CZYLI O KONKURSIE CHANGING THE FACE 2013 ROTUNDA WARSAW

CZYLI O KONKURSIE CHANGING THE FACE 2013 ROTUNDA WARSAW Nr 147 GRUDZIE 2013 Najpierw była wzorcowo wielbiona, jako część sztandarowego założenia reprezentującego nowoczesną, powojenną architekturę Warszawy, czyli Ściany Wschodniej (w domyśle: Centralnego Placu Warszawy). Jeszcze w latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku jej budowa trafiła na łamy wizyjnej powieści Tadeusza Konwickiego Wniebowstąpienie. Pod koniec lat siedemdziesiątych tajemniczy wybuch uczynił z tej pogodnej, lekkiej architektury miejsce jednej z większych powojennych warszawskich tragedii. Pod koniec dwudziestego wieku realnie myślano o rozbiórce pawilonu i zastąpieniu go wysokościowcem. Atrakcyjne miejsce wypełnione nietypowym, okrągłym budynkiem w oczekiwaniu na inwestycje zaczęto niefortunnie wykorzystywać jako reklamowy stojak. Tymczasem w mieszkańcach Warszawy narastała świadomość wagi symbolicznego znaczenia miejskich przestrzeni publicznych. Na zewnątrz Warszawę uosabiać mogą ogrody Łazienek czy szpica Pałacu Kultury i Nauki, ale większość mieszkańców spotyka się na patelni, czyli przed wyjściem ze stacji metra Centrum, lub pod Rotundą, kilkadziesiąt metrów dalej. Pięćdziesięcioletni pawilon, projektowany jako nietypowa placówka oddziału państwowego banku, dzięki swemu położeniu, populistycznej formie, a także gronu miejskich entuzjastów stał się dziś nie tylko jednym z kilku zachowanych reliktów architektury minionej epoki, ale też jedną z kilku znaczących ikon stolicy. Dlatego ta, dziś trudna w utrzymaniu architektura zasługuje, aby przywrócić jej pierwotny blask. Aby znów pokazywała czystą, otwartą, przejrzystą w dzień, a nocą rozświetloną, kuszącą Warszawę. Chciałoby się, aby przechodnie spotykali się na pięknym placu miejskim wypełnionym takim ikonicznym budynkiem. Na zaproszenie do przestudiowania możliwości zmian swoimi propozycjami odpowiedziało ponad dwustu projektantów. Liczymy, że wzięta z tytułu konkursu zmiana oblicza pozwoli na zdjęcie reklamowych masek pokrywających centralny punkt naszego miasta. A wtedy architektura znów będzie błyszczeć! Grzegorz Stiasny

KONKURS CHANGING THE FACE ROTUNDA WARSAW Organizatorzy PKO Bank Polski, DuPont, Oddział Warszawski Stowarzyszenia Architektów Polskich, Polish Green Building Council, Architizer.com Miejsce i termin rozstrzygnięcia Warszawa, 28 listopada 2013 r. Sąd konkursowy 2 Konrad Kucza-Kuczyński architekt, Oddział Warszawski, Stowarzyszenie Architektów Polskich (OW SARP) przewodniczący Andrzej Bulanda architekt, OW SARP Michał Łojewski grafik, twórca nowej identyfikacji wizualnej PKO Banku Polskiego Tomasz Marszałł dyrektor marketingu PKO Banku Polskiego Maciej Miłobędzki architekt, OW SARP Marcin Mostafa architekt, OW SARP Grzegorz Piątek architekt i krytyk architektury (podczas obrad jury naczelnik Wydziału Estetyki Przestrzeni Publicznej, Urząd m.st. Warszawy) Rafał Schurma architekt, Polish Green Building Council Włodzimierz Soboń dyrektor Programów Strategicznych DuPont Mateusz Świętorzecki architekt, OW SARP

O KONKURSIE CHANGING THE FACE ROTUNDA WARSAW Rotunda to budynek ogromnie popularny wśród warszawiaków. Dlatego też nic dziwnego, że konsultacje społeczne poprzedzające konkurs cieszyły się dużym zainteresowaniem. Przeprowadził je Bank PKO BP za pośrednictwem Pracowni Badań i Innowacji Społecznych Stocznia, której partnerem było Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy. Narzędziem konsultacji była ankieta zamieszczona na stronie www.rotunda2013. Organizatorzy i właściciel obiektu byli ciekawi opinii warszawiaków na temat funkcjonalności budynku i jego najbliższego otoczenia. Według mieszkańców Rotunda powinna stać się wielofunkcyjnym miejscem pozwalającym na spędzenie kilku-kilkunastu minut w okolicy i samym budynku, a następnie udanie się do innych lokalizacji w mieście. Oferta Rotundy powinna wpisywać się w rytm miasta, a funkcje i treści obecne w rotundzie powinny być uzależnione od pór roku. Konsultacje były drugim elementem dialogu społecznego prowadzonego przez PKO Bank Polski w sprawie Rotundy. Pierwszym były panele dyskusyjne. Wzięli w nich udział przedstawiciele Centrum Architektury, Fundacji Bęc Zmiana, Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Forum Rozwoju Warszawy, Polish Green Building Council, Stowarzyszenia Architektów Polskich, Centrum Komunikacji Społecznej Urzędu m.st. Warszawy, Pracowni Badań i Innowacji Społecznych Stocznia oraz firmy DuPont. W trakcie paneli dyskutowano o historii budynku, jego roli w krajobrazie stolicy i dodatkowych funkcjach społecznych, które są przedmiotem konsultacji. Zebrane tą drogą opinie w kwietniu i maju 2013 r. stanowiły inspirację dla architektów, uczestników międzynarodowego konkursu architektonicznego, jaki został ogłoszony przez PKO Bank Polski, DuPont, Stowarzyszenie Architektów Polskich (SARP), Polish Green Building Council oraz architizer.com. Konkurs był dwuetapowy, jego wyniki ogłoszono 28 listopada 2013 r. Sąd konkursowy sformułował następujące wnioski ogólne: Analiza i ocena 10 prac wybranych do II etapu, w oparciu o regulamin konkursu, jak i sformułowane przez jury konkursu po I etapie, wnioski i zalecenia wykazały zróżnicowanie problemów rozwiązania tego trudnego tematu. Wynikało to z kontrastowych założeń: intencji zachowania pamięci o przeszłości i chęci stworzenia nowej jakości. Prace udowodniły możliwość twórczej modernizacji Rotundy i szans stworzenia nowej przestrzeni publicznej, z drugiej strony konieczne wytyczne brzegowe wpłynęły na ograniczenie jakości rozwiązań. Zdaniem jury, niektóre z zauważonych w I etapie interesujących koncepcji zostały uszczegółowione i rozwinięte na finalnym etapie w stopniu poniżej oczekiwań. 1.1. Szczegółowe, wymagane w II etapie rozwiązania urbanistyczne potwierdziły w pełni celowość integracji budynku samej Rotundy z otoczeniem jako szansy stworzenia w tym ważnym miejscu stolicy nowej wartości przestrzeni publicznej. Do realizacji tej idei konieczne jest aktywne włączenie się władz miasta. Szczególnie dotyczy to etapowej realizacji kompleksowego zamierzenia na styku lokalizacji banku i terenów miasta, uwzględnienia propozycji z przeprowadzonych konsultacji społecznych oraz ostatecznych decyzji na temat komunikacji pieszej na poziomie terenu, w tym połączeń z przejściami podziemnymi. Wyniki konkursu mogą pomóc w podjęciu przez władze miasta ostatecznych, najlepszych dla tego miejsca decyzji. 1.2. Jedną z najtrudniejszych decyzji projektowych autorskich, i w ślad za tym decyzji jury, stało się rozwiązanie proponowanej przez zamawiającego i potwierdzonej konsultacjami społecznymi integracji funkcji banku i funkcji społecznych w obrębie dotychczasowej kubatury budynku. Propozycje wahały się od pełnego rozdzielenia tych funkcji poza kubaturą, przez propozycje mieszane na jednym poziomie, aż do czytelnego wydzielenia ich w ramach obiektu. Wybór prac najlepszych, w dużym stopniu z racji rygorystycznych zasad funkcjonowania banku, oparty został na grupie tych ostatnich, co tym samym podkreśliło nowatorską intencję PKO Banku Polskiego jako mecenasa miejskich przestrzeni społecznych. Równocześnie rozwiązania w większości prac potwierdziły pozytywne funkcjonalnie lokowanie funkcji bankowych na sąsiadujących kondygnacjach, przede wszystkim na parterze i w podziemiu. 1.3. Odzyskanie walorów dawnej kompozycji i cech architektonicznych budynku Rotundy zostało w przeważającej większości prac właściwie zaproponowane, szczególnie w sferze pierwotnej transparentności budynku. Uzyskano to dzięki propozycjom zastosowania współczesnych materiałów, w tym zalecanych przez organizatora DuPont, nie utrudniając równocześnie zalecanego nawiązywania do pierwotnej atmosfery budynku i podkreślania flagowych cech identyfikacji banku, tak na zewnątrz, jak i we wnętrzach. 1.4. W zakresie zaleceń środowiskowych i wykorzystywania certyfikowanych cech rozwiązań zrównoważonego rozwoju wybrana grupa najlepszych prac proponuje rozwiązania powiązane z modernizacją formy architektonicznej typu doświetlenia górno-boczne, podwójnego szklenia ścian i płaszczyzn zieleni lub wodnych, niezależnie od mniej widocznych na etapie rozwiązań konkursowych innych elementów tej sfery. 3

HISTORIA MIEJSCA I OBIEKTU foto APW W jednym z najważniejszych miejsc Warszawy, u zbiegu ulicy Marszałkowskiej i Alej Jerozolimskich (miejsce dzisiejszej rotundy), vis-à-vis Dworca Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej przedsiębiorca Pinkus Lothe postawił kamienicę czynszową projektu Antoniego Sulimowskiego. Przyziemie zajmowały sklepy, a narożnik cukiernia. Na początku wieku nosiła nazwę Cafe Paris, reklamowała się m.in. salą z bilardem i była niesłychanie popularna. Przed wybuchem I wojny światowej właścicielem cukierni został Leopold Briesemeister, brat Karola, do którego należała słynna kawiarnia Szwajcarska. W czasie okupacji niemieckiej władze wojskowe zamknęły cukiernię. W pierwszej połowie lat 30. po gruntownej przebudowie urządzono w lokalu nowoczesną restaurację Żywiec, a na budynku pojawił się wielki neon. Jej wnętrza projektował architekt i literat Jerzy Sosnowski. W sali głównej, zwanej gdańską, znalazł się fresk Bolesława Cybisa i Stanisława Łuckiewicza, wyobrażający zwycięstwo polskiej floty w bitwie pod Oliwą. Obok eleganckiej restauracji działał też mniej wytworny lokal popularny bar Pod Setką. Wojna spowodowała ogromne zniszczenia całego miasta, a zwłaszcza Śródmieścia. Nie przetrwała też kamienica Lothego ani wieża przy Marszałkowskiej, pozostała po wyburzeniu Dworca Wiedeńskiego w latach 30. XX wieku. W 1948 rozpoczęto poszerzanie ulicy Marszałkowskiej, która już międzywojniu wraz z rozwojem motoryzacji stawała się za wąska. Były to początki głównej ulicy nowej Warszawy. W pierwszej połowie lat 50. powstała Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa, a w 1955 roku oddano do użytku Pałac Kultury i Nauki. Główną inwestycją stolicy w latach 60. była budowa Ściany Wschodniej według projektu Zbigniewa Karpińskiego, głównego projektanta Rotundy. Poszczególne elementy założenia projektowali różni architekci. Inwestycję oddano do użytku w 1969 roku, jej częścią było największe centrum handlowe Warszawy Domy Towarowe Centrum. W miejscu dawnej kamienicy Lothego w 1966 powstała Rotunda, która do dziś jest siedzibą oddziału PKO Banku Polskiego. Rok 1979 przyniósł tragedię 15 lutego pod gmachem banku wybuchł gaz. Zginęło 49 osób. Wydarzenie upamiętnia tablica umieszczona od strony pasażu Wiecha. Rotundę odbudowano bardzo szybko, bo już w osiem miesięcy. Budynek niestety stracił swoją najbardziej charakterystyczną cechę: transparentną elewację. Przyciemnione szkło dodało mu ciężkości i odcięło jego wnętrze od otoczenia. Budowla wrosła w krajobraz Warszawy, stając się punktem orientacyjnym w przestrzeni miasta zarówno dla mieszkańców, jak i przyjezdnych. foto APW

NOWOCZESNA OAZA MIEJSKA/ WARSZAWSKI SALON MIEJSKI O swoim projekcie mówią członkowie zwycięskiego zespołu Rotunda staje się częścią placu publicznego. Dematerializuje się jako bariera przestrzeni miejskiej i rozwijając jej funkcje o dostępną w każdych warunkach pogodowych, proekologiczną oazę miejską staje się pełnowartościowym centrum publicznym. Wprowadzenie swobodnie dostępnych udogodnień technologicznych w chronionej przestrzeni zielonej budynku pozwala przy okazji zaspokajania potrzeb cywilizacyjnych doładowywania baterii, czy łączenia się z siecią poprawić samopoczucie i naładować swoje naturalne baterie. Poprzez kontakt z naturą, w doskonałej pod względem klimatycznym przestrzeni, ROTUNDA ZMIENIA SWOJE OBLICZE, stając się NOWOCZESNĄ OAZĄ MIEJSKĄ. Plac publiczny wykorzystany jest w sposób wielopłaszczyznowy zaspokajając kluczowe potrzeby ludzi na nim przebywających w zależności od celu, jak i czasu wizyty w Warszawskim Salonie Miejskim.Wszystkie strefy zaprojektowane zostały tak, by pozostając we wzajemnych, nieinwazyjnych relacjach, tworzyły spójną i efektywnie wykorzystaną przestrzeń. Przemiana oblicza Rotundy polega przede wszystkim na sposobie jej postrzegania. Z obiektu percypowanego dotychczas w głównej mierze z zewnątrz, bądź z poziomu parteru staje się ona interaktywnym węzłem transferu ludzi i informacji pozwalając na odbiór otoczenia budynku, jak i jego wewnęt-rznej geometrii z niedostępnej dotąd swobodnie przestrzeni antresoli. Integracja przestrzenna i zrównoważone rozplanowanie funkcji, zarówno publicznych, jak i bankowych, mają na celu podniesienie wartości użytkowej miejsca, jego uporządkowanie i utworzenie zeń nowoczesnego salonu miejskiego z Rotundą jako ikoną i centralnym węzłem funkcjonalnym. Ruch pieszy, zorganizowany dotąd głównie pod ziemią, dzięki proponowanej zmianie organizacji ruchu na skrzyżowaniu, mógłby odbywa się przede wszystkim na poziomie terenu. Proponowane rozwiązanie systemu ścieżek rowerowych i miejsc postojowych dla rowerów, z możliwością m.in. doładowania baterii, mogłoby stać się zaczynem dla zmiany sposobu myślenia o transporcie osobistym w mieście. Niezwykle ważną rolę w projekcie odgrywa ekologia i zrównoważone systemy zarządzania energią. Np. płaszczyzna placu oświetlona jest podpiętymi do cięgien lampami, dla których źródłem energii jest słońce. Dzięki temu systemowemu rozwiązaniu podnosimy również jakość przestrzeni nad głowami ludzi maksymalnie redukując zanieczyszczenie wieczornego nieba sztucznym światłem. Również woda odgrywa w projekcie bardzo ważną rolę. Jej funkcja społeczna polega na wprowadzeniu orzeźwiającego klimatu poprzez system wkomponowanych w posadzkę wodotrysków, nakierowujących wzrok na tablicę upamiętniającą wybuch gazu. Podkreślenie osiowości założenia i względy estetyczne idą w parze z odpowiednią gospodarką wody szarej. Wprowadzenie w budynku podwójnej fasady w sposób wymierny wpływa na klimat miejsc pracy i wypoczynku. Z uwagi na wysokie walory myśli projektowej. przyświecającej pierwotnym projektantom obiektu, konstrukcja, jej charakterystyczne węzły, a także idea kompozycyjna wnętrza budynku zostały maksymalnie wyeksponowane, przy jednoczesnej zmianie sposobu użytkowania budynku. Bartłomiej Gowin Krzysztof Siuta 5

KONKURS CHANGING THE FACE ROTUNDA WARSAW I NAGRODA Autorzy GowinSiuta, Polska Bartłomiej Gowin, Krzysztof Siuta Opinia o pracy Jury konkursu, zgodnie z regulaminem konkursu, jak i z dobrym obyczajem rozstrzygania konkursów, wybrało prace najlepsze spośród podlegających ocenie w II etapie, w tym wskazało pracę proponowaną do nagrody realizacyjnej. Oznacza to również obowiązek wprowadzenia dyskutowanych i zauważonych przez jury korekt tej pracy w kolejnych etapach opracowania. 1. Docenić należy minimalistyczny umiar i potrzebny w tym ruchliwym i obciążonym funkcjami centralnymi miejscu zaproponowany Salon Miejski, przede wszystkim rozwiązywany na poziomie zewnętrznego terenu, jak i jego wewnętrzną część na poziomie +1 budynku. Wątpliwość budzi proponowane patio: jego funkcja, mimośrodowy w stosunku do centralnej Rotundy kameralny kształt i niekorzystna relacja do stycznych w jego sąsiedztwie przeszklonych pomieszczeń bankowych. Samo wykorzystanie części działki na zewnątrz budynku jest pozytywne. Korzystnie oceniona została nietypowa koncepcja oświetlenia placu przez system podwieszonych do siatki cięgien lamp z wykorzystaniem zasilania fotowoltaicznego, również pomysł placu wodnego i systemu kameralnej zieleni rekreacyjnej. 2. Ważna dla tej koncepcji i pozytywnie oceniona najważniejsza decyzja konkursowa: umieszczenia na poziomie kondygnacji +1 strefy wewnętrznego Salonu Miejskiego o różnych, elastycznych funkcjach, wymaga znacznie czytelniejszego dotarcia do niej. Zaproponowany na obwodzie Rotundy pas komunikacji schodami i windami w przestrzeni podwójnej fasady powinien być rozbudowany, poszerzony, ze szczególnym poprawieniem jakości przestrzeni hallów wejściowych. Dotyczy to szczególnie wejść do banku od ulicy Marszałkowskiej i Alei Jerozolimskich, zamiast oczekiwanego efektu reprezentacyjnego zablokowanych optycznie i funkcjonalnie boksami samoobsługi wewnętrznej. Mało przekonująca, być może do dalszej dyskusji, jest koncepcja szczątkowej drugiej antresoli na poziomie +7,80 m, niezależnie od jej transparentnej struktury konstrukcji. 3. Cenny jest zabieg centralnego świetlika wprowadzającego światło przez wszystkie trzy kondygnacje, z wykorzystaniem szansy wprowadzenia zieleni nawet na najniższej kondygnacji. Poprawienie jego geometrii i relacji do stron świata może być bardziej korzystne w aspekcie środowiskowym. 4. Zdecydowanej korekty wymaga podział poziomów struktury szklenia fasady odbiegający od zasady pierwotnej, należy też przestudiować zwieńczenie przekrycia z wężykiem generalskim, zachowując jego motyw, ale poszukując jednocześnie jego uwspółcześnienia. 5. Analizy na poziomie dalszego projektu, w uzgodnieniu z użytkownikiem, wymaga proponowane rozwiązanie bez podania szczegółów skali i geometrii powierzchni biologicznie czynnych podłogi antresoli Oazy Miejskiej. Uznając korzystny efekt zieleni wewnątrz budynku, traktować należy tę przestrzeń jednak elastycznie, jako przyjmującą nowe, akceptowane społecznie funkcje aktywności. 6. Wniosek końcowy: Proponowane korekty pracy nagrodzonej są, zdaniem jury, możliwe do wprowadzenia w dalszych fazach opracowania projektu, nie zmieniają jego podstawowych idei rozwiązania funkcjonalno-przestrzennego, a doskonalą jedynie niekorzystne elementy. W dalszych fazach prac konieczne będzie również wspomniane włączenie się władz miasta w celu uzyskania nowej wartości tego jednego z najważniejszych miejsc publicznych stolicy. 6

7

KONKURS CHANGING THE FACE ROTUNDA WARSAW I NAGRODA 8

9

KONKURS CHANGING THE FACE ROTUNDA WARSAW II NAGRODA RÓWNORZĘDNA Autorzy Rodrigo Garcia, Maciej Siuda, Gonzalo Del Val, Hiszpania 10

11

KONKURS CHANGING THE FACE ROTUNDA WARSAW II NAGRODA RÓWNORZĘDNA Autor Natalia Wilczak, Polska 12

13

KONKURS CHANGING THE FACE ROTUNDA WARSAW III NAGRODA Autorzy Dobosz Architekci, Polska Maciej Dobosz, Joanna Major, Izabela Owczarek, Karolina Kalitan 14

15

SUMMARY COMPETITION CHANGING THE FACE 2013 ROTUNDA IN WARSAW 1st PRIZE GowinSiuta, Polska Bartłomiej Gowin, Krzysztof Siuta 2nd PRIZE Rodrigo Garcia, Maciej Siuda, Gonzalo Del Val, Hiszpania 2nd PRIZE Natalia Wilczak, Polska 3rd PRIZE Dobosz Architekci, Polska Maciej Dobosz, Joanna Major, Izabela Owczarek, Karolina Kalitan projekt graficzny Zbyszek Gonciarz tłumaczenie Ryszard E.L. Nawrocki 16 MAGAZYN URBANISTYCZNO-ARCHITEKTONICZNY wydaje Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu m.st. Warszawy redakcja ul. Marszałkowska 77/79, 00-683 Warszawa, tel. 22 443 23 00 redaguje zespół Małgorzata Zdancewicz redaktor prowadząca, Marek Mikos Redakcja zastrzega sobie prawo redagowania i skracania powierzonych tekstów e-mail architektura@um.warszawa.pl http://um.warszawa.pl ISSN 1427-907X