WPŁYW OCHRONY PRZED CHWASTAMI NA ZAWARTOŚĆ AZOTANÓW W ROŚLINACH WARZYWNYCH Adam Dobrzański Instytut Warzywnictwa Pracownia Herbologii
N jest podstawowym makroskładnikiem decydującym o plonie Gdy wzrost i rozwój roślin przebiega prawidłowo rośliny z pobranego N formują białko Zaburzenia we wzroście mogą hamować formowanie białka i pobrany N pozostaje w formie niebiałkowej (azotany, azotyny, wolne aminokwasy, peptydy) Na zawartość azotanów zwraca się szczególną uwagę, bowiem ich nadmiar jest uznawany za szkodliwy
SZACUNKOWA WYCENA WPŁYWU RÓŻNYCH CZYNNIKÓW NA AKUMULACJĘ AZOTANÓW W WARZYWACH (Rożek 2000) Grupa czynników Udział (%) Genetyczne Glebowe Nawożeniowe Klimatyczne Okres uprawy 10 20 30 25 10
Herbicydy używane w ochronie warzyw substancje działające systemicznie, zaburzające metabolizm roślin w różnych jego ogniwach inhibitory: fotosyntezy- linuron, prometryna, metrybuzyna, lenacyl, fenmedifam biosyntezy pigmentów:- chlomazon, flurochloridon, chlorydazon biosyntezy kwasów tłuszczowych : - graminicydy wzrostu tkanek twórczych i podziału komórek: pendimetalina, trifluralina, propachlor, napropamid, metazachlor, S-metalachlor
Herbicydy wpływając na procesy metabolizmu powinny wywoływać zmiany w zawartości substancji chemicznych nie tylko w chwastach, lecz też w roślinach uprawnych w zwalczanych chwastach zespół zachodzących procesów pod wpływem herbicydu powoduje ich zamieranie, co łączy się ze zmianami składu chemicznego (np. zahamowanie syntezy białka lub rozkładu, wzrost zawartości N w formie aminokwasów lub NO 3 ) w chronionych roślinach uprawnych selektywnie działające herbicydy takich skutków nie muszą powodować są fitotoksyczne dla chwastów i tolerowane przez rośliny uprawne
liście bez warstwy woskowej herbicyd łatwiej wnika Roślina wrażliwa Selektywność fizjologiczna Roślina odporna Liście pokryte warstwą woskową- krople odbijają się, spływają, mała pow. kontaktu Roślina nie rozkłada herbicydu i ginie Selektywność pozycyjna Roślina rozkłada herbicyd do nieszkodliwych substancji Roślina o płytkim syst. korzeniowym w warstwie z herbicydem zginie korzenie sięgające poza warstwę herbicydu w glebie herbicyd Selektywne działanie herbicydów
Roślina uprawna bez chwastów (herbicyd) A- brak konkurencji o skł. pokarmowe = wzrost NO 3 B- brak zacienienia = zmniejszenie NO 3 Roślina uprawna z chwastami A- konkurencja o skł. pokarmowe = zmniejszenie NO 3 B- zacienienie przez chwasty = wzrost NO 3
ZAWARTOŚĆ AZOTANÓW W SZPINAKU W ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU ODCHWASZCZANIA (średnie z 3 lat) Sposób odchwaszczania Świeża masa chwastów (g m -2 ) NO 3 (mg 100 g -1 ś.m.) HERBICYD: (Venzar 80 WP 1 kg ha -1 przed siewem) PIELENIE SYSTEMATYCZNE PIELENIE OPÓŹNIONE ( 5-6 tygodni od siewu) 26 0 199 132 145 95
WPŁYW HERBICYDÓW STOSOWANYCH PO SIEWIE NA ZAWARTOŚĆ AZOTANÓW W MARCHWI Rok badań Herbicydy Dawki s.a. g ha -1 I II średnia z 2 lat NO 3 (mg kg -1 ) flurochloridon 375 296 86 191 flurochloridon + linuron 500+ 500 308 107 207 linuron + pendimetalina 500+ 990 220 118 169 linuron 500 231 - - kontrola 353 93 223 Flurochloridon (Racer 250 EC), linuron (Afalon 50 WP), pendimetalina (Stomp 330 EC) Różnice między latami są większe niż powodowane przez sposoby odchwaszczania
Azotany w pasternaku w zależności od sposobu odchwaszczania Herbicydy, terminy stosowania Dawka 1999 2000 2001 Średnia s.a. g ha -1 z 3 lat NO 3 (mg kg -1 ) linuron ps 675 164 143 153 153 linuron ps + linuron pw 675+ 675 170 154 155 160 prometryna ps 1000 155 147 137 146 prometryna ps + prom. pw 1000+1000 206 149 146 167 flurochloridon + linuron ps 500+450 158 152 147 152 Kontrola: pielona systematycznie z opóźnionym pieleniem 160 182 142 149 125 150 142 160 p s do 3 dni po siewie; pw w fazie 3-4 liści pasternaku
ZAWARTOŚĆ NO 3 W BROKULE W ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU ODCHWASZCZANIA (średnia z 3 lat) Herbicydy i terminy stosowania Dawka s.a. kg ha -1 Pielenie systematyczne Bez pielenia mg NO 3 kg -1 ś.m. Propachlor po sadz. 5,28 483 503 Oksyfluorofen przed sadz. 0,36 555 365 Trifluralina przed sadz. 0,96 550 454 Trifluralina+ oksyfluorofen 0,72+0,24 460 359 Kontrola bez herbicydów - 404 467 Uzupełniające odchwaszczanie po zastosowaniu herbicydów wzrost zawartości NO 3 Konkurencja chwastów wzrost zawartości NO 3
WPŁYW KONKURENCJI CHWASTÓW NA ZAWARTOŚĆ NO 3 (mg kg -1 ) W BROKULE Obiekt 1998 1999 2000 średnia z 3 lat Bez chwastów - pielony systematycznie 238 403 570 404 Nie odchwaszczany 388 390 622 467 Brokuł rosnący w zachwaszczeniu może zawierać więcej NO3 (niedobór światła wpływa na wzrost zawartości NO3)
DOPUSZCZALNE ZAWARTOŚCI AZOTANÓW (Rozp.Min.Zdrowia z 27.12.2000.,Dz.Ust.RP nr 9, 2002) Warzywa mg NO 3 kg -1 ś.m. Szpinak 2500-3000 Burak ćwikłowy 1500 Kapusta 750 Marchew, brokuł 400 Cebula 200 Warzywa dla niemowląt i małych dzieci 200
Wnioski Herbicydy we właściwych dawkach i terminach nie wpływają na wzrost zawartości NO 3 do poziomu szkodliwego Na wartość odżywczą warzyw i zawartość NO 3 większy wpływ mają warunki uprawowe i klimatyczne niż herbicydy Rośliny warzywne rosnące w obecności chwastów zawierają zazwyczaj nieco większą ilość NO 3 Nie można wykluczyć w uprawie niektórych roślin (np. szpinaku,) wzrostu zawartości NO 3 w wyniku zniszczenia chwastów i ograniczenia ich konkurencji o składniki pokarmowe. Dlatego im staranniej prowadzone jest odchwaszczanie, tym większą trzeba zwracać uwagę na prawidłowe nawożenie oparte na analizie gleby i rośliny Czasami notowany wzrost lub zmniejszenie zawartości NO 3, pod wpływem herbicydów czy innych metod odchwaszczania, ma charakter pośredni, nie zawsze powiązany z mechanizmem ich działania, a raczej ze zróżnicowaną skutecznością chwastobójczą poszczególnych środków
W badaniach uczestniczyli : J. Bąkowski K. Elkner J. Czapski Z. Anyszka J. Pałczyński A. Dobrzański