Komitet Główny Olimpiady Literatury i Języka Polskiego przy Instytucie Badań Literackich PAN OLIMPIADA LITERATURY I JĘZYKA POLSKIEGO PRZEWODNIK PO TEMATACH Wstęp i konsultacja merytoryczna Teresa Kostkiewiczowa Redakcja Bernadetta Kuczera-Chachulska Tomasz Chachulski Aleksandra Wójtowicz AUTORZY TEMATÓW: HISTORIA LITERATURY Literatura dawnej Polski Antoni Czyż Janusz K. Goliński Mirosława Hanusiewicz-Lavalle Adam Karpiński Teresa Kostkiewiczowa Maria Napiontkowa (Dramat) Patryk Kencki (Dramat) Stanisław Szczęsny Literatura oświecenia Tomasz Chachulski Antoni Czyż Teresa Kostkiewiczowa Literatura romantyzmu Grażyna Borkowska
Teresa Dobrzyńska Bogusław Dopart Bernadetta Kuczera-Chachulska Marta Piwińska Dariusz Seweryn Dorota Siwicka Literatura pozytywizmu i Młodej Polski Grażyna Borkowska Michał Głowiński Ewa Paczoska Magdalena Rudkowska Bartłomiej Szleszyński Iwona Wiśniewska Literatura XX-lecia międzywojennego, Literatura po roku 1939, Z zagadnień dramatu Włodzimierz Bolecki Grażyna Borkowska Alina Brodzka-Wald Marta Fik Ewa Głębicka Marcin Jaworski Bernadetta Kuczera-Chachulska Anna Legeżyńska Jacek Leociak Zdzisław Łapiński Piotr Mitzner Maria Napiontkowa Katarzyna Porembska Dobrochna Ratajczakowa Magdalena Rudkowska Jerzy Snopek Piotr Śliwiński Marcin Telicki Joanna Tritt Aleksandra Wójtowicz Teoria literatury Włodzimierz Bolecki Tamara Brzostowska-Tereszkiewicz Michał Głowiński Aleksandra Okopień-Sławińska Andrzej Tyszczyk
Tematy kulturoznawcze Anna Czajka-Cunico Teresa Dobrzyńska Paweł Freus Maryla Hopfinger Teresa Kostkiewiczowa Ewa Paczoska Ewa Szczęsna Marta Zielińska WIEDZA O TEATRZE Marta Fik Maria Napiontkowa JĘZYKOZNAWSTWO Magdalena Danielewiczowa Teresa Dobrzyńska Elżbieta Grabska Maciej Grochowski Włodzimierz Gruszczyński Halina Karaś Dorota Kopcińska Anna Pajdzińska Dorota Zdunkiewicz-Jedynak Tematy konkursowe z poprzednich lat Janina Abramowska Maria Bokszczanin Włodzimierz Bolecki Grażyna Borkowska Teresa Dobrzyńska Teresa Kostkiewiczowa Barbara Kryda Jadwiga Puzynina Ewa Rudnicka Dorota Siwicka Mikołaj Sokołowski Ewa Szczęsna Dorota Zdunkiewicz-Jedynak Piotr Wilczek Grzegorz Wołowiec
WSTĘP ZASADY ORGANIZACYJNE LISTA LEKTUR HISTORIA LITERATURY LITERATURA DAWNEJ POLSKI OŚWIECENIE ROMANTYZM POZYTYWIZM I MŁODA POLSKA DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE LITERATURA PO 1939 ROKU PRZEMIANY IDEI, FORM, KONWENCJI LITERACKICH SYLWETKI ŻYCIE LITERACKIE Z ZAGADNIEŃ DRAMATU TEORIA LITERATURY TEMATY KULTUROZNAWCZE WIEDZA O TEATRZE JĘZYKOZNAWSTWO
WSTĘP Zasady organizacyjne *** Komitet Główny Olimpiady Literatury i Języka Polskiego przekazuje zainteresowanym osobom i środowiskom nowe wydanie Przewodnika po tematach. Książka ta bowiem, która w kolejnych edycjach rozrastała się i obejmowała coraz to szersze zespoły materiałów, ma przede wszystkim informować o zasadach organizacyjnych Olimpiady, przebiegu poszczególnych jej etapów oraz o regułach określających udział w niej uczestników. Obok tych prostych celów informacyjnych publikacja ta winna wszakże spełnić funkcje istotniejsze, właśnie przewodnika, ukazującego czytelnikom różne poziomy i zakresy pracy olimpijskiej. Kierowana do uczniów szkół ponadgimnazjalnych oraz do ich nauczycieli, przedstawia Olimpiadę Polonistyczną nie tylko jako instytucję o określonej strukturze organizacyjnej. Opracowanie Przewodnika po tematach ma na celu także ukazanie Olimpiady jako szerszej propozycji pracy szkolnej, jako pewnego stylu współdziałania nauczycieli - zdających sobie sprawę ze szczególnego miejsca i wagi nauczanego przez nich przedmiotu - zarówno z uczniami, których wyróżnia większe zaciekawienie i wrażliwość na rozległą sferę myśli humanistycznej, jak i z tymi, którzy poszukują dopiero przedmiotów własnych fascynacji i głosów, które weszły w dialog z ich niepokojem, poszukiwaniami, pytaniami do świata. Skierowanie ich uwagi na rozległą dziedzinę sztuki słowa oraz na język - narzędzie codziennych kontaktów ze światem, towarzyszenie im w żmudnej drodze docierania do zawartych w piśmiennictwie różnych epok ludzkich myśli, doświadczeń, odpowiedzi na stale zadawane pytania - to właśnie realizacja idei Olimpiady w pracy szkolnej. Dla uczniów jest to idea wysiłku indywidualnego, a zarazem pracy wspólnej, dającej satysfakcję współdziałania i możliwość motywowania innych do pokonywania trudności. Dla nauczycieli wychowawców to idea wychodzenia poza czas i miejsce sali lekcyjnej, idea współdziałania z uczniami przez wspólne czytanie, dyskusje, analizę lektur, odkrywanie nowych ujęć, poszerzanie perspektyw. W ten sposób określona idea Olimpiady jest szczególnie ważna i potrzebna w czasach dzisiejszych. Służy bowiem przywróceniu należnego miejsca w świadomości społecznej wartościom humanistycznym, a także przedstawia pewien postulat wychowawczy, postulat twórczej aktywności, świadomego podejmowania poznawczego wysiłku, ambitnego przekraczania progu wymogów minimalnych. Dotychczasowa historia Olimpiady Polonistycznej pokazuje, że taka jej idea ogólna dobrze współgra z potrzebami i oczekiwaniami młodzieży. Informacyjna warstwa naszej publikacji dotyczy nie tylko spraw organizacyjnych. Przewodnik traktuje bowiem również o wymogach stawianych uczestnikom oraz o zadaniach, jakie muszą oni wykonać, aby włączyć się w realizację zarysowanej wyżej ogólnej idei Olimpiady. Zadania te dotyczą przede wszystkim wskazania pewnego zakresu wiedzy z dziedziny historii literatury, języka, kulturoznawstwa (także - teatru, dla osób wybierających tę specjalizację) oraz określonych sprawności związanych z rozumiejącą lekturą dzieł,
z umiejętnością dociekania ich sensów i dostrzegania zasad i zabiegów, które nadają tekstom słownym szczególny, artystyczny charakter, służą znaczeniowej gęstości i intensyfikacji przekazu. Z całym naciskiem podkreślić trzeba komplementarność tych dwu wymogów. Wiedza o pisarzach, okolicznościach powstania dzieł, historycznych kontekstach twórczości stanowi bowiem niezbywalny fundament, pozwalający rozumieć zarówno pojedyncze utwory, jak i procesy rozwojowe piśmiennictwa. Nie chodzi tu wszakże o bezrefleksyjne zapamiętywanie dat, nazwisk, tytułów. Tak jak błyskotliwa interpretacja nie może zrównoważyć braku wiedzy o epoce czy pisarzu, tak też wiedza wyłącznie encyklopedyczna, nieuporządkowana i niepowiązana w znaczące całości, nie może służyć rozumieniu i refleksji na temat dzieła. Ale bez wiedzy i znajomości historycznego kontekstu zabiegi interpretacyjne mogą wieść na manowce dowolności i przypadkowych skojarzeń. Przewodnik przedstawia szczegółowo przebieg kolejnych etapów (zawody szkolne - okręgowe - ogólnopolskie) oraz zadania i wymogi z nimi związane. Jeden wszakże element dotyczy wszystkich etapów, a jego zamieszczenie w Przewodniku wiąże się z sytuacją programową dzisiejszego szkolnictwa. Istnieje bowiem tzw. podstawa programowa zawierającą bardzo okrojoną liczbę dzieł literackich, zjawisk, które mają stanowić niezbywalny element nauczania na lekcjach języka polskiego. Zarazem dopuszcza się istnienie zróżnicowanych programów autorskich, które - obejmując obligatoryjnie ową zminimalizowaną podstawę - mogą poszerzać listę lektur i problemów w zakresie przyjętym przez autora czy nauczyciela. Generalnie korzystne i ważne zjawisko zróżnicowań programowych prowadzi jednak do sytuacji, w której przygotowanie uczniów z różnych szkół może znacznie różnić się szczególnie w zakresie znajomości utworów literackich, co utrudnia np. przygotowanie jednolitych tematów historycznoliterackich na zawody okręgowe, tak aby nie były one zaskoczeniem dla uczestników. Natomiast ograniczenie tych tematów do zawartości wyłącznie owej minimalnej podstawy kłóci się zarówno z ideą Olimpiady, jak i ze zdroworozsądkowymi wyobrażeniami o tym, co powinni wiedzieć uczniowie o szczególnych zainteresowaniach humanistycznych. Dlatego też Komitet Główny Olimpiady Literatury i Języka Polskiego zamieszcza w Przewodniku własną listę lektur obowiązkowych z literatury polskiej i światowej, dla wszystkich uczestników Olimpiady. Zawiera ona utwory, których poznanie w naszej opinii jest niezbędne dla osób o szczególnie rozwiniętych zaciekawieniach humanistycznych. Są to bowiem teksty kluczowe dla zrozumienia naszej wspólnej, europejskiej tradycji kulturowej albo też zakreślające krąg najważniejszych problemów dzisiejszego świata. Czy lista ta jest obszerna? Czy nie wykracza ona poza możliwości (czasowe, intelektualne) ucznia szkoły średniej? Trudno autorytatywnie odpowiedzieć szczególnie na to drugie pytanie. Wszakże wieloletni kontakt z uczestnikami Olimpiady sugeruje raczej, że lektury wielu z nich wychodzą nawet poza obszar zakreślony w liście (szczególnie u uczniów klas maturalnych). Pozostawiamy więc listę w jej obecnym kształcie (z niewielkimi zmianami w stosunku do poprzedniego wydania), traktując ją jako wskazówkę, przewodnik, ale także i wymóg, którego realizacja - jak chcielibyśmy - winna stać się ambitnym wyzwaniem dla olimpijczyków świadomych nieprzebranego bogactwa tej dziedziny, którą swym wyborem wyróżnili i którą chcieliby systematycznie zgłębiać. Zadania i tematy proponowane uczestnikom w następujących po sobie fazach konkursu są zróżnicowane pod względem trudności i stopniowo poszerzane w stosunku do programu i wymagań szkolnych.
Przedstawiamy w tym wydaniu Przewodnika realizowane już od roku szkolnego 2001/2002 zmienione zasady przeprowadzania etapów szkolnego i okręgowego Olimpiady. Wprowadzenie tych zmian wiązało się z dążnością do nadania większej rangi zawodom szkolnym i zharmonizowania stawianych na tym etapie wymagań z planowanym sposobem przeprowadzania wewnętrznej części egzaminu maturalnego z języka polskiego. Według nowych zasad już zawody szkolne stawiają przed uczestnikami Olimpiady wymóg pracy bardziej samodzielnej. Obejmuje ona poszukiwania materiału (historycznoliterackiego lub językowego), który pozwoliłby przemyśleć i wielostronnie przedstawić zawarty w wybranym temacie problem lub zjawisko. Służyć temu ma również lektura wybranej literatury przedmiotu, która winna nie tylko dostarczyć niezbędnej wiedzy, ale także być inspiracją do własnej, twórczej lektury wybranych utworów (lub obserwacji zjawisk językowych), do poszukiwania i odkrywania ich sensów. Być również inspiracją do samodzielnych dociekań i spostrzeżeń w różnych epokach literackich oraz powiązań przedstawionej problematyki ze zjawiskami rozwoju języka, stylu, form artystycznych. Tak przygotowana praca olimpijczyka może służyć aktywizacji intelektualnej jego szkolnych kolegów, być punktem wyjścia wspólnych dyskusji i przemyśleń na lekcjach języka polskiego w klasie, na zajęciach fakultatywnych, w kołach zainteresowań - taką rolę winna spełniać Olimpiada w społeczności szkolnej. Autor pracy w czasie zawodów okręgowych ma natomiast okazje do rozmowy na jej temat z jurorami - specjalistami w danej dziedzinie. Olimpijczyk staje wtedy przed zadaniem uzasadnienia i obrony własnego stanowiska, przedstawienia przebiegu swoich poszukiwań oraz potwierdzenia samodzielności spostrzeżeń i wniosków. Przebycie takiej drogi - systematycznej, twórczej pracy nad wybranym tematem jest nie tylko kształcące, ale może dostarczyć też satysfakcji intelektualnej i pozwala ocenić własne możliwości i umiejętności. Jest też dobrym przygotowaniem do podjęcia kolejnej pracy nad wybranym tematem na trzeci etap Olimpiady. Najbardziej obszerna część Przewodnika omawia tematy przeznaczone do trzeciego etapu Olimpiady, ale zebrane tu sugestie tematyczne, sposoby ujęć oraz informacje bibliograficzne chcielibyśmy traktować jako merytoryczną pomoc nie tylko dla uczestników Olimpiady i ich wychowawców, lecz także dla wszystkich polonistów w ich codziennej pracy szkolnej, w której odejście od schematów i odnowienie punktów widzenia na literaturę jest jednym z warunków wychowawczego i dydaktycznego sukcesu. Szczególną uwagę zwróciliśmy na te obszary historii literatury polskiej, które w podręcznikach szkolnych bywają przedstawione w sposób najbardziej skrótowy i schematyczny lub są niemal całkowicie pomijane z powodu braku pomocy naukowych, tekstów, opracowań, czasem - podstawowych informacji. Dotyczy to przede wszystkim literatury staropolskiej i literatury okresu po drugiej wojnie światowej, a także nauki o języku. Jak pisze Antoni Czyż, historyk literatury dawnej, zarazem autor tematów z tej dziedziny dla uczestników zawodów ogólnopolskich: Tych, którzy wybiorą w ustnej części finałów Olimpiady temat z zakresu literatury staropolskiej (średniowiecza, renesansu, baroku), czeka szczególna przygoda intelektualna. Będzie nią odkrywanie ziemi nieznanej, zjawisk fascynujących, a jednak mało znanych i czytanych, często poniekąd lekceważonych. Wciąż jeszcze niekiedy można spotkać mniemanie jakoby wielką i żywą literaturę polską inicjował romantyzm (wcześniej więc
trwałyby zabytki języka, szacowne a martwe starocie). I wciąż się sądzi, że jest dawna literatura - naiwna i prościutka. Naturalnie, literaturę polską otwiera Bogurodzica, a nie pierwszy tom Poezyj Adama Mickiewicza z 1822 roku. I oczywiste, że te dawne epoki bywają - jak i formacja nowożytna - powikłane. Wiele tam dzieł mistrzowskich artystycznie i wyrafinowanych myślowo. Warto je czytać. Dziesięć tematów staropolskich przywołuje zjawiska naprawdę żywe. A powstaje tak panorama tej literatury. Można więc mówić o arcydziełach poezji średniowiecza, o wczesnorenesansowej, niesłusznie pomijanej, poezji łacińskiej (znakomity Janicki), o przebogatej twórczości Reja, o Kochanowskim (wirtuozie i myślicielu), o całej mnogości utworów barokowych z - osobno ujętą - wielką poezją Sępa, Morsztyna, Potockiego, a wreszcie o dramacie staropolskim (odkrytym przez teatr XX wieku). Niezbędny tu staranny wybór. Niezbędna też uważna lektura, są to bowiem teksty trudne. Dokładne dyspozycje w pierwszej części każdego tematu ukazują wszystko, co najważniejsze i kształtują lekturę rozumiejącą: idąc tym tropem docieramy do interpretacji egzystencjalnej. Jest niezbędna i możliwa, a potwierdza żywotność i wielkość tej literatury. Szczególną uwagą otoczono tu arcydzieła. Historia literatury zna to pojęcie, a znamy takie teksty z epok dawnych. Opracowania dzielą się - pod kątem rytmu lektury! - na główne i dalsze, ale warto poznać wszystkie. Pomocne też będą źródła. Tematy dotyczące literatury od czasu drugiej wojny światowej zostały tak opracowane, aby interesujący się tym okresem uczeń mógł zrekonstruować całościowy obraz dorobku pisarskiego tych lat, a także - skupić się na kilku wybranych problemach szczegółowych. Zestaw tych tematów, opracowany w swym zasadniczym kształcie już dawniej, wzbogacono o nowe pozycje bibliograficzne oraz sugestie interpretacyjne. Przygotowując obecną edycję Przewodnika, stanęliśmy przed trudnym problemem: ciśnieniu wartko płynącej współczesności podlegają także zjawiska literackie - niektóre się dezaktualizują, inne ulegają przewartościowaniom. Utrzymaliśmy dotychczasowy zestaw tematów, jednocześnie poszerzając go o nowe zagadnienia i pozycje bibliograficzne. W obecnej edycji rozbudowano blok tematów z zakresu literatury po 1939 roku, tak by zbierał zjawiska dla polskiej kultury powojennej najważniejsze. Wprowadziliśmy również blok tematów kulturoznawczych. Zrezygnowaliśmy natomiast z publikacji tematów konkursowych z lat poprzednich w osobnym bloku tematycznym zamieszczonym na końcu Przewodnika. Tematy konkursowe z lat poprzednich zostały zamieszczone na końcu listy tematów z poszczególnych epok historycznoliterackich z adnotacją, iż są to tematy konkursowe z lat poprzednich. Posiadają one taki sam status jak inne tematy opracowane w Przewodniku. Na prawach tematu konkursowego co roku jest tylko jeden temat historycznoliteracki i jeden językoznawczy wskazane przez Komitet Główny OLiJP jako tematy konkursowe podczas bieżącej Olimpiady. Tematy obejmują literaturę krajową istniejącą zarówno w obiegu oficjalnym, jak i w obiegu - jeszcze niedawno - nieoficjalnym, a także twórczość pisarzy polskich przebywających poza krajem i do niedawna nazywanych pisarzami emigracyjnymi. Teksty literackie i opracowania pochodzą więc z różnych oficyn wydawniczych - krajowych i zagranicznych (na co wskazują podane dokładnie adresy wydawnicze). Zdajemy
sobie sprawę z tego, że teksty te nie wszędzie są dostępne, traktujemy więc bibliografię do tych tematów fakultatywnie, sądząc, że może ona być również źródłem informacji dla tych uczniów i nauczycieli, którzy chcieliby podjąć trud dotarcia do tych publikacji. Nieznajomość trudniej dostępnych wydawnictw nie ma wpływu na ocenę ustnych wypowiedzi uczniów, przygotowujących tematy do III etapu. Większość wartościowych tekstów z dawnego drugiego obiegu została już opublikowana w warunkach wydawniczej swobody w różnych oficynach. Temat związany bezpośrednio z wydawnictwami drugoobiegowymi pozostawiono ze względów historycznych. Szczególnej uwadze uczniów polecamy nie tylko wspomnianą wyżej listę lektur literackich i tematy dotyczące okresów staropolskiego czy powojennego, ale także nasze zadania i tematy z zakresu nauki o języku. Jest to bowiem gałąź polonistyki niezwykle w szkole zaniedbywana, trochę dlatego, że na poruszanie związanych z nią zagadnień nie starcza czasu w ramach przedmiotu, który jednak ciągle jeszcze nazywa się językiem polskim a nie literaturą polską. Mamy nadzieję, że proponowane tematy językowe i związane z nimi lektury powinny przełamać zakorzeniony w świadomości uczniów i nauczycieli stereotyp trudnej i nudnej (bo schematycznie ujętej i na ogół zawieszonej w próżni) gramatyki, którą mechanicznie dołącza się do wiedzy o literaturze. Tymczasem poznawanie stale otwartych problemów językowych może stać się również pasjonującą przygodą. Zachęcamy do jej przeżycia. Od niemal dwudziestu już lat w Olimpiadzie wyodrębniamy specjalizację teatrologiczną. Jak się wydaje, jest to zgodne z zainteresowaniami młodzieży, często i chętnie wybierającej na eliminacjach tematy związane z historią teatru i dramatu. Uczniom szczególnie zainteresowanym problematyką teatrologiczną proponujemy więc osobny zestaw tematów i lektur. Do wyboru tej specjalizacji zachęcamy zarówno te osoby, które chciałyby w przyszłości studiować na wydziałach Wiedzy o Teatrze, jak i te, które są po prostu miłośnikami sztuki teatralnej, pragnącymi poszerzyć wiedzę o teatrze niezależnie od przyszłych wyborów uczelni czy zawodu. Eliminacje dla uczestników wybierających specjalizację teatrologiczną przebiegają wedle tego samego regulaminu, co dla pozostałych olimpijczyków. Wybór tematu teatrologicznego w pracy pisanej na etapie szkolnym uznawany jest za deklarację wyboru specjalizacji. Uczniów, którzy podjęli taką decyzję, obowiązuje wybór tematu z zakresu wiedzy o teatrze i dramacie podczas pisemnej części zawodów okręgowych, muszą również napisać test językowy. W części ustnej zawodów okręgowych bronią swojej szkolnej pracy z zakresu teatrologii. Na etapie ogólnopolskim piszą rozprawkę poświęconą teatrowi i dramatowi, a w części ustnej - obok wypowiedzi na temat teatrologiczny - wymagana jest odpowiedź na wybrany temat językoznawczy. Z wyboru specjalizacji można zrezygnować tylko po zakończeniu II etapu (okręgowego) zawodów. Zdając sobie sprawę z tego, że niektórzy uczestnicy mogą mieć trudności w obcowaniu z żywym teatrem, dopuszczamy możliwość odwoływania się do spektakli prezentowanych w teatrze telewizji. Zachęcamy do uważnej lektury poszczególnych części Przewodnika, a przede wszystkim - do zapoznania się z listą lektur obowiązkowych dla wszystkich uczestników Olimpiady.
Chcielibyśmy, aby przygotowane przez nas tematy literackie, językowe i teatrologiczne stały się przedmiotem samodzielnej pracy uczestnika Olimpiady w ciągu całego roku szkolnego. Gorąco zachęcamy uczniów do wybrania i systematycznego opracowywania tematu od momentu podjęcia decyzji uczestnictwa w zawodach. Niezależnie od tego, czy udział w Olimpiadzie zakończy się sukcesem i przystąpieniem do odpowiedzi ustnych w finale, wiedza i doświadczenie zdobyte w trakcie przygotowywania wybranego tematu mogą stać się źródłem zadowolenia i świadectwem bezinteresownej pasji intelektualnej. Uczestnicy Olimpiady Polonistycznej mają również szansę na pewne przywileje. Nie podajemy tu szczegółowych informacji o uprawnieniach finalistów i laureatów, gdyż chcielibyśmy, aby informator spełniał rolę przewodnika licealistów po tematach i lekturach przez kilka najbliższych lat. Uprawnienia finalistów i laureatów zależą zaś od decyzji Komitetu Głównego Olimpiady, a przede wszystkim od ustaleń senatów poszczególnych uczelni wyższych i mogą ulegać zmianom. Mamy jednak podstawy sądzić, że uniwersytety, akademie oraz wyższe szkoły pedagogiczne utrzymają dotychczasowe przywileje, a nawet poszerzą ich zakres. Szczegółowymi informacjami na temat uprawnień zwycięzców zawodów okręgowych, finalistów i laureatów dysponują Komitety Okręgowe OLiJP. Informacja o materiałach na stronie www. olijp.pl
LISTA LEKTUR OBOWIĄZKOWYCH DLA UCZESTNIKÓW OLIMPIADY LITERATURY I JĘZYKA POLSKIEGO [Przedstawiamy ją z uwagi na różnorodność programów nauczania języka polskiego dozwolonych w polskich szkołach] Homer, Iliada (fragmenty); Odyseja (fragmenty) Sofokles, Antygona Horacy, Wybór wierszy (wskazany przekład A. Ważyka) Biblia, Stary i Nowy Testament - wybór, np.: fragmenty z Księgi Hioba, Pieśni nad pieśniami, Psalmów, wybrane przypowieści ewangeliczne, fragment Pierwszego Listu do Koryntian (Hymn o miłości), fragment Apokalipsy św. Jana Św. Augustyn, Wyznania Dzieje Tristana i Izoldy Kwiatki św. Franciszka (wybór) Pieśń o Rolandzie (fragmenty) Bogurodzica Gall Anonim, Kronika polska (fragmenty) Posłuchajcie, bracia miła(tzw. Lament świętokrzyski) Legenda o św. Aleksym Wybór wierszy świeckich, np. Przecława Słoty O zachowaniu się przy stole, Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią Dante, Boska komedia (fragmenty w przekładzie E. Porębowicza) F. Villon, Wielki testament F. Petrarca, Sonety do Laury (wybór) G. Boccaccio, Dekameron (fragmenty) M. Montaigne, Próby (wybór) F. Rabelais, Gargantua i Pantagruel (fragmenty) Ł. Górnicki, Dworzanim polski (fragmenty)
A. Frycz Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej (fragmenty) M. Rej, Żywot człowieka poczciwego (fragmenty) J.Kochanowski, Fraszki, Treny, Pieśni, Psałterz Dawidów (wybór), Odprawa posłów greckich P. Skarga, Kazania sejmowe ( kazanie II - Kazanie o miłości ku ojczyźnie) S. Szymonowic, Sielanki (wybór ) W. Shakespeare, Hamlet oraz Romeo i Julia lub Makbet J. Racine, Fedra P. Corneille, Cyd ( w przekładzie J. A. Morsztyna) Molière, Świętoszek, Don Juan B. Pascal, Myśli (wybór) M. Sęp Szarzyński, Rytmy abo wiersze polskie (wybór) S. Grabowiecki: wybór wierszy D. Naborowski: wybór wierszy J.A. Morsztyn, Kanikuła, Lutnia (wybór) J.Ch. Pasek, Pamiętniki (fragmenty) W. Potocki, Ogród nie plewiony (wybór) D. Diderot, Kubuś Fatalista i jego pan H. Fielding, Historia życia Toma Jonesa (I rozdz.) J.J. Rousseau, Wyznania (fragmenty) Voltaire, Kandyd czyli optymizm W. Bogusławski, Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale F. Karpiński: wybór liryki F.D. Kniaźnin: wybór poezji H. Kołłątaj: wybór publicystyki
I.Krasicki, Bajki (wybór), Satyry (wybór), Monachomachia (fragmenty), Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki A. Naruszewicz: wybór wierszy K. Benisławska: wybór wierszy J.U. Niemcewicz, Powrót posła S. Staszic: wybór publicystyki S. Trembecki, Sofijówka J. Potocki, Rękopis znaleziony w Saragossie F. Zabłocki, Fircyk w zalotach A. Feliński, Barbara Radziwiłłówna J.W. Goethe, Król olch, Cierpienia młodego Wertera J.G. Byron, Giaur A. Puszkin: wybór wierszy (najlepiej w przekładzie J. Tuwima, np. Lutnia Puszkina) A. Malczewski, Maria A. Mickiewicz, Oda do młodości, Ballady i romanse, Sonety krymskie, Konrad Wallenrod (całość), Dziady (cz. II, IV i III), Pan Tadeusz, Do ***, Na Alpach w Splügen, Do matki Polki, Rozmowa wieczorna, liryki lozańskie J. Słowacki, Kordian, Fantazy, wybór liryki, Beniowski (fragmenty), Ksiądz Marek Z. Krasiński, Nie-Boska komedia, wybór listów J.I. Kraszewski: wybrany utwór A. Fredro: dwa wybrane dramaty C. Norwid, Vade-Mecum, Promethidion, Assunta W. Syrokomla, K. Ujejski, T. Lenartowicz: wybór poezji Stendhal, Czerwone i czarne W. Hugo: wybrana powieść H. Balzac: wybrana powieść M. Gogol: wybór nowel
E.A. Poe: wybrane opowiadania Ch. Baudelaire, Kwiaty zła (wybór), Dzienniki poufne, Szkice (fragmenty) J. Conrad, Lord Jim lub Smuga cienia A. Czechow: wybrane opowiadania, Trzy siostry K. Dickens, Klub Pickwicka F. Dostojewski, Zbrodnia i kara G. Flaubert, Pani Bovary H. Ibsen, Dzika kaczka A. Rimbaud: wybór poezji L. Tołstoj, Wojna i pokój W. Whitman: wybór wierszy W.B. Yeats, Odjazd do Bizancjum (przekład Cz. Miłosza) A. Świętochowski: wybór felietonów z Liberum veto H. Sienkiewicz, Potop A. Asnyk: wybór poezji M. Konopnicka: wybór wierszy, nowel i reportaży (Obrazki więzienne, Na normandzkim brzegu) E. Orzeszkowa, Nad Niemnem B. Prus, Lalka, wybór nowel i Kronik tygodniowych W. Berent, Próchno T. Boy-Żeleński, Słówka S. Brzozowski, Współczesna powieść polska (fragmenty) J. Kasprowicz: wybór poezji K. Przerwa-Tetmajer: wybór poezji W. Reymont, Chłopi S. Wyspiański, Wesele, Noc Listopadowa, Wyzwolenie
G. Zapolska: wybrany dramat S. Żeromski: wybór opowiadań, Popioły, Dzienniki (fragmenty), Przedwiośnie, Ludzie bezdomni S. Beckett, Czekając na Godota, Końcówka, Ostatnia taśma Krappa B. Brecht, Opera za trzy grosze M. Bułhakow, Mistrz i Małgorzata A. Camus, Obcy T.S. Eliot, Ziemia jałowa W. Faulkner: wybrany utwór G. Grass, Blaszany bębenek J. Joyce, Ulisses (fragmenty) F. Kafka, Proces O. Mandelsztam: wiersze wybrane T. Mann, Czarodziejska góra M. Proust, W poszukiwaniu straconego czasu, t. 1, W stronę Swanna (fragmenty) R.M. Rilke: wybór poezji W. Szałamow: wybór opowiadań K.K. Baczyński: wybór poezji M. Białoszewski: wybór poezji (także Pamiętnik z powstania warszawskiego), Teatrzyk Kici Koci (do wyboru) T. Borowski: wybór opowiadań W. Broniewski: wybór poezji J. Czechowicz: wybór poezji M. Dąbrowska, Ludzie stamtąd, Dzienniki (fragmenty), Noce i dnie K.I. Gałczyński: wybór poezji (także scenki z teatrzyku Zielona Gęś) W. Gombrowicz, Ferdydurke, Ślub, Dzienniki (fragmenty)
H. Grynberg: wybrany utwór Z. Herbert: poezje i eseje, dramaty - wybór G. Herling-Grudziński, Inny świat J. Iwaszkiewicz: wybrane opowiadania, wybór poezji i esejów M. Jastrun: wybór poezji R. Kapuściński, Cesarz T. Konwicki: wybrana powieść H. Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem M. Kuncewiczowa, Cudzoziemka lub inny utwór S.J. Lec, Myśli nieuczesane J. Lechoń: wybór poezji S. Lem, Dzienniki gwiazdow lub inny utwór B. Leśmian: wybór poezji J. Liebert: wybór poezji H. Malewska: wybrana powieść Cz. Miłosz: wybór poezji i Ziemia Ulro albo Ogród nauk K. Moczarski, Rozmowy z katem J. Czapski, Na nieludzkiej ziemi S. Mrożek, Tango Z. Nałkowska, Granica, Dzienniki (fragmenty), Medaliony T. Parnicki, Srebrne orły M. Pawlikowska-Jasnorzewska: wybór poezji J. Przyboś: wybór poezji T. Różewicz: wybór poezji (także wybrany dramat) B. Schulz, Sklepy cynamonowe
A. Słonimski: wybór poezji (także wybór felietonów) L. Staff: wybór poezji J. Stempowski: wybór esejów J. Stryjkowski, Austeria lub inna powieść W. Szymborska: wybór poezji J. Tuwim: wybór poezji (wraz z Balem w Operze) A. Wat: wybór wierszy K. Wierzyński: wybór poezji S.I. Witkiewicz, Szewcy, Matka lub inny dramat Ponadto dla specjalizacji teatrologicznej: Eurypides, Medea Shakespeare, Burza, Król Lear, Kupiec wenecki, Wiele hałasu o nic lub Wszystko dobre, co się dobrze kończy S.H. Lubomirski, dramat do wyboru Z. Krasiński, Irydion C. K. Norwid, Pierścień wielkiej damy, Miłość czysta u kąpieli morskich P. Calderon de la Barca, Życie snem J. Bliziński Rozbitki A. Czechow, Wiśniowy sad A. Strindberg, Taniec śmierci, Panna Julia J.A. Kisielewski, Karykatury lub W sieci G. Zapolska, Panna Maliczewska, Tamten T. Rittner, W małym dworku W. Majakowski, Łaźnia T. Czyżewski, Włamywacz, Wąż Orfeusz
W. Gombrowicz, Operetka lub Iwona księżniczka Burgunda B. Brecht, Matka Courage, Galileusz, Dobry człowiek z Seczuanu lub Kaukaskie kredowe koło T. Różewicz, Kartoteka, Kartoteka rozrzucona, Do piachu, Białe małżeństwo, Pułapka S. Mrożek, Emigranci S. Beckett, Radosne dni [Szczęśliwe dni] E. Ionesco, Krzesła, Łysa śpiewaczka F. Dürrenmatt, Wizyta starszej pani lub Fizycy A. Miller, Śmierć komiwojażera E. Albee, Kto się boi Virginii Woolf E. O Neill, Zmierzch długiego dnia H. Pinter, Ziemia niczyja H. Müller, Hamlet machine M. Meyenburg, Ogień w głowie S. Kane, dramat do wyboru N. Kolada, dramat do wyboru M. Koltés, Powrót na pustynię Uwaga: szczegółowe informacje dotyczące specjalizacji teatrologicznej wraz z listą lektur znajdują się w dalszej części Przewodnika po tematach zatytułowanej WIEDZA O TEATRZE.