JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA W OCENIE ABSOLWENTÓW WYDZIAŁU TECHNIKI ROLNICZEJ

InŜynieria Rolnicza 6/2005 Małgorzata Bzowska-Bakalarz, Edyta Pieczykolan Katedra Maszynoznawstwa Rolniczego Akademia Rolnicza w Lublinie JAKOŚĆ KSZTAŁCENIA W OCENIE ABSOLWENTÓW WYDZIAŁU TECHNIKI ROLNICZEJ Wstęp Streszczenie W pracy przedstawiono wyniki badań ankietowych dwóch pokoleń absolwentów kierunku technika rolnicza i leśna Akademii Rolniczej w Lublinie. Pytania kwestionariusza dotyczyły między innymi opinii absolwentów o programach nauczania i oceny uzyskanego wykształcenia. Nasuwają się między innymi wnioski o konieczności dopracowanie systemu motywacji do uzyskiwania dobrych ocen, zweryfikowania programów studiów, staranniejszy dobór tematów prac magisterskich, poprawę organizacji zajęć. Słowa kluczowe: szkoła wyŝsza, technika rolnicza, badanie opinii, absolwenci InŜynieria rolnicza to duŝy obszar wiedzy o charakterze interdyscyplinarnym. Szeroka dyskusja na forum akademickim wywołana opiniami Komitetu Techniki Rolniczej PAN i analizą programów studiów przedstawioną w publikacji prof. dr hab. St. Pabisa [Pabis 1997], zapoczątkowała dopasowywanie programów studiów in- Ŝynierii rolniczej do programów uczelni europejskich. W latach 1997 i 1998 Przegląd Techniki Rolniczej i Leśnej prowadził na swych łamach dyskusje programowe, w których swoje opinie przedstawiali naukowcy związani z inŝynierią rolniczą [Szeptycki 1997]. Badania prowadzone wśród absolwentów kierunku technika rolnicza i leśna w Akademii Rolniczej w Krakowie [Dąbkowski, Roczkowska- Chmaj 2000], Akademii Rolniczej w Poznaniu [Górawska, Rzeźnik 2003] czy w warszawskiej SGGW [Wawer, Murawski 2003], ogniskowały się przede wszystkim na analizach ścieŝek zawodowych absolwentów. Ich autorzy wychodzili bowiem z załoŝenia, Ŝe miarą wartości ukończonych studiów jest późniejszy sukces zawodowy. Biorąc pod uwagę krajowy, nieprzewidywalny rynek pracy wnioskowanie o sukcesie absolwenta na podstawie miejsca zatrudnienia nie jest miarodajne. Warto więc przeanalizować, czy w ocenie samych absolwentów kierunku 65

Małgorzata Bzowska-Bakalarz, Edyta Pieczykolan Technika rolnicza i leśna tak wąska specjalizacja stwarza moŝliwość przystosowania się do trudnej sytuacji na rynku pracy oraz czy daje ona szansę pomyślnego startu w karierze zawodowej. W 2001 roku Senat Akademii Rolniczej w Lublinie przyjął uchwałę o sprawie wprowadzenia systemu zarządzania jakością kształcenia. Jednym z elementów tego systemu jest takŝe badanie opinii studentów i monitorowanie ich losów. Cel i metoda badań Celem przeprowadzonego na Wydziale Techniki Rolniczej w Lublinie eksperymentu było poznanie opinii absolwentów na temat przebiegu i organizacji studiów oraz zbadanie jak wprowadzone zmiany wpłynęły na subiektywną ocenę jakości kształcenia dwóch grup absolwentów, którzy uzyskali dyplomy w latach siedemdziesiątych i w roku 2000. Badania przeprowadzono metodą ankietową. Ankieta składała się z instrukcji wprowadzającej, wyjaśniającej cel badania i z listy pytań w działach: dane podstawowe, przygotowanie do studiów, studia, okres po studiach. Przebadano dwie 36-osobowe grupy absolwentów kierunku Technika rolnicza i leśna: absolwentów, którzy ukończyli studia w latach 2000 i 2001 (19 osób za specjalności Technika rolno-spoŝywcza i 17 osób ze specjalności Technika komputerowa w inŝynierii rolniczej) oraz 36 absolwentów, którzy ukończyli studia w latach 1971, 1972 i 1973. Badania prowadzono w bezpośrednim kontakcie z respondentami. Wyniki Kierunek studiów feminizuje się. Na przestrzeni 30 lat udział kobiet wzrósł z 11 do 41%. Spadła natomiast liczba studentów pochodzących ze wsi (rys. 1). Obecnie mamy o 2 więcej studentów z przygotowaniem zawodowym (absolwenci technikum) (rys. 2), co ma swoje odzwierciedlenie w trudnościach z realizacją przedmiotów podstawowych. Absolwenci z lat 2000, 2001 zdawali sobie jednak sprawę z gorszego przygotowania do studiów i w 65% korzystali z kursów przygotowawczych. Przy wyborze kierunku studiów absolwenci starszych roczników kierowali się głównie zainteresowaniami, natomiast wśród młodszych w równym stopniu decydowały przypadek i zainteresowania. Świadczy to o niezdecydowaniu kandydatów na studia, a takŝe o słabej promocji uczelni. Oferta kierunkowa uczelni tylko w 15% pomaga w wyborze kierunku, a prestiŝ szkoły odgrywa rolę marginalną (rys. 3). 66

Jakość kształcenia... Miasto do 30. tys. Miasto powyŝej 30 tys. 8% Miasto do 30. tys. Miasto powyŝej 30 tys. 47% Wieś Wieś 8 Rok ukończenia 1971/1973 47% Rok ukończenia 2000/2001 Rys. 1. Fig. 1. Pochodzenie absolwentów Graduates background 10 8 6 4 2 59% Liceum ogólnokształcące Rok ukończenia 1971/1973 33% 8% Szkoła o profilu rolniczym 10 8 6 4 2 35% Liceum ogólnokształcące Rok ukończenia 2000/2001 53% 12% Szkoła o profilu rolniczym Rys. 2. Fig. 2. Rodzaj ukończonej szkoły średniej Type of high school finished 5 4 3 Rok ukończenia 1971/1973 Rok ukończenia2000/2001 43, 2 1 7, 7,5% Pozycja (prestiŝ) uczelni 23,5% 15, 20, Oferta Zainteresowania kierunkowa i programowa Uczelni 8, 20, Przypadek Rys. 3. Fig. 3. Powody wyboru uczelni i kierunku studiów Reasons for choosing the school and studies 67

Małgorzata Bzowska-Bakalarz, Edyta Pieczykolan W czasie studiów wszyscy starsi absolwenci odbywali praktyki zawodowe, natomiast absolwenci z roczników 2000 i 2001 tylko w 33%. Młodsi absolwenci (2000, 2001) w większym stopniu niŝ starsi uznają sposób oceniania za sprawiedliwy, choć w obu grupach wiekowych prawie połowa nie przywiązywała wagi do ocen i wcale nie zaleŝało im na dobrych ocenach. Jednak tylko 35% absolwentów uwaŝa, Ŝe nie powinno się wystawiać ocen wartościujących, a jedynie oceniać zdał nie zdał (rys. 4). 10 8 6 4 2 Czy byłeś oceniany sprawiedliwie? 4 1991/1973 82% 2000/2001 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Nie przywiązywałeś wagi do stopni? 58% 44% 1991/1973 2000/2001 10 8 6 4 2 ZaleŜało ci na dobrych ocenach? 5 53% 10 8 6 4 2 Powinno się oceniać: zdał - nie zdał? 4 35% 1991/1973 2000/2001 1991/1973 2000/2001 Rys. 4. Fig. 4. Opinie na temat sposobu oceniania studentów (% odpowiedzi pozytywnych) Opinions regarding student assessment methods (% of positive replies) W obu grupach respondentów najwyŝszym uznaniem cieszą się nauczyciele akademiccy ze stopniem doktora. Jednak wśród starszych absolwentów prawie takie samo (34%) uznanie mieli profesorowie. Młodsi absolwenci, w większości, uznają autorytet doktorów (5) i dr hab. (3), natomiast praca profesorów najwyraźniej nie znajduje w ich oczach uznania. Obie grupy wiekowe respondentów w podobny sposób oceniają pracę dydaktyczną asystentów (1 uznanie) (rys. 5). 68

Jakość kształcenia... 5 45% 4 35% 3 25% 2 15% 1 5% Rys. 5. Fig. 5. 1 15% 1 5 3 17% 3 1971/1973 2000/2001 3% 11% Mgr Mgr inŝ. Dr Dr hab.. Doc. Prof. nadzw. 34% Prof. zw. Uznanie dla poszczególnych grup nauczycieli akademickich Appreciation given to individual groups of academic teachers W związku z bardzo duŝymi róŝnicami w programach studiów, pytania dotyczące zmian w planach nauczania skierowano tylko do młodszych respondentów. Absolwenci oczekiwaliby zmniejszenia liczby wykładów (zwłaszcza z przedmiotów rolniczych), i zwiększenia liczby ćwiczeń (z informatyki, języków obcych, sieci komputerowych), lecz oszczędnościowa polityka uczelni odwraca tę proporcję. Prawie 2 studentów jest zdania, Ŝe naleŝałoby zwiększyć liczbę przedmiotów odnoszących się do współczesnych potrzeb (takich jak: zastosowania informatyki, administrowanie siecią, systemy operacyjne, programowanie) i usunąć przedmioty tradycyjne (wszystkie rolnicze, maszyny rolnicze, teorię maszyn i mechanizmów, doradztwo w produkcji roślinnej i zwierzęcej) i co dziwne, takŝe bioinŝynierię (rys. 6). Prace magisterskie starszych roczników były prawie w 6 oceniane jako całkowicie zbieŝne ze studiowaną specjalnością, natomiast prace młodszych absolwentów tylko w 41% (rys. 7). Zarysowały się duŝe róŝnice miedzy badanymi grupami w ocenie efektów studiów. Starsi, z pozycji prawie 30-letniego doświadczenia zawodowego, oceniają je głównie w jako średnie lub bardzo dobre (rys. 8). 69

Małgorzata Bzowska-Bakalarz, Edyta Pieczykolan 3 25% 2 15% 1 5% 24% 21% Zwiększyć liczbę Zmniejszyć liczbę 18% 28% 3% Przedmioty Wykłady Ćwiczenia 6 4 2 59% 41% ZbieŜny w 10 2 Absolwenci 1971/1973 Absolwenci 2000/2001 12% 8% 29% ZbieŜny w 3 18% 8% Rys. 6. Fig. 6. Postulowane zmiany w strukturze kształcenia Postulated changes in educational structure Rys. 7. Fig. 7. ZbieŜność tematyki pracy magisterskiej z kierunkiem studiów Convergence of the master s thesis topic with studies 7 6 5 4 3 2 1 Wiedza ogólna 63% 61% 37% 31% 8% bardzo dobrze Wiedza specjalistyczna niedostatecznie 7 6 5 4 3 2 1 Umiejętność podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów 17% 38% bardzo dobrze 63% 31% 2 Umiejętność uczenia sie 31% niedostatecznie 7 62% 7 6 48% 6 5 4 43% 5 4 3 23% 3 2 15% 9% 2 1 1 bardzo dobrze średnio niedostatecznie Rys. 8. Ocena efektów studiów Fig. 8. Assessment of the results of studies 61% 49% 45% 31% 8% bardzo dobrze średnio niedostatecznie 70

Jakość kształcenia... Najsłabszym punktem, w ocenie tej grupy respondentów, jest umiejętność podejmowania decyzji. Natomiast młodsi absolwenci, oceniają efekty studiów w większości jako średnie i niedostateczne. Najgorzej oceniają oni uzyskaną wiedzę specjalistyczną (62%) oraz umiejętność podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów (31%). Zadowolenie ze studiów jest wyraźnie większe wśród absolwentów starszych (81%). Wśród młodszych tylko 5 podziela tę opinie. Przyczyny niezadowolenia starszych absolwentów to raczej zmęczenie zawodem (wolałbym studiować co innego), natomiast młodsi uwaŝają, Ŝe jest zbyt duŝo zajęć niezwiązanych ze specjalnością (35%), i Ŝe organizacja zajęć jest słaba (2). Młodsi tylko w 13% za powód do niezadowolenia uznają brak moŝliwości zatrudnienia, starsi w 22% (rys. 9). Pomimo tak licznie wymienianych istotnych powodów do niezadowolenia, połowa absolwentów z obu grup wiekowych poleciłoby swemu dziecku studia na Wydziale Techniki Rolniczej. 5 45% 4 35% 3 2 22% 22% 17% 2 13% 11% 9% 1 Słaba organizacja zajęć Za duŝo zajęć nie związanych ze specjalnością Brak moŝliwości zatrudnienia po tym kierunku Inny powód Wolałbym studiować coś innego Rys. 9. Fig. 9. Powody niezadowolenia ze studiów Reasons for dissatisfaction with the studies Znamienne jest, Ŝe większość (60-7 w obu grupach wiekowych) respondentów ocenia swoją pozycję społeczną jako dobrą (rys. 10). Pozycję zawodową jako dobrą określa 49% starszych i 37% młodych absolwentów. AŜ 42% młodszych absolwentów uznaje swoje połoŝenie materialne za dobre, 29% za dostateczne i 29% za złe. Wśród starszych 17% uznaje, Ŝe ich sytuacja materialna jest bardzo dobra, a 37%, Ŝe dobra. Są to wyniki zaskakująco pozytywne w porównaniu z analogicznymi opiniami uzyskiwanymi w sondaŝach dotyczących całego społeczeństwa. 71

Małgorzata Bzowska-Bakalarz, Edyta Pieczykolan 7 Pozycja zawodowa 6 5 49% 37% 47% 4 3 2 18% 21% 12% 12% 1 Bardzo dobra Dobra Dostareczna Niedostateczna 7 6 5 4 61% 7 Pozycja społeczna 3 21% 2 1 12% 9% 12% 9% Bardzo dobra Dobra Dostareczna Niedostateczna 7 PołoŜenie materalne 6 5 4 3 2 17% 37% 42% 23% 29% 23% 29% 1 Bardzo dobra Dobra Dostareczna Niedostateczna Rys. 10. Ocena aktualnej sytuacji absolwentów Fig. 10. Estimation of the current situation of graduates 72

Jakość kształcenia... Podsumowanie Analiza opinii absolwentów Wydziału Techniki Rolniczej w Lublinie potwierdza tezę o konieczności zweryfikowania programów studiów. Postulaty dotyczące zmiany proporcji między wykładami i ćwiczeniami byłyby zgodne z wytycznymi CIGR (Pabis 1997). lecz sugestie byłych studentów, dotyczące usunięcia z programu studiów niektórych przedmiotów rolniczych i podstawowych technicznych na rzecz przedmiotów informatycznych świadczą, Ŝe przy wyborze kierunku studiów nie brali oni pod uwagę całokształtu oferty uczelni rolniczej i Ŝe ich toŝsamość zawodowa jest niesprecyzowana. Tym niemniej warto zastanowić się nad poprawą proporcji między przedmiotami związanymi bezpośrednio z daną specjalnością a pozostałymi przedmiotami, których obecność w programach studiów wynika wyłącznie z zaleceń tzw. minimów programowych. Nie naleŝy tez lekcewaŝyć krytycznych uwag absolwentów dotyczących organizacji zajęć. Przedstawione tu opinie dotyczące przebiegu studiów skłaniają do powaŝnej refleksji nad istniejącym systemem motywacji do uzyskiwania dobrych ocen i potrzebą jego unowocześnienia (choćby poprzez modyfikację zasad przyznawania stypendiów). Niezbędna jest teŝ większa dbałość o dobór tematów prac magisterskich, by były one zgodnie ze specjalizacją. Trudnym, lecz niezbędnym zadaniem jest zapewnienie wszystkim studiującym odbywania praktyk zawodowych. W świetle uzyskanych wyników alarmujący jest spadek prestiŝu profesorów. Nale- Ŝałoby więc zastanowić się, czy awans naukowy nie jest okupiony obniŝeniem zaangaŝowania dydaktycznego, a jeśli tak, to jak pogodzić te dwie przeciwstawne sfery. Mimo bardzo pozytywnej oceny zawodowej i społecznej pozycji absolwentów nie naleŝy lekcewaŝyć ich krytycznych uwag dotyczących poziomu nauczania w zakresie wiedzy specjalistycznej. Formułując te uwagi kierują się oni zapewne własnymi doświadczeniami zawodowymi, co powinno skłaniać do powaŝnej refleksji nad jakością i aktualnością treści przekazywanych przez uczelnię w procesie kształcenia. Wydaje się równieŝ, Ŝe w procesie nauczania mocno zaniedbanym obszarem jest kształtowanie umiejętności podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów. Bibliografia Dąbkowski J., St. Roczkowska-Chmaj. 2000. Status społeczny absolwentów Wydziału TiER Akademii Rolniczej im. Kołłątaja w Krakowie. InŜynieria Rolnicza. 8. 289-297. 73

Małgorzata Bzowska-Bakalarz, Edyta Pieczykolan Górawska M., Rzeźnik Cz. 2003. Absolwenci Techniki Rolniczej i Leśnej Akademii Rolniczej w Poznaniu. Wyniki badań ankietowych absolwentów z lat 1971 1982. Acta Scientiarum Polonorum, Technika Agraria. Ar Lublin 2 (2). 9-15. Szeptycki A. 1997. Kilka uwag o programach studiów na kierunku technika rolnicza. Przegląd Techniki Rolniczej i Leśnej. 10. Pabis St. 1997. Kształcenie w inŝynierii rolniczej wobec aktualnych i przyszłych potrzeb rolnictwa w Polsce. InŜynieria Rolnicza. 1. 21-32. Wawer M., p. Murawski. 2003. Losy zawodowe absolwentów Wydziały InŜynierii Produkcji SGGW w Warszawie. Problemy InŜynierii Rolniczej. 4. 5-16. EDUCATION QUALITY IN THE OPINION OF GRADUATES OF THE FACULTY AGRICULTURAL AND FOREST TECHNOLOGY Summary The paper presents results of a survey among two generations of graduates of agriculture and forest technology courses at the Lublin University of Agriculture. The questions concerned, among others, the former students opinion on the course programme and evaluation of the education quality. The results indicate the necessity of implementing more efficient system of motivating students to perform better. Moreover, the course programmes should be verified, subjects of dissertations chosen more carefully and the course organisation improved. Key words: graduates, agricultural and forest technology, survey 74