstawie potrzeb wapnowania oraz kategorii agronomicznej gleby. Większe dawki nawozów zalecane są na gleby cięższe, niż na gleby lżejsze. Kwaśnemu odczynowi gleby towarzyszą zwykle niedobory magnezu. Gdy ten niedobór potwierdzony jest analiza gleby to należy zastosować nawozy wapniowo-magnezowe. Gleby użytków zielonych, wykazujące kwaśny odczyn, powinny być także wapnowane. Nie należy stosować nawozów wapniowych na glebach nie użytkowanych rolniczo. Nawozy wapniowe powinny być rozsiewane, najlepiej po żniwach i wymieszane z glebą. Dopuszcza się stosowanie nawozów wapniowych na przedwiośniu, na glebę powierzchniowo zamarzniętą, nie podtopioną. Na trwałych użytkach zielonych wapnowanie należy przeprowadzać w okresie jesieni. b) Zawartość przyswajalnych form składników pokarmowych. Aby uzyska duży i dobrej jakości plon roślinny konieczne jest optymalne jej zaopatrzenie w podstawowe składniki pokarmowe, azot, fosfor, potas i magnez oraz w mikroelementy, bor, cynk, mangan, miedź, molibden. Należy jednocześnie unikać nadmiaru tych składników w glebie, gdyż może wówczas wystąpić ich wymywanie, powodując zanieczyszczenie wód gruntowych i powierzchniowych. Aby ustalić odpowiednie nawożenie rolnik powinien zlecić stacji chemiczno-rolniczej badanie gleb pod względem zawartości tych składników. Na glebach o bardzo niskiej i niskiej zawartości składników konieczne jest stosowanie naddatków fosforu, potasu i magnezu ponad potrzeby pokarmowe roślin, w celu doprowadzenia gleby do stanu zawartości średniej. Na glebach o wysokiej i bardzo wysokiej zawartości fosforu, potasu i magnezu ich dawki mogą być mniejsze niż wymagania roślin. Podstawowym źródłem magnezu są nawozy wapniowo-magnezowe i regulacji zasobności gleby w magnez należy dokonywać łącznie z regulacją odczynu gleby. Dawki nawozów azotowych powinny odpowiadać potrzebom pokarmowym roślin, z uwzględnieniem ilości azotu działającego, pochodzącego z nawozów naturalnych, opadu atmosferycznego i wiązanego biologicznie. Żywienie roślin musi być zrównoważone, a wszystkie składniki pozostawać do siebie w optymalnym stosunku. Niedobór lub nadmiar jednego, czy kilku składników powoduje ograniczenie wielkości i jakości plonu roślin oraz niekorzystnie oddziałuje na środowisko przyrodnicze. Ochrona gleb przed degradacja biologiczną. Substancja organiczna wpływa korzystnie na cechy biologiczne, chemiczne i fizyczne gleby. W miarę wzrostu substancji organicznej poprawia się struktura i łatwość uprawy gleb, zwiększa jej pojemność wodna i zawartość składników pokarmowych oraz polepsza odporność gleby na erozję i degradacje fizyczną i chemiczną. Naturalna zawartość substancji organicznej zależy od składu granulometrycznego gleby. Nagromadzeniu substancji organicznej sprzyja stosowanie obornika i nawozów organicznych, organicznych

8 także przyorywanie słomy. Rozkład substancji organicznej jest procesem naturalnym i można tylko ograniczyć jego szybkość i rozkład w czasie. Zbyt szybkie jego tempo może powodować zanieczyszczenie, a nawet skażenie gleby. Żyzne gleby odznaczają się wysoką aktywnością biologiczną obecność bakterii, grzybów i drobnych zwierząt. Obecność dżdżownic świadczy o dużej żyzności jak i o braku szkodliwych zanieczyszczeń gleby. Stosowanie dobrze rozłożonego obornika i kompostów, przyorywanie znacznych ilości resztek pożniwnych i uprawa roślin wieloletnich zwiększa aktywność biologiczną gleby. Do czynników działających ujemnie należą natomiast stosowanie nadmiernych dawek nawozów mineralnych i gnojowicy. W zmianowaniu należy unikać zbyt częstej uprawy po sobie roślin powodujących tzw. zmęczenie gleby (koniczyna, burak, łubin). Do zmianowa wysycanych zbożami powinno się wprowadzać rośliny sanitarne (owies, rzepak, rośliny strączkowe). 4. Ochrona powietrza. Powszechnie uważa się, że na wsi mamy czyste powietrze, w rzeczywistości jednak nie jest tak do końca. Głównymi substancjami zanieczyszczającymi powietrze, mogącymi pochodzić z rolnictwa, są pyły (cząstki gleby) i dymy oraz różne związki gazowe, w tym związki o przykrym zapachu, zwane w skrócie substancjami odorowymi. Zapylenie i zadymienie powietrza. Zapylenie powietrza powstaje w wyniku erozji wietrznej, ruchu maszyn i narzędzi rolniczych po powierzchni suchej gleby, transportu i stosowania niektórych nawozów, szczególnie wapna nawozowego i superfosfatu pylistego oraz prac żniwnych. Aby uniknąć zapylenia należy: wszystkie zabiegi agrotechniczne wykonywać przy optymalnej wilgotności gleby; nawozy stałe przewożone luzem zabezpieczyć przed pyleniem; nawozy produkowane w formie pylistej rozsiewać przy bezwietrznej pogodzie, optymalnej wilgotności powietrza i najlepiej wieczorem; utrzymywać jak najdłużej powierzchnię gleby pod okrywą roślinną. Zadymienie powstaje najczęściej przez spalanie odpadów powstających w coraz większych ilościach w gospodarstwach rolnych. W celu ograniczenia zadymienia należy: spalać tylko te odpady, których nie można zagospodarować, a w czasie ich spalania nie będzie powstawał dym zawierający toksyczne substancje; śmieci i odpady, które się do tego nadają powinny być kompostowane; wyroby z tworzyw sztucznych należy dostarczyć do odpowiednich składowisk lub spalarni. Jeśli spalanie na otwartej przestrzeni jest jedynym sposobem pozbycia się materiałów i przedmiotów zbędnych, należy postępować w taki sposób, aby ograniczyć emisję dymu i przestrzegać zasad bezpieczeństwa przeciwpożarowego. Zabronione jest wypalanie roślinności na łąkach pastwiskach, nieużytkach oraz rowach i na pasach przydrożnych, jak również wypalanie ściernisk, słomy i łętów ziemniaczanych. Substancje odorowe. Najbardziej uciążliwe są substancje odorowe pochodzące z budynków inwentarskich, obornika i zbiorników na gnojowicę. Aby ograniczyć przykre zapachy należy utrzymywać na wysokim poziomie higienę w pomieszczeniach inwentarskich i ich otoczeniu. Pasze powinny być przechowywane w odpowiednich warunkach i zbiornikach. Mieszanie gnojowicy w otwartych zbiornikach powinno być wykonywane przy odpowiedniej pogodzie, podobnie jak rozprowadzanie w polu zarówno gnojowicy jak i obornika. Amoniak. Produkcja zwierzęca jest głównym źródłem emisji amoniaku do atmosfery. Amoniak ulatnia się z budynków inwentarskich, miejsc składowania odchodów oraz w czasie ich rozprowadzania na polu. Amoniak w formie gazowej lub soli amonowych opada wraz z deszczem na powierzchnię wód powierzchniowych powodując ich zanieczyszczenie. Ze względów środowiskowych i ekonomicznych straty azotu, a przede wszystkim amoniaku, powinny być minimalizowane (przestrzeganie higieny w pomieszczeniach inwentarskich, zwiększenie efektywności wykorzystywania białka podawanego zwierzętom w paszy, dopasowanie diety do

9 zapotrzebowania w rożnych fazach wzrostu). Największe straty amoniaku z nawozów organicznych zachodzą w czasie wywożenia ich w pole. Należy je wymieszać z glebą w jak najkrótszym czasie. Starty amoniaku mogą następować również z nawozu mineralnego mocznika. Nie należy stosować go na glebach o odczynie obojętnym i alkalicznym oraz w roku, w którym przeprowadzono zabieg wapnowania. Gazy cieplarniane. Gazami cieplarnianymi pochodzącymi w dużej mierze z rolnictwa są metan, tlenki azotu i dwutlenek węgla. Metan powstaje głównie w wydalinach gazowych zwierząt gospodarskich szczególnie przeżuwaczy, tlenki azotu z nawozów naturalnych i gleby, zaś dwutlenek węgla powstaje podczas spalania materiałów pędnych oraz wypalania zbędnej roślinności. 5. Ochrona krajobrazu i zachowanie bioróżnorodności Gospodarstwo stanowi wyodrębniona jednostkę określonego ekosystemu, ale jest z tym ekosystemem ściśle związane. Struktura i funkcje gospodarstwa powinno być dostosowane do rodzaju ekosystemu, w którym gospodarstwo jest położone. Zawsze jednak należy pamiętać o trzech podstawowych celach gospodarstwa: produkcyjno-ekonomicznym, ekologicznym i społecznym. W ramach celu ekologicznego gospodarstwo musi chronić wodę, glebę, powietrze i bioróżnorodność oraz inne walory krajobrazu. Zagroda wiejska w krajobrazie. Gospodarstwo powinno być tak zlokalizowane i urządzone, aby nie naruszało estetyki krajobrazu. Zagospodarowanie przestrzenne zagrody wiejskiej powinno być podporządkowane wymaganiom prawa budowlanego, ochrony środowiska oraz zdrowia i bezpieczeństwa ludzi i zwierząt żyjących w gospodarstwie. Budynki gospodarcze i inwentarskie powinny być tak zlokalizowane, aby wydobywające się z nich substancje odorowe nie były uciążliwe dla ludzi i środowiska. Odległość otwartych zbiorników na płynne odchody zwierzęce, o poj. do 200m 3 oraz płyt gnojowych powinny wynosić co najmniej: - od otworów okiennych i drzwi budynków mieszkalnych na sąsiednich działkach 30m - od budynków przetwórstwa rolno-spożywczego 50m - od magazynów pasz i ziarna 10m - od granicy działki sąsiedniej 4m - od silosów na zboże i pasze 5m - od silosów na kiszonki 10m. Na obszarach bez wodociągu podstawową sprawa jest lokalizacja studni. Odległość studni powinna wynosić licząc od osi studni co najmniej: - od granicy działki 5m - od osi rowu przydrożnego 7,5m - od budynków inwentarskich, zbiorników do gromadzenia nieczystości, silosów 15m - do najbliższego przewodu rozsączającego kanalizacji indywidualnej, bez urządzeń biologicznego oczyszczania 70m - dopuszcza się stosowanie studni wspólnych na granicy dwóch działek. Bioróżnorodność gospodarstwie. Naturalnym siedliskiem unikatowych zasobów genowych obszary, do których zalicza się: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, miedze, trwałe zadarniania wzdłuż cieków wodnych, żywopłoty, skarpy, starorzecza itp., które powinny być chronione. Użytki ekologiczne, pomniki przyrody, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe należy uwzględnić w planie zagospodarowania przestrzennego i wykazać w ewidencji gruntów w gospodarstwie. Wysokimi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi wyróżniają się trwałe użytki zielone, które aby chronić należy: przywrócić na nich wypas zwierząt, dostosować obsadę zwierząt na jednostkę powierzchni uwzględniając skład gatunkowy porostu, opóźniać termin wypasania i koszenia w celu ochrony roślin i zwierząt, nie dopuścić do inwazji roślin drzewiastych i trzcin. Gospodarstwa położone na obszarach przyrodniczo cennych lub w strefach ochronnych, mogą uczestniczyć w programach rolnośrodowiskowych.

10 Podstawowymi metodami zwiększenia różnorodności biologicznej na gruntach ornych są: wielogatunkowy płodozmian, zakładanie i pielęgnacja śródpolnych pasów zadrzewień, utrzymywanie w należytym stanie gruntów ugorowanych i odłogowanych. 6. Infrastruktura obszarów wiejskich. Ulokowanie koncepcji zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich na szczeblu samorządu lokalnego/gminy, zobowiązuje władze lokalne do konsultacji i poszukiwania kompromisu z mieszkańcami w sprawie utrzymania ładu przestrzennego i ustalenia strategii działania zapobiegającego degradacji środowiska. Rolnicy powinni aktywnie uczestniczyć we wszystkich działaniach urządzeniowo-rolnych realizowanych na terenie ich wsi, pozwalających poprawić efektywność gospodarowania oraz chronić środowisko, do których zalicza się: scalanie gruntów, dostosowanie sposobu użytkowania gruntów do warunków naturalnych, utrzymanie w stanie sprawności urządzeń melioracyjnych i przeciwerozyjnych, rekultywacja gruntów zdewastowanych i zdegradowanych, wyłączanie określonych gruntów z produkcji rolnej na rzecz infrastruktury technicznej, likwidacji dzikich wysypisk. Zagrody wiejskie, małe zakłady produkcyjne i budynki mieszkalne powinny być podłączone do kanalizacji zbiorczej, a gdy to nie jest możliwe, to powinny one posiadać przydomowe oczyszczalnie ścieków lub szamba. Gospodarstwa powinny być podłączone do sieci wodociągowej, a gdy to jest niemożliwe, to powinny posiadać własne ujecie wody (studnię) wykonane zgodnie z przepisami. Gospodarka odpadami komunalnymi w gminie powinna być prowadzona w sposób umożliwiający: segregacje odpadów, zmniejszenie ilości odpadów nadających się do powtórnego wykorzystania, eliminowanie odpadów toksycznych, gospodarcze wykorzystanie odpadów, składowanie odpadów nie powodujących skażenie środowiska. Część zasad określonych w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej tworzy tzw. Zwykłą Dobrą Praktykę Rolniczą, która już obowiązuje wszystkim rolników prowadzących działalność na terenach o niekorzystnych warunkach gospodarowania i pobierających z tego tytułu dodatkowe dopłaty (ONW), lub biorą udział w programach rolnośrodowiskowych. Nie przestrzeganie przez nich zasad Dobrej Praktyki Rolniczej może wiązać się z sankcjami karnymi, a nawet wstrzymaniem lub pozbawieniem dopłat z ONW. Całość zasad określonych w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej obowiązywać będzie po r, dotyczyć będzie wszystkich rolników i nieprzestrzeganie ich skutkować będzie wstrzymaniem lub pozbawieniem dopłat obszarowych. Opracowano w PZDR Olkusz Na podstawie: Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej MRiRW, MŚ Jednostka publikująca kartę Karta informacyjna Data publikacji karty :36:27 Odnośnik do e-formularza Opis Karty Nadzór nad Kartą

11 Opis sprawy Kogo dotyczy Wymagane dokumenty Formularze/ Wnioski do pobrania Opłaty Jendostka/ osoba odpowiedzialna Miejsce składania dokumentów Termin załatwienia sprawy Podstawa prawna Tryb odwoławczy Uwagi i dodatkowe informacje Opracował: Opublikował: Zatwierdził: Źródło: Liczba odwiedzin: 4711 Podmiot udostępniający informację: Urząd Gminy Trzyciąż Osoba wprowadzająca informację: Beata Dziubdziela Osoba odpowiedzialna za informację: Czas wytworzenia: :36:27 Czas publikacji: :36:27 Data przeniesienia do archiwum: Brak