Postępowanie podatkowe. Do końca 2008 r. obowiązywała zasada natychmiastowej wykonalności decyzji, wydanej przez organ podatkowy I instancji. Prowadziło to do wielu praktycznych trudności, związanych z możliwością egzekucji zaległości podatkowych, mimo braku weryfikacji takiego orzeczenia przez organy wyższego stopnia lub sądy administracyjne. Obecnie decyzja wydana przez organ podatkowy I instancji nie jest ostateczna. Staje się ostateczną dopiero wówczas, gdy rozpozna ją organ odwoławczy i utrzyma w mocy lub gdy strona postępowania, we właściwym terminie, nie złożyła od niej odwołania. Regulacja ta znajduje swoje odzwierciedlenie przy wykonalności decyzji. Zgodnie z art. 239a Ordynacji(1) decyzja nieostateczna, nakładająca na stronę obowiązek podlegający wykonaniu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji nie podlega bowiem wykonaniu, chyba że decyzji nadano rygor natychmiastowej wykonalności. Treść art. 239b 1 Ordynacji szeroko określa katalog przesłanek, których zaistnienie uprawnia do nadania rygoru natychmiastowej wykonalności. Rygor ten nadaje się, gdy: 1. organ podatkowy ma informacje, z których wynika, że wobec strony toczy się postępowanie egzekucyjne w zakresie innych należności pieniężnych lub 2. strona nie posiada majątku o wartości odpowiadającej wysokości zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę, na którym można ustanowić hipotekę przymusową lub zastaw skarbowy, które korzystałyby z pierwszeństwa zaspokojenia lub 3. strona dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku znacznej wartości lub 4. okres do upływu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego jest krótszy niż trzy 1 / 5
miesiące. Mimo daleko posuniętej nieostrości wskazanych okoliczności, organy podatkowe w praktyce nie korzystają zbyt często z możliwości nadania rygoru natychmiastowej wykonalności. W praktyce oznacza to, iż złożenie przez stronę odwołania wstrzymywać będzie wykonanie decyzji. Zgodnie z art. 239c Ordynacji, decyzja o zabezpieczeniu ma rygor natychmiastowej wykonalności z mocy prawa, chyba że przyjęto zabezpieczenie, o którym mowa w art. 33d 2 Ordynacji. Ponadto, w świetle art. 239f 1Ordynacji, organ podatkowy I instancji wstrzymuje wykonanie decyzji ostatecznej (tj. rozpoznanej przez organ odwoławczy) w razie wniesienia skargi do sądu administracyjnego do momentu uprawomocnienia się orzeczenia sądu administracyjnego: 1. na wniosek złożony przez stronę - po przyjęciu zabezpieczenia wykonania zobowiązania wynikającego z decyzji wraz z odsetkami za zwłokę, o którym mowa w art. 33d 2 Ordynacji, do wysokości zabezpieczenia i na czas jego trwania lub 2. z urzędu - po prawomocnym wpisie hipoteki przymusowej lub wpisie zastawu skarbowego korzystających z pierwszeństwa zaspokojenia, które zabezpieczają wykonanie zobowiązania wynikającego z decyzji wraz z odsetkami za zwłokę - do wysokości odpowiadającej wartości przedmiotu hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego. Co do zasady, decyzje organów odwoławczych oraz decyzje o zabezpieczeniu są zatem natychmiast wykonalne, chyba że strona złożyła zabezpieczenie. W kontekście wskazanych przepisów zabezpieczenia te można podzielić na dwie grupy. Pierwsza z nich odnosi się do instrumentów określonych treścią art. 33d 2 Ordynacji, druga natomiast to zabezpieczenia rzeczowe. 2 / 5
Artykuł 33d 2 Ordynacji wymienia enumeratywnie formy, w jakich można zabezpieczyć wykonalność decyzji podatkowej. Są nimi: 1. gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa; 2. poręczenie banku; 3. weksel z poręczeniem wekslowym banku; 4. czek potwierdzonego przez krajowy bank wystawcy czeku; 5. zastaw rejestrowy na prawach z papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski - wg ich wartości nominalnej; 6. uznanie kwoty na rachunku depozytowym organu podatkowego; 7. pisemne, nieodwołalne upoważnienie organu podatkowego, potwierdzone przez bank lub spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową, do wyłącznego dysponowania środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku lokaty terminowej. Powyższe zabezpieczenia mogą być złożone wyłącznie na wniosek strony. Większość z nich prowadzi jednak do blokady środków pieniężnych podatników, a tym samym rzadko jest wykorzystywana w praktyce. Alternatywną formą są zabezpieczenia rzeczowe. Do tej grupy przepisy zaliczają hipotekę przymusową na nieruchomościach podatnika (art. 34 1 Ordynacji) oraz zastaw skarbowy na ruchomościach podatnika o wartości przekraczającej w 2011 r. kwotę 11 500 zł (art. 41 1 Ordynacji). Przy zabezpieczeniach rzeczowych warto pamiętać o tym, że wierzytelności nimi zabezpieczone nie ulegają przedawnieniu (art. 70 8 Ordynacji). 3 / 5
Zabezpieczenia rzeczowe pozwalają podatnikowi prowadzić dalszą działalność gospodarczą, a jednocześnie umożliwiają wstrzymanie wykonania decyzji aż do momentu rozpoznania jej przez sąd administracyjny. Warto zatem w praktyce korzystać z tego rozwiązania, po to, aby po otrzymaniu decyzji od organu odwoławczego nie nastąpiła egzekucja zobowiązań podatkowych. Należy również pamiętać, iż zabezpieczenie wykonalności decyzji może być ustanowione w oparciu o przepisy Ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji(2). Następuje ono na podstawie wystawionego przez wierzyciela zarządzenia o zabezpieczeniu i może obejmować zabezpieczenie należności pieniężnych (art. 164 1 UoEgz), jak również niepieniężnych (art. 167 1 UoEgz). W przypadku zobowiązań podatkowych istotne znacznie będzie mieć ta pierwsza grupa. Istnieje zatem dualizm przy ustanawianiu zabezpieczeń i organ podatkowy może wybrać sposób tego zabezpieczenia. Stąd też warto samodzielnie wnioskować o ustanowienie takiego zabezpieczenia, aby było ono najdogodniejsze dla podatnika. W praktyce często organy podatkowe dokonują bowiem zabezpieczenia w oparciu o przepisy UoEgz, które prowadzić będzie np. do zajęcia środków pieniężnych podatnika. Z istoty swojej będzie to znaczną przeszkodą w dalszym prowadzeniu działalności gospodarczej. Poza opisanymi metodami weryfikacji i zabezpieczenia wykonalności decyzji, istnieją również tzw. nadzwyczajne tryby jej wzruszenia. Są nimi stwierdzenie nieważności decyzji, wznowienie postępowania itp. Znajdują one zastosowanie wówczas, gdy nie jest możliwe złożenie odwołania przez stronę, a zaistniały przesłanki uprawniające do takiego działania. Będą one omawiane w kolejnych częściach opracowania. 4 / 5
1. Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.; Ordynacja), 2. Ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. Nr 24, poz. 151; UoEgz). 5 / 5