P R O P O R Z E C I SAMOCHODOWY WEKSYLOID

KRZYSZTOF J. GUZEK P R O P O R Z E C I SAMOCHODOWY WEKSYLOID OZNAKOWANIE POJAZDU PREZYDENTA RZECZYPOSPOLITEJ W LATACH 1927-1939 OPRACOWANIE NIE PUBLIKOWANE DRUKIEM NA PRAWACH R KOPISU Z D U N Y k/ O W I C Z A - C Z E R W I E C 2 0 1 1

Krzysztof J. Guzek *) Oznakowanie pojazdu Prezydenta R.P. 1927-1939 **) Proporzec i samochodowy weksyloid Cz I. Oficjalne znaki g owy Pa stwa Polskiego 1919-1939. W pocz tkach lipca 1919 r. wniesiony zosta do sejmu projekt ustawy o symbolach pa stwowych i wojskowych jako przed o enie rz dowe. Po parlamentarnych procedurach sejm w dniu 31 sierpnia 1919 r. przyj to przed o enie jako ustaw O god ach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej. Spo ród naczelnych znaków Odrodzonej Rzeczypospolitej trzy zosta y obdarzone honorami gode pa stwowych: herb Rzeczypospolitej (zwany Or em Bia ym), Chor giew Rzeczypospolitej i Piecz (Wielka) Rzeczypospolitej, przy czym ustawa nie zawiera a odr bnego wzoru Herbu Or a Bia ego polecaj c jego ustalenie Radzie Ministrów; jednak e wzór herbu Rzeczypospolitej widnieje w tej e ustawie we wzorach flagi przedstawicielstw dyplomatycznych oraz w banderze wojennej (sic!), gdzie przedstawiony jest w formie graficznej. (a) (b) (c) 5 : 8 Ryc. 1. Trzy god a pa stwowe wg ustawy z 1919 r. O god ach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej : (a) - Herb Rzeczypospolitej (rycina z wzoru bandery wojennej), (b) - Piecz Rzeczypospolitej (Wzór nr 1) oraz (c) - Chor giew Rzeczypospolitej (Wzór Nr 4). *) Autor jest cz onkiem-wspó za o ycielem Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego **) Niniejszy tekst jest cz ci szerszego opracowania pt. Od niepodleg o ci do wspó czesno ci. Oznakowanie pojazdów Prezydenta RP (in statu nascendi).

Gwoli cis o ci zauwa my, e przedmiotowa ustawa zawiera w Art.1, ust.1 ogólny opis Herbu Rzeczypospolitej odsy aj c przy tym do ilustracji Wzór Nr 1, która w istocie przedstawia nie herb - lecz Piecz Rzeczypospolitej, zwan w nieco pó niejszej literaturze przedmiotu Piecz ci W i e l k Rzeczypospolitej [podkr.-kjg]. 1/ Ryc. 2. Piecz Rzeczypospolitej zwana Wielk - [w]: Mieczys aw Opa ek: Bia e Or y. Rzecz o god e i barwach Rzeczypospolitej Polskiej, Lwów 1921. Ze wzgl du na zakres niniejszego opracowania szczególne zainteresowanie budzi jedno z trzech wymienionych gode pa stwowych, a mianowicie Chor giew Rzeczypospolitej. Jej opis zwarty jest w Art.1, ust.4, który otrzyma nast puj ca tre : 4. Za g o d o Rzeczypospolitej, Przys uguj ce Naczelnikowi Pa stwa 2/, uznaje si chor giew barwy czerwonej, przytwierdzona do drzewca z h e r b e m Rzeczypospolitej po rodku (wzór No 4. Stosunek d ugo ci do szeroko ci stanowi 8 : 5). [podkr.-kjg] Ryc.3. Chor giew Rzeczypospolitej - wzór barwny. ród o: [ oza S., Czaykowski Z.]: God a i Barwy Rzeczypospolitej Polskiej, MSWojsk., Warszawa 1921 (Egzemplarz Nr 381 z ksi gozbioru p. Prof. Stefana K. Kuczy skiego - kopia w Arch. KJG)

W zacytowanym powy ej opisie Chor gwi Rzeczypospolitej zwracaj uwag dwie sprawy: - primo: weksylium to zosta o uznane expressis verbis za g o d o pa stwowe, a fakt ten dotychczas umyka uwadze badaczy dziejów symboli Pa stwa Polskiego; - secundo: opis tego weksylium nie jest zgodny z zamieszczonym w ustawie wzorem; w opisie czytamy bowiem, i po rodku umieszczony jest h e r b Rzeczypospolitej, tymczasem we wzorze widnieje jedynie god o tego herbu, czyli wizerunek bia ego or a, identyczny z jego wzorem widniej cym na ustawowych piecz ciach pa stwowych Zgodnie z zasad, i w ka dym akcie prawnym tekst (w tym przypadku - opis) ma charakter nadrz dny nad za cznikami ( tu - nad wzorem chor gwi) wspominan wy ej n niezgodno mo na by oby uzna za b d w sztuce legislacyjnej, gdyby nie wspominane wy ej zastrze enie zawarte w Art.1, ust.1 ustawy ustalaj ce, i wzór Herbu Rzeczypospolitej ustali w przysz o ci Rada Ministrów na wniosek Ministerstwa Kultury i Sztuki. 3/ Zauwa my, e barwny wzór Chor gwi Rzeczypospolitej zosta opublikowany dopiero w 1921 r. w dwuj zycznej polsko-francuskiej broszurze pt. God a i barwy Rzeczypospolitej Polskiej, wydanej pod egid Ministerstwa Spraw Wojskowych w nak adzie 1000 numerowanych egzemplarzy 4/. Dodajmy, i w tym e wydawnictwie chor giew Rzeczypospolitej okre lona zosta a nazw F l a g a Naczelnika Pa stwa [podkr. -KJG] 5/. Chor giew Rzeczypospolitej wz. 1919 ju u zarania swego powstania sta a si ciekawym weksylium. Z jednej strony - jak wskazuj zawarte w ustawie nazwa (chor giew) oraz jego opis (przytwierdzona do drzewca) - nadano temu weksylium charakter znaku chor giewnego, a wi c wykonywanego w jednym, jedynym egzemplarzu z p atem przytwierdzonym do drzewca; za z drugiej strony zamieszczony w ustawie wzór bez drzewca i okre lenie proporcji a nie wymiarów p ata, oraz fakt wykonywania w wielu egzemplarzach i rozmiarach w zale no ci od potrzeb nadaje temu weksylium wyra ne cechy znaku flagowego; potwierdzeniem tego faktu jest nazwa u yta we wspomnianej wy ej pracy S. ozy i Z. Czaykowskiego: Flaga Naczelnika Pa stwa. Jest faktem, e Chor giew Rzeczypospolitej wed ug ustawowego wzoru z 1919 r. funkcjonowa a bez zmian do 1927 roku. 5 : 6 Ryc. 4. Chor giew Rzeczypospolitej wz. 1927. Za cznik do Rozporz dzenia Prezydenta RP z dnia 13 grudnia 1927 r. (orygina w Arch. KJG).

W porównaniu do wzoru Chor gwi Rzeczypospolitej z 1919 r. we wzorze z 1927 r. wprowadzono nast puj ce zmiany: na p achcie barwy cynobru 6/ widnieje nowy wzór or a bia ego wg projektu Prof. Zygmunta Kamie skiego i dwie obwódki - pi ciostrefowa borta generalska na znak zwierzchnictwa Prezydenta RP nad si ami zbrojnymi oraz g adka ta ma jako symbol zwierzchnictwa nad cywilnym spo ecze stwem; ponadto p achta ma zmienione proporcje na 5 :6. Dla pe nego obrazu prezydenckich znaków wspomnie nale y o jeszcze jednym weksylium - wprowadzonym w ycie w 1921 r. Proporczyku Prezydenta Rzeczypospolitej, jednak e u ywanym wy cznie w si ach zbrojnych (a konkretnie w Marynarce Wojennej) wówczas, gdy Prezydent nie yczy sobie pe nego ceremonia u wojskowego, zgodnie ze zwyczajami mi dzynarodowymi przynale nego g owie pa stwa. Ryc. 5. Proporczyk Naczelnika Pa stwa wz. 1921 (od 1921 r - Proporczyk Prezydenta Rzeczypospolitej ze zmienionym w 1927 r. wzorem or a bia ego wg projektu Prof. Zygmunta Kamie skiego ( ród o: God a i barwy Rzeczypospolitej Polskiej, MSWojsk. Warszawa 1921, Egz. Nr 381). Tak w ogromnym skrócie przedstawiaj si oficjalne znaki (weksylia) Prezydenta Rzeczypospolitej w okresie lat 1919 do 1939. Przedstawione zosta y one tu celowo, gdy bez ich znajomo ci nie mo na precyzyjnie omówi sposobu oznakowania samochodu Prezydenta RP, ta bowiem sfera symboliki pa stwowej jakby rz dzi a si swymi prawami. Zostanie ona omówiona na bazie zgromadzonej ikonografii. Cz II. Oznakowanie prezydenckiego samochodu. Zebrana i przedstawiona poni ej ikonografia dotyczy oznakowania samochodu Prezydenta Rzeczypospolitej w okresie lat 1927-1939, a wi c po wprowadzeniu w ycie w 1927 r. nowego wzoru Herbu Or a Bia ego wg projektu Prof. Zygmunta Kami skiego oraz nowego wzoru Chor gwi Rzeczypospolitej. Ikonografia ta obejmuje materia y Narodowego Archiwum Cyfrowego, dost pne w Internecie w witrynie NAC - www.audiovis.nac.gov.pl w linku Samochód Prezydenta RP Dokumentacja oznakowania samochodu Prezydenta Wojciechowskiego jest - jak si wydaje - bardzo sk pa, a na znanych autorowi nielicznych fotografiach nie stwierdza si specjalnego oznakowania tego pojazdu. Jest wiec bardzo prawdopodobne, i specjalne oznakowania pojazdu g owy Pa stwa Polskiego zosta o wprowadzone dopiero po obj ciu stanowiska Prezydenta Rzeczypospolitej przez Ignacego Mo cickiego. Na przedstawionej ikonografii prezydenckiego samochodu widoczne s dwa zupe nie nietypowe znaki: a) proporzec Prezydenta RP - weksylium sporz dzone z tkaniny, mocowane lu no do metalowego, pionowego pr ta po prawej b d lewej stronie pojazdu (w zale no ci od okoliczno ci oficjalnego wyst pienia prezydenta), oraz b) quasi-proporczyk Prezydenta RP, wykonany na sztywnym pod o u, mocowany na masce z przodu pojazdu.

(a) (b) Ryc. 6. Samochód Rolls Royce Prezydenta RP Ignacego Mo cickiego w Gdyni - obchody wi ta Morza, 31.07.1932 r. Po prawej stronie maski pojazdu - Proporzec Prezydenta RP (a), na przodzie samochodu - quasiproporzec; zwraca uwag brak tablicy z numerem rejestracyjnym samochodu. [ ród o: Zbiory NAC on line, sygn. 1-P-3543-161] Interesuj cym weksylium jest widoczny na powy szym zdj ciu po prawej stronie pojazdu lu no zwisaj cy proporzec przymocowany do pr ta zako czonego grotem. Nie dysponujemy w chwili obecnej barwnymi fotografiami prezydenckiej limuzyny, jednak e z olbrzymi doz prawdopodobie stwa mo emy przyj, i ten e proporzec mia p at barwy czerwonej z or em bia ym wz. 1927 (tj. wg projektu Prof. Zygmunta Kami skiego) umieszczonym w centralnym polu p ata z podwójn obwódk - na zewn trz prost ta ma, od wewn trz w ykiem (prawdopodobnie jest to pi ciostrefowa borta generalska). Mimo, i trudno tu oceni proporcje prezydenckiego proporca, zwraca uwag zastanawiaj ce podobie stwo do oficjalnego wzoru Chor gwi Rzeczypospolitej z 1927 r. - proporzec bowiem zawiera wszystkie elementy jak wy ej wspomniana Chor giew - a wi c czerwon barw p ata, centralnie umieszczonego bia ego or a oraz dwie obwódki prost, podwójn ta m i po rodku generalska bort. Zwraca jednak uwag jeden szczegó : oto generalska borta widniej ca na tym e proporcu ma zupe nie inne - szersze i rzadsze zwoje - ni borta na oficjalnym wzorze Chor gwi Rzeczypospolitej wz. 1927. Jest to zatem weksylium identyczne w swojej ideowej tre ci z Chor gwi Rzeczypospolitej, zgodnie z prawem przys uguj cej wy cznie Prezydentowi RP, lecz jednak ró ni ce si szczegó ami swojego wzoru. Dotychczas nie s jednak znane jakiekolwiek przepisy wprowadzaj ce do oficjalnego obiegu t odmienn posta Chor gwi Rzeczypospolitej, st d te nale y to weksylium traktowa jako osobny znak Prezydenta RP.

Limuzyna Prezydenta Ignacego Mo cickiego u Tarnowskich w Dzikowie oficjalna podró po Ma opolsce, lipiec 1929. Na poje dzie widoczny Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej przy prawym b otniku. [Dzi ki uprzejmo ci Kancelarii Senatu] Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej w zbiorach Jasnogórskich Archiwum Marii i Ignacego Mo cickich. [ Zdj cie - dzi ki uprzejmo ci Kancelarii Senatu]

Ryc. 7. Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej w pe nej krasie - Katowice, 10 rocznica III Powstania l skiego, 2-3.05.1931 [ ród o: Zbiory NAC on-line, sygn. 1-P-3395-16] Przyj ty dla proporca Prezydenta Rzeczypospolitej wzór niespodziewanie po wybuchu wojny znalaz swoj kontynuacj. Identycznego proporca zacz u ywa gen. W adys aw Sikorski jako Wódz Naczelny Polskich Si Zbrojnych na Zachodzie 7/. Ryc. 8. Proporzec Gen. W adys awa Sikorskiego jako Wodza Naczelnego PSZ na Zachodzie - w zbiorach Instytutu i Muzeum im. Gen. W. Sikorskiego w Londynie. [ ród o ilustracji: Znamierowski A.: Stworzony do chwa y, Editions Spotkania, Warszawa 1995, s. 183]

Mo na rozwa y, czy u ywanie przez Gen W adys awa Sikorskiego proporca o wzorze identycznym z Proporcem Prezydenta RP Ignacego Mo cickiego nie by o nadu yciem. Wszak nadal funkcjonowa urz d Prezydenta Rzeczypospolitej na Obczy nie, nadal te obowi zywa oficjalny wzór Chor gwi Rzeczypospolitej z 1927 r., której u ywanie by o przynale ne wy cznie Prezydentowi RP. Mo na jedynie przypuszcza, e zadecydowa y tu wzgl dy polityczne ( zauwa my w tym miejscu, i Gen. W. Sikorski przej w adz we Francji przy czynnym udziale rz du francuskiego), a tak e i nieskrywane ambicje genera a - wszak pe ni on funkcj premiera i Wodza Naczelnego, a nie g owy pa stwa. Dodajmy, i dopiero w 1941 r., oficjalnie wprowadzono w Polskich Si ach Zbrojnych na Zachodzie proporczyk Naczelnego Wodza.. Znamienne, i w swym wzorze zawiera on tylko generalska bort, symbolizuj ca zwierzchnictwo Wodza Naczelnego nad si ami zbrojnymi - nie by o natomiast w jego wzorze obwódki w postaci prostej ta my, widniej cej na Chor gwi Rzeczypospolitej wz. 1927. Tak wi c niew tpliwie ten e proporczyk zdecydowanie ró ni si od proporca u ywanego przez Gen. W. Sikorskiego. Ryc. 9. Proporczyk Naczelnego Wodza wz.1941: u góry - barwna rekonstrukcja wzoru wg Dz.Rozk.MsWojsk. (by KJG), poni ej - - orygina w Instytucie i Muzeum im.gen.w. Sikorskiego w Londynie [ ilustracje z Arch. KJG] Pozostaje do ustalenia sprawa poprawnego nazewnictwa proporca widniej cego na prezydenckiej limuzynie. Przypomnijmy zatem, i od 1921 r. funkcjonowa o weksylium pod nazw Proporczyk Prezydenta Rzeczypospolitej (Ryc.5) ; jego wzór uleg nieznacznej zmianie w 1928 r. wskutek wprowadzenia na czerwone pole wizerunku bia ego or a wg projektu Prof. Zygmunta Kami skiego. Zgodnie z przyj t w 1921 r. zasad usankcjonowan stosownymi przepisami, Proporczyk Prezydenta Rzeczypospolitej nadal by u ywany wy cznie w Polskiej Marynarce Wojennej.

Ryc. 10. Proporczyk Prezydenta Rzeczypospolitej z or em bia ym wz. 1927 [Ilustracja z Arch. KJG] Ryc. 11. Gdynia, lipiec 1933 - Prezydent Ignacy Mo ciki na motorówce w porcie. Na zdj ciu górnym na flagsztoku dziobowym widoczny Proporczyk Prezydenta, na zdj ciu dolnym Proporczyk Prezydenta zdj ty gdy Prezydent I. Mo cicki opuszcza pok ad motorówki. [ ród o: NAC on-line, sygn. PIC-1A-1653-7 i SMO-1A-1653-8; fragmenty] Bior c pod uwag fakt funkcjonowania przedstawionego wy ej P r o p o r c z y k a Prezydenta Rzeczypospolitej [podkr.-kjg], a tak e do spor wielko prezydenckiego znaku widniej cego na prezydenckiej limuzynie nale y przyj, i najbardziej w a ciw

nazw dla tego samochodowego weksylium jest P r o p o r z e c Prezydenta Rzeczypospolitej - w odró nieniu od ustawowego wzoru Chor gwi Rzeczypospolitej. Drugim, niezwykle interesuj cym obiektem specyficznym dla prezydenckiej limuzyny jest umocowana z przodu pojazdu na masce sztywna tablica z odwzorowaniem znaku bardzo zbli onego do wzoru Chor gwi Rzeczypospolitej z 1927 r. Ryc. 12. Samochód Prezydenta Ignacego Mo cickiego - Jastarnia, lata 30-te. Na masce z przodu pojazdu widoczny quasi-proporzec prezydencki odwzorowany na sztywnym pod o u (prawdopodobnie blacha). [ ród o: Nasz Dziennik z 2 listopada 2004 - wycinek w Arch. KJG] Zwraca uwag, i ów quasi-proporzec zawiera wszystkie elementu przynale ne Chor gwi Rzeczypospolitej, a wi c prawdopodobnie na czerwonym pod o u naniesiony jest wizerunek or a bia ego wz. 1927, a pole znaku obwiedzione jest zarówno bort generalsk o g sto ci za ama w yka jak w Chor gwi Rzeczypospolitej, jak te i prostymi ta mami. Jest jeszcze jedna wspólna cecha z Chor gwi Rzeczypospolitej wz. 1927 - tablica ma kszta t prostok ta o wy szym pionowym boku, a szczegó owa analiza dost pnej ikonografii wskazuje, i posiada ona proporcje 6 : 5; s to wi c jakby odwrócone proporcje oficjalnego wzoru Chor gwi Rzeczypospolitej z 1927 r. Z uwagi na fakt, i ten e znak jest odwzorowany na sztywnym pod o u - nie mo na nazwa proporczykiem, gdy ze wzgl du na swoje fizyczne cechy nie mie ci si w terminologii weksyliów. Najbardziej zatem w a ciw nazw dla tego typu znaku jest w e k s y l o i d 8/; w tym przypadku - weksyloid Prezydenta Rzeczypospolitej.

Cze III. Sposoby oznakowania prezydenckiego samochodu. Na przedstawionej ikonografii prezydenckiego samochodu widoczne s dwa zupe nie nietypowe znaki: a) proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej sporz dzony z tkaniny, mocowany lu no do pr ta na prawym b d lewym b otniku (w zale no ci od okoliczno ci oficjalnego wyst pienia prezydenta): b) quasi-proporczyk Prezydenta RP czyli prezydencki weksyloid - wykonany na sztywnym pod o u, mocowany na masce z przodu pojazdu: Obydwa widoczne na powy szych fotografiach indywidualne znaki prezydenckiego samochodu zosta y szczegó owo omówione powy ej Analiza dost pnego materia u ikonograficznego pozwala na wyodr bnienie trzech generalnych sposobów oznakowania samochodu Prezydenta Rzeczypospolitej: 1) w formie pe nej gali - w przypadku oficjalnych wizyt w Polsce g ów obcych pa stw, 2) oznakowanie galowe w przypadkach oficjalnych wyjazdów Prezydenta Rzeczypospolitej na terenie kraju 3) w podró ach Prezydenta Rzeczypospolitej po kraju bez oficjalnego protoko u.

I tak - w zale no ci od przytoczonych wy ej okoliczno ci na podstawie dost pnej ikonografii mo emy pokusi si o nast puj ce spostrze enia: a) pe na gala prezydenckiego samochodu by a stosowana w przypadku oficjalnych wizyt g ów obcych pa stw (vide: fotodokumentacja wizyty regenta W gier i wizyty króla Rumunii) wówczas to weksylium g owy obcego pa stwa eksponowane by o po prawej, bardziej honorowej stronie pojazdu, natomiast Proporzec prezydenta Rzeczypospolitej mocowany by po stronie lewej. Prezydencki weksyloid mocowany by niezmiennie na masce z przodu samochodu. Prezydencka limuzyna w pe nej gali podczas wizyty regenta W gier Miklosa Horthy ego. b) ma a gala stosowana by a podczas oficjalnych podró y Prezydenta Ignacego Mo cickiego po kraju; np. w czasiwe wizyty w Gdyni eksponowany by tylko po prawej stronie pojazdu Proporzec Prezydenta Rzeczypospolitej; wówczas te na masce umocowany jest prezydencki weksyloid. Ma a gala - oznakowanie prezydenckiego samochodu podczas oficjalnej podró y po kraju (Gdynia)

c) podczas nieoficjalnych wyjazdów i przeja d ek po mie cie (wyjazdy w teren, polowania, przeja d ka regenta W gier po Krakowie bez towarzystwa Prezydenta RP) na limuzynie znajdowa si jedynie prezydencki weksyloid; jak wynika ze zgromadzonej ikonografii mocowany by na przodzie samochodu w ró nym umiejscowieniu. Prezydent Ignacy Mo cicki na wycieczce nad Morskim Okiem Tak w a nie wygl da o oznakowanie limuzyny Prezydenta II Rzeczypospolitej w latach 1927-1939; zosta o ono przedstawione bardziej szczegó owo na zebranej ikonografii tematu. Dokumentacja oznakowania samochodu Prezydenta Wojciechowskiego, o czym wspominali my wy ej, jest jak si wydaje bardzo sk pa, a na znanych autorowi niniejszego opracowania nielicznych fotografiach nie stwierdza si specjalnego oznakowania tego pojazdu *). Jest wi c bardzo prawdopodobne, e specjalne oznakowanie pojazdu g owy Panstwa Polskiego zosta o wprowadzone dopiero po obj ciu stanowiska Prezydenta Rzeczypospolitej przez Ignacego Mo cickiego. Jako ciekawostk dodajmy, e Prezydent Ignacy Mo ciki oprócz floty oficjalnych limuzyn dysponowa tak e jeszcze jednym pojazdem o charakterze my liwskim (dzi okre liliby my go jako terenowy ). Pojazd ten zosta sprezentowany Ignacemu Mo cickiemu przez Hermanna Goeringa podczas jego oficjalnej wizyty w Polsce (fakt tej e prezentacji by skrz tnie ukrywany przed opinia publiczn ). *) dla pe nego wyja nienia tej sprawy wymagana jest jeszcze kwerenda w muzeach motoryzacji.

My liwski Mercedes sprezentowany Ignacemu Mo cickiemu przez Hermana Goeringa [ ród o: Internet link Poranny.pl ] My liwski Mercedes nie by u ywany do publicznych wyst pie, w zwi zku z tym nie posiada specjalnego oznakowania, P r z y p i s y Krzysztof J. Guzek cz onek wspó za o yciel Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego (afiliacja FIAV) 1/ szczegó owe rozwa ania dotycz ce Piecz ci Rzeczypospolitej s przedmiotem odr bnego opracowania autora niniejszego tekstu 2/ Od 1921 r. - Prezydentowi RP. 3/ Sprawa ta niespodziewanie znalaz a swój odzew w wydawnictwach zagranicznych. Oto w encyklopedii hiszpa skiej z 1926 r. na barwnej planszy z wzorami polskich symboli pa stwowych Chor giew Rzeczypospolitej zosta a odwzorowana z g o d n i e z jej ustawowym opisem - na p achcie barwy ciemno-czerwonej (sic!) widnieje w centralnym polu p achty h e r b Rzeczypospolitej, w którym tarcza nosi barw cynobru! 4/ Autorowi znany jest egzemplarz bez sygnatury numeracyjnej; Za jego udost pnienie autor dzi kuje kol. Krzysztofowi Jasie skiemu. 5/ Szczegó owe omówienie wydawnictwa God a i barwy Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 r - pozycji okre lanej w literaturze przedmiotu jako Ksi eczka ozy - jest przedmiotem odr bnego opracowania autora niniejszego tekstu. 6/ W broszurze God o i barwy Rzeczypospolitej z 1921 r. do barwnego druku weksyliów pa stwowych i wojskowych u yto ciemno-czerwonej barwy w odcieniu malinowym, znanej pod nazwa karmazynu polskiego. Tak wi c od 1921 do ko ca 1927 roku czerwie w tym odcieniu by a jedna z dwóch oficjalnych barw Pa stwa Polskiego. ( Szerzej na ten temat [w]: Krzysztof [J.] Guzek: Spór o polskie barwy narodowe. Amarant i karmazyn., ycie Warszawy, Nr 268 z dn. 10-11 listopada 1992 r., oraz [w]: Krzysztof J. Guzek: W amarantach i granatach. Rzecz o karmazynie polskim, Nasz Dziennik, Nr 25 z dnia 30 stycznia 2002 r.). 7) Identyczny egzemplarz znajduje si w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie 8) Nazwa ustalona po konsultacjach z kol. Andrzejem Beb owski, I Prezesem Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego [patrz: Suplement do ikonografii]. Zduny k/ owicza, w czerwcu AD 2011