Współzależność pomiędzy nasileniem stanów depresyjnych a poczuciem jakości życia u osób starszych

PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2009;6(1):15-22 artykuł oryginalny orginal article Współzależność pomiędzy nasileniem stanów depresyjnych a poczuciem jakości życia u osób starszych Correlation among intensification of depressive states and the feeling of life quality in the elderly Marzena A. Humańska 1, Kornelia Kędziora-Kornatowska 2 1 Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu 2 Katedra i Klinika Geriatrii Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu Słowa kluczowe: geriatria, starzenie się, depresja, jakość życia Key words: geriatrics, ageing, depression, quality of life Streszczenie Wstęp. Depresja należy do najczęstszych zaburzeń psychicznych u osób w wieku podeszłym. Rozpowszechnienie zaburzeń depresyjnych w tej populacji sięga około 15-20%. Celem pracy było zbadanie w jakim stopniu zaburzenia depresyjne wpływają na jakość życia ludzi w podeszłym wieku. Materiał i metody. Badania przeprowadzono wśród osób po 65. roku życia będących pod opieką Poradni Geriatrycznej Szpitala Uniwersyteckiego im. dr A. Jurasza w Bydgoszczy oraz wśród pensjonariuszy Domów Pomocy Społecznej w Bydgoszczy i w Koronowie. Do badań użyto standaryzowanych kwestionariuszu takich jak: geriatryczną skalę oceny depresji GDS (skala pełna 30 cech) oraz skalę pomiaru jakości życia skala WHOQOL-BREF (wersja skrócona 26 pytań). Analizę statystyczną przeprowadzono przy użyciu programu statystycznego STATISTICA. Graficzną interpretację korelacji pokazano na wykresach rozrzutu. Wyniki. Największy odsetek badanej grupy stanowiły kobiety - 67%, natomiast mężczyźni stanowili ponad 30% badanej populacji. Wśród badanych ponad połowa respondentów nie wykazywała cech depresji (52%). Stan lekkiej depresji miało 39 respondentów, a 9 badanych miało stan głębokiej depresji. Stan emocjonalny badanych osób miał wpływ na ocenę jakości życia w dziedzinie fizycznej, psychologicznej, środowiskowej i relacji społecznych. Im wyższa liczba punktów uzyskanych w skali GDS, tym poczucie jakości życia było znamiennie statystycznie niższe. Obserwacja ta dotyczyła każdej dziedziny skali WHOQOL-Bref. Wnioski. Wykazano istotną statystycznie zależność między poczuciem jakości życia a nastrojem emocjonalnym osób w wieku podeszłym. Z analizy statystycznej wynika, że im wyższa liczba punktów uzyskanych w skali GDS, tym poczucie jakości życia w każdej dziedzinie skali WHOQOL-Bref było znamiennie statystycznie niższe. PGP 111 Adres do korespondencji: dr n med. Marzena A. Humańska Katedra i Zakład Pedagogiki i Dydaktyki Pielęgniarskiej Collegium Medicum ul. Techników 3, 85-801 Bydgoszcz tel./fax +48-52-585 21 94, +48-694 633 922 e-mail: marzenahumanska@tlen.pl Copyright 2009 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego

16 Summary Introduction. Depression is one of the most common mental disorders in the elderly. About 15 to 20% of the elderly suffer from depression. The aim of the study was to estimate the degree to which depression influences life quality in the elderly. Material and methods. The study included people over 65 years of age, who were either patients of the Geriatric Clinic of the Jurasz Hospital, Bydgoszcz, or pensioners of Nursing Homes in Bydgoszcz and Koronowo. Standardized tools such as GDS (Geriatric Depression Scale- full version of 30 features) and life quality scale (WHOQOL-BREF, shortened version of 26 questions) were used in the study. Statistical analysis was done using StatSoft STATISTICA. The graphic interpretation of the correlation was showed on the graphs of dispersion. Results. 67% of the examined group were women and over 30% were men. More than 50% did not show any signs of depression (52%). 39 respondents suffered from mild depression and 9 suffered from severe depression. Emotional condition of the respondents influenced the assessment of life quality in the physical, psychological and environmental domains as well as in social relations. Patients who scored more points on GDS experienced significantly worse sense of life quality in all domains of WHOQOL-Bref scale. Conclusions. There is a statistically significant relationship between the sense of life quality and emotional condition of the elderly. Statistical analysis shows that patients with more points on GDS experience significantly worse quality of life in all domains of WHOQOL-Bref scale. Wstęp Depresja należy do najczęstszych zaburzeń psychicznych u osób w wieku podeszłym. Rozpowszechnienie zaburzeń depresyjnych w tej populacji sięga około 15-20%. Patogeneza zaburzeń nastroju wieku podeszłego jest zróżnicowana, stwierdza się zarówno depresje w przebiegu chorób afektywnych (jedno lub dwubiegunowych), depresje, które uwarunkowane są czynnikami psychogennymi, depresje w chorobach somatycznych, a przede wszystkim depresje w chorobach ośrodkowego układu nerwowego związane z wiekiem [1, 2, 3]. Wpływ na wystąpienie zaburzeń depresyjnych u osób w wieku podeszłym mają też czynniki społeczne i socjoekonomiczne, mogą to być: utrata bliskich osób, izolacja, zła sytuacja materialna, zmiana miejsca pobytu, poczucie zależności czy nieprzydatności, kalectwo [4, 5, 6, 7]. Zaburzenia depresyjne mogą również obniżać poziom jakości życia osób starszych. Celem pracy było zbadanie w jakim stopniu zaburzenia depresyjne wpływają na jakość życia ludzi w podeszłym wieku. Materiał i metody Badania przeprowadzono wśród osób po 65. roku życia będących pod opieką Poradni Geriatrycznej Szpitala Uniwersyteckiego im. dr A. Jurasza w Bydgoszczy i wśród pensjonariuszy Domów Pomocy Społecznej. Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej przy Colleguim Medicum im L. Rydygiera w Bydgoszczy. Do badań użyto standaryzowanych kwestionariuszy takich jak: geriatryczną skalę oceny depresji GDS (skala pełna 30 cech) [8]; odpowiadając na pytania osoba dokonuje oceny swojego samopoczucia w ciągu ostatnich 2 tygodni przed badaniem, za każdą odpowiedź badany może uzyskać 1 punkt oraz skalę pomiaru jakości życia skala WHOQOL-Bref (wersja skrócona 26 pytań) [9]. Wersja skrócona składa się z czterech dziedzin: dziedziny fizycznej, dziedziny psychologicznej, relacji społecznych i środowiska.

17 Za każde pytanie badany może otrzymać od 1 do 5 punktów. W każdej dziedzinie punktacja może wynosić od 4 do 20 punktów. Im jest wyższa liczba punktów, tym lepsza jest jakość życia badanego. Analizę statystyczną przeprowadzono przy użyciu programu statystycznego STATISTICA. Graficzną interpretację korelacji pokazano na wykresach rozrzutu. W przypadku, kiedy współczynniki korelacji okazały się wysokie i istotne statystycznie, na wykresach zaznaczono krzywą regresji liniowej z podaniem równania regresji. Wyniki Grupę badawczą stanowiło 100 osób. Byli to pacjenci objęci opieką ambulatoryjną przez Poradnię Geriatryczną Szpitala Uniwersyteckiego im. dr A. Jurasza w Bydgoszczy oraz pensjonariusze Domów Pomocy Społecznej. Tab. 1. Wiek badanych w zależności od płci Tab. 1. Age of respondents depending on gender Płeć N M SD Min Max Kobiety 67 80,00 7,22 65 94 Mężczyźni 33 75,91 7,30 66 92 Legenda: M - średnia arytmetyczna SD - odchylenia standardowe, Min - wiek minimalny, Max - wiek maksymalny Wśród badanych osób, kobiety były w wieku 65-94 lata, a mężczyźni w wieku 66-92 lata. Średnia wieku dla kobiet wynosiła 80 lat, a dla mężczyzn 75,91 lat. Rys. 1. Charakterystyka stanu cywilnego respondentów Fig. 1. Description of marital status of the respondents Wśród 100 badanych w związku małżeńskim pozostawało tylko 18 respondentów, natomiast 82% badanych osób było samotnych.

18 Rys. 2. Charakterystyka liczby punktów uzyskanych przez badanych w skali GDS w trzech analizowanych przedziałach klasowych punktacji Fig. 2. Description of GDS points scored by the respondents in three analysed score brackets Najwięcej osób uzyskało wyniki punktacji w zakresie 0-10, czyli nie miało depresji (52%). Stan lekkiej depresji miało 39 respondentów, a 9 badanych miało stan głębokiej depresji. Rys. 3. Wykres rozrzutu przedstawiający współzależność liczby punktów w skali GDS i jakości życia w dziedzinie fizycznej skali WHOQOL-Bref badanych osób Fig. 3. Correlation between GDS scores and life quality in physical area on WHOQOL-BREF scale

19 Rys.4. Wykres rozrzutu przedstawiający współzależność liczby punktów w skali GDS i jakości życia w dziedzinie psychologicznej skali WHOQOL-Bref badanych Fig. 4. Correlation between GDS scores and life quality in psychological domain of WHOQOL-BREF scale Rys. 5. Wykres rozrzutu przedstawiający współzależność liczby punktów w skali GDS i jakości życia w dziedzinie dotyczącej relacji społecznych skali WHOQOL-Bref badanych Fig. 5. Correlation between GDS scores and life quality in social relations domain on WHOQOL-BREF scale

20 Rys. 6. Wykres rozrzutu przedstawiający współzależność liczby punktów w skali GDS i jakości życia w dziedzinie środowiskowej skali WHOQOL-Bref osób badanych Fig. 6. Correlation between GDS scores and life quality in environmental domain on WHOQOL-BREF scale Ryciny 3, 4, 5 i 6 przedstawiają wartości uzyskane przez badanych w skali GDS oraz w dziedzinach: fizycznej, psychologicznej, relacji społecznych i środowiskowej w skali WHOQOL-Bref. Obrazują one współzależność punktacji w obu skalach, która wyrażona jest współczynnikiem korelacji wynoszącym zawsze liczbę ujemną. Jak widać na wykresach kierunek tej zależności jest ujemny, wraz ze wzrostem liczby punktów w skali GDS spada liczba punktów w skali WHOQOL-Bref. Krzywe regresji liniowej również to potwierdzają. Dyskusja Badania własne wykazały, że poczucie jakości życia uzależnione jest od stanów emocjonalnych osób w podeszłym wieku. W każdej dziedzinie skali WHOQOL-Bref występują różnice istotne statystycznie. Im wyższa liczba punktów uzyskana w skali GDS co oznacza, że osoby mają tendencję do wystąpienia stanów depresyjnych lub mają depresję, tym poczucie jakości życia pogarsza się. Badanie te korespondują z badaniami innych autorów. Zielińska-Więczkowska i wsp. uzyskali podobny wynik, badając zależność pomiędzy stanami depresyjnymi a poczuciem jakości życia. Największy deficyt wśród respondentów stwierdzono w dziedzinie fizycznej i psychologicznej [10]. Faleńczyk i wsp. w badaniach dowiedli, że przede wszystkim czynniki psychologiczne i społeczne mają wpływ na rozwój stanów depresyjnych. Wśród tych czynników wymienia się śmierć najbliżej osoby, zakończenie życia zawodowego, pogorszenie statusu materialnego [11]. Wszystkie wymienione czynniki mają negatywny wpływ na jakość życia. To również potwierdzają badania własne. Bidzan i wsp. wykazali, że istnieje związek pomiędzy poziomem samooceny depresji a aktywnością społeczną [12]. Stany depresyjne prowadzą do ograniczenia kontaktów społecznych, może to sprzyjać deprywacji sensorycznej. Fernandez i wsp. w swoich badaniach również wykazali, że stany depresyjne wpływają na poczucie jakości życia. Przede wszystkim w dziedzinie fizycznej i psychologicznej [13]. Potwierdzają to badania własne.

21 Naumann i wsp. prowadzili podobne badania, analizując związek pomiędzy stanami depresyjnymi a poczuciem jakości życia. W swoich analizach dowiedli, że na jakość życia wpływa przede wszystkim funkcjonowanie fizyczne. Im gorsza sprawność fizyczna, tym gorsza jakość życia [14]. Podobne wnioski otrzymali Wróblewska i wsp., prowadząc badania wśród pacjentów geriatrycznych [15]. W opisanych wynikach badań pojawiają się zależności pomiędzy jakością życia w każdej dziedzinie skali WHQOL-Bref, a stanami depresyjnymi. Może to być związane z przebywaniem osób starszych w DPS-ie, którzy niejednokrotnie nie potrafią odnaleźć się w nowej sytuacji. Osoby mieszkające samotnie również mają tendencję do pojawienia się u nich stanów depresyjnych. Prawdopodobnie jest to związane z samotnością, z unikaniem kontaktów społecznych, z wyobcowaniem, czy też z konfliktami panującymi w rodzinie. Jest wiele osób starszych, schorowanych, których nikt nie odwiedza, nikt im nie pomaga w pokonywaniu trudności w życiu codziennym, co niewątpliwie pogarsza ich jakość życia. Wnioski Wykazano istotne statystycznie zależności między poczuciem jakości życia a nastrojem emocjonalnym osób w wieku podeszłym. Z analizy statystycznej wynika, że im wyższa liczba punktów uzyskanych w skali GDS, tym poczucie jakości życia było znamiennie statystycznie niższe. Obserwacja ta dotyczyła każdej dziedziny skali WHOQOL-Bref. Współzależność punktacji w skalach GDS i WHOQOL-Bref wyrażona była ujemnym współczynnikiem korelacji, co oznacza, że wraz z nasileniem się stanów depresyjnych, poczucie jakości życia ulegało pogorszeniu. Piśmiennictwo [1] Araszkiwicz A. Depresja a otępienie. Neurol. Neurochir. Pol. 2003, 37 (supl. 1), 35-45. [2] Wdowiak L, Kapczuk- Budzyńska A. Wielkie problemy geriatryczne- zespoły otępienno-depresyjne. Pielęg. i Położ. 2004, 46 (8), 23. [3] Chodorowski Z. Główne maski depresji u chorych w wieku podeszłym. Post. Psychiat. i Neurol. 1998, 7 (supl. 1), 41-46. [4] Abrams WB, Beers MH, Berkow R. Podręcznik geriatrii MSD. Uraban & Partner, Wrocław 1999. [5] Remlinger A, Wyszogrodzka-Kucharska A. Depresja u osób w wieku podeszłym. Świat Med. i Farm. 2004, 4, 23-27. [6] Bruce ML, Seeman TE, Merrill SS and all The impact of depressive symptomatology on physical disability McArthur studies of successful aging. Am. J. Public Health 1994, 84, 1796. [7] Dudek D, Zięba A, Siwek M i wsp. Depresja. W: Geriatria z elementami gerontologii ogólnej. Grodzicki T., Kocemba J., Skalska A. (red). Via Medica, Gdańsk 2007, 108-112. [8] Yesavage JA, Drink TL, Rose TL and all. Development and validation of a geriatric depression screening scale: a preliminary report. J Psychiatr Res. 1982-83, 17(1), 37-49. [9] Wołowicka L. Przegląd badań nad jakością życia chorych po intensywnej terapii dorosłych [w:] Jakość życia w naukach medycznych. Wołowicka L. (red)., Poznań 2001, 193-201. [10] Zielińska-Więczkowska H, Kędziora-Kornatowska K. Rozpowszechnienie depresji wśród pacjentów geriatrycznych z chorobą nadciśnieniową. W: Leczenie, pielęgnowanie, zarządzaniewybrane elementy opieki nad pacjentem. Konieczny J., Bartuzi Z. (red), UMK CM, Bydgoszcz, 2006, 500-504. [11] Faleńczyk K, Cegła B, Ślusarz R, Kędziora-Kornatowska K. Wpływ wybranych czynników socjo-demograficznych na występowanie depresji u osób w wieku podeszłym. W: Leczenie, pielęgnowanie, zarządzanie - wybrane elementy opieki nad pacjentem. Konieczny J., Bartuzi Z. (red), UMK CM, Bydgoszcz, 2006, 494-499. [12] Bidzan L, Łapin J. Wpływ poziomu funkcji poznawczych i depresji na aktywność złożoną u osób w podeszłym wieku. Gerontol. Pol., 2000, 8 (4), 9-14. [13] Fernández Fernández C, Caballer Garcia J, Saiz Martinez P and all. Depression in the elderly living in a rural area and other related factors. Actas Esp Psiquiatr., 2006, 34(6), 355-361. [14] Naumann VJ, Byrne GJ. WHOQOL-Bref as a measure of quality of life in older patients with depression. Int Psychogeriatr., 2004, 16(2), 159-173.

22 [15] Wróblewska I, Steciwka A, Kurpas D. Częstość występowania zaburzeń depresyjnych u pacjentów w wieku podeszłym w praktyce lekarza rodzinnego. Fam. Med. Prim. Care Rev., 2006, 8 (2), 353-355. Zrecenzowano/Reviewed 22.03.09 Zatwierdzono do druku/accepted 4.04.09