TYPY ZDAŃ PODRZĘDNIE ZŁOŻONYCH:

TYPY ZDAŃ PODRZĘDNIE ZŁOŻONYCH: DER OBJEKTSATZ Zdanie dopełnieniowe Der Lehrer sagt, dass ich in Deutsch sehr gut bin Klaudia fragt mich, ob ich mit ihr ins Kino gehe. Klaudia fragt mich, wann ich mit ihr ins Kino gehe. Ich weiß es nicht, warum er noch nicht da ist Ich weiß es nicht, wohin er gegangen ist. Ich weiß es nicht, wo er jetzt ist. 1 / 29

Zdanie dpełnieniowe odpowiada na pytania wszystkich przypadków oprócz Nominativ. Najczęściej używane spójniki to dass, ob, wann, warum, wohin, wo,. DER TEMPORALSATZ Zdanie okolicznikowe czasu. 1) Ich habe sie nicht gesehen, als ich gestern in der Schule war. 2) Wenn es schönes Wetter gibt, 3) Nachdem ich aufgestanden war, zog ich mich an. 2 / 29

Zdania te odpowiadają na pytanie "wann?". Najczęściej używane spójniki: wenn, als, jedesmal, während, solange, bevor, bis, seit, seitdem Zdanie 1 Spójnika "als" używamy tylko do czasów przeszłych i w przypadkach, kiedy zdarzenie miało miejsce tylko jeden raz. Zdanie 2 Spójnika "wenn" używamy do wszystkich czasów i używany jest do określania zdarzeń zwyczajowych, które wykonywanie są wielokrotnie. Zdanie 3 Zdanie ze spójnikiem "nachdem" przedstawia dwie czynności następujące jedna po drugiej. Istnieje tutaj żelazna zasada gramatyczna następstwa czasów, którą stosujemy wg poniższego schematu: zdanie podrzędne 3 / 29

zdanie nadrzędne Perfekt Präsens Plusquamperfekt Imperfekt KONSEKUTIVE NEBENSÄTZE - Zdanie skutkowe Der Zug hatte Verspätung, so dass ich den nächsten Bus verpasst habe.. Ihre Kleidung war so auffallend, dass jeder auf Sie geschaut hat.. Zdania skutkowe wyrażają następstwo poprzedniej czynności występującej w zdaniu nadrzędnym. 4 / 29

RELATIVSÄTZE - zdania przydawkowe Der Mann, der hier sitzt, hat ihn nicht gesehen. Der Mann, dessen Zeitung dort liegt, kommt noch zurück. Der Mann, dem wir geholfen haben, war schon sehr alt. Der Mann, den ich gestern gesehen habe, ist heute wieder da. Zdania przydawkowe określają dokładniej podmiot zdania głównego, po którym występują. Wybór spójnika zależy tutaj od rodzaju i liczby podmiotu. Jako spójniki w tych zdaniach występują zaimki względne odmieniane wg poniższego schematu: 5 / 29

Przypadek r. m. r. ż. r. n. l. mn. Nominativ der die das die Genitiv 6 / 29

dessen deren dessen deren Dativ dem der dem denen Akkusativ den 7 / 29

die das die 8 / 29

FRAGESÄTZE ALS NEBENSÄTZE - zdanie pytające poboczne Ich weiß nicht, ob ich an die See mitfahre. Weißt du zufällig, wann der nächste Bus kommt. Weißt du zufällig, wohin diese Straßenbahn fährt Weißt du zufällig, wessen Buch das ist Weißt du zufällig, bei wem er die Prüfung ablegt. Weißt du zufällig, womit er so viel Geld verdient Zdania podrzędne pytające mogą pytać o wiele osób i rzeczy a pytaniami mogą być wszelkie słówka pytające włącznie z konstrukcjami przyimkowymi. 9 / 29

MODALSATZ - Zdanie okolicznikowe sposobu Er hilft der Muter bei der Arbeit, indem er das Geschirr abspült.. Er ist aus dem Haus gegangen, ohne dass seine Mutter das gemerkt hat. Zdanie te wskazują na sposób w jaki coś jest dokonywane. VERGLEICHSATZ - Zdanie porównawcze Der Film war so gut, wie ich es erwartet habe. Der Film war noch besser, als ich erwartet habe. Zdania ze spójnikiem porównawczym "wie" wskazują, że nasze oczekiwania miały dokładnie takie samo odzwierciedlenie w rzeczywistości, natomiast w przypadku spójnika "als" rzeczywistość przerosła nasze oczekiwania 10 / 29

Je mehr du tranieren wirst, desto besser kannst du spielen. Zdanie z "je... desto" wskazują pewne zależności / porównania dwóch stopniowań, które są id siebie zależne. Konstrukcja gramatyczna tego zdania Je "stopniowanie" podmiot... orzeczenie, desto "stopniowanie" orzeczenie podmiot. 11 / 29

KONZESSIVE NEBENSÄTZE - Zdanie przyzwalające 1) Obwohl du so reich bist, glücklich bist du nicht. 2) Ich glaube dir nicht, auch wenn du das versprichst. 1) Zdania przyzwalające złożone podrzędnie wskazują pewne przeciwności lub ograniczenia zdania nadrzędnego. Spójniki obwohl, obgleich, obschon są synonimami. 2) Zdanie ze spójnikiem "auch wenn" jeszcze bardziej podkreśla sprzeczność pomiędzy zdaniami. KAUSALSATZ - Zdanie okolicznikowe przyczyny. Ich kann nicht kommen, weil ich keine Zeit habe. Da ich keine Zeit habe, kann ich nicht kommen. 12 / 29

Zdania odpowiadają na pytania: warum?, aus welchem Grund? Spójniki "weil" i "da" są synonimami a różnica między nimi polega na tym, że spójnika "da" używamy wtedy, jeśli zdanie podrzędne występuje przed zdaniem nadrzędnym. FINALSATZ Zdanie okolicznikowe celu. Er hat ihr eine Jacke gegeben, damit sie nicht friert. Ich lerne Die Vokabeln, damit ich den morgigen Test bestehe. Ich lerne Die Vokabeln, um den morgigen Test zu bestehen. Zdania okolicznikowe celu wskazują na cel działania i odpowiadają na pytania : wozu?, zu welchem Zweck ( w jakim celu?) Konstrukcję bezokolicznikową "um... zu" stosujemy tylko wtedy, jeśli podmiot w obu zdaniach jest taki sam. Znaczenie obu konstrukcji jest takie same. 13 / 29

14 / 29

ZDANIA POBOCZNE Zdanie poboczne jest częścią zdania podrzędnie złożonego. Może ono występować przed zdaniem głównym, pomiędzy jego członami lub po nim. Cechą charakterystyczną zdań pobocznych jest szyk wyrazów: bezpośrednio po spójniku występuje podmiot (w większości wypadków), a orzeczenie znajduje się na końcu zdania. Jeśli orzeczenie składa się z kilku wyrazów, na końcu zdania występuje jego odmienna część. - Er sagt, dass er heute keine Zeit hat. (On mówi, że dzisiaj nie ma czasu.) 15 / 29

- Wenn es heute regnet, bleibe ich zu Hause. (Jeśli dzisiaj będzie padał deszcz, pozostanę w domu.) - Der Professor, der 40 Jahre alt ist, hält interessante Vorlesungen. (Profesor, który ma 40 lat, prowadzi ciekawe wykłady.) ZDANIE DOPEŁNIENIOWE I ZDANIE PYTAJĄCE ZALEŻNE Zdanie dopełnieniowe jest zdaniem pobocznym zastępującym dopełnienie zdania głównego. Odpowiada na pytania wszystkich przypadków oprócz mianownika. Zdania dopełnieniowe zaczynają się najczęściej od spójnika dass (że) - przy treści oznajmującej - oraz (kiedy), warum (dlaczego), wohin ob (czy), wann 16 / 29

(dokąd), wo (gdzie) idt. - w zdaniach pytających zależnych. - Der Lehrer sagt, dass dieses Buch sehr gut ist. - Woher weißt du, dass der Zug gleich abfährt? (Skąd wiesz, że pociąg zaraz odjedzie?) - Ich möchte, dass du mich besuchst. (Chciałbym, żebyś mnie odwiedził.) - Er fregt mich, ob ich heute Abend Zeit habe. (On pyta mnie, czy mam dzisiaj wieczorem czas.) - Sagen Sie mir bitte, wann Sie nach Berlin fahren wollen. (Proszę mi powiedzieć, kiedy Pan chce wyjechać do Berlina.) - Der Schüler erklärt, warum er nicht zum Unterricht gekommen ist. (Uczeń wyjaśnia, dlaczego nie przyszedł na lekcję.) 17 / 29

ZDANIE OKOLICZNIKOWE PRZYCZYNY Zdania okolicznikowe przyczyny zaczynają się od spójników weil lub da (ponieważ) i odpowiadają na pytania: warum?, weshalb?, aus welchem Grund? (z jakiego powodu?). Są zdaniami pobocznymi. Zdania zaczynające się od da występują przeważnie przed zdaniem głównym. - Ich muss zum Arzt gehen, weil ich krank bin. (Muszę iść do lekarza, ponieważ jestem chory.) - Da ich krank bin, muss ich zum Arzt gehen. (Ponieważ jestem chory, muszę iść do lekarza.) - Wir freuen uns, weil wir ein schönes Geschenk bekommen haben. (Cieszymy się, ponieważ otrzymaliśmy piękny prezent.) 18 / 29

Zdaniami przyczynowymi są również zdania z denn (bo, ponieważ), lecz występuje w nich szyk prosty. - Ich spreche schon gut Deutsch, denn ich habe fleißig gelernt. (Mówię już dobrze po niemiecku, ponieważ uczyłem się pilnie.) ZDANIE WARUNKOWE 19 / 29

Zdanie warunkowe jest zdaniem pobocznym, odpowiadającym na pytania unter welcher Bedingung? (pod jakim warunkiem?), in welchem Fall? (w jakim przypadku?), wann? (kiedy). Jest ono wprowadzane poprzez spójnik wenn lub bezpośrednio (wówczas zdanie zaczyna się od czasownika), np: - Wenn ich krank bin, gehe ich zum Arzt. (Jeśli jestem chory, idę do lekarza.) - Hat er sich erkältet, (so) bleibt er zu Hause.) - Was machst du, wenn du etwas nicht verstehst? (Co robisz, jeśli czegoś nie rozumiesz?) 20 / 29

Zdanie warunkowe może być również wprowadzane spójnikiem falls (w przypadku gdyby), lub za pomocą czasownika so llen w trybie przypuszczającym, który występuje na początku zdania, np.: - Falls es regnet, komme ich nicht. (W przypadku gdyby padał deszcz, nie przyjdę.) - Solltest du keine Zeit haben, musst du nicht kommen. (W przypadku gdybyś nie miał czasu, nie musisz przychodzić.) 21 / 29

ZDANIE OKOLICZNIKOWE CZASU Zdania okolicznikowe czasu są zdaniami pobocznymi (orzeczenie na końcu zdania), które zastępują okolicznik czasu w zdaniu głównym i odpowiadają na pytania: wann? (kiedy?), seit wann? (od kiedy?), bis wann? (do kiedy?), wi lange? (jak długo?). Zdania czasowe są wprowadzane za pomocą następujących spójników, zależnie od relacji czasowej zdania głównego w stosunku do zdania podrzędnego: - als, wenn (gdy, kiedy, ilekroć) - während (podczas gdy) - bevor/ehe (zanim) - seitdem/seit (odkąd, od czasu gdy) - nachdem (skoro, po tym jak) 22 / 29

- bis (aż, dopuki nie) - sobald (skoro tylko) - solange (jak długo) - sooft (jak często, ilekroć) Zdania czasowe ze spójnikami als oraz wenn Spójniki als oraz wenn mają w tłumaczeniu prawie takie samo znaczenie, jednak są używane w różnych sytuacjach. Spójnika als używa się wyłącznie dla czynności jednorazowych w przeszłości; w pozostałych wypadkach, tzn. dla powtarzających się czynności w przeszłości, dla teraźniejszości oraz przyszłości stosujemy wenn, np.: 23 / 29

- Wenn ich ins Stadion gehe, regnet es immer. (Gdy chodzę na stadion, zawsze pada deszcz.) - Immer wenn wir in Dresden waren, lernten wir interessante Menschen kennen. (Zawsze kiedy byliśmy w Dreźnie, poznawaliśmy ciekawych ludzi.) - Als wir im letzten Jahr in Dresden waren, lernten wir einige interessante Menschen kennen. (Będąc w zeszłym roku w Dreźnie, poznaliśmy kilkoro ciekawych ludzi.) Zdania czasowe ze spójnikami: während, bevor, seitdem, bis, sobald, solange, sooft 24 / 29

- Zdania czasowe z während wyrażają dwie czynności równoczesne, występujące w tym samym czasie, np.: - Während ich an die See fahre, macht er eine Reise ins Gebirge. - Während sie im Zug saßen, lassen sie Zeitungen. - Zdania czasowe ze spójnikiem bevor (ehe) wyrażają czynność późniejszą w stosunku do zdania głównego, np.: - Bevor man in den Zug einsteigt, kauft man eine Fahrkarte. - Ehe er nach Österreich kam, lernte er fleißig Deutsch. - Zdania czasowe ze spójnikiem seitdem (seit) wyrażają przeważnie czynności równoczesne, występujące w tym samym czasie, np.: - Seitdem wir auf dem Landewohnen, sind wir gesünder. - Seitdem ich dich kenne, gehe ich gern tanzen. - W zdaniach z seitdem czynności w zdaniach głównych i podrzędnych mogą również występować w różnych czasach, np.: - Seitdem er in Berlin studiert, hat er schon viele Museen besichtigt. - Seitdem ich das Studium beendet habe, arbeite ich als Lehrer. - W zdaniach czasowych z bis, sobald, solange i sooft czasy w zdaniach głównych i pobocznych mogą być zarówno takie same, jak i zróżnicowane, w zależności od treści, które chcemy wyrazić, np.: - Ich warte, bis du kommst. - Sobald ich sie sehe, informiere ich sie darüber. - Solange ich lebe, darf sie mein Haus nicht betreten. - Sooft ich auch komme, er ist nie zu Hause. 25 / 29

ZDANIE CZASOWE Z NACHDEM 26 / 29

Zdania okolicznikowe czasu z nachdem są zdaniami pobocznymi, w których występuje następstwo czasów, tzn. jeżeli zdanie podrzędne użyte jest w czasie przeszłym Perfekt, to w zdaniu głównym występuje Präsens lub (rzedziej) Futur I, np.: - Nachdem ich die Fahrkarte gekauft habe, gehe ich zum Zug. - Er beginnt zu arbeiten, nachdem er sein Studium beendet hat. Jeśli zdanie okolicznikowe czasu z nachdem wyraża dwie czynności, z których obie są w czasie przeszłym, wówczas czynność wcześniejsza (zdanie z nachdem ) musi być wyrażona w czasie zaprzeszłym Plusquamperfekt, a zdanie główne w czasie przeszłym Imperfekt lub (rzadziej) w Perfekt, np.: 27 / 29

- Nachdem ich in Berlin angekommen war, ging ich sofort ins Hotel. - Die Journalisten sprachen mit den Arbeiten, nachdem sie den Betrieb besichtigt hatten. Czynność wcześniejsza Czynność późniejsza Perfekt Präsens (lub Futur I) 28 / 29

Plusquamperfekt Imperfekt (lub Perfekt) 29 / 29