Józef Pitoń Droździk W niebie i na ziymi
Józef Pitoń Droździk W niebie i na ziymi ilustrował Zdzisław Barglik Wydawnictwo Zachylina
Redakcja, opracownie i posłowie Anna Mlekodaj W książce wykorzystano także grafiki Alicji Kościelniak-Pęksy Skład i druk Wydawnictwo Zachylina Rabka Zdrój 2013 Copyright by Józef Pitoń Droździk Copyright by Zdzisław Barglik Copyright by Wydawnictwo Zachylina ISBN 978-83-931788-9-6
Tak to juz na tym świecie urządzone, ze cłek całe zycie robi, zaganio, buduje, zbijo do kupy, sarpie sie i ani sie obeźre, a juz mu zycie przesło. Gemba zezgrzymbiano jak stary papuć, kudły przesły z coła na potylice, zymbiska sie kajsi potracieły, broda śturko po nosie, brzuk ani worek grul, kości zgrzypiom. A poźrołbyś ino kajsi po młodej, to sie zaroz pukajom w głowe, ze staremu odbijo. Zacyno cłek stękać, kwękać i niedługo pewnie trza sie bedzie z tym światem zegnać. I patrzoj juz cie wlekom nogami do przodu. Na pogrzeb zbiere sie więkso abo mniejso gromada, odmówiom, co trza, odśpiywajom swoje, a pote hebaj syćka wartko na stype, nolepiej do karcmy, bo teroz nastała tako moda. Trza przecie wypić za wiecny spokój nieboscyka. Zrazu wypodo cosi jesce o nim przepedzieć, a pote to juz kozdy trzescy swoje i po kwili nik nawet nie bocy, po co tu przyseł. A poniejeden by fnetki chycieł śpiywać! Jakeś se cłeku zasłuzył, to cie ceko niebo. Tam juz ni ma zodnyk chorości, stropacyje ani biydy. Mos syćko, co trza. Mozes se siedzieć, zbacować, bo na to casu dość. Cało wiecność. Totyz ci scęśliwi mogom sie tam zbiyrać, ka im pasuje, i opowiadać co, ka i jako przezyli. Hań, w znacnym miejscu posiedli pod smrekami bacowie i juhasi. Majom se tu poziorno na Hole i upłazy, ka se posali za zycio. A ty kaś posoł? pyto sie ftorysi bace Wiyrmańskiego. Jo na Smytniej, Ornoku i we Smrecynak. Długie roki. A ty, Wojtek? pytajom sie bace Kozoka. Jo na Upłazie, het po Zadnie Kamienne. 5
Jo zaś posoł na Kalotówkak i Goryckowej, ale przepyndzalime i na luptowskom strone. Mielime nieroz o to przeprawy z Luptokami. Ale me sie nie dali zbacowoł downy baca Bartol. Bocys ty, Jędrek zacon Stasek Tutka jako me jednego casu zajeni Luptokom z Hlinej kyrdel owiec? Piyknyk, tłustyk... O, boce, naozaj boce. Było ik do jednej 58. Przegnalime hań bez Tomanowom, Cyrwone Wiyrchy, na Upłoz, w Mientusiom. Tam me podzieleli na trzok. Jo pote poprzeganioł swoje nocami hetki w Gorce i tam poprzedawoł umówionym ludziom. Nik nigdy tego nie doseł. Hań, w Cichej Luptowskiej posały sie woły zacon zbacować Władek Kiyrnia. Syćkie siwe, z prostemi rogami. Kozdy mioł do pięci metrów wogi. Wziynime ftej takie dwa, przegnali bez noc do wsi w Kościeliskak i powiązali w pustej sópce w lesie. Ale Luptoki wymiarkowali, wziyni dobre, cujne psy i óne ik przywiedły hetki na miejsce. Donieśli na policyje i jo pote siedzioł za to trzy miesiące w Sącu. Jesce i grzywna przysła. Niek im ta Pombóg odpuści! Mielime ta i porządny sprzęt strzelecki zacon swoje Jędrek Scypta. Jakeś przycelowoł, to ta nie trza było zodnej lunety. Poślime roz w Kopy Luptowskie, ka rade kozicki bywały. Uwidzielime ik pore pod graniom. Jo wypoleł, padła jedna. Reśta sie ozfyrkła. Dobro i ta. Niesieme jom, a tu Luptoki. Jo od razu wypoleł w jednego, Józek poprawieł. Kacli oba w kosówke. Juz me nie sprowdzali, cy zyjom, ino hebaj na naskom strone. 6
A nie bois sie, Jędrek, ze tu ftoregosi Luptoka spotkos? I co ftej? Je, cozbyk sie mioł boć? Za zycio jek sie ik nie boł, to teroz bede? Óni se hań pewnie majom swoje, luptowskie niebo. Doreśty coz jo mu winien? Myśliwskie prawo krótkie: tyn mo prowde, fto piyrsy trafi. Nie tak? No juści, ze tak przyświadcyli syćka. Ka indziej radzi zaś posiadujom gazdowie. Óni hań po turniak ani upłazak nie poziyrajom, bo ik to nie ciekawi, ba se ino tak pokracujom i popatrujom hań, dołu, po polanak, zogonak, co ta ka ludzie porobiajom i ka jako nowo chałupa stanena. Hań juz na dole, widze, wiesna! Zielono! Ludzie zacynajom roboty w polu: sioć, sadzić przyuwozył Kuba. Ha, dyć nowyzsy cas po temu. Lato u nos krótkie odpedzioł Jacek. Jo za zycio gazdowoł hań, pod lasem pokazuje rękom Jędrzej. Miołek dwa długie zogony hetki ku wodzie. Do słonecka. Chałupa stoła przy drodze. Moje grunta przedzieloł ino taki snurek Jaśka od Potoka. Ón ani wielo nie gazdowoł, ba cosi kupcył, handrycył, jeździeł kajsi po świecie, nei godom mu, coby mi to przedoł. Podumoł kwile i pado, ze sie musi namyśleć. Nei dobre. Jednego casu przysed, cobyk mu wyzycył grosy, ze kce to przeprowadzić na sie, bo stoi jesce na ojca. 7
No to jo mu, niewycytno, doł. Był pote jesce nieroz i broł, niby za to pole. Tak mie zwłócył. A pote mi godo, ze to przedaje, bo naloz kupca, co dobrze płaci. Zgniywało mie to, łap go za krztoń, zesiepołek nim, dźwignon w góre ani kota, bo jo ftej siełe mioł! Jaz mu ocy na wiyrk wysły. I ftej mie cosi dziubło w piersiak, zapiekło straśnie i kopyrtnonek sie na ziym. I juz była po mnie. I to wartko. No wis, jako to wereda brzyćko! zgorsyła sie Jędrzejowo dusa. Nie uwierzycie, ale jo tyz mioł podobnie, ino krapke inacej zacon Kuba. Od małości naucony byłek robić. Nie piyłek, nie baciarzył, dudków po próźnicy nie mijoł. Kciołek cosi mieć. Uzganiołek z casem towaru i postawieł chałupe. Krapke więksom, tak lo sobie i lo panów. O zyniaccek nie myśloł, bo ani nie było kie. Po ludziak chodzała tako młodo dziywcyna, skądsi z Orawy cy Ochotnice. Myła, przątała, pomogała tyz przy panak i po weselak. Zachodzieła tyz i do mnie. Była sykowno i wartko do roboty. Nei, myślem se, na co bede cekoł, kie mi juz ku pięćdziesiątce idzie. Trza sie ś niom ozynić. I takek zrobieł. Fajnie było i dobrze, ale do casu. Pote zacena jojceć, ze za duzo lo jednej roboty i ze trzaby kogo młodego nająć. Nei przywiedła tam od sobie jakiegosi młodego siugraja, niby do pomocy. Mnie straśnie dogodzała: warzyła, przypiekała, przysmozała, doprawiała cymsi, nei cobyk jod. Ale mi to nijako na hasen nie sło, jacy na gorse. Bo óna mie, wereda, przytruwała. Przyuwozyłek, ze sie z tym siugrajem 8
skupcyła. Zaconek słabnąć, chorzeć i nalozek sie w śpytolu. Zachodzieła ku mnie co dziyń i furt narzykała, ze jakiesi pisma z urzędów przychodzom, a óna nie wie co, jako i kany trza podpisować. Byłek juz płony i słaby, tok podpisoł, co mi przyniesła. Niedługo przysła ta z kosom i nalozek sie tu. A óna zacena przedawać po kawołku. Juz hań, widzem, na moim dwie wielgie chałupy stojom. A óni se z tym siugrajem chodzom i popijajom. Tako zło krew, condra zatracono! przyklon se ostro Kuba. Jaze jakisi świynty, co przechodzieł, przystanon i straśnie buro po nim poźroł. Jo sie ta wcale nie dziwiem, ze klniecie stawieł sie za nim Jędrzej bobyś tyz cłeku klon drobno, jaze by śmierdziało. Nieobdolno od gazdów, przy niebiańskiej watrze posiedli kołem zbójnicy. Sami słynni i hyrni. Poziyrajom se z wysoka ponad wiyrchy, ku Luptowie. Było nos ftej śtyrok zacon stary Matyja z nosem zagiętym ani jastrząb. Zwiedzielime sie o jednym bogatym kupcu w Hradku. Zaślime se piyknie jednej nocy, wleźli cichućko i wziyni go w obroty. Nie kcioł pedzieć, ka mo dudki, to me se go tak pomalućku przypiekali po piyntak, jaze syćko wygodoł. Wziynime ftej godnom copke dukatów, a i wina dwa jantołki. Kieby był oddoł po dobrości, tobyme mu nie dokucali, ale sie upar i nie kcioł. 9
A przecie jest powiedziane wyraźnie w nasej Ewangieliji, ze sie trza z biedniejsym podzielić. Nie tak? No juści prowda przyświadcyli syćka wkoło. Zaś podalej, w zielonej trowce, do słonecka, polegowali tacy, co to za zycio radzi popijali. Ci to nowięcej mieli do zbacowanio: ka ftory i kielo za zycio wypieł. I kielo go ta choćkie pote susyło. E, chłopy zacon Stasek Bartków jo kie przedoł jednego casu takiemu panu plac, to me juz z kolegami nie wychodzieli z karcmy. Kie me popieli, to me spali, kie me sie pobudzieli, to zaś me pieli. Pokiel nie brakło dudków. I tak sie mijały parcelki, jedna po drugiej. Ale nie powiem, bo na mój pogrzeb ześli sie syćka. Do jednego. I na samo wspomnienie zaśpiywoł se wesoło: Jo se pijem dwa dni, Jo se pijem trzy dni, Jo sie o piniązki Nie trubujem nigdy. Jo, chłopy, całe zycie budarzył zacon swoje majster Jasionek no to wiycie, jako; kozdej soboty wypłata. Dudki w gorzci, jakoz nie wypić? A kie był hołdymas abo rózdzka? Ftej gazda stawioł, bo mu honór nie dawoł nie postawić. To ta pote w niedziele bywało róźnie. Jo ino kurskom polewke jod, a pieł. I zawsek przecie 10
jakosi na swoje wyseł. Ale w poniedziałek jo juz zawse na godzine w robocie był. Nie zaspołek nigdy! Nie powiem, bo ta i jo za kołnierz nie wylewoł chycieł zaś ftorysi. Zdrowiek ku temu mioł i chęci, ale jednego casu pokurzyło, jo se cosi z chłopami za duzo pociągnon, nei juzek do chałupy nie dosed. Brakło mi poru kroków. Sumiennie wom powiem, ze ino poru! I temuk tu. Ale tego, cok wypieł, nie załujem. I tak se zbacowali, a mieli, trza pedzieć, o cym. Na osobnym miejscu, pod chmurkom, do ciynia, schodzieli sie kóniorze. Ci zaś całemi dniami bez kóńca mogli urodzać o kóniak. Ftory jakiego mioł, od kogo go nabył i jako sie mu spisowoł, jako ftory kóń sie nosieł i darzył. Była tyz urada o sonkak, powozak, uprzągak, od kogo i za kielo ftory kupieł. Kupiełek roz, chłopy, kónia. Wiycie kany? W Bochni. Tam miywali dobre kónie. Pojechołek nim piyrsy roz w zimie na fijokierke. Alek se krapke wypieł, bo chycieł mróz, usnonek w sonkak i ón mie, chłopy, przywióz. Na samom obore, przed okna! No, powiedzciez, jako wiedzioł? cudowoł sie Stasek Kubów. I zaśpiywoł se, bo sie w zyciu dość napytacowoł: Z kóniusia kaśtonka Nolepso furmonka, Z dziywcyny hudobnej Nolepso kochanka. 11
Śtyry godzinecki, Do biołego rania, Posło dziywce pojić Kónie do dunaja. We swoim zgromadzeniu zbiyrajom sie chłopy gołembiorze. Óni som tak przyzwycajeni z downa, ze ci sie zoden nie spóźni! Tacy juz nie potrafiom ani kwili usiedzieć spokojnie, ba sie furt obzierajom po niebie, cy ka ftory gołomb nie leci. Na pocątku jeden z hrubsyk gołembiorzy, co ik mioł dobrze ponad dwiesta, zacynoł jako piyrsy. Roz o mało nie narobieł strasnej burniawy, bo zacon wykwalować swoje, a inksym zaś przyganioł, ze majom same paproki. Ale ftej sie syćka straśnie zohurowali i mało brakło, a byliby go porządnie przecesali. Dopiero wkrocył Świynty Łukos i nakozoł im ostro, ze tu, w niebie, mo być miełość i zgoda, a nie piekło. A jak fcom piekła, to ón ik tam syćkik zaroz wyśle. I przybocył im, ze przecie Duk Świynty mioł postać gołembicy. Nei pomogło. Od tego casu kozdy juz mo prawo opowiadać o swoik gołembiak, ale, Boze chroń, nie wolno mu przyganiać inksym. 12