WPŁYW NAWOŻENIA MOLIBDENEM NA PLON I SKŁAD CHEMICZNY LUCERNY

ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE, T. X X I, Z. 2, W ARSZAW A 1970 EUGENIUSZ GORLACH, KRYSTYNA GORLACH WPŁYW NAWOŻENIA MOLIBDENEM NA PLON I SKŁAD CHEMICZNY LUCERNY Katedra Chemii Rolnej WSR w Krakowie. Kierownik prof. dr T. Lityński Spośród wielu czynników, wpływających na wysokość i jakość plonów roślin motylkowych, duże znaczenie ma zawartość przyswajalnego molibdenu w glebie. Pierwiastek ten stymuluje bowiem wiązanie azotu atmosferycznego przez bakterie brodawkowe, żyjące z nimi w symbiozie. P e j w e [12] przypuszcza, że rola molibdenu w tym procesie polega przede wszystkim na podnoszeniu aktywności enzymów flawoproteidowych, związanych z przemianą azotową, oraz na jego udziale w enzymatycznej aktywacji molekularnego wodoru, powodującego redukcję azotu. Dzięki wiązaniu azotu, a pośrednio dzięki molibdenowi, motylkowe mogą obejść się bez nawożenia azotem. Anderson [1] jako pierwszy doniósł o reakcji koniczyny i lucerny na nawożenie molibdenem w w arunkach polowych na syderytowych glebach australijskich. Późniejsze badania wykazały, że również w wielu innych krajach występują gleby z niedoborem molibdenu, zwłaszcza przy uprawie roślin motylkowych i kalafiorów. Biorąc udział w wiązaniu azotu przez rośliny motylkowe molibden wywiera istotny wpływ nie tylko na wysokość plonu, ale powoduje w nich także wzrost zawartości białka, chlorofilu i witamin [12]. G r u h n (cytat za [11]) stwierdził dodatni wpływ molibdenu na wartość biologiczną białka. Przy niewielkim wzroście białka surowego nawożenie molibdenowe znacznie zwiększyło w nim udział argininy, treoniny i metioniny. Wyniki doświadczeń z nawożeniem molibdenem cytowane w literaturze dotyczą zazwyczaj wpływu nawozu molibdenowego na roślinę, pod którą był on bezpośrednio zastosowany. Mało mamy danych o następ

356 E. Gorlach, K. Gonlach czym działaniu nawożenia molibdenowego zarówno na różne rośliny w zmiano waniu, jak i na tę samą roślinę w uprawie wieloletniej. Celem niniejszej pracy było zbadanie wpływu nawożenia molibdenem zastosowanego jednorazowo przed siewem nasion na plon lucerny i jej skład chemiczny w czteroletniej uprawie. METODYKA Doświadczenie przeprowadzono w Sędziszowie Małopolskim na madzie wytworzonej z utworów pyłowych ilastych. Według skali Egnera- Riehma była ona dobrze zaopatrzona w fosfor i średnio zasobna w potas. Jej pojemność sorpcyjna T, oznaczona metodą Kappena, wynosiła 22,4 m.e. na 100 g, a ph 5,4 w ln KC1 i 6,4 w wodzie. Zawierała ona 0,16 ppm przyswajalnego molibdenu oznaczonego metodą Grigga w modyfikacji Gorlacha [6]. Na podstawie wyceny zasobności tej gleby w przyswajalny molibden według tzw.,,liczby molibdenowej należało oczekiwać niewielkiej reakcji lucerny na nawożenie molibdenem [7]. Doświadczenie obejmowało dwa obiekty: bez nawożenia molibdenem (kontrola), 2 kg na hektar w formie molibdenianu amonu. Oba te obiekty wchodziły w skład dużego doświadczenia, w którym badano wpływ corocznego i zapasowego nawożenia fosforem na plony lucerny 1. Doświadczenie to założono metodą losowanych bloków w czterech powtórzeniach. Wielkość poletek wynosiła 49 m 2. Doświadczenie prowadzono 4 lata. libdenian amonu zastosowano jednorazowo przed siewem lucerny wraz z 30 kg N na hektar w formie saletrzaku. Corocznie oba obiekty nawożono dawką 150 kg K20 na hekta r w postaci soli potasowej i 90 kg P 20 5 na hektar w formie 18-procentowego superfosfatu. Pierwsza dawka tych nawozów została zastosowana przed siewem lucerny, następne jesienią, po zbiorze ostatniego pokosu pod zbiory roku następnego. Lucernę wysiano razem z jęczmieniem jarym jako rośliną ochronną 8 kwietnia 1965 r. Jęczmień zebrano na zielono 11 czerwca. W 1965 r. zebrano 2 pokosy lucerny, w następnych latach po 4 pokosy. Po zakończeniu doświadczenia pobrano próbki gleby z warstwy ornej oraz z głębszych w arstw profilów do analizy na zawartość przysw ajalnego molibdenu i do pomiaru ph. Przysw ajalny molibden oznaczono 1 Autorzy składają drowi K. Mazurowi serdeczne,p o dziękowanie za wyrażenie zgody na włączenie do tego doświadczenia obiektów mających wyjaśnić wpływ nawożenia molibdenem.

Nawożenie lucerny molibdenem 357 uproszczoną metodą Grigga, a ph potencjometrycznie w zawiesinie wodnej i w ln KC1. Całkowitą zawartość azotu w roślinach oznaczono metodą Kjeldahla. Białko właściwe oznaczono również metodą Kjeldahla, po uprzednim strąceniu siarczanem miedzi i wodorotlenkiem sodu. Zawartość molibdenu w roślinach określono metodą rodankową według Dobrickiej [5], pomijając rozkładanie kwasem fluorowodorowym pozostałości po rozpuszczeniu popiołu kwasem solnym. W popiele oznaczono również fosfor metodą wanadanową, potas za pomocą fotokolorymetru płomieniowego i wapń manganometrycznie. Podane wyniki oznaczeń chemicznych przedstaw iają średnie najmniej z 4 powtórzeń. OMÓWIENIE WYNIKÓW Nawożenie molibdenem zwiększyło plon suchej masy lucerny łącznie za 4 lata o 7,3%, a plon białka surowego o 10,7% (tab. 1). Reakcja lucerny na dodatek molibdenu była jednak różna w poszczególnych pokosach i latach użytkowania lucernika. Statystycznie udowodnioną reakcję otrzymano w plonach I i II pokosu w pierwszym roku, w I pokosie w drugim roku oraz w I i II pokosie w czwartym roku prowadzenia doświadczenia. Plon suchej masy lucerny i zawartość w n ie j azotu Y ield and content of nitrogen in dry matter of a lfa lfa Tabela J. Rok Year Pokos Cut Plon w q/ha Y ield in q/ha % N obiekt - treatm ent Plon b ia łk a surowego Y ield o f crude p ro tein kg/ha bez przed ział bez bez without u fn o ści T Q г> without v/ithout JJ«О V /Р =0,95/ 1965 I 4 7,6 53,2 5,8 2,6 4 2,68 786 891 I I 21,2 24,0 1,9 3,26 3,17 432 476 1966 I 50,4 55,2 5,7 3,16 3,26 996 I I 25 I I 4 4,8 4 5,6 * 2,6 2 2,62 734 747 I I I 31,6 32,0 * 2,89 2,97 570 594 IV 6,4 6,8 * 3,87 4,16 154 177 1967 I 48,8 4 9,6 * 3,11 3,29 949 1020 I I 43,2 4 4,0 * 2,73 2,91 737 800 III 38,8 4 0,4 * 3,09 3,26 749 823 IV 15,2 1 5,6 * 3,6 6 3,7 4 348 364 1968 I 43,2 50,0 5,4 2,93 3,00 791 938 I I 53,2 6 1,6 3,3 2,27 2,42 754 932 I I I 40,8 4 2,4 4 2,81 2,86 716 758 IV 10,8 11,6 * 4,1 6 4,29 281 311 Razem T otal 496,0 532,0 1 4,4 2,90** 2,99** 8997 9956 * Różnica n ie is to tn a - I n s ig n ific a n t d iffe ren c e ** śred n ia ważona - Weighted mean

358 E. Godach, K. Goglach Tej różnej reakcji lucerny na nawożenie molibdenem w poszczególnych latach nie można wyjaśnić odmiennymi warunkami klimatycznymi. Sprzyjały one bowiem przez cały okres prowadzenia doświadczenia rozwojowi lucerny, a ilość opadów w tym terenie była nawet wyższa od średniej wieloletniej, bez większych różnic w poszczególnych latach. Prawdopodobnie przyczyna różnego efektu nawożenia molibdenem w czasie prowadzenia doświadczenia leży w niejednakowej jego dostępności dla roślin. Zwraca na to uwagę Mulder [10]. W jego doświadczeniach reakcja lucerny na molibden (w dwuletniej uprawie) znacznie zm niejszała się z wiekiem lucernika. Zdaniem Muldera, wynika to z pewnej akum ulacji tego składnika w darni. W naszych doświadczeniach reakcja lucerny na nawóz molibdenowy początkowo również zmniejszała się z wiekiem lucernika, zwiększając się znowu w czwartym roku jego użytkowania. Ten wzrost reakcji lucerny na dodany molibden w czwartym roku prowadzenia doświadczenia mógł być spowodowany wyczerpaniem molibdenu nagromadzonego w darni oraz spadkiem jego przyswajalności wskutek wzrostu kwasowości gleby (tab. 4). Niedobór molibdenu u roślin motylkowych objawia się najczęściej zmniejszeniem asymilacji azotu. W wyniku głodu azotowego, co zazwyczaj zaznacza się obniżką zawartości azotu w roślinach, w ystępują dopiero objawy wtórne, jak żółknięcie roślin, spadek ich żywotności itp., prowadzące do obniżki plonu. Pomimo tego, że w niektórych pokosach wystąpiły stosunkowo duże różnice w plonach, analiza chemiczna nie wykazała większych różnic w zawartości azotu między roślinami nie nawożonymi i nawożonymi milibdenem. Reakcja roślin motylkowych na molibden nie zawsze więc wiąże się z jego wpływem na zawartość azotu w plonie końcowym. Podobne wyniki otrzymał A n s orge [3]. W niektórych z jego doświadczeń nawożenie molibdenowe bardzo wyraźnie zwiększało plon rośliny motylkowej, ale pozostało bez wpływu na zawartość azotu w roślinach. Oprócz azotu całkowitego oznaczono w lucernie azot białkowy. Na ogół jego zawartość układa się, niezależnie od zaopatrzenia roślin w molibden, proporcjonalnie do zawartości azotu całkowitego (tab. 2). Niektórzy autorzy [2, 4] obserwowali spadek zawartości fosforu i wapnia, a wzrost zawartości potasu w roślinach w wyniku nawożenia molibdenem. W naszym doświadczeniu nie zauważyliśmy jakiejś określonej tendencji w tym względzie. Różnice w zawartości tych pierwiastków pomiędzy roślinami nie nawożonymi i nawożonymi molibdenem są na ogół niewielkie i nieistotne.

Nawożenie lucerny molibdenem 359 Zawartość azotu białkowego w suchej masie lucerny Content of protein nitrogen in dry matter of a lfa lfa T a b e l a 2 Rok Pokos Cut N-bialkowy w % Protein N in % ob iek t - treatm ent bez Мгь bez without MO w ithout N-białkowy w procencie N -całkow itego P rotein N as percentages o f t o t a l N 1967 I 1,78 1,8 5 57,2 56,2 II 1,72 1,76 6 5,0 60,5 I II 1,91 1,94 61,8 59,5 IV 2,48 2,59 67,7 69,2 1968 I 1,76 1,92 60,1 A,0 II 1,58 1,65 69,6 67,4 I I I 1,71. 1,70 60,8 59,4 IV 2,55 58,2 59,0 C M it C V J Zawartość potasu, fosforu i wapnia w poszczególnych pokosach omówimy na przykładzie chemicznej analizy lucerny, zebranej w 1968 r. z poletek nawiezionych molibdenem (rys. 1). K oncentracja tych składników w poszczególnych pokosach w obiekcie bez nawożenia molibdenowego, jak i w innych latach użytkowania lucernika kształtowała się p rawie na tym samym poziomie. Najmniej potasu zawierała lucerna II pokosu, najwięcej I pokosu. Wysoka koncentracja potasu w I pokosie była spowodowana nawożeniem potasowym, zastosowanym w całości pod I pokos. Wzrost koncentracji potasu w III i IV pokosie w stosunku do jego zawartości w II pokosie idzie w parze ze spadkiem plonów. Wydaje się, że dla wyrównania zawartości potasu w poszczególnych pokosach lucerny należałoby stosować część nawozu potasowego po zbiorze I pokosu. Rys. 1. Zawartość potasu, fosforu i wapnia w suchej masie lucerny w obiekcie z molibdenem (zbiory z 1968 r.) Content of potassium, phosphorus and calcium in dry matter of alfalfa in the treatment with (harvests of 1968)

360 E. Gorlach, K. Gorlach Pomimo tego że nawożenie fosforowe stosowano w tym samym czasie co nawożenie potasowe, zawartość fosforu w lucernie była prawie jednakowa we wszystkich czterech pokosach. W przypadku fosforu nie zachodzi potrzeba dzielenia dawki nawozu fosforowego, aby otrzymać lucernę z jednakową zawartością tego pierwiastka w ciągu całego roku. Sama gleba potrafi regulować pobieranie fosforu przez rośliny. Podobnie do krzywej zawartości fosforu przebiega krzywa koncentracji wapnia w lucernie. Pobranie i zawartość molibdenu w suchej masie lucerny Uptake and content c f molybdenum in dry matter of a lfa lfa Tabela 3 Rok Year Pokos Cut Zawartość LIo w ppm Content o f i.;o in ppm obiekt Pobranie Y*o V/ g/h a Uptake of in g/ha treatm ent bez w ithout bez w ithout L;o L'.o 1965 I 0,41 5,88 1,95 31,28 11 0,25 6,72 0,53 16,13 1966 I 0,52 5,46 1,61 30,14 II 0,31 3,79 1,39 17,28 I II 0,43 3,29 1,36 10,53 IV 0,4 9 3,24 0,31 2,2 0 1967 I 0,39 3,23 1,90 16,02 II 0,31 2,0 6 1,34 9,06 I II 0,28 1,51 1,09 6,10 IV 0,2 4 1,49 0,3 6 2,32 1968 I 0,36 2,28 1,56 11,40 II 0,43 1,49 2,28 9,1 8 I I I 0,39 1,74 1,59 6,7 0 IV 0.5 4 2,47 0,5 8 2,8 6 Razem T otal 17,95 171,20 Zawartość molibdenu w roślinach w obiekcie nie nawożonym molibdenem jest stosunkowo niska i kształtuje się mniej więcej na jednakowym poziomie, niezależnie od pokosu i wieku lucernika (tab. 3). Pod wpływem nawożenia molibdenem jego zawartość w plonach znacznie wzrosła, wykazując w yraźny spadek wraz z wiekiem użytkowania lucernika. Średnie ważone zawartości molibdenu w plonie lucerny ze wszystkich pokosów dla poszczególnych lat doskonale to obrazują (rys. 2). W przeciwieństwie do innych mikroskładników rośliny mogą gromadzić molibden w ilościach przekraczających kilkaset razy ich potrzeby fizjologiczne i mimo to nie wykazują objawów chorobowych [8, 9]. Natomiast wysoka koncentracja molibdenu w roślinach, przekraczająca 5-10 ppm, może być przyczyną pewnych chorób u zwierząt. W naszym doświadczeniu nawożenie molibdenem (2 kg na hektar) spowodowało wzrost jego zawartości w roślinach w pierwszym roku użytkowania

Nawożenie lucerny molibdenem 361 Rys. 2. Zawartość molibdenu w suchej masie lucerny w plonach z poszczególnych lat doświadczenia (średnie ważone) Content of molybdenum in dry matter of alfalfa in the harvests of particular years of experiment (weighted means) lucernika do wartości leżącej już na granicy toksyczności dla zwierząt. Na glebach o własnościach podobnych do własności gleby, na której prowadzono doświadczenie, dawka molibdenu stosowana do gleby przed siewem lucerny nie powinna więc przekraczać 2 kg na hektar. Jak już wspomniano, zawartość molibdenu w lucernie w obiekcie nawożonym tym składnikiem obniżała się z wiekiem lucernika. Jest to wynikiem nie tylko wynoszenia go z plonem, ale przede wszystkim przemiany w glebie molibdenu nawozowego z formy rozpuszczalnej w wodzie w połączenia mniej dostępne dla roślin. Z różnicy w ilości molibdenu pobranego przez lucernę z poletek n a wożonych i nie nawożonych molibdenem obliczono jego wykorzystanie z nawozu molibdenowego. Współczynnik wykorzystania molibdenu jest stosunkowo niski i wynosi za okres czterech lat 7,6%. żna więc przy- Tabela Zawartość przysw ajalnego molibdenu i ph w w arstw ie ornej gleb y przed /1965 г. / i po doświadczeniu /1968 г. / Content o f a v a ila b le molybdenum and ph o f arable la y e r o f s o i l before /1 9 6 5 / and a fter experiment /1 9 68/ T a b e l a Zawartość przysw ajalnego molibdenu i ph w p r o fila c h glebowych po doświadczeniu Content o f a v a ila b le molybdenum and ph in s o i l p r o f ile s a ft e r e^qperinent 1965 bez w ithout 1968 o b iek t treatm ent Głębokość Depth cm bez w ithout ppm ob iek t treatm ent KC1 ph HgO ppm 0,16 0,17 0,76 0-20 0,17 0,76 5,2 6,1 ph/k Cl/ 5,4 5,2 5,2 21-40 0,18 0,22 5,4 6,6 pe/h 20/ 6,4 6,1 6,1 41-60 0,14 0,13 5,5 6,9

362 E. Gorlach, K. Gorlach puszczać, że działanie nawozu molibdenowego będzie trwało jeszcze przez długi okres czasu. Wskazuje to na zawartość przyswajalnego molibdenu w glebie w obiekcie z nawożeniem molibdenowym po zakończeniu doświadczenia (tab. 4). Jest ona 5-krotnie wyższa niż w obiekcie bez nawożenia molibdenem. Zawartość przyswajalnego molibdenu na poletkach bez nawożenia molibdenowego nie uległa po czterech latach większej zmianie w stosunku do jego zawartości przed założeniem doświadczenia. Oznaczono także przyswajalny molibden w próbkach gleby pobranej z różnych głębokości profilów glebowych po zakończeniu doświadczenia (tab. 5). Z porównania danych analitycznych, znalezionych w profilach z poletek nawożonych i nie nawożonych molibdenem wynika, że molibden nawozowy prawie w całości pozostał w wierzchniej warstwie gleby. WNIOSKI W czteroletnim doświadczeniu polowym nad wpływem nawożenia molibdenem na plon i skład chemiczny lucerny stwierdzono co następuje. 1. Zgodnie z wyceną zasobności gleby w molibden według tzw. liczby molibdenowej lucerna zareagowała na nawożenia molibdenem zwyżką plonów. 2. Reakcja lucerny na nawóz molibdenowy była różna w poszczególnych pokosach i latach użytkowania lucernika. Statystycznie udowodnioną zwyżkę plonu otrzymano w I i II pokosie w pierwszym roku, w I pokosie w drugim roku oraz w I i II pokosie w czwartym roku prowadzenia doświadczenia. 3. Nawożenie molibdenem nie wpłynęło w większym stopniu na zawartość azotu całkowitego i białkowego, potasu, fosforu i wapnia w roślinach. Zwiększyło ono natomiast koncentrację molibdenu w plonach. 4. Zawartość molibdenu w roślinach na poletkach nie nawiezionych molibdenem kształtowała się mniej więcej na jednakowym poziomie, niezależnie od pokosu i wieku lucernika. W obiekcie z nawożeniem molibdenem spadała ona wraz z wiekiem użytkowania lucernika. 5. Lucerna wykorzystała z nawozu molibdenowego w ciągu 4 lat 7,6%. libden nawozowy nie pobrany przez rośliny pozostał prawie w całości w wierzchniej warstwie gleby. LITERATURA [1] Anderson A. J.: lybdenumdeficiencies in legumes in Australia. Soil Sei., t. 8.1, 1956, nr 3, s. 173-182. [2] Anke M., Gruhn K.: Der Einfluss des lybdäns auf Zusammensetzung der Pflanzen. Zeitsch. Landwirtsch. Versuchs und Untersuchungswesen, t. 8, 1962, z. 4, s. 321-330.

Nawożenie lucerny molibdenem 363 [3] A n s o r g e H. : Ergebnisse von lybdändüngugsversuchen zu Blumenkohl und Luzerne. Albrecht Thaer-Archiv, t. 8, 1964, z. 4/5, s. 235-248. [4] В о г о с с i о А. : Phenomena of molybdenum-potassium synergism in the potassic nutrition of plants. Potash Review, International Potash Institute (Berbe), Subject 1, 39th Suite, 1962, s. 1-4. [5] Dobrickaja J. I.: Kolorimetriczeskoje opriedielenije molibdiena w poczwach i rastieniach. Poczwowiedien., nr 3, 1957, s. 91-99. [6] G o r lach E.: O pewnym uproszczeniu metody Grigga oznaczania przyswajalnego molibdenu w glebach. Rocz. glebozn., t. 14, 1964, z. 1, s. 15-26. [7] Gorlach E.: libden w glebach i jego przy swa jalność dla roślin. Acta Agraria et Silvestria, Ser. Agraria, t. VII/1, 1967, s. 79-149. [8] Maksimów A.: Mikroelementy i ich znaczenie w życiu organizmów żywych. Warszawa 1954. [9] Mengel K.: Ernährung und Stoffwechsel der Pflanze. Jena 1961, VEB G. Fischer Verlag. [10] Mulder E. G. : Wpływ nawozów mineralnych na rozwój roślin motylkowych. Zesz. nauk. WSR w Krakowie, nr 44, 1968, Sesja Naukowa 1964, s. 67-102. [11] N e h ring K.: Düngung, Qualität und Futterwert. Handbuch der Pflanzenernährung und Düngung, t. 3, Düngung der Kulturpflanzen, cz. II. Wiedeń- Nowy Jork 1965, Springer Verlag, s. 1349. [12] Pejwe J. W.: Biochemia i agrochemia mikroelementów. Zesz. nauk. WSR w Krakowie, nr 44, 1968, Sesja Naukowa 1964, s. 103-115. E. ГО РЛАХ, K. ГОРЛАХ ВЛИЯНИЕ УДОБРЕНИЯ МОЛИБДЕНОМ НА УРОЖАЙ И ХИМИЧЕСКИЙ СОСТАВ ЛЮЦЕРНЫ К аф едра А грохим ии Вы сш ей С ельскохозяйственной Ш колы, г. К раков Резюме В годах 1965-1968 на аллювиальной почве с ph в солевой вытяжке 5,4 при содержании усвояемого молибдена 0,16 мг/кг почвы были проведены полевые опыты по влиянию уробрения молибденом на урожай и химический состав люцерны. Молибден в форме молибдата аммония вносили однократно в дозе 2 кг /га перед посевом люцерны. Ежегодно применяли 150 кг К20/га в виде хлористого калия и 90 кг Р20 5 в виде 18%-ного суперфосфата. В итоге за 4 года удобрение молибденом повысило урожай сухой массы люцерны на 7,3% а урожай сырого протеина на 10,7%. Отзывчивость люцерны на молибденовое удобрение была неодинакова в отдельных покосах и годах пользования. Статистически достоверное увеличение урожаев было получено в I и II покосе первого года, в I покосе второго года и в I и II покосе в четвертом году. Несмотря на это, что молибденовое уробрение повысило урожай в некоторых покосах результаты химического анализа не показали значимых различий в процентном содержании общего и белкого азота между растениями

364 E. Gorlach, K. Gonlach удобряемыми и неудобряемыми молибденом. Внесение молибдена не оказало большего влияния также на содержание калия, фосфора и кальция в люцерне. Оно однако заметно повысило содержание молибдена в растениях. В течение 4 лет использование молибдена люцерной из молибденового удобрения составило 7,6% от внесенного. Не использованный растениями молибден удобрения оставался полностью в поверхностном слое почвы. E. G O RLACH, К. GORLACH EFFECT OF FERTILIZATION WITH MOLYBDENUM UPON YIELD AND CHEMICAL COMPOSITION OF ALFALFA D epartm ent of A groch em istry, C ollege of A gricu ltu re in C racow Summary In 1965-1968 the field experiments were carried out on effect of fertilization with molybdenum upon yield and chemical composition of alfalfa. The experiments have been established on alluvial soil with ph 5.4 in ln KC1 and available molybdenum content of 0.16 ppm. lybdenum in form of ammonium molybdate was applied in a single rate of 2 kg /ha before sowing of alfalfa seeds. 150 kg of K20 per hectare in form of potassium salt and 90 kg of P20 5 per hectare in form of 18% superphosphate were applied every year. The 4-year fertilization with molybdenum resulted in total increase of alfalfa dry matter yield by 7.3% and of crude protein yield by 10.7%. However, the alfalfa response to molybdenum fertilizer was different in particular cuts and years of alfalfa field utilization. The response was proved statistically in the 1st and Ilnd cut yields of the first year, in the 1st cut yield of the second year and in the 1st and Ilnd cut yields of the fourth year of the experiment. In spite of the fact that the molybdenum fertilization increased the yields in some cuts the chemical analysis did not show any higher differences in total and protein nitrogen content between the plants fertilized and not fertilized with molybdenum. The molybdenum fertilization did not exert either any significant influence upon potassium, phosphorus and calcium content in alfalfa plants; on the other hand, it increased molybdenum content in the plants. Alfalfa used from molybdenum fertilizer 7.6% of in the course of the 4-year period. The fertilizer molybdenum not uptaken by plants remained in the upper soil layer. Adres Wpłynęło do PTG we wrześniu 1969 r. doc. dr habil. Eugeniusz Gorlach Katedra Chemii Rolnej W SR Kraków, Mickiewicza 21