Firmy działające na obszarach cennych przyrodniczo a zalety z wprowadzania ISO 14001 oraz EMAS Ekoinowacyjność na obszarach chronionych Marzena Hajduk-Stelmachowicz Politechnika Rzeszowska Wydział Zarządzania i Marketingu 1
2 Źródło: J. Brauweiler, Benchmarking von umweltorientiertem Wissen auf unterschiedlichen Aggregationsebenen, eine exploratorische Untersuchung am Beispiel eines Vergleiches von Deutschland, pollen und Tschechien, Wiesbaden. (2002) [w]: Międzynarodowe zarządzanie środowiskiem (tom II: Instrumenty i systemy zarządzania), Z. Nowak, M. Kramer, J. Brauweiler (red.), C H Beck, Warszawa 2005.
Znaczenie przyrody dla danego społeczeństwa rośnie wprost proporcjonalnie do wzrostu PKB Włoski filozof Vittorio Hoessle Największe poparcie dla inicjatyw ochronnych dostrzegalne jest w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo. W krajach rozwijających się pozytywny stosunek do ochrony przyrody charakteryzuje wyłącznie kręgi elitarne. Kiełczewski D., Parki narodowe a społeczności lokalne, w: Walory przyrodnicze jako czynnik rozwoju regionów wschodniej Polski, red. R. Horodeński, C.Sadowska-Snarska, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 2003. 3
Typologia systemów zarządzania środowiskowego Systemy niesformalizowane: Program Koalicji Przedsiębiorstw Odpowiedzialnych za Środowisko (CERES), Program Instytutu Faktor 10 (Deklaracja Carnoules), Program Międzynarodowej Inicjatywy Zarządzania Środowiskowego (GEMI), System Zarządzania Środowiskowego Zorientowany Produktowo, Program Odpowiedzialność i Troska, Program Czystszej Produkcji, Eko-mapowanie, Eko-profit, Eko-Latarnia, Zielony smok. Systemy sformalizowane: Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu (EMAS), System zarządzania środowiskowego wg normy ISO 14001. 4
Istotą przywództwa jest posiadanie wizji. Nie można grać na trąbie, nie będąc pewnym jej dźwięku Theodore Herburgh Myślenie strategiczne jest tym elementem zarządzenia, które ma umożliwić organizacjom realizację ważnych zamierzeń w długookresowej perspektywie, szczególnie w sytuacji pojawiających się nieoczekiwanych ograniczeń. Jest ono nieodłączną cechą liderów, którzy oprócz osobistych talentów i wartości powodujących nimi w działaniu, z reguły odpowiadają pewnym standardom. G. Leśniak-Łebkowska, Strategie przedsiębiorstw a środowisko naturalne, [w:] Zarządzanie strategiczne w badaniach teoretycznych i praktyce, A. Kaleta, K. Moszkowicz, (red.) Prace Naukowe UE we Wrocławiu, nr 20, Wrocław 2008. 5
Zestawienie głównych punktów normy PN-EN ISO 14001:2005 Lp. Punkt normy Tytuł Podpunkt normy Podrozdziały 1. 4.1 Wymagania ogólne 2. 4.2 Polityka środowiskowa 3. 4.3 Planowanie 4.3.1 Aspekty środowiskowe 4.3.2 Wymagania prawne i inne 4.3.3 Cele, zadania i programy Zasoby, role, odpowiedzialność 4.4.1 i uprawnienia 4.4.2 Kompetencje, szkolenie i świadomość 4. 4.4 Wdrażanie i funkcjonowanie 4.4.3 Komunikowanie się 4.4.4 Dokumentacja systemu 4.4.5 Nadzór nad dokumentacją 4.4.6 Sterowanie operacyjne Gotowość i reagowanie na awarie 4.4.7 5. 4.5 Sprawdzanie 4.5.1 Monitorowanie i pomiary 4.5.2 Ocena zgodności Niezgodności, działania korygujące 4.5.3 i zapobiegawcze 4.5.4 Nadzór nad zapisami 4.5.5 Audit wewnętrzny 6. 4.6 Przegląd zarządzania 6 Źródło: Norma PN EN ISO 14001:2005.
7 Aspekty środowiskowe
Ocena znaczenia wpływów aspektów środowiskowych powinna się odbywać z perspektywy: 1. z punktu widzenia środowiskowego -skala wpływu - dotkliwość wpływu - prawdopodobieństwo wystąpienia - czas trwania wpływu 2. z punktu widzenia przedsiębiorstwa - możliwe oddziaływanie przepisów i prawa - trudno dokonania zmiany wpływu - koszt dokonania zmiany wpływu -wpływ zmiany na inne działania i procesy - sprawy dotyczące zainteresowanych stron -wpływ na społeczny odbiór organizacji 8
Kryteria do oceny aspektów środowiskowych mogą stanowić np.: możliwość (prawdopodobieństwo) złamania wymogów prawnych i innych, szkodliwość dla środowiska (czy skutek aspektu jest lokalny, regionalny, czy globalny), możliwości zajęcia się danym problemem, koszty środowiskowe (opłaty, kary), wielkość emisji, wpływ na wizerunek firmy, polityka środowiskowa, wpływ zainteresowanych stron należy np. wziąć pod uwagę skargi stron trzecich (wrażliwość otoczenia zewnętrznego na wpływ aspektu: wnioski pokontrolne WIOŚ, reakcje sąsiadów na działalność firmy), skala narażenia zdrowia i życia pracowników na wpływ aspektu, ryzyko środowiskowe 9
Elementy systemu zarządzania środowiskowego według normy ISO 14001 w oparciu o cykl Deminga Opracowanie własne na podstawie: Wdrażanie EMAS w Polsce, Program PHARE 2002/000-605.05.01, Materiały szkoleniowe, Zamość 21-22.09.2005 r. oraz w oparciu o: J. Brauweiler Benchmarking von umweltorientiertem Wissen auf unterschiedlichen Aggregationsebenen, eine exploratorische Untersuchung am Beispiel eines Vergleiches von Deutschland, Pollen und Tschechien, Wiesbaden. (2002) [w]: Międzynarodowe zarządzanie środowiskiem, Z.Nowak (red.), C. H. BECK, Warszawa 2005. 10
Liczba certyfikatów ISO 14001 w Polsce w latach 1998-2009 2008 China 39195 Japan 35573 Spain 16443 Italy 12922 United Kingdom 9455 Korea, Rep. Of 7133 Germany 5709 USA 4974 Sweden 4478 Romania 3884 Opracowanie własne na podstawie danych zamieszczonych w ISO Survey ISO Central Secretariat, ISO, Geneva 2009. Opracowanie własne na podstawie danych zamieszczonych w serwisie dla specjalistów zajmujących się systemami zarządzania środowiskowego www.eko-net.pl 11
Motywy wdrażania systemu zarządzania środowiskowego Oczekiwania klientów i kontrahentów itp. Założenia ciągłego doskonalenia się Powiększenie udziału w rynku Przyjęta strategia rozwoju organizacji Zgodność z ustawodawstwem Troska o środowisko, Zwiększenie możliwości eksportu Rozwój systemu ISO 9001 Zwiększenie świadomości proekologicznej pracowników Wzrost wiarygodności firmy Zwiększenie przewagi konkurencyjnej Oszczędność surowców i energii Moda na nowe systemy kierowania i zarządzania Prośrodowiskowe podejście przedsiębiorstw jest w Europie Zachodniej oraz w Azji traktowane jako nowa możliwość rozwoju. 12
Typy strategii W postępowaniu stosowanym przez współczesne przedsiębiorstwa - w kontekście ochrony środowiska - wyodrębnić można następujące typy strategii: ofensywną (aktywną, agresywną), polegającą na wykorzystaniu wszelkich środków, w tym również kredytów bankowych, do poprawy procesów produkcyjnych pod kątem ochrony środowiska, innowacyjną opierającą się na poszukiwaniu nowych technologii, konstrukcji i wyrobów dostosowanych do wymagań ochrony środowiska, defensywną polegającą na wycofywaniu z rynku wyrobów i częściowej rezygnacji z technologii, niespełniających kryteriów ekologicznych, pasywną, opartą na przestrzeganiu tylko koniecznych przepisów o ochronie środowiska, aby nie narazić przedsiębiorstwa na sankcje karne i straty związane z utratą dobrego wizerunku firmy w otoczeniu. J. Penc, Zarządzanie a ochrona środowiska, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, nr 7, Warszawa 1997. 13
Ekoinnowacje Innowacje stanowią wszystko to, co generuje określone idee, pomysły, projekty i może stać się przyczyną poszukiwania, czy wynajdywania rzeczy nowych, podejmowania przedsięwzięć, wprowadzania ich w życie i doskonalenia [1]. Ciągłe doskonalenie SZŚ opartego na normie ISO 14001 pozwala budować organizację bardziej kreatywną i innowacyjną w kontekście poszukiwania efektywnych kosztowo rozwiązań problemów ekologicznych. W literaturze światowej w obrębie innowacji wyróżniono specjalną grupę określaną jako ekoinnowacje. Można je podzielić na trzy typy środowiskowych inicjatyw: zmniejszające negatywny wpływ przedsiębiorstwa na środowisko; rozwiązujące środowiskowe problemy; rozwijające ekowydajne produkty/usługi. Ekoinnowacje zmierzają do rozwoju nowych produktów i procesów, które dostarczą konsumentom i przedsiębiorcom pewnej wartości, przy równoczesnym istotnym zmniejszaniu oddziaływania na środowisko[2]. Stąd zmniejszają obciążenie środowiska powodowane przez działalność człowieka, przyczyniając się do osiągania następujących celów: zmniejszenia wykorzystania energii i surowców, zmniejszenia wykorzystania gleby, zmniejszenia emisji i odpadów, zachowania bioróżnorodności i krajobrazu [3]. Wdrożenie i ciągłe doskonalenie SZŚ opartego na normie ISO 14001 pozwala budować organizację bardziej kreatywną i innowacyjną w kontekście poszukiwania efektywnych kosztowo rozwiązań problemów ekologicznych (find the cost effective solutions). [1] Penc J., Strategie zarządzania. Strategie dziedzinowe i ich realizacja. Zintegrowane zarządzanie strategiczne, Placet, Warszawa 1995 [2] E. Jones, D. Harrison, J. McLaren, Managing Creative Eco-innovation, Structuring outputs from Eco-innovation projects, The Journal of Sustainable Product Design No. 1, 2001. [3] I. Freier, Environmental management from an ecological modernization and innovation perspective, Chemnitz University of Technology, Chemnitz, 2003. 14
Wyróżnić można ekolinnowację: technologiczną (obejmującą np. produkty i procesy, w szczególności zaś technologie: 1) reaktywne będące technologiami addytywnymi, zwanymi technologiami końca rury oraz 2) technologie prewencyjne (zapobiegające) mające charakter technologii zintegrowanych lub tzw. czystszych technologii, których celem jest niedopuszczanie do powstawania zanieczyszczeń, społeczną (będącą konsekwencją przestrzegania wzorców zrównoważonej konsumpcji przez społeczeństwo, obejmującą np. proekologiczne zachowania, nawyki konsumpcyjne), organizacyjną (wynikającą z procesów lub technik zarządzania, wyróżniającą np. sferę zielonych prac badawczo-rozwojowych czy obszar eko-audytów,), instytucjonalną (obejmującą działające na różnych szczeblach i obszarach geograficznych organizacje, które w procesie decyzyjnym dążą do uwzględniania zagadnień środowiskowych w kontekście realizacji założeń zrównoważonego rozwoju). Źródło: K. Rennings., Towards a Theory and Policy of Eco-Innovation Neoclassical and (co-) Evolutionary Perspective, ZEW Discussion Paper 98-24, Berkley, July 1998. B. Sinclair-Desgagné, D. Feigenbaum, É. Pawlak, The Integrated Product Policy and the Innovation Process: An Overview, Scientific Series, CIRANO, Montréal 2003. 15
Perspektywa ekologiczna w innowacjach między innymi z obszaru marketingu coraz bardziej widoczna jest w sektorze hotelarskim Sieć Starwood przepytała 500 gości, nocujących w sześciu polskich obiektach sieci w styczniu 2010 r. o ich zdanie na temat ekologii. Wśród badanych było: 36% Polaków 64% obcokrajowców (głównie z Europy) podróżujących, co najmniej raz na kwartał. Źródło: Rozwiązania ekologiczne mogą być jednym z czynników decydujących o wyborze hotelu, http://dziennikturystyczny.pl/2010/02/rozwiazaniaekologiczne-moga-byc-jednym-z-czynnikow-decydujacych-o-wyborze-hotelu/ - dostęp do strony w dniu 09.05.2010 r. 16
Spośród ankietowanych: 94% zadeklarowało, że ekologia ma dla nich znaczenie, 84% uznało, że w życiu codziennym postępuje w sposób ekologiczny, 83% gości hoteli (Sheraton, Westin i Le Meridien Bristol) koncentrowało uwagę na rozwiązaniach ekologicznych oferowanych przez firmy (68% gości sieci pracuje dla firm, które preferują dostawców dbających o środowisko naturalne. W większości przypadków w tych firmach zatrudnieni są obcokrajowcy 67% odpowiedzi pozytywnych), dla 52% ankietowanych wdrożone przez hotel inicjatywy ekologiczne mogą być czynnikiem decydującym o wyborze obiektu. W tym przypadku ma to większe znaczenie dla Polaków (69% odpowiedziało pozytywnie na to pytanie) oraz osób w przedziale wiekowym 26-45 lat (67% odpowiedzi). Badania pokazały, iż większą uwagę na fakt stosowania rozwiązań ekologicznych kierują mężczyźni. 17
Wśród inicjatyw ekologicznych wprowadzonych przez sieć Starwood Hotels & Resorts znalazły się miedzy innymi: zielone patrole zespoły, które dbają o wdrażanie przedsięwzięć proekologicznych w hotelach; segregacja niebezpiecznych odpadów (świetlówki, baterie, sprzęt elektroniczny). Odpady te są również zbierane od pracowników; zbiórka materiałów do ponownego przetworzenia (szkło, papier, olej etc.); oszczędzanie wody poprzez zainstalowanie na bateriach mieszaczy wody z powietrzem oraz modernizacja systemu uzdatniania wody. Zastosowanie tego rozwiązania pozwoliło na zmniejszenie zużycia wody w pokojach gościnnych o 40%; oszczędzanie energii elektrycznej dzięki sukcesywnej wymianie żarówek na układy energooszczędne; 18
monitoring i sterowanie pracą urządzeń wentylacyjnych w zależności od potrzeb; stosowanie detergentów przyjaznych środowisku; systematyczne uczestnictwo wszystkich polskich hotele sieci w akcji Godzina dla Ziemi, podczas której gaszone sąświatła we wszystkich publicznych miejscach obiektów, zaś w ich miejsce używane są w tym czasie tylko i wyłącznie świece. Ankietowani goście sieci wyróżnili program Zielony Pokój umożliwiający zmianę pościeli i ręczników na żądanie gości - 70% ankietowanych wskazało na tę inicjatywę, używanie przez hotel detergentów łagodnych dla środowiska - 53% możliwość segregacji śmieci - 45%. 19
Fundacja Partnerstwo dla Środowiska przyznaje wyróżnienie w postaci certyfikatu Czysta Turystyka firmom z branży turystycznej, które wdrażają proekologiczne rozwiązania. Certyfikat jest przyznawany hotelom, gospodarstwom agroturystycznym, kwaterom prywatnym a także hostelom, które poprzez wdrożenie oszczędnych i przyjaznych środowisku rozwiązań chcą obniżyć swoje koszty eksploatacji, podnieść jakość oferowanych usług, a co za tym idzie zwiększyć swoją przewagę konkurencyjną i zaznaczyć swoje miejsce się na rynku turystycznym. W ramach projektu Aktywna edukacja na zielonych szlakach Greenways PL 0350, finansowanego z Funduszy Norweskich, do końca marca 2011 roku firmy mogą skorzystać z porad ekspertów fundacji oraz uzyskać certyfikat bezpłatnie. 20
Aktywna edukacja na zielonych szlakach Greenways PL 0350 Projekt stworzony przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska we współpracy z organizacjami: Urban Mines (Wlk. Brytania), Environment Lillehammer (Green Business Norway, Norwegia), Environmental Partnership for Sustainable Development, Foundation for Environmental Education (Dania), European Cyclist Federation (Norwegia, Niemcy, Islandia). Projekt ten jest przewidziany do realizacji w latach 2009 2011. Główny jego cel stanowi wykorzystanie przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska istniejących szlaków dziedzictwa przyrodniczo kulturowego do: 1) edukacji ekologicznej dla zrównoważonego stylu życia; 2) ograniczenia emisji gazów cieplarnianych (w szczególności CO 2 ) poprzez propagowanie niezmotoryzowanych form transportu. 21
Agencja Artystyczna Hegemon w 2009 roku otrzymała ogólnopolską nagrodę Czysty Biznes w kategorii produkt i usługa w turystyce. Nagrodzona firma organizuje pokazy historyczne. Między innymi rekonstrukcje średniowiecznych bitew podczas imprez firmowych i pokazów edukacyjnych. Rozsławia ona swoimi działaniami krainę Łęgów Odrzańskich przyczyniając się do zachowania dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego tego regionu. W swoich działaniach pracownicy firmy zwracają uwagę na kwestie ekologii ucząc podczas pokazów np. jak można i należy wykorzystywać naturalne surowce, aby poprawić jakość życia i nie szkodzić środowisku. Uzmysławiają, np., iż zamiast foliowej reklamówki należy używać lnianej torby, czy wiklinowego koszyka. Źródło: Firmy nagrodzone za czysty biznes, [w:] Gazeta Wrocławska Nasz Region, 18 listopada 2009. 22
Przykłady korzyści wewnętrznych, jakie osiągają małe i średnie organizacje w wyniku wdrożenia i doskonalenia SZŚ wg normy ISO 14001 Korzyści organizacyjne Korzyści finansowe Korzyści dotyczące zasobów ludzkich ogólna poprawa jakości, kompatybilność z innymi systemami zarządzania, poprawa jakości szkoleń, poprawa warunków i bezpieczeństwa pracy, większa jakość informacji środowiskowej, możliwość dokumentowania i udowadniania zgodności z przepisami, możliwość demonstrowania odpowiedzialności środowiskowej, wsparcie innowacji, weryfikacja i doskonalenie procedur, pobudzanie procesów kreujących pozytywne zmiany w zakresie używanych surowców, wykorzystywanych kanałów dystrybucji, itp. zapewnienie strategicznego spojrzenia na efekty działalności środowiskowej. oszczędność surowców, materiałów, energii, poprawa w zakresie gospodarowania odpadami i wiążąca się z tym eliminacja części kosztów, generalne wzmocnienie efektywności procesów produkcyjnych, poprawa ogólnych warunków ekonomicznych. wzrost motywacji pracowników, zwiększenie ich świadomości ekologicznej i poszerzenie kwalifikacji, uzyskanie nowych umiejętności i nowej wiedzy w zakresie prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa, poprawa morale pracowników, lepszy wizerunek firmy wśród pracowników, zapewnienie lepszej komunikacji wewnątrz firmy (szczególnie w relacji pracownicy- kierownictwo). 23 Źródło: R. Hillary, Environmental management systems and the smaller enterprise, Journal of Cleaner Production, Vol. 12, No. 6, 2004.
Przykłady korzyści zewnętrznych, jakie osiągają małe i średnie organizacje wwyniku wdrożenia i doskonalenia SZŚ Korzyści handlowe Korzyści środowiskowe Korzyści komunikacyjne zadowolenie dotychczasowych i zdobycie nowych klientów/kontrahentów, uzyskanie lepszych efektów działalności środowiskowej, zapewnienie zgodności z przepisami zdobycie przewagi konkurencyjnej prawnymi i innymi, (zwłaszcza przewagi odnoszącej się zwiększenie efektywności do dziedziny marketingu), wykorzystywanych materiałów i uzyskanie zniżek przy płaceniu energii, corocznych składek usprawnienie procesów recyklingu, ubezpieczeniowych, redukcja zanieczyszczeń. istnienie na rynku, rozwój produktów bardziej przyjaznych środowisku. kreowanie pozytywnego wizerunku, kształtowanie lepszych relacji z klientami, nawiązanie lepszej współpracy z instytucjami regulacyjnymi i administracyjnymi, usprawnienie komunikacji z różnymi grupami interesariuszy, uzyskanie pozycji lidera będącego przykładem dla innych firm w sektorze. Źródło: R. Hillary, Environmental management systems and the smaller enterprise, Journal of Cleaner Production, Vol. 12, No. 6, 2004. 24
Procentowe wskazania najbardziej kapitałochłonnych faz implementacji SZŚ Faza implementacji SZŚ Procent wskazań faza przygotowawcza 25% faza wdrożeniowa 45% faza certyfikacji 30% J. Ejdys, Metoda oceny wyników działalności środowiskowej, Wyd. Politechniki Białostockiej, Białystok 2004. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że koszty certyfikacji zależą od wielu czynników, między innymi od wielkości przedsiębiorstwa (liczby zatrudnionych pracowników), jego struktury (liczby lokalizacji/oddziałów), specyfiki działalności przedsiębiorstwa (branży, substancji używanych do produkcji wyrobów, liczby procesów, stopnia oddziaływania na środowisko, wcześniej wdrożonych systemów). Koszty te są uzależnione od liczby audytorów uczestniczących w procesie certyfikacji oraz od czasu trwania audytu. Różnice w cenach są bardzo duże. Koszty certyfikacji zależą od tego, na jaką jednostkę certyfikującą zdecyduje się przedsiębiorstwo. 25 Jeżeli będzie to jednostka certyfikująca, która posiada akredytację Polskiego Centrum Akredytacji, to koszt takiej certyfikacji będzie około 30% wyższy, niż gdyby wybrano jednostkę certyfikującą bez akredytacji.
Źródła finansowania wdrażania i doskonalenia formalnych systemów zarządzania środowiskowego W kompetencjach Ministerstwa Środowiska leży wdrażanie w latach 2007-2013 Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Przedsiębiorstwa małe, średnie i duże, mogą skorzystać z Priorytetu IV Programu POIiŚ - w szczególności z Działania 4.1. Wsparcie systemów zarządzania środowiskowego. Umożliwia ono pozyskanie funduszy dla wdrażających SZŚ zgodnie z normą ISO 14001 lub rozporządzeniem EMAS oraz na certyfikowanie eko-znaków, przyznawanych w oparciu o ekologiczne kryteria atestacji. Instytucją odpowiedzialną za nabór wniosków jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej - Departament Przedsięwzięć Strukturalnych. 26
Pozyskane środki mogą być przeznaczane na pokrycie kosztów związanych z przedsięwzięciami nieinwestycyjnymi, obejmującymi w szczególności: przeprowadzenie niezbędnych do oceny funkcjonowania przedsiębiorstwa badań, w celu określenia możliwości implementacji SZŚ; usługi doradcze, ekspertyzy, szkolenia związane z wdrożeniem SZŚ; opracowanie dokumentacji służącej wdrażaniu SZŚ w przedsiębiorstwie; przeprowadzenie audytów i weryfikacji związanych z procedurą przyznawania certyfikatu SZŚ; rejestrację przedsiębiorstwa w systemie ekozarządzania i audytu (EMAS); przygotowanie i publikację deklaracji środowiskowej oraz materiałów informacyjnych wymaganych od przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie EMAS; przeprowadzenie badań i audytów niezbędnych dla uzyskania certyfikowanych oznakowań ekologicznych dla produktów przyjaznych środowisku; opracowanie dokumentacji, w tym raportów z badań oraz innych niezbędnych informacji składanych w jednostce przyznającej oznakowanie; opłaty związane z uzyskaniem certyfikowanych oznakowań ekologicznych uiszczanych na rzecz jednostki przyznającej oznakowanie; szkolenia i doradztwo w celu uzyskania certyfikatów/dokonania rejestracji oraz pokrycie kosztów samej certyfikacji/rejestracji. Dofinansowywane będą projekty zakończone rzeczowo tj. projekty, w wyniku których wnioskodawca uzyskał certyfikat/został zarejestrowany w systemie. Koszty związane z projektem kwalifikują się od 1 stycznia 2007 r. 27
W ramach doskonalenia SZŚ małe, średnie i duże przedsiębiorstwa mogą ubiegać się o środki z działania: 4.2 Racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami, np. na: zastępowanie surowców pierwotnych surowcami wtórnymi z odpadów, ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów, ograniczenie energochłonności procesu produkcyjnego, ograniczenie wodochłonności procesu produkcyjnego. 4.3 Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie wdrażania najlepszych dostępnych technik (BAT) np. na: zmiany technologii, służące eliminowaniu szkodliwych oddziaływań i uciążliwości poprzez zapobieganie i ograniczanie ładunku zanieczyszczeń do środowiska przez modernizację i/lub wymianę elektrofiltrów, układów i instalacji odpylania, i/lub odsiarczania, zmiany technologii, służące zmniejszeniu zapotrzebowania na energię, wodę oraz surowce, ze szczególnym uwzględnieniem wtórnego wykorzystania ciepła odpadowego oraz eliminacji wytwarzania odpadów, zmiany technologii, ukierunkowane na ograniczenie wielkości emisji niektórych substancji i zużycia energii do poziomu określonego w przepisach krajowych i wspólnotowych oraz w dokumentach referencyjnych BAT (np. przebudowa instalacji ciepłowniczych w celu dostosowania do BAT), inwestycje w urządzenia ograniczające emisje do środowiska (tzw. urządzenia końca rury ), których zastosowanie jest niezbędne dla spełnienia zaostrzających się standardów emisyjnych lub granicznych wielkości emisji, inwestycje w celu spełnienia wymogów pozwolenia zintegrowanego. Więcej inf. na temat możliwości uzyskania środków można znaleźć na stronie polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych S. A: http://www.paiz.gov.pl/index/?id=250dd56814ad7c50971ee4020519c6f5. 28
29 4.4 Wsparcia dla przedsiębiorstw w zakresie gospodarki wodno-ściekowej np. na: inwestycje mające na celu zmniejszenie zużycia wody oraz ilości substancji niebezpiecznych odprowadzanych wraz ze ściekami, poprzez np. przebudowę ciągu technologicznego ograniczającego ilość produkowanych ścieków i/lub ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do zbiornika, budowę lub modernizację oczyszczalni lub podczyszczalni ścieków przemysłowych. 4.5 Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie ochrony powietrza np. na: modernizację lub rozbudowę instalacji spalania paliw i systemów ciepłowniczych, modernizację urządzeń lub wyposażenie instalacji spalania paliw w urządzenia lub instalacje do ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych, konwersję instalacji spalania paliw na rozwiązania przyjazne środowisku. 4.6 Wsparcie dla przedsiębiorstw prowadzących działalność w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów innych, niż komunalne np. na: budowę, rozbudowę lub modernizację instalacji do odzysku, w tym recyklingu lub unieszkodliwiania odpadów poużytkowych lub niebezpiecznych, ze szczególnym uwzględnieniem obiektów, które mogą pełnić funkcje usługowe, zgodnie z krajowym i wojewódzkimi planami gospodarki odpadami, dla położonych w pobliżu jednostek gospodarczych, które nie mogą uniknąć wytwarzania podobnych typów odpadów, budowę, rozbudowę lub modernizację instalacji do przekształcania odpadów, w celu ułatwienia magazynowania i transportu odpadów oraz przygotowania ich do odzysku lub unieszkodliwiania, budowę, rozbudowę lub modernizację instalacji do zbierania lub magazynowania odpadów, w szczególności odpadów niebezpiecznych. Maksymalna wartość dofinansowania w ramach omawianych działań wynosi 20 mln zł, zaś minimalna wartość projektu to 8 mln zł (w przypadku wsparcia MŚP). Więcej inf. na temat możliwości uzyskania środków można znaleźć na stronie polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych S. A: http://www.paiz.gov.pl/index/?id=250dd56814ad7c50971ee4020519c6f5.
Do najważniejszych z nich należy zaliczyć: Trudności związane z wdrażaniem Systemu Zarządzania Środowiskowego generalną niechęć firm do ubiegania się o certyfikację wynikająca, z postrzegania certyfikacji jako kolejnego rachunku do uregulowania; postrzeganie własnej firmy jako niegroźnej dla środowiska, bądź preferowanie mniej restrykcyjnych, bardziej namacalnych i szybciej dostrzegalnych działań w zakresie poprawy stanu środowiska; niezdolność kierownictwa do oszacowania różnych typów korzyści, płynących z wdrożenia/certyfikacji SZŚ, bądź fakt, że korzyści nie są oczywiste; postrzeganie przez kierownictwo i pracowników kosztów związanych z wdrożeniem i certyfikowaniem SZŚ jako bardzo wysokich; niezdolność do radzenia sobie ze zmianami, na skutek np. zbyt małej liczby pracowników, którzy nie potrafią sprostać stawianym im coraz to nowym wymaganiom; brak udokumentowania kwestii dotyczących ochrony środowiska w firmie i wynikające z tego problemy związane ze spełnianiem wymagań formalno-prawnych, czy wymagań audytorów zewnętrznych; głębokie przeświadczenie, że dokumentacja systemowa jest skomplikowana, kłopotliwa i mało przystępna oraz, że czas niezbędny do uzyskania certyfikatu może być zbyt długi; brak zewnętrznego wsparcia. 30
Największy błąd popełniasz wtedy, gdy nie robisz nic, tłumacząc się, że możesz tylko trochę. Rób to, co możesz 31 Dziękuję za uwagę Marzena Hajduk-Stelmachowicz marzenah@prz.edu.pl Sidney Smith