Fundacja Rzecznik Praw Rodziców Pracownia Pedagogiczna im. prof. Ryszarda Więckowskiego w Poznaniu PROJEKT PODSTAWY PROGRAMOWEJ WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO DLA PRZEDSZKOLI I INNYCH FORM WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO Projekt podstawy programowej opracował zespół pedagogów Pracowni Pedagogicznej im.prof. Ryszarda Więckowskiego w Poznaniu pod kierunkiem Doroty Dziamskiej. W okresie od maja 2013 roku do listopada 2014 roku trwały konsultacje pierwszej wersji projektu z nauczycielami, doradcami metodycznymi i dyrektorami przedszkoli z następujących miast: Poznań, Łódź, Warszawa, Kraków, Bydgoszcz, Toruń, Wrocław, w liczbie około 150 osób. Podstawa programowa wychowania przedszkolnego przedstawia zadania przedszkola i innych form wychowania przedszkolnego wynikające z funkcji opiekuńczej, wychowawczej i kształcącej przedszkola oraz efekty realizacji zadań w postaci celów osiąganych przez dzieci kończące wychowanie przedszkolne. Do zadań wychowania przedszkolnego należy : 1. Wspieranie wielokierunkowej aktywności dziecka poprzez fachową organizację doświadczeń w fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym obszarze jego rozwoju; 2. Wspieranie aktywności dziecka podnoszące poziom integracji sensorycznej i umiejętności korzystania z rozwijających się procesów poznawczych; 3. Zapewnienie prawidłowej organizacji doświadczeń umożliwiających ciągłość procesów adaptacji oraz pomoc w zapewnieniu tej ciągłości u dzieci rozwijających się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony; 4. Organizacja zabawy, nauki i odpoczynku z wykorzystaniem treści adekwatnych do poziomu rozwoju dzieci, ich możliwości percepcyjnych, wyobrażeń i rozumowania, z poszanowaniem indywidualnego, naturalnego tempa rozwoju, wspieranie indywidualności i oryginalności dziecka wzmacniające poczucie wartości oraz potrzebę 1
uczestnictwa w grupie. 5. Organizacja zajęć opiekuńczo-wychowawczo-kształcących rozwijających nawyki i zachowania prowadzące do samodzielności, utrzymywania zdrowia, bezpieczeństwa i sprawności ruchowej; 6. Organizacja zajęć opiekuńczo-wychowawczo-kształcących z wykorzystaniem treści adekwatnych do intelektualnych potrzeb i oczekiwań rozwojowych dzieci, prowadzących do integracji psychicznej, rozumienia emocji, uczuć własnych i innych ludzi; 7. Organizacja zajęć opiekuńczo-wychowawczo-kształcących budujących wrażliwość estetyczną w odniesieniu do wielu dyscyplin życia człowieka: estetyka ruchu, ubierania się, zachowania, mowy, estetyka związana z uczestnictwem w sztuce. 8. Organizacja zajęć opiekuńczo-wychowawczo-kształcących prowadzących do poznania wartości i norm społecznych, których źródłem jest rodzina, grupa w przedszkolu, inne dorosłe osoby w otoczeniu dziecka oraz rozwinięcie zachowań wynikających z wartości, możliwych do zrozumienia na tym etapie rozwoju; 9. Systematyczne uzupełnianie - za zgodą rodziców - realizowanych treści wychowawczych o nowe, wynikające z nagłego pojawienia się w otoczeniu dziecka sytuacji lub zagrożeń, w tym zagrożeń cywilizacyjnych takich jak: patologiczne zjawiska społeczne, psychologiczna ingerencja mediów w rozwój dziecka, nieodpowiedzialne korzystanie z technologii, ubezwłasnowolnienie reklamą, modą, katastrofy, zdarzenia traumatyczne. 10. Systematyczne wspieranie i rozwijanie sprawności cielesnego i umysłowego mechanizmu uczenia się prowadzące do osiągnięcia przez dziecko poziomu rozwoju umożliwiającego podjęcie nauki w szkole. Efekty realizacji zadań przedszkola w postaci celów do osiągnięcia przez dzieci kończące wychowanie przedszkolne W fizycznym obszarze rozwoju dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole posługuje się następującymi sprawnościami i umiejętnościami: samodzielnie załatwia wszystkie swoje potrzeby fizjologiczne i wykonuje czynności higieniczne jak: mycie rąk i innych części ciała, posługuje się chusteczką do nosa ; przy pomocy prostego komunikatu samodzielnie wyraża chęć załatwienia potrzeby fizjologicznej; przy pomocy samodzielnego komunikatu wyraża potrzebę ruchu i odpoczynku; uczestniczy w zabawach ruchowych, w tym rytmicznych, muzycznych, naśladowczych, z przyborami, rekwizytami lub bez nich; samodzielnie organizuje sobie i kolegom zabawę ruchową, konstrukcyjną, interakcyjną; podczas zabawy i wykonywania czynności intencjonalnych przybiera odpowiednią postawę ciała, planuje ruch, orientuje swoje ciało w przestrzeni zabawy; biega, skacze, przeskakuje i przechodzi przez przeszkody, stoi na jednej nodze, czołga się, 2
wiruje, chodzi na palcach, piętach, zewnętrznych i wewnętrznych krawędziach stóp, tańczy stosując kroki naprzemienne, dostawne, cwał, toczy piłkę, rzuca, dźwiga, podnosi, odbija; wykonuje czynności takie jak: sprzątanie, pakowanie, trzymanie dużych przedmiotów jedną ręką i oburącz, małych przedmiotów z wykorzystaniem odpowiednio ukształtowanych chwytów dłoni; a także czynności samoobsługowe: ubieranie się i rozbieranie, w tym czynności precyzyjne jak: zapinanie guzików, wiązanie sznurowadeł; posługuje się chwytem pisarskim podczas rysowania, kreślenia i pierwszych prób pisania; dzięki sprawności ciała i koordynacji wzrokowo-ruchowo-słuchowo-przestrzennej jest gotowe do rozpoczęcia systematycznej nauki czynności złożonych takich jak czytanie i pisanie. W emocjonalnym obszarze rozwoju dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole posługuje się następującymi umiejętnościami i wiedzą: rozumie swoje emocje, potrafi je nazwać i radzi sobie z ich przeżywaniem; szanuje emocje innych osób, potrafi je nazwać; sposób przeżywania emocji umożliwia mu adaptację w nowym otoczeniu np. w nowej grupie dzieci, nowej grupie starszych dzieci, a także w nowej grupie dzieci i osób dorosłych; przedstawia swoje emocje i uczucia używając charakterystycznych dla dziecka form wyrazu: rysunek, rozmowa o rysunku, taniec, zabawa, praca użyteczna, muzykowanie, a także chwilowy bezruch, spokój, wyłączenie się z grupy, zajęcie się samym sobą; wyraża swoje potrzeby i oczekiwania emocjonalne; potrafi rozstać się z rodzicami, rozumie, iż rozstanie takie bywa dłuższe lub krótsze; rozumie, iż emocje i uczucia bywają przyjemne i nieprzyjemne, że odczuwają i przeżywają je wszyscy ludzie; rozumie, że nie wszystkie przeżywane emocje i uczucia mogą być podstawą do podejmowania działania, potrafi opanować nieprzyjemną emocję np. podczas czekania na własną kolej w zabawie lub innej sytuacji wymagającej odroczenia gratyfikacji; rozumie, iż zwierzęta także czują i wchodzą w relacje emocjonalne z ludźmi, obserwuje i wczuwa się w odczucia zwierząt; wczuwa się w emocje, uczucia przeżywane przez inne osoby. 3
W społecznym obszarze rozwoju dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole posługuje się następującymi umiejętnościami i wiedzą: rozumie kim jest: dziewczynką, chłopcem, siostrą, bratem, córką, synem, koleżanką, kolegą, przedszkolakiem, człowiekiem, Polakiem; potrafi wyrazić to za pomocą prostych komunikatów werbalnych i innych środków wyrazu np. rysunku, rozmowy o obrazku, rozmowy o zdjęciu itd. rozumie ważność swojej osoby w grupie, odczuwa szacunek do siebie samego, potrafi czekać na swoją kolej; posługuje się swoim imieniem, nazwiskiem, używa zwrotów grzecznościowych podczas powitania, żegnania się, sytuacji wymagającej przeproszenia i przyjęcia konsekwencji swojego zachowania; potrafi ocenić swoje zachowanie w kontekście podjętych czynności i zadań oraz przyjętych norm grupowych, przyjmuje, respektuje i tworzy zasady zabawy w grupie, współdziała z dziećmi w zabawie, pracach użytecznych, podczas odpoczynku, spaceru, czy zabaw na świeżym powietrzu; potrafi nazwać wartości reprezentatywne dla umiejętności i zachowań społecznych np. szacunek do dzieci i dorosłych jestem cicho podczas odpoczynku dzieci, w trakcie opowiadania bajki; szacunek do ojczyzny jestem spokojny i stoję na baczność podczas słuchania hymnu narodowego; życzliwość okazywana dzieciom i dorosłym dzielę się zabawką, życzę sukcesu, cieszę się sukcesem razem z innymi, pomagam w organizacji zajęć; obowiązkowość układam swoje rzeczy w wyznaczonym miejscu, sprzątam po zabawie; grzeczność mówię dzień dobry, do widzenia, przepraszam, proszę; empatia koledze z przedszkola zdechł piesek, jest smutny smucę się razem z nim; radość koleżanka z przedszkola wylosowała ciekawy fant podczas festynu, cieszę się razem z nią itd. respektuje prawa i obowiązki swoje i innych dzieci np. mam prawo do popełnienie błędu i obowiązek respektowania prawa do błędu kolegi/ mam prawo do zabawy z psem i obowiązek opieki nad psem/ mam prawo do spaceru w parku, spożycia tam drugiego śniadania i obowiązek wrzucenia skórki po bananie do kosza na śmieci itd.; obdarza uwagą inne dzieci i osoby dorosłe; komunikuje się z dziećmi i osobami dorosłymi wykorzystując komunikaty werbalne i pozawerbalne; odczuwa i potrafi wyjaśnić swą przynależność do rodziny, grupy przedszkolnej, grupy chłopców, grupy dziewczynek, grupy teatralnej, grupy sportowej, grupy narodowej, wyraża tę przynależność z wykorzystaniem prostych środków wyrazu: obrazek, piosenka, wierszyk, rozmowa, znaczek itp. samodzielnie tworzy relacje z dziećmi i wyraża swoje oczekiwania społeczne. 4
W poznawczym obszarze rozwoju dziecko przygotowane do podjęcia nauki w szkole posługuje się następującymi sprawnościami, umiejętnościami i wiedzą: wyraża swoje rozumienie świata, zjawisk i rzeczy znajdujących się w bliskim otoczeniu za pomocą komunikatów niewerbalnych: symboli zawartych w tańcu, intencjonalnym ruchu, geście, formach i impresjach plastycznych, technicznych, teatralnych, mimicznych, konstrukcjach i modelach z tworzyw i materiału naturalnego; wyraża swoje rozumienie świata, zjawisk i rzeczy znajdujących się w bliskim otoczeniu przy pomocy języka mówionego, posługuje się językiem polskim w mowie zrozumiałej dla dzieci i osób dorosłych, mówi płynnie, wyraźnie, rytmicznie, poprawnie wypowiada ciche i głośne dźwięki mowy, rozróżnia głoski w wybranych czystych fonetycznie wyrazach; rozpoznaje litery, którymi jest zainteresowane na skutek zabawy i spontanicznych odkryć, odczytuje krótkie wyrazy zapisane w formie napisów drukowanych, dotyczące treści znajdujących zastosowanie w codziennej aktywności, odpowiada na pytania, opowiada o zdarzeniach z przedszkola, objaśnia kolejność zdarzeń w prostych historyjkach obrazkowych, układa historyjki obrazkowe, recytuje wierszyki, układa i rozwiązuje zagadki; wykonuje własne eksperymenty językowe nadaje znaczenie czynnościom nazywa je, tworzy żarty sytuacyjne z wykorzystaniem neologizmów, uważnie słucha i nadaje znaczenie swym doświadczeniom; wykonuje własne eksperymenty z rytmem, głosem, dźwiękiem, ruchem nadając im znaczenie, słucha, odtwarza i tworzy muzykę, śpiewa piosenki, rusza się przy muzyce zgodnie z rytmem, reaguje na sygnały (muzykowanie, audiacja), wykonuje lub rozpoznaje melodie i pieśni ważne dla np. wszystkich dzieci w przedszkolu hymn przedszkola, charakterystyczne dla uroczystości narodowych hymn narodowy, potrzebne do organizacji np. Dnia babci, święta przedszkolaka piosenki okazjonalne; wykonuje własne eksperymenty graficzne farbą, kredką, ołówkiem długopisem, tworzy znaki proste i złożone nadając im znaczenie, odkrywa w nich fragmenty wybranych liter, cyfr, kreśli wybrane litery i cyfry na gładkiej kartce papieru, potrafi wyjaśnić sposób powstania wykreślonych, narysowanych lub zapisanych kształtów, przetwarza obraz ruchowy na graficzny i odwrotnie; czyta obrazy, wyodrębnia i nazywa jego elementy, nazywa symbole i znaki znajdujące się w otoczeniu, rozumie ich znaczenie, zna symbole narodowe i rozumie ich znaczenie, zna wybrane symbole związane z regionami Polski ukryte w podaniach, legendach, bajkach, przysłowiach np. Smok Wawelski; rozumie ich znaczenie; podejmuje samodzielną aktywność matematyczną, wyraża ekspresję twórczą podczas czynności konstrukcyjnych, posługuje się podstawowymi pojęciami matematycznymi umożliwiającymi zabawę i naukę w przestrzeni, eksperymentuje i zagospodarowuje przestrzeń nadając znaczenie umieszczonym w niej przedmiotom, określa ich położenie, liczbę, kształt wielkość, ciężar oraz kierunek w toku poruszania się; 5
eksperymentuje, szacuje, przewiduje długość wykorzystując np.: stopę, dłoń, but itp., klasyfikuje przedmioty według: wielkości, kształtu, koloru, przeznaczenia, układa przedmioty w grupy, szeregi, rytmy, odtwarza układy przedmiotów i tworzy układy nadając im znaczenie; w czasie zabawy, prac porządkowych, ćwiczeń i wykonywania innych czynności liczy, np. wybiera z pudełka 6 klocków czerwonych i 6 niebieskich, ustawia się w rzędzie jako dziewiąty, itd., odczytuje cyfry oznaczające liczby od 0 do 10, eksperymentuje z tworzeniem kolejnych liczb, wykonuje dodawanie i odejmowanie w sytuacji użytkowej; posługuje się w zabawie i przy wykonywaniu innych czynności pojęciami dotyczącymi czasu np.: wczoraj, dzisiaj, jutro, rano, wieczorem, w tym nazwami pór roku, nazwami dni tygodnia itd.; posługuje się pojęciami dotyczącymi zjawisk przyrodniczych np. tęcza, deszcz, burza, opadanie liści z drzew, odlot ptaków, kwitnienie drzew, zamarzanie wody itd.; dotyczącymi życia zwierząt, korzystania z dóbr przyrody np. grzyby jadalne i niejadalne itd., podejmuje samodzielnie aktywność poznawczą budującą wyobrażenia i pojęcia o otaczającym świecie, rozwijającą zaciekawienia, wrażliwość estetyczną i umiejętność uczenia się; posługuje się w zabawie wyrazami w języku obcym mającymi znaczenie dla danej zabawy np. piłka rzucam do mała lub mającymi znaczenie w innych podejmowanych czynnościach; rozumie, iż obcym językiem posługują się dzieci i dorośli w innych krajach, potrafi podać nazwy wybranych krajów np. sąsiadów Polski. Postawa programowa wychowania przedszkolnego jako wyznacznik do tworzenia programu 1. Do konstruowania programu wychowania przedszkolnego autorzy wykorzystują zawarte w pierwszej części dokumentu zadania przedszkola. Mogą one przybrać formę bardziej uszczegółowioną, która ułatwiać będzie nauczycielowi organizowanie konkretnych zajęć oraz prezentowanie założeń programowych rodzicom. 2. Zadania przedszkola zawarte w podstawie programowej zobowiązują autorów programów do opracowania stosownych treści, na których opierać się będzie proces osiągania celów przez dzieci. Treści dostosowane do percepcji i możliwości intelektualnych na poziomie wychowania przedszkolnego powinny być związane bezpośrednio z doświadczeniami sensorycznymi dzieci i z ich rzeczywistymi zainteresowaniami poznawczymi. 3. Program zawierać powinien koncepcję organizacji procesu wspierania rozwoju dzieci opartą na wskazanej przez autora podstawie naukowej oraz strategii pracy z dzieckiem. 4. Program powinien zawierać wskazówki dla nauczycieli dotyczące realizacji zadań w nim zawartych przy wykorzystaniu zaproponowanych przez autora metod i technik pracy z dzieckiem. 6