Znakowane szlaki turystyczne w Polskim Towarzystwie Turystyczno- Krajoznawczym

Znakowane szlaki turystyczne w Polskim Towarzystwie Turystyczno- Krajoznawczym

Dobrze mieć autostrady, ale smak nadają dopiero ścieżki, którymi można sobie od nich odbiegać Tadeusz Kotarbiński

Od początku zorganizowanych form turystyki, znakowaniem i konserwacją szlaków turystycznych zajmowały się stowarzyszenia turystyczne. Pierwsze szlaki turystyczne na ziemiach polskich wyznakowało w 1887 roku Towarzystwo Tatrzańskie, następnie prace znakarskie były kontynuowane przez Polskie Towarzystwo Tatrzańskie i Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, a od roku 1950 prowadzi Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze. źródło: archiwum COTG PTTK Kraków

Geneza znakowanych szlaków turystycznych w Polsce Pierwsi turyści wędrowali po górach drogami i ścieżkami, które były powszechnie używane do komunikacji lub wydeptane przez pasterzy, owce pędzone na hale. Turystyka odbywała się z przewodnikiem (byli to pasterze, poszukiwacze skarbów i ziół, kłusownicy) dlatego znak turystyczny nie był potrzebny. źródło: archiwum COTG PTTK Kraków

Powstałe w 1873r. Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie potem Towarzystwo Tatrzańskie (1874r.) za jeden z celi postawiło sobie zachęcanie do zwiedzania gór, ułatwianie dostępu i pobytu w nich turystom. Obejmowało to całokształt turystyki górskiej letniej i zimowej, rozwój turystyki kwalifikowanej, taternictwa i narciarstwa. źródło: archiwum COTG PTTK Kraków

Rozpoczęto budowę ścieżek turystycznych, schronisk i schronów nie zagospodarowanych. Z czasem zaistniała potrzeba umieszczania na ścieżkach dodatkowych znaków orientacyjnych. Głównie były to malowane farbą znaki oraz drogowskazy turystyczne. Foto źródło: archiwum COTG PTTK Kraków

Osiągnięto to przez: budowę schronisk; znakowanie szlaków turystycznych; przewodnictwo i ratownictwo; rozwój piśmiennictwa górskiego - przewodniki, mapy, czasopisma. Foto źródło: archiwum COTG PTTK Kraków

Pierwszy polski szlak za pomocą drogowskazów wyznakował Leopold Wajgel już w 1880 roku. Był to trasa: Żabie Krasny-Łuh Howerla. Od 1874r. rozpoczęto budowę ścieżek i szlaków turystycznych w górach. Najpierw udostępniono doliny reglowe w Tatrach, potem inne ciekawe trasy w Tatrach (1886-88r.) aż po śmiałe szlaki graniowe - Orla Perć - 1903r. http://kolumber.pl/photos/show/golist:1531

W roku 1887 Walery Eljasz Radzikowski za pomocą pojedynczych pasków czerwonej farby wytyczył w Tatrach pierwszy znakowany szlak turystyczny z Toporowej Cyrhli przez Psią Trawkę, Polanę Waksmundzką i Wodogrzmoty Mickiewicza do Morskiego Oka.

W Tatry wędrują z kubłem farby i pędzlem tak wybitne postacie jak: ksiądz Józef Stolarczyk, Mieczysław Karłowicz i Mariusz Zaruski. W 1906r. powstają pierwsze polskie szlaki turystyczne w Beskidach.

Po I wojnie światowej doskonalono system znakowania szlaków dodając drugi biały pasek. Jako, że znacznie wzrosła liczba wyznakowanych ścieżek i szlaków turystycznych, krzyżowały się one i wzajemnie nachodziły na siebie. Powodowało to ich nieczytelność i stwarzało zagrożenie dla turystów - dlatego też pojawił się problem unormowania systemu znakowania szlaków.

. W 1935r. została wydana szczegółowa instrukcja znakowania szlaków turystycznych w Karpatach - która z niewielkimi zmianami i uzupełnieniami obowiązuje praktycznie do dziś.

Wojna na pędzle Ważnym wydarzeniem w historii szlaków turystycznych była tzw. wojna na pędzle (1925 1927) między Beskidenverein a Polskim Towarzystwem Tatrzańskim. Chodziło w niej o zapobieżenie monopolowi niemieckiemu w Beskidach Zachodnich. Na porządku dziennym było wzajemne przemalowywanie szlaków turystycznych (stąd nazwa). Po stronie polskiej w działaniach tych wyróżnili się szczególnie Władysław Midowicz (18 letni gimnazjalista z bielskiego gimnazjum), który poświęcił całe wakacje w roku 1925 na znakowanie polskich szlaków w rejonie Beskidu Żywieckiego (m.in. 11 czerwca 1925 r. w przeciągu niecałych dziesięciu godzin, wytyczył i wyznakował najefektowniejszą ścieżkę Beskidów, zwaną Percią Akademików), oraz profesor Stanisław Merta wraz z synem Józefem Mertą (studentem Uniwersytetu Jagiellońskiego), którzy w czasie wakacji 1927 r. przeznakowali prawie wszystkie dotychczasowe oznakowania BV w obrębie Babiej Góry i Pilska.

Znakowanie w Sudetach W Sudetach najbardziej aktywną organizacją w znakowaniu szlaków było niemieckie Morawsko-Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie (w samych Jesionikach w okresie międzywojennym wyznaczyło 2000 kilometrów szlaków). Znaki przybrały tam formę dwukolorowych rombów już od końca XIX wieku. Dodatkowo w czechosłowackich Karkonoszach od 1923 oznaczano też szlaki czerwonymi symbolami (tzw. muttichovkami, od nazwiska pomysłodawcy i autora; każdy obiekt docelowy miał przypisany inny symbol) celem była "neutralizacja" oznaczeń w dobie czesko-niemieckich sporów o język, jaki powinien znaleźć się na drogowskazach.

Mapa turystyczna: Znakowane szlaki turystyczne w Sudetach, 1935 r.

Znakowanie w Sudetach Znakowaniem szlaków zajmowało kilka towarzystw górskich działających w poszczególnych pasmach Sudetów. Gęstość szlaków była dość silnie zróżnicowana i przez długi czas tylko częściowo zintegrowana, ponieważ każde towarzystwo znakowało na własną rękę, nie zawsze współpracując z towarzystwami działającymi w sąsiednich pasmach. Pod koniec lat trzydziestych w Sudetach było ok. 3200 km szlaków. Najwięcej szlaków wyznakowano w Karkonoszach (360 km), Górach Sowich (354 km), Górach Wałbrzyskich i Suchych (303 km), na Pogórzu Izerskim (296 km), Górach Orlickich i Bystrzyckich (258km), w Rudawach Janowickich (257 km) i Masywie Śnieżnika (240 km).

Znakowane szlaki turystyczne w II Rzeczypospolitej - do II wojny światowej.(opracowanie własne)

Doświadczenie wielu pokoleń zaowocowało sprawdzonym w praktyce systemem i metodyką znakowania, które obowiązują prawie 80. lat i są stosowane także w innych krajach. Tablica informacyjna z siecią szlaków i drogowskazy-ukraina (2009) Turyści od lat przyzwyczajeni są do wyglądu znaków i sposobu ich umieszczania. Ufając, że szlak zawsze zaprowadzi ich do celu, mają poczucie bezpieczeństwa wędrówki.

Wędrując pieszo czy jadąc rowerem, płynąc kajakiem lub pod żaglami, dzięki doskonale, ze znawstwem terenu poprowadzonym szlakom, możemy przeżywać otaczające nas piękno, poznać ciekawe miejsca i ludzi.

Turyści od lat przyzwyczajeni są do wyglądu znaków i sposobu ich umieszczania. Ufając, że szlak zawsze zaprowadzi ich do celu, mają poczucie bezpieczeństwa wędrówki.

ZNAKOWANE SZLAKI TURYSTYCZNE PIESZE NARCIARSKIE ROWEROWE KONNE WODNE nizinne podejściowe nizinne kajakowe górskie grzebietowe górskie żeglarskie nartostrady Ryc. Rodzaje znakowanych szlaków turystycznych opracowanie własne

Podstawowe oznaczenie szlaku turystycznego to prostokątny znak najczęściej o wymiarach 15x9 cm malowany farbą olejną w widocznych punktach. Składa się on z trzech poziomych pasów: dwóch białych zewnętrznych i jednego środkowego w kolorze szlaku.

W zależności od barwy środkowego paska mówimy o szlaku: Czerwonym niebieskim zielonym żółtym czarnym;

Znaczenie kolorów szlaków szlak główny jest zawsze oznaczony kolorem czerwonym np Główny Szlak Beskidzki, Główny Szlak Sudecki, Główny Szlak Gór Świętokrzyskich, Szlak Orlich Gniazd na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. kolor niebieski wyznacza szlaki pokonujące duże odległości dalekobieżny. o kolorem zielonym i żółtym znakuje się krótkie szlaki łączące, czasami też dojściowe. kolor czarny wyznacza krótki szlak łącznikowy - do jakiegoś miejsca, którym poprowadzenie szlaku dalekobieżnego byłoby nieciekawe, niekorzystne lub niemożliwe

Znak PTTK na drogowskazach daje bowiem gwarancję, że szlak jest ciekawy, a zarazem bezpieczny, poprowadzony tak, aby turysta mógł jak najwięcej zobaczyć i poznać, a jednocześnie tak by jak najmniej szkodzić przyrodzie.

Szlaki ułatwią wędrówkę i pozwolą bezpiecznie dotrzeć do ciekawych, a mało znanych miejsc

Każdy szlak musi być tak wyznakowany, aby umożliwiał wędrowanie w obu kierunkach. Musi także przebiegać w sposób logiczny bez niepotrzebnego nadkładania drogi i krążenia.

Szlaki rowerowe PTTK od wielu lat tworzy określony styl i sposób uprawiania turystyki kolarskiej połączonej z zainteresowaniami krajoznawczymi. Od początku lat 90-tych XX wieku zauważa się znaczny wzrost wykorzystywania rowerów do celów turystycznych i rekreacji ruchowej. W tej sytuacji w wielu gminach i regionach Polski wyzwalane były inicjatywy lokalne związane z wytyczaniem i znakowaniem szlaków rowerowych. Każdy znakował wg. własnego uznania i pomysłu co do oznakowania. Stąd inicjatywa Regionalnej Rady Turystyki Kolarskiej w Bydgoszczy z 1995 roku ukierunkowania krajowych i zagranicznych miłośników wędrówek rowerowych po Polsce i przez Polskę na określone utwardzone drogi publiczne o możliwie jak najmniejszym natężeniu ruchu, a jednocześnie zapobieżenia radosnej twórczości i różnorodności w zakresie oznakowania tych tras i szlaków.

Pierwsze znakowane szlaki rowerowe powstały w Polsce dopiero w 1996 roku. W statystykach PTTK znalazły się od 2000 roku. Ilość ich wzrasta z każdym rokiem, obecnie jest ich w statystykach Towarzystwa 19 481,60km, a ile jest wytyczonych przez inne organizacje i stowarzyszenia? Tego niestety nikt nie wie, gdyż nie ma prowadzonych takich ewidencji.

Szlaki kajakowe w Polsce Wciąż rośnie liczba miłośników aktywnego spędzania czasu wolnego na wodzie. Do kajaka siadają często osoby zupełnie nie przygotowane, stąd potrzeba ułatwienia uprawiania tej formy turystyki aktywnej. Istotnym elementem wodnego szlaku turystycznego jest jego oznakowanie.

Szlaki kajakowe w Polsce W 1996 roku powstaje pilotażowy projekt oznakowania rzeki Brdy i Zubrzycy. Na inwestycje pozyskano środki finansowe z PHARE Tourin II. Zaprojektowana koncepcja znaków oparta o standardy europejskie uzyskała pełna aprobatę Komisji Turystyki Kajakowej, a opracowana dokumentacja stanowiła podstawę i wzorzec do znakowania szlaków kajakowych. W latach 1996-1997 znakowane są szlaki Brdy, na trasie Świeżyno - Bydgoszcz 218km, postawiono 143 znaki. W kolejnych latach ilość znakowanych szlaków na rzekach rośnie. W statystykach PTTK pojawiają się dopiero w 2002 roku, kiedy w sprawozdaniu TK-O wykazano 438,30 km szlaków, obecnie- w 2014roku jest ich już 1113,30. Nie są to pełne statystyki, gdyż znakują również samorządy, które nie prowadzą ewidencji szlaków.

Szlaki konne w Polsce O początkach zorganizowanej turystyki konnej zwanej też jeździecką, możemy mówić od roku 1990. By wędrowanie po górach mogło być bezpieczne zostały wyznaczone szlaki dla turystów konnych. W 1995 roku górska turystyka jeździecka została włączona do programu agroturystycznego, finansowanego przez Fundację Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA, a w 1997 roku zaczęły powstawać pierwsze projekty szlaków w Beskidzie Niskim (ok.100km w okolicach Gładyszowa), Gorcach i na Podhalu (ok.200km). Od kilku lat (od 2000 roku) powstają również znakowane szlaki konne na nizinach

Gęstość sieci znakowanych szlaków turystycznych w 2009 roku (km/km2) Źródło: Opracowanie własne z wykorzystaniem danych przestrzennych regionalnej pracowni GIS i badań terenowych

Znak szlaku ma za zadanie wskazać turyście właściwy kierunek wędrówki, potwierdzić słuszność wyboru drogi, ułatwić pokonanie odcinków trudnych orientacyjnie, upewnić, że wędruje wybraną trasą, wreszcie dać gwarancję osiągnięcia oczekiwanego celu.

Dzisiaj Przez najatrakcyjniejsze tereny Polski przebiega ponad 74 tysięcy kilometrów wyznakowanych przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze szlaków pieszych (nizinnych i górskich), rowerowych, narciarskich, wodnych i konnych, w tym transeuropejskie szlaki piesze i rowerowe, nad którymi opiekę także sprawuje PTTK.

Znakowane szlaki turystyczne w PTTK stan na 31.12.2013r. Rodzaj szlaku Ogółem Piesze górskie Piesze nizinne Piesze (dydaktyczne) Piesze(spacerowe) Konne Kajakowe Rowerowe Narciarskie Inne Stan na koniec 2013 roku/km 74 486,0 11088,6 38101,7 177,2 627,2 3557,8 1113,3 19481,6 428,7 909,9

Zanim jednak szlakiem trzeba będzie się opiekować, musi on być profesjonalnie technicznie i mądrze koncepcyjnie wytyczony w terenie. Kluczem do tego jest, a raczej są osoby wytyczające szlak znakarska kadra PTTK.

wnioski

Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze stworzyło system wytyczania i znakowania szlaków turystycznych obejmujący: Proces wytyczania szlaków ułatwiający turyście bezpieczne wędrowanie, proces uzgodnień z właścicielami i zarządcami terenów, model znakowania, metodykę prac znakarskich, zasady kształcenia kadr znakarskich, monitoring szlaków, prowadzenie dokumentacji i ewidencji szlaków.

Inicjatorami powstawania szlaków bywają stowarzyszenia, urzędy ale i indywidualne osoby, co powoduje zróżnicowane oznakowanie wprowadzające turystów w błąd (ciągle brak ustawy normującej te sprawy), koniecznym jest przeprowadzenie wnikliwej inwentaryzacji wszystkich znakowanych szlaków turystycznych w Polsce i stworzenie centralnego rejestru szlaków, zbadanie ruchu turystycznego na szlakach, ograniczenie ich ilości, zunifikowanie oznakowania,

Szlaki turystyczne mają wpływ na przestrzeń turystyczną, powstawanie szlaków jest związane z walorami przyrodniczymi i antropogenicznymi danego regionu, powstawanie nowych aktywności wywołuje potrzebę powstawania nowych rodzajów szlaków turystycznych (nordic walking) GPS czy mogłoby być alternatywą dla znakowanych szlaków turystycznych: pieszych nizinnych, rowerowych?

Docelowo wszystkie rodzaje szlaków turystycznych będą znajdowały się w Centralnej Bazie Szlaków Turystycznych PTTK, funkcjonującej przy Centralnym Ośrodku Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie. Zarząd Główny PTTK na mocy uchwały nr 333/XVII/2012 z dnia 26.05.2012 r. określił standardy dotyczące budowy CBST PTTK w kwestii: aktualizacji, dostępności i przechowywania danych.

O TYM WARTO PAMIĘTAĆ Zgubiłeś szlak? Wróć do ostatniego widzianego znaku! Nie zbaczaj ze szlaku, szczególnie na terenach chronionych! Na szlaku zwracaj uwagę na innych, pomagaj im jeśli trzeba! Zostaw szlak takim, jakim chciałbyś go zastać! Znaki szlaków turystycznych są chronione prawem!

KAŻDY RODZAJ SZLAKU MA INNE POTRZEBY Szlak rowerowy bezpieczna droga, zabezpieczenie sprzętu, możliwość drobnych napraw Szlak konny bezpieczeństwo zwierząt, odpoczynek, Szlak kajakowy sanitarne zaplecze, możliwość naprawy sprzętu, komunikacja, Szlak pieszy.bezpieczny i dostępny dla rodzin, ludzi starszych, grup zorganizowanych, indywidualnych osób pozornie mało ważne rzeczy stają się bardzo ważne

Do prezentacji wykorzystano zdjęcia : A.Kaleniewicz, A.Wielocha, B.Zygmańska, N.Figiel, B.Chomko, G.Tkacz, M.Kotarski, A.Jastrzębska, J.Śledzińska; z archiwum ZG PTTK projekty Znakowane szlaki lata 2010,2011,2013 oraz archiwum COTG PTTK Kraków i Wydawnictwa PTTK Kraj. bibliografia: 1. Instrukcja znakowania szlaków turystycznych PTTK (2007) 2. Krygowski, Historia Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (1987) 3.Potocki, Rozwój zagospodarowania turystycznego Sudetów (2004) 4. Styperek, Linearne systemy penetracji rekreacyjnej (2001) 5. Śledzińska, Rozwój znakowanych szlaków turystycznych w Polsce (2010)

Dziękuję za uwagę Jolanta Śledzińska sekretarz ZG PTTK ds. promocji i kontaktów zewnętrznych jsledzinska@pttk.pl (+48)22 826 5735 608 421 682